سهو در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۷

مقدمه

سهو در برابر تذکر عبارت است از محو شدن صورت علمی شی‏ء از قوه ذاکره انسان، بدون محو آن از حافظه؛ به گونه‏‌ای که با اندک تأمل و تذکری به یاد می‏‌آورد^[۱].

تفاوت آن با نسیان آن است که در سهو ـ چنان که گذشت ـ صورت علمی شی‏ء تنها از قوه ذاکره محو می‏‌شود، نه از خزانه حافظه؛ اما در نسیان، صورت علمی شی‏ء از خزانه حافظه نیز محو می‏‌شود و تنها با یادگیری مجدد و یا مراجعه، در ذهن حاضر می‏‌شود و نه با تذکر اجمالی و تأمل. در حقیقت، سهو حالت متوسط میان تذکر و نسیان است^[۲]. البته در فقه، وقتی از سهو سخن گفته می‏‌شود، نسیان را هم دربر می‏‌گیرد، چه آنکه کاربرد سهو، معمولا در برابر عمد است؛ یعنی جایی که فرد متذکر است و با توجه و تذکر عملی را انجام می‌‏دهد یا ترک می‏‌کند؛ بر خلاف سهو که منشأ فعل یا ترک عمل، غفلت یا فراموشی است.

تفاوت سهو با شک نیز روشن است. شک عبارت است از تساوی دو طرف احتمال. منشأ تردد و تساوی احتمال می‌‏تواند سهو و نسیان باشد. بنابر این، سهو از اسباب شک است؛ بدین جهت ـ از باب نامیدن مسبّب به اسم سبب ـ سهو بر شک نیز اطلاق شده است^[۳]؛ به عنوان مثال، مراد از سهو در این سخن: "با غلبه ظن، حکمی برای سهو نیست" شک است^[۴]؛ چنان که مراد از آن در این جمله: "در صورت کثرت سهو حکمی برای آن نیست" یا شک است و یا اعم از سهو و شک^[۵]. از احکام عنوان یاد شده در باب صلات سخن گفته‌‏اند^[۶].

منابع

هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت

پانویس

↑ المبسوط، ج۲، ص۷۵؛ المهذب، ج۱، ص۳۲۷؛ تحریر الأحکام، ج۲، ص۱۹۸.
↑ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۱۰۴.
↑ مستند العروة (الصلاة)، ج۷، ص۴۹.
↑ إرشاد الأذهان، ج۱، ص۲۶۸.
↑ الروضة البهیة، ج۱، ص۷۲۱ ـ ۷۲۲؛ جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۱۶ ـ ۴۱۸.
↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴، ص ۵۵۹-۵۶۰.

[1] المبسوط، ج۲، ص۷۵؛ المهذب، ج۱، ص۳۲۷؛ تحریر الأحکام، ج۲، ص۱۹۸.

[2] الحدائق الناضرة، ج۹، ص۱۰۴.

[3] مستند العروة (الصلاة)، ج۷، ص۴۹.

[4] إرشاد الأذهان، ج۱، ص۲۶۸.

[5] الروضة البهیة، ج۱، ص۷۲۱ ـ ۷۲۲؛ جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۱۶ ـ ۴۱۸.

