جبرئیل: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | ||
'''جبرئیل''' از [[فرشتگان]] بزرگ الهی است. جبرئیل، یکی از چهار فرشته مقرّب "علاوه بر [[میکائیل]]، [[اسرافیل]] و [[عزرائیل]]" است. او رابط میان [[خداوند]] سبحانه و تعالی و [[پیامبران]] است. و در کتاب‌های دینی [[یهودیت]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]] از نقش جبرئیل بسیار یاد شده است. | |||
*'''جبرئیل:''' برترین فرشته الهی و پیک [[وحی]]<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*'''جبرئیل''' از [[فرشتگان]] بزرگ الهی است. جبرئیل، یکی از چهار فرشته مقرّب "علاوه بر [[میکائیل]]، [[اسرافیل]] و [[عزرائیل]]" است. او رابط میان [[خداوند]] سبحانه و تعالی و [[پیامبران]] است. و در کتاب‌های دینی [[یهودیت]]، [[مسیحیت]] و [[اسلام]] از نقش جبرئیل بسیار یاد شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>. | |||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
*یکی از دیدگاه های مشهور بین دانشمندان مسلمان این است که جبرئیل همان [[روح القدس]] است. دلیل این مطلب را آیه ۱۰۲ سوره نحل ذکر کرده اند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ }}﴾}}<ref> بگو آن (قرآن) را روح القدس از سوی پروردگارت نازل کرده است؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref> در آیه ۹۷ سوره بقره نیز آمده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ }}﴾}}<ref> بگو هرکس دشمن جبرئیل شد بداند که جبرئیل آن (قرآن) را به دستور الهی بر دل تو نازل کرده است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.</ref>. همچنین در [[قرآن]] با نامهای {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحَ}}﴾}}<ref>سوره غافر، آیه: ۱۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref>سوره شعراء، آیه:۱۹۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref>سوره نجم، آیه:۵.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}} <ref>سوره تکویر، آیه:۱۹.</ref> از او یاد شده است. | *یکی از دیدگاه های مشهور بین دانشمندان مسلمان این است که جبرئیل همان [[روح القدس]] است. دلیل این مطلب را آیه ۱۰۲ سوره نحل ذکر کرده اند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ }}﴾}}<ref> بگو آن (قرآن) را روح القدس از سوی پروردگارت نازل کرده است؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref> در آیه ۹۷ سوره بقره نیز آمده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ }}﴾}}<ref> بگو هرکس دشمن جبرئیل شد بداند که جبرئیل آن (قرآن) را به دستور الهی بر دل تو نازل کرده است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.</ref>. همچنین در [[قرآن]] با نامهای {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحَ}}﴾}}<ref>سوره غافر، آیه: ۱۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref>سوره شعراء، آیه:۱۹۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref>سوره نجم، آیه:۵.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}} <ref>سوره تکویر، آیه:۱۹.</ref> از او یاد شده است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>. | ||
*روایاتی چند، از نقش آن فرشته بزرگ الهی در قیام عظیم و جهانی [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}، به روشنی سخن گفته و از او به عنوان نخستین کسی که با [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} بیعت خواهد کرد، نام بردهاند. | *روایاتی چند، از نقش آن فرشته بزرگ الهی در قیام عظیم و جهانی [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}، به روشنی سخن گفته و از او به عنوان نخستین کسی که با [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} بیعت خواهد کرد، نام بردهاند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>. | ||
