[[ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید همدانی سبیعی کوفی]] عالم و محدث بزرگ شيعی (متولد ۲۴۹ ق، کوفه؛ متوفی ۸۶۳ ق، کوفه). تحصیلات دینی را از افرادی همچون: [[محمد بن عبیدالله منادی]]، [[علی بن داوود قنطری]]، [[احمد بن عبدالحمید حارثی]] و [[احمد بن یحیی صوفی]] پیگیری کرد. او به تألیف چندین جلد کتاب پرداخت. ''«[[حدیث الولایة و من روی غدیر خم من الصحابة (کتاب)|حدیث الولایة و من روی غدیر خم من الصحابة]]»''، ''«[[تفسير القرآن (کتاب)|تفسير القرآن]]»''، ''«التاریخ و ذکر من روی الحدیث»''، ''«فضل الکوفه»''، ''«الشیعه من اصحاب الحدیث»''، ''«یحیی بن حسین بن زید و اخباره»'' و ''«التسمیة فی فقه اهل البیت بالاخبار»'' برخی از این آثار است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/article/223659/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D9%82%D8%AF%D9%87#ca27535cc-3cdb-4b37-80b9-3d3de919b580 دائره المعارف بزرگ اسلامی]</ref>
| عنوان مدخل = ابن عقده
</onlyinclude>
| مداخل مرتبط =
| پرسش مرتبط =
}}
== آشنایی اجمالی ==
[[ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید همدانی سبیعی کوفی]] مشهور به [[ابن عقده]] از [[موالی]] [[عبدالرحمان بن سعید سبیعی]] از [[قبیله همدان]] و [[اهل کوفه]] بود<ref>رجال (النجاشی)، ج۱، ص۲۴۰.</ref> و در [[سال ۲۴۹ هجری]] به [[دنیا]] آمد. <ref>رجال (الطوسی)، ص۴۴۲.</ref> «عقده» [[لقب]] [[پدر]] اوست که از ورّاقان خوش خط [[کوفه]] و [[آگاه]] [[دانش]] به صرف و نحو بود و به [[تدریس]] [[قرآن]] و [[ادبیات]] [[اشتغال]] داشت و از افراد [[پرهیزکار]] و [[نیکوکار]] به شمار می‌‌رفت. <ref>تاریخ بغداد، ج ۵، ص۱۵ ـ ۱۶.</ref>
ابن عقده از [[محدثان]] مشهور و کم نظیری بود که مورد توجه دو [[فرقه]] [[شیعه]] و [[سنی]] بوده و از هر دو گروه، روایاتی از او نقل کرده‌اند. <ref>الفهرست (الطوسی)، ص۲۹؛ تاریخ الاسلام، ج ۲۵، ص۷۱.</ref> چنان که از داده‌های [[تاریخی]] برمی‌آید، وی بیشتر عمرش را در کوفه سپری کرده و چند [[سفر]] نیز به [[بغداد]] داشته است. [[ذهبی]] در گزارشی که دراین باره آورده، به نقل از [[ابن جعابی]] نوشته: ابن عقده سه بار وارد بغداد شده و از [[مشایخ]] و استادان آنجا [[حدیث]] شنیده و بهره برده است. <ref> سیر اعلام النبلاء، ج ۱۵، ص۳۴۹.</ref> به هرحال از میان انبوه محدثان بنام و مشهوری که ابن عقده از آنان حدیث شنیده، می‌‌توان به افرادی چون [[محمد بن عبیدالله منادی]]، [[علی بن داوود قنطری]]، [[احمد بن عبدالحمید حارثی]] و [[احمد بن یحیی صوفی]] اشاره کرد. <ref> تاریخ بغداد، ج ۵، ص۱۴.</ref> افراد و [[شاگردان]] بسیاری نیز از وی حدیث شنیده و به [[نقل روایت]] پرداخته‌اند که از آن میان نام کسانی همانند [[ابوالقاسم طبرانی]]، [[ابوالحسن دارقطنی]] و [[محمد بن مظفر]] به چشم می‌‌خورد. <ref>المنتظم، ج ۱۴، ص۳۶.</ref>
== جستارهای وابسته ==
{{آثار پدیدآورنده}}
