آیه اعتصام در معارف و سیره حسینی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
از جمله آیاتی که دلالت بر عصمت و مرجعیت دینی اهل بیت{{عم}} و ولایت آن بزرگواران، از جمله امام حسین{{ع}} دارد، آیه | از جمله آیاتی که دلالت بر [[عصمت]] و [[مرجعیت دینی اهل بیت]]{{عم}} و [[ولایت]] آن بزرگواران، از جمله [[امام حسین]]{{ع}} دارد، [[آیه]] «[[اعتصام]]» است. | ||
خداوند متعال می‌فرماید: | [[خداوند متعال]] می‌فرماید: | ||
{{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا}}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref>. | {{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا}}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref>. | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
فیومی می‌گوید: | فیومی می‌گوید: | ||
{{عربی|عصمه الله من المکروه (یعصمه) من باب ضرب: حفظه و وقاه، و (اعتصمت) بالله: امتنعت به}}<ref>احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ص۴۱۴.</ref>. | {{عربی|عصمه الله من المکروه (یعصمه) من باب ضرب: حفظه و وقاه، و (اعتصمت) بالله: امتنعت به}}<ref>احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ص۴۱۴.</ref>. | ||
{{عربی|عصمه الله من المکروه یعصمه}} از باب «ضرب» به معنای حفظ کرد و نگاه داشت او را، آمده است و {{عربی|اعتصمت بالله}}؛ یعنی توسط خدا امتناع نمودم. | {{عربی|عصمه الله من المکروه یعصمه}} از باب «ضرب» به معنای [[حفظ]] کرد و نگاه داشت او را، آمده است و {{عربی|اعتصمت بالله}}؛ یعنی توسط [[خدا]] [[امتناع]] نمودم. | ||
ابن فارس می‌گوید: | ابن [[فارس]] می‌گوید: | ||
{{عربی|واعتصم العبد بالله تعالی: إذا امتنع}}<ref>احمد بن فارس ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۳۳۱.</ref>. | {{عربی|واعتصم العبد بالله تعالی: إذا امتنع}}<ref>احمد بن فارس ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۳۳۱.</ref>. | ||
بنده به خدای متعال چنگ زد، آنگاه که امتناع نمود. | [[بنده]] به [[خدای متعال]] چنگ زد، آنگاه که امتناع نمود. | ||
معنای چنگ زدن به خدا یا ریسمان | معنای چنگ زدن به خدا یا ریسمان [[خداوند]]، آن است که [[انسان]] خود را حفظ کرده و نفس خود را از [[بلاها]] و [[دشمنان]] به وسیله [[پناه بردن]] به خداوند متعال و ریسمان او حفظ کرده و از گزند [[عقوبات]] [[دنیا]] و [[آخرت]] مصون دارد.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص۲۱۱.</ref> | ||
==مقصود از | ==مقصود از «[[حبل الله]]»== | ||
خداوند متعال در سوره آل عمران می‌فرماید: | خداوند متعال در [[سوره آل عمران]] می‌فرماید: | ||
{{متن قرآن|وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و هر کس به خداوند پناه آورد به راهی راست راهنمایی شده است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۱.</ref>. | {{متن قرآن|وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و هر کس به خداوند پناه آورد به راهی راست راهنمایی شده است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۱.</ref>. | ||
در این آیه، امر به اعتصام و چنگ زدن به خداوند متعال و ذیل عنایت او شده؛ خداوندی که در پیروی از دستورات او سعادت و کمال بشر تضمین شده است. | در این آیه، امر به اعتصام و چنگ زدن به خداوند متعال و ذیل [[عنایت]] او شده؛ خداوندی که در [[پیروی]] از [[دستورات]] او [[سعادت]] و [[کمال بشر]] تضمین شده است. | ||
