الهام: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
*الهام، مصدر باب "افعال" از ریشه "ل ـ هـ ـ م" است. برخی پژوهشگران واژه‌های قرآن، "لَهْم" را در اصل به معنای "ورود چیزی در درون چیز دیگر" دانسته‌اند؛ با این توضیح که گاهی در امور مادّی مانند بلعیدن غذا و گاه در ارتباط با امور معنوی، چون القای معارف و معانی در دل به‌کار می‌رود<ref> التحقيق، ج ۱۰، ص ۲۴۴، «لهم».</ref> | *الهام، مصدر باب "افعال" از ریشه "ل ـ هـ ـ م" است. برخی پژوهشگران واژه‌های قرآن، "لَهْم" را در اصل به معنای "ورود چیزی در درون چیز دیگر" دانسته‌اند؛ با این توضیح که گاهی در امور مادّی مانند بلعیدن غذا و گاه در ارتباط با امور معنوی، چون القای معارف و معانی در دل به‌کار می‌رود<ref> التحقيق، ج ۱۰، ص ۲۴۴، «لهم».</ref> | ||
*معنای لغوی الهام انداختن چیزی در دل <ref>مقاییس اللغة، ج ۵، ص۲۱۷؛ الصحاح، ج۵، ص۲۰۳۷ و مجمع البحرین، ج۶، ص ۱۷۱.</ref>، افکندن چیزی در دل از سوی خداوند و ملأ اعلی <ref>لسان العرب، ج۱۲، ص ۳۴۶؛ مفردات راغب، ص ۷۴۸.</ref> و تلقین کردن <ref>لسان العرب، همان؛ ترتیب العین، ص ۷۴۹.</ref> است<ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.]</ref>. | *معنای لغوی الهام انداختن چیزی در دل <ref>مقاییس اللغة، ج ۵، ص۲۱۷؛ الصحاح، ج۵، ص۲۰۳۷ و مجمع البحرین، ج۶، ص ۱۷۱.</ref>، افکندن چیزی در دل از سوی خداوند و ملأ اعلی <ref>لسان العرب، ج۱۲، ص ۳۴۶؛ مفردات راغب، ص ۷۴۸.</ref> و تلقین کردن <ref>لسان العرب، همان؛ ترتیب العین، ص ۷۴۹.</ref> است<ref>[http://lib.eshia.ir/23021/1/68 دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.]</ref>. | ||
*الهام از ریشه لهم به معنای بلعیدن است<ref>معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، ج ۲، ص ۴۶۳ (ذيل واژه).</ref>. الهام ـ در معنای معروفش ـ از آن جهت بدین نام نامیده شده است که گویی چیزی به قلب القاء می‌شود و قلب آن را در می‌یابد. دوزخ را نیز لهیم گویند، از آن جهت که هرچه در او افکنند، فرو می‌بلعدref>معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، ج ۲، ص ۴۶۳ (ذيل واژه).</ref>. این واژه در قرآن کریم یک‌بار به کار رفته است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}}﴾}}<ref> پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد؛ سوره شمس، آیه:۸.</ref> در حدیث آمده است: {{عربی|اندازه=150%|" أَسأَلك رحمةً من عندك تُلْهِمُني بها رُشْدي "} | *الهام از ریشه لهم به معنای بلعیدن است<ref>معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، ج ۲، ص ۴۶۳ (ذيل واژه).</ref>. الهام ـ در معنای معروفش ـ از آن جهت بدین نام نامیده شده است که گویی چیزی به قلب القاء می‌شود و قلب آن را در می‌یابد. دوزخ را نیز لهیم گویند، از آن جهت که هرچه در او افکنند، فرو می‌بلعدref>معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، ج ۲، ص ۴۶۳ (ذيل واژه).</ref>. این واژه در قرآن کریم یک‌بار به کار رفته است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}}﴾}}<ref> پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد؛ سوره شمس، آیه:۸.</ref> در حدیث آمده است: {{عربی|اندازه=150%|" أَسأَلك رحمةً من عندك تُلْهِمُني بها رُشْدي "}}<ref>از تو رحمتی می‌طلبم که هدایت به راه رشد و کمال را به من الهام بخشد؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۲، ص ۳۴۶ (ذيل واژه).