|
|
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{امامت}}
| | #تغییر_مسیر [[علم لدنی]] |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[علم معصوم]]''' است. "'''[[علم لدنی]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[علم لدنی معصوم در قرآن]] - [[علم لدنی معصوم در حدیث]] - [[علم لدنی معصوم در کلام اسلامی]] - [[علم لدنی معصوم در فلسفه اسلامی]] - [[علم لدنی معصوم در عرفان اسلامی]]</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[علم لدنی معصوم (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
| |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
| |
| | |
| '''[[علم لَدُنی]]''' بعضی از [[علوم]] را [[انسان]] از طریق [[آموختن]] و رفتن به مدرسه و نزد استاد می‌‌آموزد که "[[علم اکتسابی]]" نام دارد. به [[علمی]] که [[خداوند]] به بعضی از بندگانش عطا میکند، مثل آنچه به [[پیامبران]] و [[امامان]] و بعضی از [[خالصان]] داده میشود، "[[علم لدنی]]" گویند، یعنی [[علمی]] که از سوی [[خدا]] و از نزد [[پروردگار]] داده شده است. در [[قرآن]] درباره [[خضر]] به این [[علم]] اشاره شده است<ref>{{متن قرآن|عَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا}} «و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم» سوره کهف، آیه ۶۵.</ref>. "لَدُن" به معنای نزد و طرف است و [[علوم لدنی]] به علم‌های غیر اکتسابی گفته میشود که به سبب [[فیض الهی]] است<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۵۵.</ref>.
| |
| | |
| ==مقدمه==
| |
| *[[شیعیان]] معتقدند [[امامان]] علاوه بر صفت [[عصمت]] و [[الهام]] دارای [[علم غیب]] و [[علم لدنی|علم لدنی]] نیز هستند، به این معنی که [[علم]] و [[معرفت]] آنان نه مانند [[علم]] [[انسان]]ها از راه عادی مانند [[آموزش]] و فراگیری، بلکه مانند [[علم پیامبران]] از طرق غیرعادی مثل [[الهام]] و [[فرشتگان]] به دست میآید که در لسان [[روایات]] به "محدثون" و "مفهّمون" تعبیر میشود.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ - ۲۱۰.</ref> یعنی از جمله راه‌های انتقال [[علوم]] به [[اهل بیت]]{{عم}} اعطای آن از طریق [[علم لدنی]] یا [[علم حضوری]] است.<ref>ر.ک. [[طیبه اکبری راد|اکبری راد، طیبه]]، [[فاطمه جمشیدی|جمشیدی، فاطمه]]، [[بررسی مفهوم علم و کیفیت انتقال آن در احادیث (مقاله)|بررسی مفهوم علم و کیفیت انتقال آن در احادیث]]، ص ۹۷</ref> [[علم لدنی]] یا [[علم افاضی]]<ref>ر.ک. [[سید حسن مصطفوی|مصطفوی، سید حسن]]، [[احمد مروی|مروی، احمد]]، [[دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم (مقاله)|دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم]]، فصلنامه قبسات، ص ۱۵</ref> از واژه‌هایی است که به مرور در سخنان [[علمای شیعه]] برای اشاره به [[علم موهوبی]] رواج یافته<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟</ref> و برگفته شده از آیۀ ۶۵ سورۀ کهف است:<ref>ر.ک. [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[مسأله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران (مقاله)|مسأله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران]]، مکاتبۀ اختصاصی دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت؛ [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (پایان‌نامه)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص ۴۱؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص ۱۱۲</ref> {{متن قرآن|فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا ءَاتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَ عَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا}}<ref>و بنده‌ای از بندگان ما (خضر) را یافتند که به او از نزد خود بخشایشی داده و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم. سوره کهف آیه ۶۵.</ref> [[آیه]] مربوط به داستان [[حضرت موسی]] و بنده‌ای از [[بندگان خدا]] ([[حضرت خضر]]) است که [[خداوند]] در توصیف وی از بهره‌مندی او از [[علمی]] [[الهی]] سخن می‌گوید.<ref>ر.ک. [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[مسأله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران (مقاله)|مسأله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران]]، مکاتبۀ اختصاصی دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت</ref>
| |
| ==معناشناسی [[علم لدنی]]==
| |
| *"لدن" در لغت به معنی "قُرب و نزدیکیِ"<ref>ر.ک. [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایان‌نامه)|علم لدنی در قرآن و حدیث]]، ص ۶۳</ref> و در اصطلاح، تعاریف مختلفی از سوی [[دانشمندان]] [[اسلامی]]<ref>ر.ک. [[محمد نظیر عرفانی|عرفانی، محمد نظیر]]، [[بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین (پایان‌نامه)|بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین]]، ص ۱۸۸</ref> در مورد آن صورت گرفته است، اما باید گفت [[علم لدنی]]، افاضۀ بی‌واسطۀ [[دانش]]، از ناحیۀ [[خداوند]] به برخی از [[بندگان]] [[شایسته]] است. واژۀ "[[افاضه]]" به غیر اکتسابی و غیر تحصیلی بودن اشاره دارد و قید "واسطه" آن را از [[علوم]] دیگر که همگی با وسایطی از ناحیۀ [[خداوند]] در [[اختیار]] [[بشر]] قرار گرفته‌اند، متمایز و غیر عادی بودنِ طریقِ [[افاضه]] و تحصیل آن را [[بیان]] می‌نماید. و مراد از "[[دانش]]" اعم از [[علوم غیبی]] است یعنی هم [[علم]] به "[[اسرار]] مخفی" را شامل میشود و هم مشهوداتی که از طریقِ ابزار مادی تحصیل [[علم]] به دست نیامده است.<ref>ر.ک. [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایان‌نامه)|علم لدنی در قرآن و حدیث]]، ص ۶۳</ref>
| |
| *به عبارتی دیگر در یک تقسیم [[علم]] بر دو نوع است:
| |
| #[[علمی]] که [[بشر]] عادی با آن سر و کار دارد، با مغز و با حافظه [[انسان]] سر و کار دارد و در قسمتی از وجود [[انسان]] انباشته میشود.