در آیه مورد بحث، خداوند متعال امر به تمسک و اعتصام به حبل و ریسمان الهی کرده است. با جمع بین این آیه و آیه قبل استفاده می‌شود که حبل و ریسمان خدا باید سنخیتی با خداوند داشته باشد تا با اعتصام و چنگ زدن به او، در حقیقت انسان به خداوند چنگ زده باشد و آن غیر از معصوم کسی دیگر نیست. | در آیه مورد بحث، خداوند متعال امر به [[تمسک]] و اعتصام به حبل و [[ریسمان الهی]] کرده است. با جمع بین این آیه و آیه قبل استفاده می‌شود که حبل و ریسمان خدا باید سنخیتی با خداوند داشته باشد تا با اعتصام و چنگ زدن به او، در [[حقیقت انسان]] به خداوند چنگ زده باشد و آن غیر از [[معصوم]] کسی دیگر نیست. | ||
کسانی که تمسک به آنان واجب است | کسانی که [[تمسک]] به آنان [[واجب]] است | ||
با مراجعه به آیات و روایات معتبر پی می‌بریم که اعتصام به چه چیزی و چه کسانی واجب است: | با مراجعه به [[آیات]] و [[روایات معتبر]] پی می‌بریم که [[اعتصام]] به چه چیزی و چه کسانی واجب است: | ||
===خداوند متعال=== | ===[[خداوند متعال]]=== | ||
در قرآن کریم می‌خوانیم: | در [[قرآن کریم]] می‌خوانیم: | ||
{{متن قرآن|وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و هر کس به خداوند پناه آورد به راهی راست راهنمایی شده است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۱.</ref>. | {{متن قرآن|وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و هر کس به خداوند پناه آورد به راهی راست راهنمایی شده است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۱.</ref>. | ||
و نیز می‌فرماید: | و نیز می‌فرماید: | ||
{{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«مگر آنان که توبه کنند و به راه آیند و به خداوند توسّل جویند و دینشان را برای خداوند، ناب گردانند؛ که اینان با مؤمنان (همراه) | {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«مگر آنان که توبه کنند و به راه آیند و به خداوند توسّل جویند و دینشان را برای خداوند، ناب گردانند؛ که اینان با مؤمنان (همراه)اند و زودا که خداوند به مؤمنان پاداشی سترگ بخشد» سوره نساء، آیه ۱۴۶.</ref>. | ||
و نیز می‌فرماید: | و نیز می‌فرماید: | ||
{{متن قرآن|فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ}}<ref>«پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و به (ریسمان) خداوند چنگ زنید؛ او سرور شماست که نیکو یار و نیکو یاور است» سوره حج، آیه ۷۸.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، | {{متن قرآن|فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ}}<ref>«پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و به (ریسمان) خداوند چنگ زنید؛ او سرور شماست که نیکو یار و نیکو یاور است» سوره حج، آیه ۷۸.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص۲۱۲.</ref> | ||
===پیامبر اکرم{{صل}}=== | ===[[پیامبر اکرم]]{{صل}}=== | ||
خداوند متعال می‌فرماید: | خداوند متعال می‌فرماید: | ||
{{متن قرآن|مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ}}<ref>«هر که از پیامبر فرمانبرداری کند بی‌گمان از خداوند فرمان برده است» سوره نساء، آیه ۸۰.</ref>. | {{متن قرآن|مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ}}<ref>«هر که از پیامبر فرمانبرداری کند بی‌گمان از خداوند فرمان برده است» سوره نساء، آیه ۸۰.</ref>. | ||
و نیز می‌فرماید: | و نیز می‌فرماید: | ||
{{متن قرآن|وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا}}<ref>«و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است» سوره حشر، آیه ۷.</ref>.<ref> | {{متن قرآن|وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا}}<ref>«و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است» سوره حشر، آیه ۷.</ref>.<ref>علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص۲۱۳.</ref> | ||
===قرآن کریم=== | ===قرآن کریم=== | ||