</ref>. وقتی گفته می‌شود:{{عربی|اندازه=150%|" أَلْهَمَهُ اللَّهُ الْخَيْرَ"}}<ref>خداوند خیر و خوبی را در قلب او قرار داد؛ اساس البلاغه، زمخشری، ص ۵۷۷.</ref>. گفته‌اند الهام به مواردی اختصاص دارد که فیوضاتی از جانب خدا و ملأ اعلی بر قلب القا شود<ref>تاج لعروس من الجواهر القاموس، زبیدی، تحقیق علی سیری، ص:۲۷۰.</ref>. در مقابل الهام، که منشأ خیر دارد، وسوسه قرار دارد و آن واردات قلبی است که خیری در آن نیست، بلکه انسان را به انجام کارهای ناپسند تحریک می‌کند<ref>الکلیات، ایوب بن موسی الحسینی الكفوی (ابو البقاء)، تصحیح عدنان درویش و محمد المصری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۹۹۲ م، ص ۹۴۱ ـ ۲.</ref><ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۲۲ - ۲۴.</ref>. | ||
*[[ابو البقاء]] در الکلیات می‌گوید:"الهام به علمی گفته می‌شود که در قلب واقع می‌شود و انسان را به کاری دعوت می‌کند بدون آنکه انسان آن را از راه استدلال عقلی یا حجت شرعی به دست آورده باشد. این امر گاهی از طریق کشف است و گاه خداوند، بدون واسطه فرشته به وجه خاصی به انسان القا می‌کند، در حالی که وحی به واسطه فرشته است. گاهی هم مراد از الهام تعلیم است همان طور که خداوند می‌فرماید:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}}﴾}}<ref> پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد؛ سوره شمس، آیه:۸.</ref><ref>الکلیات، ایوب بن موسی الحسینی الكفوی (ابو البقاء)، تصحیح عدنان درویش و محمد المصری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۹۹۲ م، ص ۱۷۳.</ref><ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۲۲ - ۲۴.</ref>. | *[[ابو البقاء]] در الکلیات می‌گوید:"الهام به علمی گفته می‌شود که در قلب واقع می‌شود و انسان را به کاری دعوت می‌کند بدون آنکه انسان آن را از راه استدلال عقلی یا حجت شرعی به دست آورده باشد. این امر گاهی از طریق کشف است و گاه خداوند، بدون واسطه فرشته به وجه خاصی به انسان القا می‌کند، در حالی که وحی به واسطه فرشته است. گاهی هم مراد از الهام تعلیم است همان طور که خداوند می‌فرماید:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا}}﴾}}<ref> پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد؛ سوره شمس، آیه:۸.</ref><ref>الکلیات، ایوب بن موسی الحسینی الكفوی (ابو البقاء)، تصحیح عدنان درویش و محمد المصری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۹۹۲ م، ص ۱۷۳.</ref><ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۲۲ - ۲۴.</ref>. | ||
نسخهٔ ۷ اوت ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۵۳
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل الهام (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
الهام در لغت به معنای در دل افتادن و در دل افکندن است. در دل افکندن در اصطلاح علوم اسلامی به معنای القای معنا و معرفتی از سوی عالم بالا بر قلب آدمی است.
واژه‌شناسی لغوی
- الهام، مصدر باب "افعال" از ریشه "ل ـ هـ ـ م" است. برخی پژوهشگران واژه‌های قرآن، "لَهْم" را در اصل به معنای "ورود چیزی در درون چیز دیگر" دانسته‌اند؛ با این توضیح که گاهی در امور مادّی مانند بلعیدن غذا و گاه در ارتباط با امور معنوی، چون القای معارف و معانی در دل به‌کار می‌رود[۱]
- معنای لغوی الهام انداختن چیزی در دل [۲]، افکندن چیزی در دل از سوی خداوند و ملأ اعلی [۳] و تلقین کردن [۴] است[۵].