| |
| #[[علمی]] که نزد [[خداوند]] است و با [[عنایت]] [[پروردگار]] به [[پیامبر]] و [[امامان]] داده شده است، لذا کسب کردنی و آموختنی نبوده،<ref>ر.ک. [[کاظم صدیقی|صدیقی، کاظم]]، [[سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا (کتاب)|سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا]]، ج ۱، ص ۱۵۸ و ۱۶۰؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص ۱۱۲</ref> بلکه از [[عالم غیب]] بر [[قلب]] [[انسان]] وارد شده است<ref>ر.ک. [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، [[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]، ص ۷</ref> و [[علم لدنی]] نامیده میشود. | |
| *[[علم لدنی]] [[علم]] به همه چیز است و با [[علمی]] که انسان‌های عادی می‌آموزند تفاوت دارد. [[قرآن]] نمونه‌ای از این [[علم]] را در جریان [[حکومت]] و نفوذ [[حضرت سلیمان]] بر عالم ارائه میکند. <ref>ر.ک. [[کاظم صدیقی|صدیقی، کاظم]]، [[سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا (کتاب)|سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا]]، ج ۱، ص ۱۵۸ و ۱۶۰</ref> و [[علم موهوب]] همان [[علم لدنی]] است، از جانب [[خداوند]] به [[بنده]] عطا میشود تا [[بنده]] از ثمرات و عطایای اسم «وهاب» برخوردار باشد، مانند [[علم]] [[انبیا]].<ref>ر.ک. [[سید مرتضی حسینی شاهرودی|حسینی شاهرودی، سید مرتضی]]، آشنایی با عرفان اسلامی، ص ۴۵</ref>
| |
| | |
| ==ویژگی [[علم لدنی]]==
| |
| *[[علم لدنی]] اصطلاحی است برگرفته از [[قرآن کریم]]، که در مورد [[حضرت خضر]] به کار رفته است:<ref>ر.ک. [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص ۴۱ و ۴۲؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه، صفحه؟؟؟؛ [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]]؛ [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، [[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]، ص ۷؛ [[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، [[علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی (مقاله)|علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی]]، فصلنامه حضور، ش ۸۸</ref> {{متن قرآن|وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا}}<ref>سوره کهف، آیۀ ۶۵: «و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم».</ref> ویژگی [[علم لدنی]] این است، از راه‌های طبیعی به دست نیامده، بلکه موهبتی [[الهی]] است و [[خدا]] به هر که بخواهد اعطا میکند،<ref>ر.ک. [[سید حسن مصطفوی|مصطفوی، سید حسن]]، [[احمد مروی|مروی، احمد]]، [[دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم (مقاله)|دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم]]، فصلنامه قبسات، ص ۱۵؛ [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (پایان‌نامه)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص ۴۱؛ [[مصطفی سلطانی|سلطانی، مصطفی]]، [[امامت از دیدگاه امامیه و زیدیه (کتاب)|امامت از دیدگاه امامیه و زیدیه]]، ص ۶۹</ref> حواس و [[تفکر]] را به آن راهی نیست،<ref>ر.ک. [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص ۲۴ و ۲۵؛ [[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، [[علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی (مقاله)|علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی]]، فصلنامه حضور، ش ۸۸، صفحه؟؟؟</ref> این [[علم]] به موجب ادلۀ [[عقلی]] و [[نقلی]] که آن را اثبات میکند قابل هیچ گونه تخلفی نبوده و تغییر نمی‌پذیرد و به اصطلاح [[علم]] است، به آنچه در [[لوح محفوظ]] ثبت شده است و [[آگاهی]] است از آنچه قضای حتمی [[خداوند]] به آن تعلق گرفته و لذا هیچ گونه تکلیفی به متعلق این گونه [[علم]] از آن جهت که حتمی‌الوقوع میباشد تعلق نمی‌گیرد.<ref>ر.ک. [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۵۲</ref> [[علم لدنی]] و موهوبی از طریق مهارت [[باطن]] و ریاضت‌های [[شرعی]] و انجام فرائض و نوافل و در اثر [[اخلاص]] به انسان‌های [[پاک]] و مستعد [[افاضه]] میشود.<ref>ر.ک. [[گل‌افشان پارسانسب|پارسانسب، گل‌افشان]]، [[پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا (پایان‌نامه)|پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا]]، ص۳۰</ref> این [[علم]] هم شامل [[علم]] به ظاهر [[احکام]] و [[باطن شریعت]]، هم شامل [[علوم غیبی]] و حوادث گذشته و [[آینده]] که به صورت قضایای قطعیه هستند و هم شامل [[الهامات]] [[قلبی]] میشود.<ref>ر.ک. [[گل‌افشان پارسانسب|پارسانسب، گل‌افشان]]، [[پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا (پایان‌نامه)|پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا]]، ص۳۰</ref>.
