نسب امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۳ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۱۷

نسب علی بن ابی طالب (ع)

امیر مؤمنان علی (ع) مانند پیامبر خدا (ص)، ریشه در تبار پاک و دودمان ارجمند ابراهیم (ع) (قهرمان توحید) دارد. پیامبر (ص)، درباره نیاکان خود فرمود: "خداوند از فرزندان ابراهیم، اسماعیل را برگزید و از پسران اسماعیل، بنی‌کنانه را و از بنی کنانه، قریش را و از قریش، بنی هاشم را و از بنی هاشم، مرا^[۱].

بنی هاشم، زبده خاندان‌هاست و پیامبر (ص) و علی (ع)، برگزیده این خاندان‌اند. چنین است که مولا در توصیف تبار پیامبر خدا (ص) می‌فرماید: خاندانش بهترین خاندان و ریشه‌اش بهترین ریشه است. در حرم رویید و در کرَم بالید. شاخه‌هایش بلند است و میوه‌هایش دور از دسترس^[۲]. در واقع، این ستایش، ستایش تبار مولا نیز هست؛ چه، پیامبر خدا (ص) فرمود: من و علی از یک ریشه‌ایم^[۳] و فرمود: "گوشت او گوشت من است و خون او خون من"^[۴].

پیامبر خدا (ص) فرمود: "من و علی از یک نور آفریده شدیم... پس پیوسته خدای عز و جل ما را از صُلب‌های پاک به رَحِم‌های پاک انتقال داد تا ما را به عبد المطلب رسانْد"^[۵].^[۶]

شیخ طوسی درباره نسب حضرت می‌نویسد: "امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف (ع)، او وصی رسول خدا (ص) و خلیفه او، امام عادل و سید مرشد، صدیق اکبر، سید وصیین بود. کنیه‌اش ابوالحسن بود. ایشان در مکه در خانۀ حرام (کعبه)، روز جمعه سیزدهم رجب سی سال پس از عام الفیل متولد شد"^[۷]. تاریخ تولد حضرت را کلینی مانند شیخ طوسی ذکر کرده است^[۸]. نظرهای دیگری دربارۀ زمان تولد حضرت نقل شده است^[۹]. جریان تولد امیر مؤمنان (ع) در خانه خدا را شیخ صدوق در کتاب‌های خود أمالی^[۱۰]، معانی الأخبار^[۱۱] و علل الشرائع^[۱۲] به تفصیل نقل کرده و شیخ طوسی با دو سند آورده است^[۱۳].^[۱۴]

تبار

ابوطالب از نوادگان هاشم بن عبد مناف و تنها عموی تنی رسول خدا(ص)، پدر امیرالمؤمنین(ع) بود، که پس از درگذشت عبدالمطلب رئیس تیره بنی هاشم و بزرگ مکه شد. او انسانی شجاع، بخشنده و فداکار در راه توحید و دفاع از رسول خدا(ص) بود و دو فرزند خود علی و جعفر را به همراهی با آن حضرت تشویق می‌کرد^[۱۵]. تا پایان زندگانی، سرسختانه از رسول خدا(ص) دفاع کرد و جان خود و فرزندانش را سپر جان رسول خدا(ص) نمود^[۱۶]. قصیده لامیه ابوطالب در مدح رسول خدا(ص) بیانگر ایمان سرشار او به پیامبر(ص) است^[۱۷] و رسول خدا(ص) نیز او را به شدت دوست داشت و سال درگذشت او و همسر خود حضرت خدیجه(س) را «عام الحزن» نامید^[۱۸]. مادر حضرت علی(ع) فاطمه دختر اسد بن هاشم بن عبد مناف و نخستین زن هاشمی که به ازدواج مرد هاشمی در آمد. او از نخستین زنان مسلمان و مهاجران به مدینه بود^[۱۹]. فاطمه برای رسول خدا(ص) مادری کرد و حضرت نیز برای او احترام زیادی قائل بود^[۲۰]، به گونه‌ای که وی را مادر خود نامید و پس از رحلت او در سال چهارم هجری، بر پیکرش نماز گزارد، هفتاد تکبیر گفت و در پیراهن خود کفن کرد^[۲۱]. حضرت علی(ع) سه برادر به نام‌های طالب، عقیل و جعفر و یک خواهر به نام جُمانه^[۲۲] و به نقلی فاخته یا هند^[۲۳] داشت، که ام هانی شهرت یافت.^[۲۴]