- الهام از ریشه لهم به معنای بلعیدن است[۶]. الهام ـ در معنای معروفش ـ از آن جهت بدین نام نامیده شده است که گویی چیزی به قلب القاء می‌شود و قلب آن را در می‌یابد. دوزخ را نیز لهیم گویند، از آن جهت که هرچه در او افکنند، فرو می‌بلعدref>معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، ج ۲، ص ۴۶۳ (ذيل واژه).</ref>. این واژه در قرآن کریم یک‌بار به کار رفته است:﴿﴿فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا﴾﴾[۷] در حدیث آمده است: " أَسأَلك رحمةً من عندك تُلْهِمُني بها رُشْدي "[۸]. وقتی گفته می‌شود:" أَلْهَمَهُ اللَّهُ الْخَيْرَ"[۹]. گفته‌اند الهام به مواردی اختصاص دارد که فیوضاتی از جانب خدا و ملأ اعلی بر قلب القا شود[۱۰]. در مقابل الهام، که منشأ خیر دارد، وسوسه قرار دارد و آن واردات قلبی است که خیری در آن نیست، بلکه انسان را به انجام کارهای ناپسند تحریک می‌کند[۱۱][۱۲].
- ابو البقاء در الکلیات می‌گوید:"الهام به علمی گفته می‌شود که در قلب واقع می‌شود و انسان را به کاری دعوت می‌کند بدون آنکه انسان آن را از راه استدلال عقلی یا حجت شرعی به دست آورده باشد. این امر گاهی از طریق کشف است و گاه خداوند، بدون واسطه فرشته به وجه خاصی به انسان القا می‌کند، در حالی که وحی به واسطه فرشته است. گاهی هم مراد از الهام تعلیم است همان طور که خداوند می‌فرماید:﴿﴿فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا﴾﴾[۱۳][۱۴][۱۵].
معنای اصطلاحی
- واژه الهام در علوم مختلف اسلامی کاربرد دارد اما بیشتر، آنرا اصطلاحی عرفانی دانسته‌اند [۱۶] مطابق این اصطلاح، الهام عبارت است از: "القای معنا و معرفتی از سوی عالم بالا بر قلب آدمی به طریق فیض و بدون طلب و اکتساب و استفاضه [۱۷]، یعنی بدون اینکه انسان درخواستی در این جهت داشته باشد، عنایت خداوندی شامل حال او می شود. برخی، الهام اصطلاحی را به عام و خاص تقسیم کرده‌اند، الهام عام را شامل مؤمن و مسلمان و کافر، و الهام خاص را ویژه اولیا و اوصیا دانسته‌اند [۱۸][۱۹].
الفاظ مرادف الهام
- برای توضیح بیشتر معنای الهام، به ذکر اصطلاحات دیگری می‌پردازیم که معنایی نزدیک یا مرتبط با الهام دارند[۲۰]:
- خاطر: خطاب یا چیزی است که به قلب خطور می‌کند بدون اینکه انسان تلاشی برای تحقق آن کرده باشد. این خطاب، از ناحیه خداوند است که خاطر ربّانی گفته می‌شود، و یا از جانب فرشته، و تحریک کننده به عمل دارای مصلحت مستحب یا واجب است که الهام و خاطر ملکی خوانده می‌شود، و یا از جانب نفس است که هاجس نام گرفته، و یا از ناحیه شیطان و دعوت کننده به شرّ و مخالفت با اوامر حق است که وسواس تعبیر می‌شود [۲۱][۲۲].