| |
| *[[علم لدنی]] و موهوبی [[افضل]] [[علوم]] بلکه [[علم]] [[حقیقی]] است.<ref>ر.ک. نراقی، ملا احمد، رسائل و مسائل فی حل غوامض المسائل، ج ۳، ص ۵۲ ـ ۵۶؛ [[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، [[علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی (مقاله)|علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی]]، فصلنامه حضور، ش ۸۸</ref> [[علم]] شهودی و حضوری است که از راه [[تهذیب نفس]] و پیمودن مسیر [[تکامل]] و بار یافتن به [[مقام]] لدن، به دست میآید.<ref>ر.ک. [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص ۱۱۲</ref> [[علم لدنی]] گاهی به صورت [[وحی]] و گاهی به صورت [[الهام]]،<ref>ر.ک. [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص ۲۴ و ۲۵؛ [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]، ص ۱۲۴</ref> و در پاره‌ای موارد به شکل [[تحدیث]] به دست میآید،<ref>ر.ک. [[سید حسن مصطفوی|مصطفوی، سید حسن]]، [[احمد مروی|مروی، احمد]]، [[دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم (مقاله)|دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم]]، فصلنامه قبسات، ص ۱۵؛ [[مجید معارف|معارف، مجید]]، [[نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن (مقاله)|نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن]]، ص ۴۷</ref> روایاتی وجود دارد که نشان میدهد این [[علم موهبتی]] از جانب [[خداوند]] است و شامل حال [[امام]] میشود، مانند اینکه [[امام رضا]]{{ع}} میفرمایند: «اگر [[خداوند]] [[بنده]] ای را به [[امامت]] برگزیند به او [[علمی]] [[الهی]] میدهد که بعد از آن در پاسخ هیچ سؤالی در نمی‌ماند. و به درستی به همه سؤال‌ها پاسخ می‌گوید».<ref>ر.ک. [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (پایان‌نامه)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص ۴۱</ref>
| |
| *[[دانشمندان]] [[اسلامی]]<ref>مانند: غزالی، [[عزالدین کاشانی]] و...</ref> هم دربارۀ [[علم لدنی]] مباحث مختلفی مطرح کرده،<ref>ر.ک. [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص ۱۱۲</ref> برخی به صورت گذرا و برخی هم شرایطی را برای آن ذکر کرده‌اند اما در مجموع همگی به وجود داشتن آن [[اذعان]] دارند.<ref>ر.ک. [[محمد نظیر عرفانی|عرفانی، محمد نظیر]]، [[بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین (پایان‌نامه)|بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین]]، ص ۱۸۸</ref>
| |
| | |
| ==[[ضرورت]] [[علم لدنی]]==
| |
| *به منظور تحقق [[سعادت]] [[حقیقی]] [[انسان‌ها]]، [[امام]] باید اولاً: نسبت به [[معارف اسلامی]]، [[علم خدادادی]] داشته باشد؛ ثانیاً: نسبت به چگونگی اداره [[جامعه]] و [[اجرای قوانین اسلامی]] از [[علم الهی]] برخوردار باشد؛ زیرا اگر [[امام]] فقط عالم به [[معارف]] بوده و [[علم]] [[مدیریت]] نداشته باشد، [[اجرای قوانین]] [[اسلام]] تعطیل می‌ماند. لذا [[امام]] باید [[معصوم]] باشد تا عملش در [[معارف دین]] و [[مدیریت جامعه]] [[خطاناپذیر]] باشد. با مراجعه به [[روایات]] درمی‌یابیم که [[علم امام]]، فراتر از [[معارف]] و [[مدیریت جامعه]] است. [[امام صادق]] میفرمایند: "من به همه آنچه در آسمآنها و [[زمین]] است و آنچه در [[بهشت و جهنم]] است، [[علم]] دارد. من به همه امور مربوط به گذشته و [[آینده]] [[علم]] و [[آگاهی]] دارم"<ref>ر.ک. [[صفدر الهی راد|الهی راد، صفدر]]، [[انسان‌شناسی (کتاب)|انسان‌شناسی]]، ص ۲۱۳ - ۲۱۴.</ref>.