نام، کنیه و القاب

بنا بر نقلی رسول خدا(ص)^[۲۵] و نقلی دیگر پدرش با الهام الهی او را علی نام نهاد^[۲۶]. مادرش فاطمه بنت اسد نیز چون نام پدرش اسد بود، فرزند خود را «حیدر» نامید^[۲۷]. امام علی(ع) در رجزی که در جنگ خیبر در پاسخ به مرحب یهودی خواند فرمود: «مادرم من را حیدر (شیر) نامید»^[۲۸]. کنیه حضرت به اعتبار بزرگ‌ترین فرزندش امام حسن(ع)، ابوالحسن و محبوب‌ترین کنیه او ابوتراب است، به طوری که هر وقت آن حضرت را با این کنیه صدا می‌زدند خرسند می‌شد. رسول خدا(ص) کنیه ابوتراب را در جنگ ذی العُشیره^[۲۹] به او اعطا کرد^[۳۰]. برای آن حضرت القاب گوناگونی بیان شده است که برخی از آنها عبارت است: امیرالمؤمنین، اسدالله، وصی، سید المسلمین، امام المتقین^[۳۱]، یعسوب الدین^[۳۲]، مرتضی، مقتدا، خیر البشر^[۳۳]، صدیق اکبر^[۳۴]، سید المؤمنین، سیدالعرب^[۳۵]، باب الهدی و رایة الهدی^[۳۶].^[۳۷]

جستارهای وابسته

پرسش‌های وابسته

نسب امام علی چیست؟ (پرسش)

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین.
اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲

پانویس

↑ سنن الترمذی، ج ۵، ص ۵۸۳، ح ۳۶۰۵.
↑ نهج البلاغة، خطبه ۹۴ و خطبه ۱۶۱.
↑ الخصال، ص ۲۱.
↑ الأمالی، مفید، ص ۲۹۴.
↑ رسول الله (ص): «خُلِقتُ أنَا وعَلی مِن نورٍ واحِدٍ... فَلَم یزَل ینقُلُنَا اللهُ عز وجل مِن أصلابٍ طاهِرَةٍ إلی‌ أرحامٍ طاهِرَةٍ حَتی انتَهی‌ بِنا إلی‌ عَبدِ المُطلِبِ»؛ معانی الأخبار، ص ۵۶، ح ۴.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۱.
↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۹.
↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲.
↑ محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۵، ص۲۷۶.
↑ شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷.
↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲.
↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ص۱۳۶.
↑ شیخ طوسی، الأمالی، ص۷۰۶، ح۱۵۱۱.
↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۲۵.
↑ ر.ک: طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۴۲؛ ابن ابی الحدید، ج۱۳، ص۲۶۹.
↑ مفید، الفصول المختاره، ص۵۸.
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۱۹- ۳۲۰؛ ابن حجر، الإصابه، ج۷، ص۱۹۷.
↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۵.
↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۹۱.
↑ جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۳۷۸.
↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۳۵ (چاپ زکار، ص۲۹۳).
↑ بلاذری، همان، ص۴۰ (چاپ زکار، ص۲۹۵).
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ص۱۲۰.
↑ گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۷.
↑ شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۰.
↑ صدوق، معانی الاخبار، ص۵۵.
↑ ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۱۵؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۵۵.
↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۳۹؛ صدوق، معانی الاخبار، ص۵۹، ح۹.
↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۹۰؛ برای آگاهی از این کنیه ر.ک: میرشریفی، کنیه ابوتراب افتخار امیرالمؤمنین(ع)، میراث جاویدان، ش۱۳، ۱۳۷۵.
↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۱۶۳.
↑ ابن بطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۲۶۴.
↑ ابن طاووس، التحصین، ص۵۵۰.
↑ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۹.
↑ نسائی، خصائص امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۶.
↑ قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۱، ص۱۹۵.
↑ کلینی، الکافی، ج۴، ص۴۹۳.
↑ گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۸.

[1] سنن الترمذی، ج ۵، ص ۵۸۳، ح ۳۶۰۵.

[2] نهج البلاغة، خطبه ۹۴ و خطبه ۱۶۱.

[3] الخصال، ص ۲۱.

[4] الأمالی، مفید، ص ۲۹۴.

[5] رسول الله (ص): «خُلِقتُ أنَا وعَلی مِن نورٍ واحِدٍ... فَلَم یزَل ینقُلُنَا اللهُ عز وجل مِن أصلابٍ طاهِرَةٍ إلی‌ أرحامٍ طاهِرَةٍ حَتی انتَهی‌ بِنا إلی‌ عَبدِ المُطلِبِ»؛ معانی الأخبار، ص ۵۶، ح ۴.