[6] هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴، ص ۵۵۹-۵۶۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{امامت}}
+{{مدخل مرتبط
-<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[سهو]]''' است. "'''[[سهو]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
+| موضوع مرتبط = سهو
-<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سهو در قرآن]] - [[سهو در فقه اسلامی]] </div>
+| عنوان مدخل  = سهو
+| مداخل مرتبط = [[سهو در لغت]] - [[سهو در فقه اسلامی]]
+| پرسش مرتبط  =
+}}
 == مقدمه ==
-[[سهو]] در برابر [[تذکر]] عبارت است از محو شدن صورت [[علمی]] شی‏ء از [[قوه]] ذاکره [[انسان]]، بدون محو آن از [[حافظه]]؛ به گونه‏‌ای که با اندک [[تأمل]] و تذکری به یاد می‏‌آورد. <ref>المبسوط، ج۲، ص:۷۵؛ المهذب، ج۱، ص:۳۲۷؛ تحریر الأحکام، ج۲، ص:۱۹۸.</ref>
+[[سهو]] در برابر [[تذکر]] عبارت است از محو شدن صورت [[علمی]] شی‏ء از قوه ذاکره [[انسان]]، بدون محو آن از حافظه؛ به گونه‏‌ای که با اندک [[تأمل]] و تذکری به یاد می‏‌آورد<ref>المبسوط، ج۲، ص۷۵؛ المهذب، ج۱، ص۳۲۷؛ تحریر الأحکام، ج۲، ص۱۹۸.</ref>.
-تفاوت آن با [[نسیان]] آن است که در سهو ـ چنان که گذشت ـ صورت علمی شی‏ء تنها از قوه ذاکره محو می‏‌شود، نه از [[خزانه]] حافظه؛ اما در نسیان، صورت علمی شی‏ء از خزانه حافظه نیز محو می‏‌شود و تنها با [[یادگیری]] [[مجدد]] و یا مراجعه، در [[ذهن]] حاضر می‏‌شود و نه با تذکر اجمالی و تأمل. در [[حقیقت]]، سهو حالت متوسط میان تذکر و نسیان است. <ref>الحدائق الناضرة، ج۹، ص:۱۰۴</ref> البته در [[فقه]]، وقتی از سهو سخن گفته می‏‌شود، نسیان را هم دربر می‏‌گیرد، چه آنکه کاربرد سهو، معمولا در برابر عمد است؛ یعنی جایی که فرد متذکر است و با توجه و تذکر عملی را انجام می‌‏دهد یا ترک می‏‌کند؛ بر خلاف سهو که منشأ فعل یا ترک عمل، [[غفلت]] یا [[فراموشی]] است.
+تفاوت آن با [[نسیان]] آن است که در سهو ـ چنان که گذشت ـ صورت علمی شی‏ء تنها از قوه ذاکره محو می‏‌شود، نه از [[خزانه]] حافظه؛ اما در نسیان، صورت علمی شی‏ء از خزانه حافظه نیز محو می‏‌شود و تنها با یادگیری مجدد و یا مراجعه، در ذهن حاضر می‏‌شود و نه با تذکر اجمالی و تأمل. در [[حقیقت]]، سهو حالت متوسط میان تذکر و نسیان است<ref>الحدائق الناضرة، ج۹، ص۱۰۴.</ref>. البته در [[فقه]]، وقتی از سهو سخن گفته می‏‌شود، نسیان را هم دربر می‏‌گیرد، چه آنکه کاربرد سهو، معمولا در برابر عمد است؛ یعنی جایی که فرد متذکر است و با توجه و تذکر عملی را انجام می‌‏دهد یا ترک می‏‌کند؛ بر خلاف سهو که منشأ فعل یا ترک عمل، [[غفلت]] یا [[فراموشی]] است.
-تفاوت سهو با [[شک]] نیز روشن است. [[شک]] عبارت است از [[تساوی]] دو طرف احتمال. منشأ تردد و تساوی احتمال می‌‏تواند سهو و نسیان باشد. بنابر این، سهو از اسباب شک است؛ بدین جهت ـ از باب نامیدن مسبّب به اسم سبب ـ سهو بر شک نیز اطلاق شده است؛ <ref>مستند العروة (الصلاة)، ج۷، ص:۴۹</ref> به عنوان مثال، مراد از سهو در این سخن: "با [[غلبه]] [[ظن]]، حکمی برای سهو نیست" شک است؛ <ref>إرشاد الأذهان، ج۱، ص:۲۶۸</ref> چنان که مراد از آن در این جمله: "در صورت کثرت سهو حکمی برای آن نیست" یا شک است و یا اعم از سهو و شک. <ref>الروضة البهیة، ج۱، ص:۷۲۱ ـ ۷۲۲؛ جواهر الکلام، ج۱۲، ص:۴۱۶ ـ ۴۱۸</ref> از [[احکام]] عنوان یاد شده در باب [[صلات]] [[سخن]] گفته‌‏اند.<ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۴، صفحه ۵۵۹-۵۶۰.</ref>
+تفاوت سهو با [[شک]] نیز روشن است. [[شک]] عبارت است از [[تساوی]] دو طرف احتمال. منشأ تردد و تساوی احتمال می‌‏تواند سهو و نسیان باشد. بنابر این، سهو از اسباب شک است؛ بدین جهت ـ از باب نامیدن مسبّب به اسم سبب ـ سهو بر شک نیز اطلاق شده است<ref>مستند العروة (الصلاة)، ج۷، ص۴۹.</ref>؛ به عنوان مثال، مراد از سهو در این سخن: "با [[غلبه]] [[ظن]]، حکمی برای سهو نیست" شک است<ref>إرشاد الأذهان، ج۱، ص۲۶۸.</ref>؛ چنان که مراد از آن در این جمله: "در صورت کثرت سهو حکمی برای آن نیست" یا شک است و یا اعم از سهو و شک<ref>الروضة البهیة، ج۱، ص۷۲۱ ـ ۷۲۲؛ جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۱۶ ـ ۴۱۸.</ref>. از [[احکام]] عنوان یاد شده در باب [[صلات]] [[سخن]] گفته‌‏اند<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۴، ص ۵۵۹-۵۶۰.</ref>.
 == منابع ==