| |
| | |
| ==[[روایات]] در مورد [[علم لدنی]]==
| |
| *در مورد [[علم امام]]، [[روایات]] نشان میدهد، [[امام]]{{ع}} از راه [[موهبت الهی]] و نه از راه اکتساب، به همه چیز واقف و از همه چیز [[آگاه]] است و هر چیز را بخواهد، به [[اذن]] [[خدا]]، به ادنی توجیهی می‌داند،<ref>ر.ک. [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۵۲</ref> در [[روایات]] دو نکته وجود دارد یکی اینکه [[علم امام]] از سوی [[خداوند]] به وی اعطا شده است و دیگر آنکه زمان دریافت این [[علم]] هم زمان با از [[دنیا]] رفتن [[امام]] قبلی و عهده‌دار شدن [[وظایف امامت]] از طرف [[امام]] بعدی است.<ref>ر.ک. [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص۴۲</ref> و مراد از [[علم امام]]، [[علم باطنی]] [[فطری]] [[لدنی]] موهوبی است که با واسطه یا بی‌واسطه از جانب [[خداوند]] به [[انبیا]] و [[اوصیا]] اعطا می‌گردد.<ref>ر.ک. [[سید محمد علی قاضی طباطبایی|قاضی طباطبایی، سید محمد علی]]، [[رساله‌ای در دلالت آیه تطهیر بر علم گسترده پیامبر و امام (مقاله)|رساله‌ای در دلالت آیه تطهیر بر علم گسترده پیامبر و امام]]، ص۴۸۲</ref>
| |
| *در روایتی [[امام رضا]]{{ع}} میفرمایند: «اگر [[خداوند]] بنده‌ای را به [[امامت]] برگزیند به او [[علمی]] [[الهی]] میکند که بعد از آن در پاسخ هیچ سؤالی در نمی‌ماند، و به درستی به همه سؤال‌ها پاسخ می‌گوید».<ref>ر.ک. اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۴۱ و ۴۲</ref> و مراد از [[علم امام]]، [[علم باطنی]] [[فطری]] [[لدنی]] موهوبی از جانب [[خداوند]] عالم است با [[الهام]] و [[وحی]] - مع الواسطه یا بلا‌واسطه - و یا با هر اسبابی که اختصاص به [[انبیاء]] و [[اوصیاء]] آنها دارد.<ref>ر.ک. قاضی طباطبایی، سید محمد علی، علم امام، ص ۴۸۲</ref>
| |
| | |
| ==رابطه [[علم لدنی]] و [[علم غیب]]==
| |
| {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[رابطه علم لدنی با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|رابطه علم لدنی با علم غیب معصوم چیست؟]]'''{{پایان}}
| |
| |تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم غیب معصوم (پرسش)|(پرسمان علم غیب معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
| |
| *[[علم لدنی]] و [[علم غیب]] هر دو، تعبیری از یک [[حقیقت]] هستند که مؤلفۀ اصلی آن پنهان بودن از دیگران است. البته در [[علم لدنی]] و [[علم غیب]] یک محور اساسی دیگر نیز وجود دارد و آن مسئله [[فضیلت]] محوری در این [[دانش]] است، این [[فضیلت]] یا به ذات آن [[علم]] و یا به پیامدها و نتایج آن بازگشت دارد.<ref>ر.ک. [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[مسأله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران (مقاله)|مسأله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران]]، مکاتبۀ اختصاصی دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت</ref> استعداد و [[شایستگی]] شرط آن است و ورود به [[مقام]] والای [[عبودیت]] [[خداوند]] {{متن قرآن|عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا}} [[آدمی]] را سزاوار دریافت چنین [[رحمت]] ربانی میکند. اصطلاح [[علم غیب]] به لحاظ این است که از راه‌های عادی قابل دسترسی نیست و به اعتبار اینکه از جانب [[خداوند]] [[افاضه]] میشود [[علم لدنی]] نام دارد.<ref>ر.ک. [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]، ص ۲۴ و ۲۵</ref>
| |
| *البته باید توجه داشت هر [[علم غیبی]]، [[علم لدنی]] است، چون [[غیب]] بر همگان پوشیده است و کسی جز [[خدا]] آن را نمیداند، مگر کسانی که [[خداوند]] بخواهد و چنین [[علمی]] را به آنان [[موهبت]] کند،<ref>سورۀ جن، آیۀ ۲۶ و ۲۷</ref> اما هر [[علم لدنی]]، [[علم غیب]] نیست یعنی ممکن است [[خداوند]] [[علم]] برخی از امور را که برای نوع [[بشر]] از طرق عادی قابل اکتساب و تحصیل است، به بعضی [[انسان‌ها]] بدون کسب و تحصیل، اعطا کند. چنین [[علمی]] موهبتی و [[لدنی]] است اما [[علم به غیب]] نیست، چون برای سایرین پوشیده نیست. مثل این که [[خداوند]] بر اثر یک [[عنایت]]، به شخص بیسوادی سواد [[خواندن و نوشتن]] اعطا کند و یا کسی را [[حافظ]] [[قرآن]] قرار دهد.