*در بعضی از روایات گفته شده: او به همراه گروه بزرگی از فرشتگان، هنگام ظهور در محضر واپسین حجّت الهی حاضر شده و به یاری آن حضرت خواهند شتافت. [[امام صادق]]{{ع}} در قسمتی از یک روایت طولانی فرمود: نخستین کس که با او بیعت می‌کند، حضرت جبرئیل است<ref> {{عربی|اندازه=120%|" أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُهُ جَبْرَئِيل"}}، علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۰۴؛ ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۱۸۴، ح ۳</ref>. | *در بعضی از روایات گفته شده: او به همراه گروه بزرگی از فرشتگان، هنگام ظهور در محضر واپسین حجّت الهی حاضر شده و به یاری آن حضرت خواهند شتافت. [[امام صادق]]{{ع}} در قسمتی از یک روایت طولانی فرمود: نخستین کس که با او بیعت می‌کند، حضرت جبرئیل است<ref> {{عربی|اندازه=120%|" أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُهُ جَبْرَئِيل"}}، علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۰۴؛ ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۱۸۴، ح ۳</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>. | ||
این، بدان معناست که یکی از امدادهای غیبی خداوند سبحانه و تعالی در آن قیام جهانی، یاری دادن جبرئیل به [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} است. همانگونه که این فرشته بزرگ الهی، به یاری پیامبران دیگر نیز آمده بود<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>. | این، بدان معناست که یکی از امدادهای غیبی خداوند سبحانه و تعالی در آن قیام جهانی، یاری دادن جبرئیل به [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} است. همانگونه که این فرشته بزرگ الهی، به یاری پیامبران دیگر نیز آمده بود<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]،[[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.</ref>. | ||
==واژه‌شناسی لغوی== | |||
*جبرئیل کلمه‌ای عبری<ref>واژه‌های دخیل، ص ۱۶۶؛ نثر طوبی، ج ۱، ص ۱۲۳؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۷.</ref> یا سریانی<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref> است که به زبان عربی وارد شده و به سبب علَم و عجمی "غیر عربی" بودن، غیر منصرف است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۹۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۷.</ref>. تلفظ این واژه در زبان عبری به صورت گَبریل "Gabriel"بوده<ref>فرهنگ کامل لغات قرآن، ص ۱۴۹.</ref> و در زبان عربی برای آن وجوه بسیاری<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۷.</ref> نقل شده است؛ از جمله جِبْرِیل، جَبْرِیل، جَبْرائِیل، جَبْرَئیل، جَبْرَئِل، جَبْرِین و جِبْرِین<ref>المعرب، ص۶۰؛ لسان العرب، ج۲، ص ۱۶۶، «جبر».</ref>. جبرئیل مرکب از دو کلمه "جبر" به معنای عبد<ref>المعرب، ص ۱۵۴؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۱۶۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۴.</ref> یا به معنای قوّه و قدرت<ref>نثر طوبی، ج ۱، ص ۱۲۳؛ التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۰.</ref> و "ایل" به معنای "اللّه"<ref>لسان العرب، ج ۲، ص ۱۶۶؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۳۳۹، «جبر»؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۴.</ref> است، بنابراین جبرئیل به معنای بنده خدا یا قدرت خداست. [[ابوعلی فارسی]] برخلاف جمهور "جبر" را یکی از اسمای الهی و "ایل" را به معنای عبد دانسته است<ref>التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۰.</ref> برخی معنای جبرئیل را قهرمان یا مرد خدا دانسته اند<ref>فرهنگ کامل لغات قرآن، ص ۱۴۹؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۷.</ref>. برخی دیگر معانی عبدالرحمن و عبدالعزیز را نیز احتمال داده‌اند<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref>. جبرئیل یکی از ۴ فرشته مقرّب الهی "جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل"<ref>فرشتگان، ص ۱۰۱؛ معجم اعلام القرآن، ص ۹۹.</ref> و به نقل مفسران و ارباب معاجم از سه فرشته دیگر برتر است<ref>اعلام قرآن، ص ۲۷۸؛ اعلام القرآن، ص ۲۴۱؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۹۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*در آموزه‌های دینی، نقش این فرشته در مراحل مختلف زندگی بشر از زمان [[حضرت آدم]]{{ع}}<ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۸۲ - ۱۸۳.