[6] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۱.

[7] شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۹.

[8] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲.

[9] محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۵، ص۲۷۶.

[10] شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷.

[11] شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲.

[12] شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ص۱۳۶.

[13] شیخ طوسی، الأمالی، ص۷۰۶، ح۱۵۱۱.

[14] اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۲۵.

[15] ر.ک: طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۴۲؛ ابن ابی الحدید، ج۱۳، ص۲۶۹.

[16] مفید، الفصول المختاره، ص۵۸.

[17] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۱۹- ۳۲۰؛ ابن حجر، الإصابه، ج۷، ص۱۹۷.

[18] یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۵.

[19] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۹۱.

[20] جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۳۷۸.

[21] بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۳۵ (چاپ زکار، ص۲۹۳).

[22] بلاذری، همان، ص۴۰ (چاپ زکار، ص۲۹۵).

[23] ابن سعد، الطبقات الکبری، ص۱۲۰.

[24] گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۷.

[25] شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۰.

[26] صدوق، معانی الاخبار، ص۵۵.

[27] ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۱۵؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۵۵.

[28] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۳۹؛ صدوق، معانی الاخبار، ص۵۹، ح۹.

[29] بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۹۰؛ برای آگاهی از این کنیه ر.ک: میرشریفی، کنیه ابوتراب افتخار امیرالمؤمنین(ع)، میراث جاویدان، ش۱۳، ۱۳۷۵.

[30] احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۱۶۳.

[31] ابن بطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۲۶۴.

[32] ابن طاووس، التحصین، ص۵۵۰.

[33] مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۹.

[34] نسائی، خصائص امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۶.

[35] قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۱، ص۱۹۵.

[36] کلینی، الکافی، ج۴، ص۴۹۳.