ابن عقده همچون پدرش، [[مذهب]] [[زیدی]] جارودی داشت و تا پایان [[عمر]] بر آن [[پایدار]] بود. <ref>الفهرست (الطوسی) ۲۸؛ تاریخ بغداد، ج ۵، ص۱۵.</ref> [[حافظه]] وی در میان محدثان هم تراز خود و حتی پیش و پس از وی، مثال زدنی و شهره [[آفاق]] بوده است. [[نجاشی]] دراین باره نوشته حکایاتی که در این زمینه از وی نقل شده و به بزرگی از او یاد شده، مختلف است. <ref>رجال (النجاشی)، ج ۱، ص۲۴۰.</ref> گفته شده وی بیش از ۱۲۰ هزار [[حدیث]] را با اسناد از [[اهل بیت]]{{عم}} در [[حفظ]] داشت. <ref> خلاصه الاقوال ۲۰۴.</ref> این تعداد افزون بر سیصدهزار [[حدیثی]] بوده که به طور کلی حفظ بوده است؛ گرچه [[ذهبی]] به [[نقلی]] آن را تا ششصد هزار نیز گزارش کرده است. <ref> سیر اعلام النبلاء، ج ۱۵، ص۳۴۷.</ref> از قول [[ابوالحسن دارقطنی]] از [[شاگردان]] وی نقل شده که [[اهل کوفه]] به اتفاق معتقدند از [[زمان]] [[ابن مسعود]] تا کنون کسی حافظ‌تر از [[ابن عقده]] نیامده و هیچ کس به پای او نرسیده است. <ref> تاریخ الاسلام، ج ۲۵، ص۶۹.</ref> درباره کتابخانه شخصی ابن عقده نیز آورده‌اند: کتابخانه وی از بزرگ‌ترین و پرشمارترین کتابخانه‌های [[بغداد]] در آن [[روزگار]] بوده که برای جابه جایی کتاب‌های وی، [[کارگران]] و حمّالان بسیاری به کار گرفته می‌‌شدند. <ref>تاریخ بغداد، ج ۵، ص۱۸.</ref> درباره [[جرح و تعدیل]] ابن عقده اقوال مختلف و متضادی در میان [[شیعه]] و [[سنی]] وجود دارد. [[شیخ طوسی]] او را فردی [[جلیل]] القدر، بامنزلت و [[ثقه]] دانسته است. <ref>رجال (الطوسی) ۴۴۲؛ الفهرست ۲۹.</ref> [[نجاشی]] نیز او را از جمله [[ثقات]] خوانده است. <ref>رجال (النجاشی)، ج ۱، ص۲۴۰.</ref> در مقابل، گروهی از [[اهل سنّت]]، او را ـ به سبب پاره ای از [[احادیث]] و [[بدگویی]] و نقل احادیثی در [[طعن]] [[صحابه]] از جمله [[خلیفه اول]] و دوم ـ [[تضعیف]] کرده‌اند. <ref>میزان الاعتدال، ج ۱، ص۱۳۶.</ref> [[ابن حجر]] می‌‌گوید: عده‌ای او را [[ضعیف]] شمرده و گروهی تقویت کرده‌اند. <ref>لسان المیزان، ج ۱، ص۲۶۳.</ref> او سرانجام در [[ذی قعده]] [[سال]] ۳۳۲<ref> سیر اعلام النبلاء، ج ۱۵، ص۳۵۵.</ref> یا ۳۳۳ [[هجری]] در [[کوفه]] از [[دنیا]] رفت. <ref>رجال (النجاشی)، ج ۱، ص۲۴۲.</ref>
آثار وی عبارت‌اند از: التاریخ وذکر من روی الحدیث، السنن، من روی عن امیرالمؤمنین{{ع}}، من روی عن الحسن والحسین{{ع}}، من روی عن علی بن الحسین{{ع}}، من روی عن ابی جعفر{{ع}}، من روی عن زیدبن علی{{ع}}، الرجال یا کتاب من روی عن جعفربن محمد{{ع}}، الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم، اخبار ابی حنیفه ومسنده، الولایة ومن روی غدیر خم، فضل الکوفه، من روی عن علی{{ع}} قسیم النار، الطائر، مسند عبدالله بن بکیر بن اعین، حدیث الرایة، الشوری، ذکر النبی{{صل}}والصخرة والراهب وطرق ذلک، الآداب، طریق تفسیر قوله تعالی «انمّا انت منذر ولکلّ قوم هاد»، طرق حدیث النبی{{صل}} «انت منّی بمنزلة هارون من موسی» عن سعدبن ابی وقاص، تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین{{ع}} حروبه، الشیعه من اصحاب الحدیث، صلح الحسن{{ع}} ومعاویه، تفسیر القرآن، <ref> رجال (النجاشی)، ج ۱، ص۲۴۰ ـ ۲۴۱.</ref> من روی عن فاطمه{{س}} من اولادها، یحیی بن حسین بن زید واخباره، <ref>الفهرست (الطوسی) ۲۹.</ref> جزء فی فضائل علی{{ع}}، الغیبه، الجرائد، <ref>الذریعه، ج ۳، ص۴۲۴ و ج ۵، ص۹۳ و ۱۰۲.</ref> التسمیة فی فقه اهل البیت{{عم}} بالاخبار، المحاسن، <ref>معالم العلما، ص۱۷.</ref> جزء من حدیثه<ref>المستدرک علی معجم المؤلفین، ص۹۱.</ref>.<ref>جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی (کتاب)|فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی]] ج۲، ص ۱۳۲- ۱۳۳.</ref>
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده: IM009687.jpg|22px]] جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۲ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۲''']]