ابوسعید خدری از رسول خدا{{صل}} نقل کرده که فرمود: همانا من در بین شما دو چیز گران‌بها خواهم گذارد: کتاب خدای عزوجل و عترتم. کتاب | [[ابوسعید خدری]] از [[رسول خدا]]{{صل}} نقل کرده که فرمود: همانا من در بین شما دو چیز گران‌بها خواهم گذارد: کتاب [[خدای عزوجل]] و عترتم. [[کتاب خدا]]، ریسمان کشیده شده از [[آسمان]] به طرف [[زمین]] و عترتم [[اهل]] بیتم، همانا لطیف [[آگاه]] به من خبر داده که هرگز این دو از یکدیگر جدا نمی‌گردند تا در کنار [[حوض]] [[[کوثر]]] بر من وارد شوند... <ref>{{متن حدیث|وَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِتْرَتِي كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي وَ إِنَّ اللَّطِيفَ الْخَبِيرَ أَخْبَرَنِي أَنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ...}}؛ ابن حنبل، مسند الإمام احمد بن حنبل، ج۱۷، ص۲۱۱-۲۱۲، حدیث ۱۱۱۳۱.</ref>. | ||
و به نص قرآن | و به [[نص]] [[قرآن کریم]]، خود [[قرآن]] نیز از [[مقام عصمت]] برخوردار بوده و از هنگام [[نزول]] آن توسط [[جبرئیل]] بر [[پیامبر]]{{صل}} و از پیامبر به [[مردم]]، از [[عصمت]] و مصونیت برخوردار است؛ لذا هیچ‌گونه [[اشتباه]] و خطایی در آن راه ندارد و به طور حتم و [[یقین]] می‌توان گفت: قرآن [[کلام خدا]] است. [[خداوند متعال]] درباره قرآن کریم می‌فرماید: | ||
{{متن قرآن|لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ}}<ref>«در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است» سوره فصلت، آیه ۴۲.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، | {{متن قرآن|لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ}}<ref>«در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است» سوره فصلت، آیه ۴۲.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص۲۱۳.</ref> | ||
===اهل بیت پیامبر{{صل}}=== | ===[[اهل بیت پیامبر]]{{صل}}=== | ||
و نیز از جمله کسانی که تمسک و اعتصام و پیروی از آنان واجب است، اهل بیت پیامبر اکرم{{صل}} می‌باشند که تمسک و اعتصام به آنان در راستای اعتصام به خداوند بوده و در حقیقت پیروی از حق و حقیقت است. | و نیز از جمله کسانی که [[تمسک]] و [[اعتصام]] و [[پیروی]] از آنان [[واجب]] است، اهل بیت پیامبر [[اکرم]]{{صل}} می‌باشند که تمسک و اعتصام به آنان در راستای اعتصام به [[خداوند]] بوده و در [[حقیقت]] [[پیروی از حق]] و حقیقت است. | ||
این مطلب را از چند طریق می‌توان اثبات نمود: | این مطلب را از چند طریق می‌توان [[اثبات]] نمود: | ||
الف) '''حدیث ثقلین''': | الف) '''[[حدیث ثقلین]]''': | ||
در عموم احادیث | در عموم [[احادیث]] «[[ثقلین]]»، امر به تمسک و [[متابعت]] از [[کتاب خدا]] و [[اهل بیت]]{{عم}} شده است. تمسکی که عبارت است از همان اعتصام و چنگ زدن. پس اعتصام به «[[حبل الله]]» در حقیقت، همان چنگ زدن به کتاب خدا و [[عترت پیامبر]] است؛ عترتی که ادامه دهنده راه پیامبر{{صل}} و بیان کننده [[سنت]] او است. به همین جهت است که [[مشاهده]] می‌کنیم در برخی از مضامین حدیث ثقلین، از تعبیر «اعتصام» استفاده شده است: | ||
جابر از پیامبر اکرم{{صل}} نقل کرده که فرمود: | جابر از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نقل کرده که فرمود: | ||
{{متن حدیث|تَرَكْتُ فِيكُمْ مَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي إِنْ اعْتَصَمْتُمْ بِهِ كِتَابُ اللهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي}}<ref>عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، جامع الأحادیث، ج۴، ص۸۲، حدیث ۱۰۳۱۷.</ref>. | {{متن حدیث|تَرَكْتُ فِيكُمْ مَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي إِنْ اعْتَصَمْتُمْ بِهِ كِتَابُ اللهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي}}<ref>عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، جامع الأحادیث، ج۴، ص۸۲، حدیث ۱۰۳۱۷.</ref>. | ||