- لَمّه: به استناد حدیث: « لِلشَّيْطَانِ لَمَّةٌ بِابْنِ آدَمَ وَ لِلْمَلَكِ لَمَّة»[۲۳] هجوم شیطان بر قلب و القای مطلب از ناحیه وی را لمّه شیطانی و وسواس، و القای از جانب فرشته را لمّه مَلَکی و الهام دانسته‌اند [۲۴][۲۵]
- رؤیای صادقه: بنابر یک رأی، اگر القای فرشته در بیداری صورت گیرد نام آن الهام، و اگر در خواب حاصل شود رؤیای صادقه است [۲۶]، و مطابق نظری دیگر رؤیای صادقه قسمی از الهام است [۲۷][۲۸]
- فراست: اطلاع از عالم غیب است بدون استدلال. فراست گاه عادی است که به قرائن حال دانسته می‌شود، و گاه موهبت الهی است که در دل‌ها وارد می‌شود [۲۹]
- حدس: حدس آن است که ذهن هنگام تصور مطلوب، بدون آنکه حرکتی برای پیدا کردن حدّ وسط بکند، مطلوب به صورت دفعی در ذهنش حاضر گشته، و انتقال به مطلوب حاصل شود [۳۰]. حدس به این معنا را اهل ریاضت، کشف گویند [۳۱]. فرق حدس و الهام آن است که الف) حدس، انتقال دفعی است، و الهام، القای از عالم بالا بر قلب مستعد است [۳۲]، ب) حدس گاهی مسبوق به توجه و التفات است اما الهام مسبوق به توجه نیست [۳۳]. البته گاهی الهام و حدس مترادف هم به کار رفته و شامل مواردی از قبیل ادراکات ناگهانی، بدون مقدمه و پر شتاب ذهنی، روشن بینی و تله پاتی، اکتشافات و فرضیه‌های دانشمندان و نوابغ هم دانسته شده است [۳۴][۳۵].
- تحدیث: بنابر روایات منقول از امام صادق(ع)، محدّث کسی است که کلام فرشته را می‌شنود بدون آنکه در بیداری یا خواب او را ببیند [۳۶]، فرق تحدیث با الهام این است که الهام، القای در قلب است اما تحدیث ملائکه، القای در گوش است [۳۷]. هر چند در روایت دیگری نَکْت و القای در قلب توسط مَلَک، نشانه محدَّث بودن شخص دانسته شده است [۳۸].
- وحی: معنای لغوی وحی، تفهیم، اعلام و القای سریع و نهانی یک معنا و معرفت است که از دیگران پوشیده و فقط برای مخاطب خاص آن قابل فهم است [۳۹]. و گاه به گونه‌ای به کار می‌رود که شامل وضع قوانین تکوینی در نهاد طبیعت ﴿﴿ بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَى لَهَا ﴾﴾ [۴۰]، هدایت غریزی جانوران ﴿﴿ وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ ثُمَّ يَتَوَفَّاكُمْ وَمِنكُم مَّن يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْ لاَ يَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ قَدِيرٌ ﴾﴾ [۴۱] و ودایع فطری انسان‌ها ﴿﴿ فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا﴾﴾ [۴۲] نیز می‌شود. اما در فرهنگ اسلامی و در یک اصطلاح خاص، فقط به آنچه بر پیامبران نازل شده، وحی اطلاق می‌گردد [۴۳] و از موارد دیگر با عنوان الهام و مانند آن یاد می‌شود [۴۴][۴۵].
تفاوت الهام با وحی
- با توجه به توضیحاتی که در مورد وحی داده شد روشن می شود الهام، یکی از مصادیق وحی به معنای عام آن است. و اما تفاوت آن با وحی به معنای خاص "وحی نبوّت" در چند چیز است،
- شخصی که به او الهام می‌شود نمی‌داند از کجا و به چه وسیله ای به او الهام شده است به خلاف وحی [۴۶].
- الهام، گاهی بدون واسطۀ موجودی از موجودات، و از ارتباط خاصی که خداوند با اشیاء دارد حاصل می‌شود، ولی وحی از طریق ملائکه و شهود فرشتگان بر پیامبر افاضه می‌شود، به همین جهت، احادیث قدسیه را با آنکه کلام حق است وحی نمی‌دانند [۴۷]. از طرف دیگر، مطابق آیه شریفه: ﴿﴿ وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾﴾ [۴۸] یکی از اقسام وحی بر انبیاء، وحی بدون واسطه فرشته است [۴۹].