</ref> تا روز قیامت<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۰۸.</ref> کاملاً مشهود است. از این فرشته در تورات و انجیل نیز یاد شده است؛ در کتاب دانیال، نزول جبرئیل بر دانیال برای آموزش تعبیر رؤیا و نیز پیشگویی حوادث آینده و در انجیل در مژده تولد [[حضرت یحیی]]{{ع}} به [[حضرت زکریا]]{{ع}} و مژده تولد [[حضرت عیسی]]{{ع}} به [[حضرت مریم]]{{س}} ذکر شده است<ref>قاموس کتاب مقدس، ص ۲۷۸؛ قاموس قرآن، ج ۱، ص ۵؛ فرشتگان، ص ۱۰۴.</ref>. مسیحیان ادعا دارند در روز قیامت جبرئیل در صور می‌دمد<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۲.</ref>. | |||
*در منابع اسلامی مطالب نقلی بسیاری از جبرئیل {{ع}} گزارش شده که بسیاری از آنها فاقد دلیلی محکم و چه بسا برخی از آنها متأثر از اسرائیلیات‌اند<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*مهم‌ترین مأموریت جبرئیل نازل کردن [[وحی]] بر [[پیامبران]] و یاری ایشان بوده است. گفته شده: جبرئیل بر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} ۵۰ بار، بر [[حضرت موسی]]{{ع}} ۴۰۰ بار، بر [[حضرت عیسی]]{{ع}} ۱۰ بار و بر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} ۲۴۰۰۰ بار نازل شده است<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۲؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۳۳۹.</ref>. پس از رحلت [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} ارتباط جبرئیل با زمین و نزول وی بر انسان‌های کامل قطع نشد<ref>کنز الدقائق، ج ۱۴، ص ۳۶۶.</ref>، چنان که نقل شده پس از وفات [[پیامبر]] {{صل}} نزد [[فاطمه زهرا]]{{س}} آمده، او را در مرگ پدر تسلیت می داد و از جایگاه [[پیامبر]] {{صل}} و نیز از رخدادهای آینده به ایشان خبر می‌داد و [[امام علی]]{{ع}} این مطالب را می‌نوشت و این نوشته‌ها، "[[مصحف فاطمه]]" نامیده می‌شود<ref>مکاتیب الرسول، ج ۲، ص ۸۸.</ref>. | |||
*به نقل برخی، جبرئیل نزد اهل عرفان همان مبدأ حیات و روح کلی است که در سراسر هستی گسترده است، از این رو تمام اشیا دارای حیات‌اند، گرچه درجات آن در موجودات گوناگون، مختلف‌اند؛ به عبارت دیگر جبرئیل، تجلّی حق در صورت [[روح]] کلی است و آنچه از این [[روح]] در موجودی ظاهر می‌شود، "لاهوت" آن موجود و جهت [[حق]] در آن است و صورتی که آن [[روح]] در وی ظاهر می‌شود، "ناسوت" آن موجود و جهت خلق در آن است<ref>فصوص الحکم، ص ۱۸۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
==جبرئیل در [[قرآن]]== | |||
*در [[قرآن کریم]] سه بار با واژه "جِبْریل" به نام این فرشته مقرّب الهی تصریح شده {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ}}﴾}}<ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است.آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره ، آیه: ۹۷ - ۹۸.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ }}﴾}}<ref> اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است) چرا که به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته ، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم ، آیه: ۴.</ref> و در آیات متعدد دیگری نیز با عناوین و اوصافی همچون {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| بِرُوحِ الْقُدُسِ }}﴾}}<ref> سوره بقره، آیه: ۸۷ .</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| شَدِيدُ الْقُوَى ذُو مِرَّةٍ}}﴾}}<ref> سوره نجم، آیه: ۵ - ۶.</ref><ref>زادالمسیر، ج ۸، ص ۶۴ - ۶۵؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۲۷ - ۲۸.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَسُولٍ كَرِيمٍ}}﴾}}، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ}}﴾}}، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مَكِينٍ}}﴾}}، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مُطَاعٍ}}﴾}}، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَمِينٍ }}﴾}} <ref> سوره تکویر، آیه: ۱۹ - ۲۱.</ref><ref>زادالمسیر، ج ۹، ص ۴۳؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.