من میان شما چیزهایی را به ودیعت گذاردم که اگر به | من میان شما چیزهایی را به [[ودیعت]] گذاردم که اگر به آنها چنگ زنید، هرگز [[گمراه]] نخواهید شد؛ [[کتاب خدا]] و عترتم [[اهل]] بیتم. | ||
ب) '''ادله عصمت''': | ب) '''[[ادله عصمت]]''': | ||
با مراجعه به قرآن کریم و | با مراجعه به [[قرآن کریم]] و [[روایات]]، پی به وجود [[مقام عصمت]] برای [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} خواهیم برد و این مطلب را از ادله‌ای همچون [[آیه تطهیر]] می‌توان استفاده کرد که در جای خود به طور تفصیل مورد بحث و بررسی قرار داده‌ایم. | ||
خداوند متعال می‌فرماید: | [[خداوند متعال]] می‌فرماید: | ||
{{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref>. | {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>«جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref>. | ||
ج) '''تمسک به حبل عترت''': | ج) '''[[تمسک]] به حبل [[عترت]]''': | ||
طبرسی از ابوسعید خدری نقل کرده که رسول خدا{{صل}} فرمود: ای مردم! همانا من میان شما دو ریسمان گذاردم که اگر به آن دو تمسک کنید، هرگز بعد از من گمراه نخواهید شد که یکی بزرگ‌تر از دیگری است: کتاب خدا، ریسمان کشیده شده از آسمان به طرف زمین و عترتم اهل بیتم و آگاه باشید. این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا بر من کنار حوض وارد شوند.<ref>{{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمْ حَبْلَيْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الْآخَرِ كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي أَلَا وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ}}؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۸۰۵.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، | [[طبرسی]] از [[ابوسعید خدری]] نقل کرده که [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: ای [[مردم]]! همانا من میان شما دو ریسمان گذاردم که اگر به آن دو تمسک کنید، هرگز بعد از من گمراه نخواهید شد که یکی بزرگ‌تر از دیگری است: کتاب خدا، ریسمان کشیده شده از [[آسمان]] به طرف [[زمین]] و عترتم اهل بیتم و [[آگاه]] باشید. این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا بر من کنار [[حوض]] وارد شوند.<ref>{{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمْ حَبْلَيْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الْآخَرِ كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي أَلَا وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ}}؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۸۰۵.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص۲۱۴.</ref> | ||
==«[[حبل الله]]» در [[روایات اهل بیت]]{{عم}}== | ==«[[حبل الله]]» در [[روایات اهل بیت]]{{عم}}== | ||
نسخهٔ ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۳۱
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آیه اعتصام است. آیه اعتصام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آیه اعتصام در قرآن - آیه اعتصام در حدیث - آیه اعتصام در کلام اسلامی - آیه اعتصام در معارف و سیره حسینی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
از جمله آیاتی که دلالت بر عصمت و مرجعیت دینی اهل بیت(ع) و ولایت آن بزرگواران، از جمله امام حسین(ع) دارد، آیه «اعتصام» است. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا﴾[۱].