- فرق دیگر آنکه وحی، از اقسام کشف شهود و متضمن کشف معنوی است، چون وحی گاهی از طریق تمثل فرشته به صورتی از صور و معانی بر نبیّ عرضه می‌شود، ولی الهام، کشف معنوی صِرف بدون مکاشفه شهودی است.
- فرق چهارم آن که وحی از خواص نبوت است و تبلیغ، از شرایط آن است، ولی الهام از خواص اهل ولایت بوده و شرط تبلیغ به دیگران در آن نیست [۵۰].
- فرق پنجم آنکه واضح بودن وحی زیادتر از الهام است [۵۱][۵۲].
الهام در قرآن
الهام در حدیث
کاربرد الهام در علم کلام و سایر علوم اسلامی
حجیت الهام
منابع
اسدی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴؛
جمعی از نویسندگان، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)؛
جستارهای وابسته
- الهام در قرآن
- الهام در حدیث
- الهام به معصوم (زیرشاخهٔ علم معصوم)
- الهام به امام
- الهام به پیامبر
- الهام به پیامبر خاتم
- الهام به ولی
- الهام به وصی
- الهام به اهل بیت
- الهام به فاطمه زهرا
منبع‌شناسی جامع وحی و الهام
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ التحقيق، ج ۱۰، ص ۲۴۴، «لهم».
- ↑ مقاییس اللغة، ج ۵، ص۲۱۷؛ الصحاح، ج۵، ص۲۰۳۷ و مجمع البحرین، ج۶، ص ۱۷۱.
- ↑ لسان العرب، ج۱۲، ص ۳۴۶؛ مفردات راغب، ص ۷۴۸.
- ↑ لسان العرب، همان؛ ترتیب العین، ص ۷۴۹.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.
- ↑ معجم مقاییس اللغة، احمد بن فارس، ج ۲، ص ۴۶۳ (ذيل واژه).
- ↑ پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد؛ سوره شمس، آیه:۸.
- ↑ از تو رحمتی می‌طلبم که هدایت به راه رشد و کمال را به من الهام بخشد؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۲، ص ۳۴۶ (ذيل واژه).
- ↑ خداوند خیر و خوبی را در قلب او قرار داد؛ اساس البلاغه، زمخشری، ص ۵۷۷.
- ↑ تاج لعروس من الجواهر القاموس، زبیدی، تحقیق علی سیری، ص:۲۷۰.
- ↑ الکلیات، ایوب بن موسی الحسینی الكفوی (ابو البقاء)، تصحیح عدنان درویش و محمد المصری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۹۹۲ م، ص ۹۴۱ ـ ۲.
- ↑ شاکر، محمد کاظم، آشنایی با علوم قرآنی، ص: ۲۲ - ۲۴.
- ↑ پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد؛ سوره شمس، آیه:۸.
- ↑ الکلیات، ایوب بن موسی الحسینی الكفوی (ابو البقاء)، تصحیح عدنان درویش و محمد المصری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۹۹۲ م، ص ۱۷۳.
- ↑ شاکر، محمد کاظم، آشنایی با علوم قرآنی، ص: ۲۲ - ۲۴.
- ↑ التعریفات، ص۱۵؛ موسوعة مصطلحات التصوف الاسلامی، ص ۸۵ـ ۸۷؛ فرهنگ معارف اسلامی، ج۱، ص ۲۸۲.
- ↑ انسان کامل، ص ۲۳۹؛ التعریفات، ص ۱۵؛ الشواهد الربوبیه، ص ۳۴۸ـ ۳۴۹؛ شرح العقائد النسفیه، ص ۴۵؛ گوهر مراد، ص ۵۸ و کشاف اصطلاحات الفنون، ج۲، ص ۱۳۰۸.
- ↑ جامع الأسرار، ص ۴۵۳ـ ۴۵۷؛ انسان کامل، ص ۲۳۸ و کشف الأسرار، ج۵، ص ۴۱۰ـ ۴۱۱.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.