| |
| *حاصل سخن اینکه هر [[علم غیبی]]، [[علم لدنی]] است اما برخی [[علوم لدنی]]، [[علم غیب]] نیستند. به اصطلاح منطقی رابطۀ بین این دو، عموم و خصوص مطلق است. [[علم لدنی]]، عام مطلق و [[علم غیب]]، خاص مطلق است.<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، مکاتبۀ اختصاصی با [[دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت]]، پژوهشگران وبگاه پرسمان</ref>
| |
| | |
| ==ناسازگاری [[علم لدنی امام]] با [[خاتمیت]]؟!!==
| |
| {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[آیا علم لدنی امام با خاتمیت ناسازگار است؟ (پرسش)|آیا علم لدنی امام با خاتمیت ناسازگار است؟]]'''{{پایان}}
| |
| |تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
| |
| *[[اهل سنت]] و برخی به اصطلاح روشنفکران [[علم لدنی]] [[امام]]{{ع}} را با اصل [[خاتمیت]] ناسازگار می‌‌‌دانند و معتقدند صفت [[علم لدنی]] از مختصات [[پیامبران]] است و با [[رحلت]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} این صفت نیز دست نیافتنی خواهد بود. آنان با این نگرش [[منزلت]] [[ائمه اطهار]] را به مراتب پایین و عادی تنزل داده و آنان را نهایت در [[حد ]]"علمای [[ابرار]]" توصیف می‌‌‌کنند<ref>«[[ائمه]] فاقد [[علم]] اکتسابی یا [[علم غیب]] هستند، به عبارت دیگر، [[امامان]] [[معارف دینی]] را به شیوه اکتسابی از [[امام]] قبل به دست آورده‌اند و با رأی و [[اجتهاد]] و استنباط [[احکام]] شرعی را تحصیل کرده‌اند»، (محسن کدیور، مجله مدرسه، ش ۳، اردی بهشت ۱۳۸۵، ص ۹۵ و نیز: همو، «بازخوانی [[امامت]] در پرتو نهضت حسینی»، روزنامه شرق، مورخه ۱۴ و ۱۵ اسفند ۱۳۸۴).</ref>
| |
| *لازمۀ چنین نگرشی به [[امامت]]، [[تفسیر]] منشأ [[علم امامان]] به منابع عادی مانند [[ظن]] و [[اجتهاد]] است که رهاورد آن تجویز [[خطا]] و سلب [[حجیت]] اقوال [[امامان]] و تلقی آن مانند یک [[معرفت دینی]] بشری است.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ - ۲۱۰.</ref><ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ - ۲۱۰.</ref>
| |
| *در پاسخ به این [[شبهه]] توجه به چند موضوع لازم است:
| |
| ===عدم اختصاص [[علم لدنی]] به [[پیامبران]]===
| |
| *باید توجه داشت [[الهام]] و [[عصمت]] دو شرط [[نبوت]] هستند، لکن مختص آن نیستند. [[قرآن کریم]] از بعض [[انسان|انسان‌های]] غیر [[پیامبران]] نام می‌‌‌برد که واجد صفات [[عصمت]] و [[الهام]] بودند. در مورد سؤال نیز امر چنین است، [[علم لدنی]] از صفات لازم [[پیامبران]] است، اما به آنان اختصاص ندارد برخی از این موارد در [[قرآن]] عبارتند از:
| |
| #'''[[حضرت خضر]]:''' [[قرآن کریم]] از اعطای [[رحمت خاص]] از سوی [[خداوند]] و همچنین [[علم لدنی]] {{متن قرآن|مِن عِندِنَا}} بر [[حضرت خضر]] خبرمی دهد: {{متن قرآن|آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا}}<ref> سوره کهف، آیه:۶۵.</ref>
| |
| #'''[[علم مصاحب]] [[حضرت سلیمان]]:''' [[حضرت سلیمان]] وقتی از [[یاران]] خویش خواست تخت [[بلقیس]] را از مسافت صدها کیلومتر بالفور نزد وی حاضر کنند، هر کدام یک وقتی را پیشنهاد دادند، اما فردی "[[آصف بن برخیا]]" پیشنهاد داد که من در یک چشم به هم زدن "قبل از این که پلک دوباره بسته شود" آن را حمل و حاضر می‌‌‌کنم: {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ...}}<ref> آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایتمی‌‌آورم و چون (سلیمان) آن (اورنگ) را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش (های) پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاسمی‌‌گزارم یا ناسپاسیمی‌‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه:۴۰.</ref>. [[قرآن]] به [[علم]] وی تصریح نکرده و لکن [[وصف]] و رمز [[قدرت]] وی را [[بیان]] داشته و آن "[[علم]] به کتاب" است که قطعاً [[علم عادی]] نبوده بلکه [[علم خاص]] و مورد [[عنایت الهی]] است.
| |
| | |
| ===تصریح [[پیامبر]] به [[علم لدنی]] [[امامان]]===
| |
| *[[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} به [[علم غیب]] و [[علم لدنی|لدنی]] [[ائمه]] {{ع}} در موارد مختلف تصریح داشته است و اگر چنین علمی با اصل [[خاتمیت]] تهافت داشت خود [[پیامبر خاتم]] چنین عمل نمی نمود:{{متن حدیث|إِنَّ آلَ مُحَمَّدٍ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ وَآلُ بَيْتِ الرَّحْمَةِ وَمَوْضِعُ الرِّسَالَةِ وَمُخْتَلَفُ الْمَلائِكَةِ ومَعدنُ العِلمِ}}<ref>الکامل، ج ۲، س ۵۴؛ اسد الغایة، ج ۳، ص ۱۹۳؛ [[شرح نهج البلاغه]] [[ابن ابی الحدید]]، ج ۲، ص ۲۸۳؛ موسوعة الامامة فی نصوص اهل السنة، ج ۳، ص ۴۴۰.</ref>. ذکر [[وصف]] {{عربی|"مَعدنُ العِلمِ"}} در کنار [[وصف]] {{متن حدیث|مَوْضِعُ الرِّسَالَةِ}} و محل فرود آمدن [[ملائکه]] روشن میکند [[معدن علم]] بودن [[اهل بیت]] صرف [[علم]] کثیر و فراوان نیست، بلکه ظاهر در [[علم الهی]] است، به تعبیر دیگر [[معدن علم]] بودن [[اهل بیت]] رهاورد [[وصف]] {{متن حدیث|مَوْضِعُ الرِّسَالَةِ}} و {{متن حدیث|مُخْتَلَفُ الْمَلائِكَةِ}} است<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ - ۲۱۰.</ref>.