</ref>. به وی اشاره شده یا از مأموریت‌های او مانند نازل کردن [[قرآن]]{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل ، آیه: ۱۰۲.</ref>، یاری مؤمنان{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ }}﴾}}<ref> یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال ، آیه: ۹.</ref><ref>المیزان، ج ۹، ص ۲۹؛ جامع البیان، ج ۹، ص ۲۵۹.</ref> و عذاب کافران {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ}}﴾}}<ref> پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود ، آیه: ۸۲.</ref><ref>جوامع الجامع، ج ۲، ص ۱۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۷۳؛ الصافی، ج ۲، ص ۴۶۳.</ref> یاد شده است. برخی حرف "ل" در حروف مقطعه "الم" را نیز اشاره به جبرئیل دانسته‌اند<ref>روض الجنان، ج ۱، ص ۹۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱، ص ۱۰۹.</ref>. در [[قرآن]] از میان همه فرشتگان الهی تنها نام جبرئیل و میکائیل با صراحت ذکر شده است<ref>المیزان، ج ۱۷، ص ۱۲.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
==عناوین و اوصاف جبرئیل== | |||
*از جبرئیل در [[قرآن کریم]] با عناوین و اوصاف گوناگونی یاد شده است: | |||
===[[روح]]=== | |||
*در آیات متعددی از جبرئیل با عنوان "[[روح]]" یاد شده است. براساس آیه‌ای، [[قرآن]] را [[روح القدس]] از سوی پروردگار نازل کرده است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل ، آیه: ۱۰۲.</ref> بیشتر محققان [[روح القدس]] را از نوع اضافه موصوف به صفت برای مبالغه در اختصاص دانسته‌اند<ref>به عنوان نمونه ر. ک: تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۳۵۷؛ الکشاف، ج ۱، ص ۱۶۲؛ روح المعانی، ج ۱، ص ۵۰۰.</ref> که بر پایه آن [[روح القدس]] به معنای روحی است که از آلودگی‌های مادی پاکیزه و از خطا و غلط و گمراهی منزّه است<ref>المیزان، ج ۱۲، ص ۳۴۶.</ref> و مصداق آن در تفاسیر، جبرئیل {{ع}} دانسته شده است<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۴۰۴؛ ج ۶، ص ۵۹۵؛ التبیان، ج ۶، ص ۴۲۶.</ref>. البته برخی آن را از باب اضافه تشریفی و منظور از "[[روح]]" را جبرئیل {{ع}} و مقصود از "قدس" را خداوند دانسته‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۱۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.</ref>. برخی از عارفان، جبرئیل {{ع}} را [[روح القدس]] ادنی و حقیقت محمدیه را که سرّ خداوند است، [[روح القدس]] اعلا دانسته‌اند<ref>شرح فصوص الحکم، ابن ترکه، ص ۵۶۹ - ۵۷۰.</ref>. در برابر قول مشهور، برخی [[روح القدس]] را [[اسم اعظم]]<ref>تفسیر ثعلبی، ج ۱، ص ۲۳۳.</ref>، اسرافیل {{ع}}<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج ۵، ص ۱۶۰.</ref>، انجیل<ref>جامع البیان، ج ۱، ص ۵۶۹.</ref> و ... دانسته‌اند. | |||
*در آیه‌ای دیگر از جبرئیل {{ع}} با تعبیر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۹، ص ۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.</ref> و در آیه ای با تعبیر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| رُوحَنَا}}﴾}}<ref> سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص ۷۶؛ التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.</ref> یاد شده است. | |||
*به تصریح برخی روح برای جبرئیل علَم است نه وصف<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶.</ref>. درباره راز تعبیر از جبرئیل به [[روح]] اقوال گوناگونی است؛ از جمله اینکه وی موجودی روحانی است<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.</ref> و شبیه چیزی از غیر روح نیست<ref>التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴.</ref> و روحانیت غالب بر او است که البته این امر در تمام فرشتگان وجود دارد و اختصاص جبرئیل به اسم [[روح]] برای تشریف اوست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.</ref>، ارواح انسان‌ها با او به سبب آنچه از ادیان و شرایع به آنان می‌رساند، زنده می‌شوند<ref>التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴.</ref>، دین با او زنده می‌شود<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.