مفهوم «اعتصام»
فیومی می‌گوید: عصمه الله من المکروه (یعصمه) من باب ضرب: حفظه و وقاه، و (اعتصمت) بالله: امتنعت به[۲]. عصمه الله من المکروه یعصمه از باب «ضرب» به معنای حفظ کرد و نگاه داشت او را، آمده است و اعتصمت بالله؛ یعنی توسط خدا امتناع نمودم. ابن فارس می‌گوید: واعتصم العبد بالله تعالی: إذا امتنع[۳]. بنده به خدای متعال چنگ زد، آنگاه که امتناع نمود. معنای چنگ زدن به خدا یا ریسمان خداوند، آن است که انسان خود را حفظ کرده و نفس خود را از بلاها و دشمنان به وسیله پناه بردن به خداوند متعال و ریسمان او حفظ کرده و از گزند عقوبات دنیا و آخرت مصون دارد.[۴]
مقصود از «حبل الله»
خداوند متعال در سوره آل عمران می‌فرماید: ﴿وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[۵]. در این آیه، امر به اعتصام و چنگ زدن به خداوند متعال و ذیل عنایت او شده؛ خداوندی که در پیروی از دستورات او سعادت و کمال بشر تضمین شده است. در آیه مورد بحث، خداوند متعال امر به تمسک و اعتصام به حبل و ریسمان الهی کرده است. با جمع بین این آیه و آیه قبل استفاده می‌شود که حبل و ریسمان خدا باید سنخیتی با خداوند داشته باشد تا با اعتصام و چنگ زدن به او، در حقیقت انسان به خداوند چنگ زده باشد و آن غیر از معصوم کسی دیگر نیست. کسانی که تمسک به آنان واجب است با مراجعه به آیات و روایات معتبر پی می‌بریم که اعتصام به چه چیزی و چه کسانی واجب است:
خداوند متعال
در قرآن کریم می‌خوانیم: ﴿وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾[۶]. و نیز می‌فرماید: ﴿إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ﴾[۷]. و نیز می‌فرماید: ﴿فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ﴾[۸].[۹]
پیامبر اکرم(ص)
خداوند متعال می‌فرماید: ﴿مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ﴾[۱۰]. و نیز می‌فرماید: ﴿وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا﴾[۱۱].[۱۲]
قرآن کریم
ابوسعید خدری از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: همانا من در بین شما دو چیز گران‌بها خواهم گذارد: کتاب خدای عزوجل و عترتم. کتاب خدا، ریسمان کشیده شده از آسمان به طرف زمین و عترتم اهل بیتم، همانا لطیف آگاه به من خبر داده که هرگز این دو از یکدیگر جدا نمی‌گردند تا در کنار حوض [[[کوثر]]] بر من وارد شوند... [۱۳].
و به نص قرآن کریم، خود قرآن نیز از مقام عصمت برخوردار بوده و از هنگام نزول آن توسط جبرئیل بر پیامبر(ص) و از پیامبر به مردم، از عصمت و مصونیت برخوردار است؛ لذا هیچ‌گونه اشتباه و خطایی در آن راه ندارد و به طور حتم و یقین می‌توان گفت: قرآن کلام خدا است. خداوند متعال درباره قرآن کریم می‌فرماید: ﴿لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ﴾[۱۴].[۱۵]
اهل بیت پیامبر(ص)
و نیز از جمله کسانی که تمسک و اعتصام و پیروی از آنان واجب است، اهل بیت پیامبر اکرم(ص) می‌باشند که تمسک و اعتصام به آنان در راستای اعتصام به خداوند بوده و در حقیقت پیروی از حق و حقیقت است.
این مطلب را از چند طریق می‌توان اثبات نمود:
الف) حدیث ثقلین: در عموم احادیث «ثقلین»، امر به تمسک و متابعت از کتاب خدا و اهل بیت(ع) شده است. تمسکی که عبارت است از همان اعتصام و چنگ زدن. پس اعتصام به «حبل الله» در حقیقت، همان چنگ زدن به کتاب خدا و عترت پیامبر است؛ عترتی که ادامه دهنده راه پیامبر(ص) و بیان کننده سنت او است. به همین جهت است که مشاهده می‌کنیم در برخی از مضامین حدیث ثقلین، از تعبیر «اعتصام» استفاده شده است: جابر از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده که فرمود: «تَرَكْتُ فِيكُمْ مَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي إِنْ اعْتَصَمْتُمْ بِهِ كِتَابُ اللهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي»[۱۶]. من میان شما چیزهایی را به ودیعت گذاردم که اگر به آنها چنگ زنید، هرگز گمراه نخواهید شد؛ کتاب خدا و عترتم اهل بیتم.