| |
| | |
| ===تصریح [[امام علی]]{{ع}} به [[علم غیب]] خویش===
| |
| *[[امام علی]]{{ع}} بارها به [[علم غیب]] خویش تصریح داشته است، چنان که می‌‌‌فرماید:{{متن حدیث|أَلَا وَ إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ مِنْ عِلْمِ اللَّهِ عَلِمْنَا، وَ بِحُكْمِ اللَّهِ حَكَمْنَا، وَ مِنْ قَوْلِ صَادِقٍ سَمِعْنَا}} <ref>«ما [[اهل بيت]] از [[علم خدا]] بهره گرفتيم و به حكم [[خدا]] حكم مى‌كنيم و سخن از پيامبر راستگو شنيديم» [[شرح نهج البلاغه]] [[ابن ابی الحدید]]، ج ۱، ص ۱۷۶، ذیل [[خطبه]] ۱۶؛ ابن عبدالله، العقد الفرید، ج ۴، ص ۱۵۷؛ البیان و التبیین، ج ۲، صص ۵۰ - ۵۲.</ref> در این [[حدیث]] [[حضرت]]، [[علم اهل بیت]] را به صورت شفاف از جانب [[خداوند]] توصیف و تأکید میکند [[منبع علم]] و شنیدن ما قول صادق است که در آن هیچ احتمال خلاف و خطایی نیست:{{متن حدیث|أَلْهَمَنِي اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ عِلْمَ مَا فِيهِ}} <ref>«هر چه در او هست خداى تعالى به من [[الهام]] نموده است» بحار، ج۲۶، ص۴.</ref>.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ - ۲۱۰.</ref>
| |
| | |
| ===اعتراف بعض [[اهل سنت]] به [[علم غیب]] [[امام]]===
| |
| *برخی از [[عالمان]] منصف [[اهل سنت]] مانند [[ابن ابی الحدید]] با وجود نپذیرفتن [[امامت]] [[امامان]] از جمله [[امام علی]]{{ع}}، ضمن اعتراف به [[فضل]] و کمال [[روحی]] آن [[حضرت]]، [[اخبار غیبی]] منقول از [[حضرت]] را مانند خبر کشته شدن ده نفر از [[اصحاب]] خود در [[جنگ نهروان]] و باقی ماندن ده نفر از [[جبهه]] مخالف، آن را از [[معجزات]] [[حضرت]] [[وصف]] میکند. وی در شرح [[خطبه]] مربوط به [[پیش بینی]] [[کشتار]] [[جنگ نهروان]] می نویسد:{{عربی|" هذا الخبر من الأخبار التی تکون متواترة لاشتهاره و نقل الناس کافة و هو من معجزاته و اخباره المفصلة عن الغیوب"}} <ref>شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴.</ref><ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ - ۲۱۰.</ref>.
| |
| | |
| ===[[علم غیب]] رهاورد [[ولایت باطنی]]===
| |
| *[[امامان]] با [[عنایت الهی]] دارای [[مقام ولایت باطنی]] بوده که در پرتو آن می‌‌‌توانند با [[عالم غیب]] ارتباط برقرار نموده و از طریق آن به [[علم گذشته]] و [[آینده]] [[آگاهی]] پیدا کنند، در اینجا به چند [[روایت]] اشاره میشود که نشان‌گر وجود پرسش و یا [[شبهه]] درباره نوع [[علم امامان]] در [[تفسیر دین]] در عصر خود [[ائمه]] بوده است:[[امام کاظم]]{{ع}} درباره [[منبع علم]] خودشان فرمود: "دامنه و گستره [[علم]] ما بر سه قسم است. گذشته، [[آینده]] و حال. اما گذشته از سنخ مفسّر است که توسط [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} بر ما [[تفسیر]] شده است، اما [[علم آینده]] از سنخ نگاشته شده است که در کتاب [[جامعه]]، [[جفر]] و [[مصحف فاطمه]] درج شده است، و اما [[علم حاضر]] از نوع [[افکندن در قلب]] یا کوبیدن در گوش‌هاست، و این قسم [[افضل]] [[علم]] ماست. [[پیامبری]] بعد از [[پیامبر]] ما [[ظهور]] نخواهد کرد<ref>{{متن حدیث|مَبْلَغُ عِلْمِنَا ثَلَاثَةُ وُجُوهٍ مَاضٍ وَ غَابِرٌ وَ حَادِثٌ فَأَمَّا الْمَاضِي فَمُفَسَّرٌ وَ أَمَّا الْغَابِرُ فَمَزْبُورٌ وَ أَمَّا الْحَادِثُ فَقَذْفٌ فِي الْقُلُوبِ وَ نَقْرٌ فِي الْأَسْمَاعِ وَ هُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنَا وَ لَا نَبِيَّ بَعْدَ نَبِيِّنَا}}؛ کافی، ج ۱، ص ۲۶۴، باب جهات [[علوم ائمه]]، ج ۸، ص ۱۲۵؛ برای توضیح روایت ر.ک: مرآة العقول، ج ۳، ص ۱۳۶؛ ملاصالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج ۶، ص ۴۹؛ مجمع البحرین، ج ۲، ص ۲۶۴، ذیل کلمه زبر. </ref> در این [[حدیث]] [[حضرت]] [[علم گذشته]] و [[آینده]] را از سنخ [[علم]] مفسّر و مزبور توصیف میکند که ظاهر در [[تعلم]] از امثال [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} است. اما [[علم حاضر]] خودشان را از سنخ [[الهام]] و آن را [[بهترین]] [[علم]] خودشان نیز معرفی میکند. در اینجا ممکن بود مخاطب با [[تأیید]] و پذیرفتن [[علم]] از سنخ [[الهام]] برای [[امامان]] دچار [[شبهه]] شود که [[امامان]] نیز [[پیامبران الهی]] هستند، [[امام]]{{ع}} بالفور به [[شبهه]] پاسخ داد که هرچند [[علم]] ما از سنخ [[الهام]] است، اما این به معنای [[نبوت]] و [[پیامبری]] نیست، و با [[رحلت]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} پرونده [[پیغمبری]] بسته شده است<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ - ۲۱۰.</ref>.