</ref>، خدا او را بدون پدر و مادر آفرید<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.</ref> و دارای جسمی لطیف و روحانی است<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*در آیاتی نیز [[روح]] به صورت مطلق یاد شده و برخی از مفسران مقصود از آن را جبرئیل دانسته‌اند. در این آیات مباحثی مانند پرسش از حقیقت [[روح]] {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً}}﴾}}<ref> از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است و به شما از دانش جز اندکی نداده‌اند؛ سوره اسراء، آیه: ۸۵.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۵، ص ۱۹۵؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۷۵.</ref>، عروج فرشتگان و روح به سوی خدا {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ }}﴾}}<ref> فرشتگان و روح، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند؛ سوره معارج ، آیه: ۴.</ref><ref>جامع البیان، ج ۲۹، ص ۸۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۳۰.</ref>، قیام [[روح]] و فرشتگان در آخرت {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلائِكَةُ صَفًّا لّا يَتَكَلَّمُونَ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا }}﴾}}<ref> روزی که روح و فرشتگان (دیگر) ردیف ایستند؛ دم برنیاورند مگر آن کس که (خداوند) بخشنده بدو اذن دهد و او سخن درست گوید؛ سوره نبأ ، آیه: ۳۸.</ref><ref>جامع البیان، ج ۲۹، ص ۲۹؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۵۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۴۷.</ref>، القای [[روح]] از جانب خدا بر برخی از بندگان{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلاقِ}}﴾}}<ref> او برفرازنده رتبگان، دارای اورنگ (فرمانفرمایی جهان) است؛ روح (القدس) را از امر خویش نزد هر کس از بندگانش که بخواهد (برای رساندن وحی) می‌فرستد تا روز همدیداری را بیم دهد ؛ سوره غافر، آیه: ۱۵.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۸، ص ۸۰۵.</ref>، نازل کردن فرشتگان همراه با [[روح]] {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ}}﴾}}<ref> فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۴۵.</ref> و نزول فرشتگان و روح در شب قدر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}﴾}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref><ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۵۶۸.</ref> مطرح شده اند؛ ولی به نظر می رسد گفته این مفسران صحیح نباشد، زیرا روح که متبادر از آن مبدأ حیات است، آن گونه که از ظاهر آیات قرآن برمی آید، در اصل مخلوقی آسمانی غیر از فرشتگان است و از همین رو گاهی مطلق ذکر می شود؛ ولی درجات دیگر روح که به صورت مقیدند مانند روح متعلق به فرشتگان {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref>، روح متعلق به [[پیامبران ]]{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}﴾}}<ref> و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: ۸۷.</ref>، روح متعلق به انسان‌های مؤمن {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}﴾}}<ref> گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.</ref>، روح متعلق به مطلق انسان‌ها {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ }}﴾}}<ref> پس هنگامی که او را باندام برآوردم و در او از روان خویش دمیدم، برای او به فروتنی در افتید!؛ سوره حجر، آیه: ۲۹.</ref> و حتی روح متعلق به گیاهان {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}﴾}}<ref> و از نشانه‌های او این است که برق را برای بیم و امید نشانتان می‌دهد و از آسمان، آبی فرو می‌فرستد آنگاه با آن، زمین را پس از مردن آن زنده می‌گرداند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که خرد می‌ورزند؛ سوره روم، آیه: ۲۴.</ref> همگی نسبتشان به روح مطلق، نسبت افاضه به مفیض و ظل به ذی ظل است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۱۷۳ - ۱۷۵؛ ج ۱۲، ص ۲۰۸؛ ج ۱۳، ص ۱۹۹.</ref>، بنابراین جبرئیل نیز فیضی از روح مطلق و ظل اوست. در روایتی به دلیل آنکه جبرئیل از فرشتگان است و [[قرآن]]، [[روح]] را در عرض فرشتگان نام برده {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}﴾}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref> روح غیر از فرشتگان و والا مقام‌تر از همه فرشتگان دانسته شده است<ref>بصائر الدرجات، ص ۴۶۲؛ نورالثقلین، ج ۵، ص ۶۳۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===[[رسول]]=== | |||