ب) ادله عصمت: با مراجعه به قرآن کریم و روایات، پی به وجود مقام عصمت برای اهل بیت پیامبر(ص) خواهیم برد و این مطلب را از ادله‌ای همچون آیه تطهیر می‌توان استفاده کرد که در جای خود به طور تفصیل مورد بحث و بررسی قرار داده‌ایم. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۱۷].
ج) تمسک به حبل عترت: طبرسی از ابوسعید خدری نقل کرده که رسول خدا(ص) فرمود: ای مردم! همانا من میان شما دو ریسمان گذاردم که اگر به آن دو تمسک کنید، هرگز بعد از من گمراه نخواهید شد که یکی بزرگ‌تر از دیگری است: کتاب خدا، ریسمان کشیده شده از آسمان به طرف زمین و عترتم اهل بیتم و آگاه باشید. این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا بر من کنار حوض وارد شوند.[۱۸].[۱۹]
«حبل الله» در روایات اهل بیت(ع)
با مراجعه به روایات اهل بیت(ع) پی می‌بریم آنان «حبل الله» را بر خود تطبیق کرده‌اند:
١. شیخ طوسی به سندش از امام صادق(ع) در تفسیر قول خداوند: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا﴾[۲۰] نقل کرده که فرمود: «نَحْنُ الْحَبْلُ»[۲۱]. ما ریسمان خداییم.
٢. از جابر نقل شده که امام باقر(ع) فرمود: آل محمد(ع) همان ریسمان خداوند هستند که ما مأمور به چنگ زدن به آنان شده‌ایم. خداوند فرمود: «و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید».[۲۲].[۲۳]
«حبل الله» در روایات اهل سنت
ثعلبی در تفسیرش از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: «نَحْنُ حَبْلُ اللَّهِ الَّذِي قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا﴾[۲۴]»[۲۵]. ما ریسمان خداییم که خداوند درباره آن فرمود: «و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید».[۲۶]
منابع
پانویس
- ↑ «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ص۴۱۴.
- ↑ احمد بن فارس ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۳۳۱.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ «و هر کس به خداوند پناه آورد به راهی راست راهنمایی شده است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۱.
- ↑ «و هر کس به خداوند پناه آورد به راهی راست راهنمایی شده است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۱.
- ↑ «مگر آنان که توبه کنند و به راه آیند و به خداوند توسّل جویند و دینشان را برای خداوند، ناب گردانند؛ که اینان با مؤمنان (همراه)اند و زودا که خداوند به مؤمنان پاداشی سترگ بخشد» سوره نساء، آیه ۱۴۶.
- ↑ «پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و به (ریسمان) خداوند چنگ زنید؛ او سرور شماست که نیکو یار و نیکو یاور است» سوره حج، آیه ۷۸.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص۲۱۲.
- ↑ «هر که از پیامبر فرمانبرداری کند بی‌گمان از خداوند فرمان برده است» سوره نساء، آیه ۸۰.
- ↑ «و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است» سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص۲۱۳.
- ↑ «وَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِتْرَتِي كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي وَ إِنَّ اللَّطِيفَ الْخَبِيرَ أَخْبَرَنِي أَنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ...»؛ ابن حنبل، مسند الإمام احمد بن حنبل، ج۱۷، ص۲۱۱-۲۱۲، حدیث ۱۱۱۳۱.
- ↑ «در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است» سوره فصلت، آیه ۴۲.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص۲۱۳.
- ↑ عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، جامع الأحادیث، ج۴، ص۸۲، حدیث ۱۰۳۱۷.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ «أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمْ حَبْلَيْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الْآخَرِ كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي أَلَا وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ»؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۸۰۵.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص۲۱۴.
- ↑ «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ طوسی، الأمالی، ص۲۷۲، حدیث ۵۱۰.
- ↑ «آل محمّد(ع) هم حبل اللّه الّذي أمرنا بالاعتصام به، فقال: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا﴾»؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۹۴، حدیث ۱۲۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۱۶.
- ↑ «و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپرا کنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.
- ↑ احمد بن محمد ثعلبی، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۶۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۲۱۷.