| |
| | |
| ===نتیجه===
| |
| #اصل ادعای [[علم لدنی]] و [[غیب]] هیچ ارتباطی با [[نبوت]] و [[خاتمیت]] ندارد چرا که [[علم لدنی]] و [[غیب]] شامل [[انسان|انسان‌های]] غیر [[پیامبر]] هم میشود. بر این اساس نفس [[علم غیب]] و اثبات آن برای [[امامان]] [[معصوم]] با اصل [[نبوت]] و [[خاتمیت]] تهافت و ناسازگاری ندارد.
| |
| #اگر مدعی [[علم غیب]] و [[علم لدنی|لدنی]] علاوه بر ادعای آن، مدعی [[پیام آسمانی]] [[جدید]] در غیر قالب [[شریعت]] [[اسلام]] باشد، چنین علمی با اصل [[خاتمیت]] [[تعارض]] پیدا میکند، اما هیچ [[شیعی]] مدعی آن نیست که [[امامان]] چنین ادعایی داشتند، بلکه خود [[ائمه]] بعد از توصیف [[علم]] خود به [[الهام]] و [[الهی]] در [[مقام]] زدودن چنین [[شبهه]] ای برآمده و متذکر شدند که بعد از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[پیامبری]] نخواهد آمد.
| |
| #اگر مقصود مدعی تهافت [[علم لدنی]] با [[خاتمیت]] این باشد که [[امامان]] در پرتو [[علم غیب]] خود، مدعی [[عصمت]]، [[حجیت]] گفتار و [[تشریع]] در بعض [[احکام]] اسلام‌اند، در این‌باره باید گفت اولاً: اصل ادعای [[علم غیب]] و [[علم لدنی|لدنی]] با [[خاتمیت]] منافات ندارد، اما آنچه در نظر مستشکل منافات دارد، ادعای [[حجیت]] و [[تشریع]] است اما [[حجیت]] و [[تشریع]] آنان به [[اذن الهی]] - که [[شارع]] [[حقیقی]] [[اسلام]] است - و [[تفویض]] [[پیامبر اسلام]] میباشد که در [[حقیقت]] نه منافی [[خاتمیت]] بلکه متمم و مکمل آن نیزمی‌‌‌باشد.<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ - ۲۱۰.</ref>
| |
| | |
| == پرسش‌های وابسته ==
| |
| * [[آیا علم لدنی امام با خاتمیت ناسازگار است؟ (پرسش)]]
| |
| * [[رابطه علم لدنی با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)]]
| |
| * [[رابطه علم لدنی با علم معصوم چیست؟ (پرسش)]]
| |
| * [[علم موهوبی و موهبتی یا علم لدنی معصوم چیست؟ (پرسش)]]
| |
| | |
| =='''[[:رده:آثار علم معصوم|منبع‌شناسی جامع علم معصوم]]'''==
| |
| {{پرسش‌های وابسته}}
| |
| {{ستون-شروع|3}}
| |
| * [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های علم معصوم|کتاب‌شناسی علم معصوم]]؛
| |
| * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های علم معصوم|مقاله‌شناسی علم معصوم]]؛
| |
| * [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های علم معصوم|پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم]].
| |
| {{پایان}}
| |
| {{پایان}}
| |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:1368921.jpg|22px]] [[صفدر الهی راد|الهی راد، صفدر]]، [[انسان‌شناسی (کتاب)|'''انسان‌شناسی''']]
| |
| # [[پرونده:978964298273.jpg|22px]] [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|'''امامت''']]
| |
| # [[پرونده:02356250.jpg|22px]] [[طیبه اکبری راد|اکبری راد، طیبه]]، [[فاطمه جمشیدی|جمشیدی، فاطمه]]، [[بررسی مفهوم علم و کیفیت انتقال آن در احادیث (مقاله)|'''بررسی مفهوم علم و کیفیت انتقال آن در احادیث''']]
| |
| # [[پرونده:Qabasat.jpg|22px]] [[سید حسن مصطفوی|مصطفوی، سید حسن]]، [[احمد مروی|مروی، احمد]]، [[دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم (مقاله)|'''دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم''']]
| |
| # [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، '''[[ویژگی‌های علوم ائمه]] از دیدگاه علمای [[امامیه]]'''؛
| |
| # [[پرونده:Motafsiri.jpg|22px]] [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[مسأله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران (مقاله)|'''مسأله آگاهی از غیب و امکان آن از نگاه مفسران''']]
| |
| # [[پرونده:Moasseseimamkhomeini.jpg|22px]] [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، '''[[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (پایان‌نامه)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]'''.