- ↑ اصطلاحات الصوفیه، ص ۱۵۸؛ الرسالة القشیریة، ص ۴۳؛ انسان کامل، ص ۲۳۵ و ۲۳۹؛ مشارق الدراری، ص ۲۸۹ و الفتوحات المکّیة، ج۱، ص ۳۵۴.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.
- ↑ بحارالأنوار، ج۶، ص ۱۹؛ ج۶۷، ص ۵۰.
- ↑ لسان العرب، ج۱۲، ص ۳۳۴؛ فتوحات، ج۱، ص ۳۵۹؛ مجمع البحرین، ج۶، ص ۱۶۵ و احیاء علوم الدین، ج۳، ص ۳۶.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.
- ↑ انسان کامل، ص ۲۳۹.
- ↑ شرح منازل السائرین، ص ۱۳۸.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.
- ↑ فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص ۴۳۶.
- ↑ گوهر مراد، ص ۵۷؛ شرح اشارات، ج۲، ص ۳۵۸.
- ↑ گوهر مراد، ص ۵۷.
- ↑ شرح اصول کافی ملاصدرا، ج۲، ص ۴۵۵.
- ↑ شرح مقدمه قیصری، ص ۵۸۹.
- ↑ توحید، ص ۱۳۸ ۱۴۲.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.
- ↑ بحارالأنوار، ج۶۱، ص ۱۶۷.
- ↑ بحارالأنوار، ج۲۶، ص ۱۸.
- ↑ بحارالأنوار، ج۲۶، ص ۶۷.
- ↑ لسان العرب، ج۱۵، ص ۲۴۰؛ مفردات راغب، ص ۸۵۸.
- ↑ زیرا پروردگارت به آن، وحی کرده است؛ سوره زلزله، آیه: ۵.
- ↑ و خداوند شما را آفریده است سپس شما را می‌میراند و برخی از شما را به فرودین‌ترین سال‌های زندگانی باز می‌گردانند، تا آنجا که پس از دانستن، چیزی نداند؛ بی‌گمان خداوند دانایی تواناست؛ سوره نحل، آیه: ۷۰.
- ↑ پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد؛ سوره شمس، آیه: ۸.
- ↑ المیزان، ج۱۲، ص ۲۹۲ و مجمع البحرین، ج۱، ص ۴۳۱.
- ↑ المیزان، ج۱۶، ص ۱۰؛ تفسیر مراغی، ج۶، ص ۲۰؛ جامع البیان، ج۱۴، ص ۱۸۳؛ مجمع البیان، ج۶، ص ۵۷۳؛ ج۱۰، ص ۷۹۹؛ التبیان، ج۲، ص ۴۵۸؛ ج۶، ص ۴۰۲ و ج۹، ص ۴۲۲.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.
- ↑ الشواهد الربوبیه، ص۳۴۸ـ ۳۴۹؛ علم الیقین فی اصول الدین، ص ۳۶۰ـ ۳۶۱؛ تفسیر مراغی، ج۶، ص ۲۰ ۲۱ و کیمیاء السعادة، ص ۱۰۴.
- ↑ شرح مقدمه قیصری، ۵۹۰؛ شرح اصول کافی، ج۲، ص ۴۵۶؛ کیمیاء السعادة، ص ۱۰۵.
- ↑ و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.
- ↑ المیزان، ج۱۸، ص ۷۳ـ ۷۵.
- ↑ شرح مقدمه قیصری، ص ۵۸۶ـ ۵۹۱؛ حق الیقین فی معرفة اصول الدین، ص ۱۳۴ و شرح اصول کافی، ج۲، ص ۴۵۶.
- ↑ علم الیقین فی اصول الدین، ص ۳۶۰ـ ۳۶۱؛ المبدأ والمعاد، ص ۶۰۸ـ ۹۰۹؛ الشواهد الربوبیة، ص ۳۴۸ـ ۳۴۹ و انوار جلیّه، ص۱۷۱.
- ↑ دانشنامه کلام اسلام؛ ج۱، ص ۶۸.