[37] گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

@@ خط ۱۴: / خط ۱۴: @@
 [[شیخ طوسی]] درباره نسب حضرت می‌نویسد: "[[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف]] {{ع}}، او [[وصی رسول خدا]] {{صل}} و [[خلیفه]] او، [[امام]] [[عادل]] و [[سید]] مرشد، [[صدیق اکبر]]، [[سید]] وصیین بود. کنیه‌اش [[ابوالحسن]] بود. ایشان در [[مکه]] در خانۀ [[حرام]] ([[کعبه]])، [[روز جمعه]] سیزدهم [[رجب]] سی سال پس از [[عام الفیل]] متولد شد"<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۹.</ref>. [[تاریخ]] [[تولد]] حضرت را [[کلینی]] مانند [[شیخ طوسی]] ذکر کرده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲.</ref>. نظرهای دیگری دربارۀ [[زمان]] [[تولد]] حضرت [[نقل]] شده است<ref>محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۵، ص۲۷۶.</ref>. جریان [[تولد]] [[امیر مؤمنان]] {{ع}} در [[خانه خدا]] را [[شیخ صدوق]] در کتاب‌های خود أمالی<ref>شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷.</ref>، معانی الأخبار<ref>شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲.</ref> و [[علل الشرائع]]<ref>شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ص۱۳۶.</ref> به تفصیل [[نقل]] کرده و [[شیخ طوسی]] با دو [[سند]] آورده است<ref>شیخ طوسی، الأمالی، ص۷۰۶، ح۱۵۱۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|اکبر ذاکری، علی]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص ۲۲۵.</ref>
+==تبار==
+[[ابوطالب]] از [[نوادگان]] [[هاشم بن عبد مناف]] و تنها عموی تنی [[رسول خدا]]{{صل}}، [[پدر]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} بود، که پس از درگذشت [[عبدالمطلب]] [[رئیس]] تیره [[بنی هاشم]] و بزرگ [[مکه]] شد. او [[انسانی]] [[شجاع]]، [[بخشنده]] و [[فداکار]] در راه [[توحید]] و [[دفاع]] از رسول خدا{{صل}} بود و دو فرزند خود علی و جعفر را به [[همراهی]] با آن [[حضرت]] [[تشویق]] می‌کرد<ref>ر.ک: طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۴۲؛ ابن ابی الحدید، ج۱۳، ص۲۶۹.</ref>. تا پایان زندگانی، سرسختانه از رسول خدا{{صل}} دفاع کرد و [[جان]] خود و فرزندانش را سپر جان رسول خدا{{صل}} نمود<ref>مفید، الفصول المختاره، ص۵۸.</ref>. قصیده لامیه ابوطالب در [[مدح]] رسول خدا{{صل}} بیانگر [[ایمان]] سرشار او به [[پیامبر]]{{صل}} است<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۱۹- ۳۲۰؛ ابن حجر، الإصابه، ج۷، ص۱۹۷.</ref> و رسول خدا{{صل}} نیز او را به شدت [[دوست]] داشت و سال درگذشت او و [[همسر]] خود [[حضرت خدیجه]]{{س}} را «[[عام الحزن]]» نامید<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۵.</ref>.
+[[مادر]] [[حضرت علی]]{{ع}} فاطمه دختر [[اسد بن هاشم بن عبد مناف]] و نخستین [[زن]] [[هاشمی]] که به [[ازدواج]] [[مرد]] هاشمی در آمد. او از نخستین [[زنان]] [[مسلمان]] و [[مهاجران به مدینه]] بود<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۹۱.</ref>. [[فاطمه]] برای رسول خدا{{صل}} [[مادری]] کرد و حضرت نیز برای او [[احترام]] زیادی قائل بود<ref>جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۳۷۸.</ref>، به گونه‌ای که وی را مادر خود نامید و پس از [[رحلت]] او در [[سال چهارم هجری]]، بر پیکرش [[نماز]] گزارد، هفتاد [[تکبیر]] گفت و در پیراهن خود [[کفن]] کرد<ref>بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۳۵ (چاپ زکار، ص۲۹۳).</ref>. حضرت علی{{ع}} سه [[برادر]] به نام‌های طالب، [[عقیل]] و جعفر و یک [[خواهر]] به نام جُمانه<ref>بلاذری، همان، ص۴۰ (چاپ زکار، ص۲۹۵).</ref> و به [[نقلی]] [[فاخته]] یا [[هند]]<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ص۱۲۰.</ref> داشت، که [[ام هانی]] [[شهرت]] یافت.<ref>گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)تاریخ اسلام بخش اول ج۲]] ص ۱۷.</ref>
+==نام، [[کنیه]] و [[القاب]]==
+بنا بر نقلی رسول خدا{{صل}}<ref>شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۰.</ref> و نقلی دیگر پدرش با [[الهام الهی]] او را علی نام نهاد<ref>صدوق، معانی الاخبار، ص۵۵.</ref>. مادرش [[فاطمه بنت اسد]] نیز چون نام پدرش [[اسد]] بود، فرزند خود را «[[حیدر]]» نامید<ref>ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۱۵؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۵۵.</ref>. [[امام علی]]{{ع}} در رجزی که در [[جنگ خیبر]] در پاسخ به مرحب [[یهودی]] خواند فرمود: «مادرم من را حیدر (شیر) نامید»<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۳۹؛ صدوق، معانی الاخبار، ص۵۹، ح۹.</ref>.
+[[کنیه]] [[حضرت]] به اعتبار بزرگ‌ترین فرزندش [[امام حسن]]{{ع}}، [[ابوالحسن]] و محبوب‌ترین کنیه او [[ابوتراب]] است، به طوری که هر وقت آن حضرت را با این کنیه صدا می‌زدند [[خرسند]] می‌شد. [[رسول خدا]]{{صل}} کنیه ابوتراب را در [[جنگ]] ذی العُشیره<ref>بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۹۰؛ برای آگاهی از این کنیه ر.ک: میرشریفی، کنیه ابوتراب افتخار امیرالمؤمنین{{ع}}، میراث جاویدان، ش۱۳، ۱۳۷۵.</ref> به او اعطا کرد<ref>احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۱۶۳.</ref>. برای آن حضرت [[القاب]] گوناگونی بیان شده است که برخی از آنها عبارت است: [[امیرالمؤمنین]]، [[اسدالله]]، [[وصی]]، [[سید المسلمین]]، [[امام المتقین]]<ref>ابن بطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۲۶۴.</ref>، [[یعسوب الدین]]<ref>ابن طاووس، التحصین، ص۵۵۰.</ref>، [[مرتضی]]، [[مقتدا]]، [[خیر البشر]]<ref>مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۹.</ref>، [[صدیق اکبر]]<ref>نسائی، خصائص امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۶.</ref>، [[سید المؤمنین]]، [[سیدالعرب]]<ref>قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۱، ص۱۹۵.</ref>، [[باب الهدی]] و [[رایة الهدی]]<ref>کلینی، الکافی، ج۴، ص۴۹۳.</ref>.<ref>گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)تاریخ اسلام بخش اول ج۲]] ص ۱۸.</ref>
 == جستارهای وابسته ==