| |
| # [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|'''سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی''']]
| |
| # [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[حسن مهدی‌فر|مهدی‌فر، حسن]]، '''[[علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن (پایان‌نامه)|علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن]]'''؛
| |
| # [[پرونده:11203.jpg|22px]] [[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، [[علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی (مقاله)|'''علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی''']]
| |
| # [[پرونده:B1771.JPG|22px]] [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، '''[[طاهره آل‌بویه|آل‌بویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]]'''؛
| |
| # [[پرونده:motafsiri.jpg|22px]] [[مجید معارف|معارف، مجید]]، [[نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن (مقاله)|'''نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن''']]
| |
| # [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[محمد نظیر عرفانی|عرفانی، محمد نظیر]]، [[بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین (پایان‌نامه)|'''بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین''']]
| |
| # [[پرونده:234323.jpg|22px]] [[مصطفی سلطانی|سلطانی، مصطفی]]، [[امامت از دیدگاه امامیه و زیدیه (کتاب)|'''امامت از دیدگاه امامیه و زیدیه''']]
| |
| # [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[سید علی هاشمی ۱|هاشمی،سید علی]]، [[ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه (کتاب)|'''ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه''']]
| |
| # [[پرونده:29048600800.jpg|22px]] [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب)|'''علم امام از دیدگاه کلام امامیه''']]
| |
| # [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایان‌نامه)|'''علم لدنی در قرآن و حدیث''']]
| |
| # [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[محمد نظیر عرفانی|عرفانی، محمد نظیر]]، '''[[بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین (پایان‌نامه)|بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین]]'''؛
| |
| # [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، '''[[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]'''؛
| |
| # [[پرونده:11011457.jpg|22px]] [[کاظم صدیقی|صدیقی، کاظم]]، '''[[سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا (کتاب)|سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا]]'''؛
| |
| # [[پرونده:5433913604.jpg|22px]] [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، '''[[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]'''؛
| |
| # [[پرونده:11203.jpg|22px]] [[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، '''[[علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی (مقاله)|علم غیب و علم لدنی پیامبر از منظر امام خمینی]]'''؛
| |
| # [[پرونده:120128.jpg|22px]] [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، '''[[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]'''؛
| |
| # [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[گل‌افشان پارسانسب|پارسانسب، گل‌افشان]]، '''[[پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا (پایان‌نامه)|پژوهشی در مقام علمی و مقام تحدیث حضرت فاطمه زهرا]]'''؛
| |
| # [[پرونده:11100047.jpg|22px]] [[سید محمد علی قاضی طباطبایی|قاضی طباطبایی، سید محمد علی]]، '''[[رساله‌ای در دلالت آیه تطهیر بر علم گسترده پیامبر و امام (مقاله)|رساله‌ای در دلالت آیه تطهیر بر علم گسترده پیامبر و امام]]'''؛
| |
| # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
| |
| | |
| {{پایان}}
| |
| {{پایان}}
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| {{علم معصوم افقی}}
| |
| [[رده:علم لدنی معصوم]]
| |
| [[رده:مدخل امامت پاسخ به شبهات کلامی]]
| |
| [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]]
| |
| [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]]
| |
| [[رده:مقاله‌های اولویت یک]]
| |
| [[رده:علم معصوم]]
| |
| <onlyinclude>{{درجه‌بندی
| |
| | نویسنده اصلی=<!--جوکار،پورانزاب،واثق،امینی،بهمنی-->
| |
| | ارزیابی=<!--آماده،نشده، تمام-->
| |
| | ارزیابی نهایی =<!--نشده،-،خیرآبادی،فرقانی،تمام توسط [[کاربر:خیرآبادی|خیرآبادی]]،تمام توسط [[کاربر:فرقانی|فرقانی]]-->
| |
| | شناسه = <!--ندارد، ناقص، کامل-->
| |
| | جامعیت = <!--ندارد، دارد-->
| |
| | زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->
| |
| | رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->
| |
| | لینک‌دهی دستی = <!--ندارد، دارد-->
| |
| | رده = <!--ندارد، دارد-->
| |
| | جعبه اطلاعات = <!--ندارد،-، دارد-->
| |
| | عکس = <!-- ندارد،-، دارد-->
| |
| | ناوبری = <!--ندارد، دارد-->
| |
| | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->
| |
| | کپی‌کاری = <!--از چند منبع ، از تک منبع، ندارد-->
| |
| | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->
| |
| | تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
| |
| | تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->
| |
| | توضیحات =
| |
| }}</onlyinclude>
| |