*این عنوان بر [[رسالت]] جبرئیل و وساطت وی در [[وحی]] آنچه خدا خواسته<ref>جامع البیان، ج ۲۵، ص ۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.</ref> به تمام [[پیامبران]]<ref>مفاتیح الغیب، ج ۱، ص ۴۲۷.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ }}﴾}}<ref> و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.</ref> و به ویژه القای [[قرآن]] از جانب وی بر [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}}: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref> دلالت دارد. مقصود از [[رسول]] را در آیات {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي}}﴾}}<ref> سامری گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست ؛ سوره طه، آیه: ۹۶.</ref><ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص ۶۲؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۲۵۴ - ۲۵۵؛ التبیان، ج ۷، ص ۲۰۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}}<ref> که این (قرآن) بازخوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره حاقه، آیه: ۴۰.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۲۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا}}﴾}}<ref> پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۱۴.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا }}﴾}}<ref> جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد؛ سوره جن، آیه: ۲۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۹؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص ۲۷۵.</ref> نیز جبرئیل دانسته‌اند<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===شدید القُوی=== | |||
*جبرئیل دارای قدرت و شدت بسیاری خوانده شده است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.</ref>{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ}}﴾}}<ref> توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.</ref> مفسران قدرت جبرئیل را در آنچه بدان تکلیف شده<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰.</ref> از علم و عمل و تبلیغ رسالت<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref> یا در انجام طاعات به گونه ای که غیر او بر آن قادر نیست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.</ref> یا در نفس و خلقت وی<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۱؛ ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref> دانسته‌اند. برخی برای قدرت جبرئیل شواهدی ذکر کرده‌اند؛ مانند اینکه سرزمین قوم لوط را با بال خود به آسمان برد و آن را واژگون ساخت {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ}}﴾}}<ref> پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود، آیه: ۸۲.</ref> و با صیحه ای قوم ثمود را نابود کرد {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}﴾}}<ref> و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.</ref> و در کمتر از چشم برهم زدنی از آسمان بر [[پیامبران]] نازل می‌شد و به سوی آسمان صعود می‌کرد<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۵؛ ج ۱۰، ص ۳۹۷.</ref>. بعضی از حکیمان مقصود از قوا در {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> را رقائق جبرئیل دانسته و گفته‌اند: حقیقت جبرئیل از عالم امر بوده، نزد خدا واقف است و حقایق کلی هیچ گاه با همان وجود عِلْوی و الهی خود به عوالم پایین‌تر نمی‌آیند و آنچه برای [[پیامبران]] به منظور [[وحی]] یا برای وارثان ایشان به جهت [[الهام]] و تعلیم متمثل می‌شود، رقائق جبرئیل است نه حقیقت وی. البته این رقائق به دلیل اتصال به حقیقت با آن متحدند و تفاوت آنها در شدت و ضعف و کمال و نقص است<ref>اسفار، ج ۸، ص ۱۲۷ - ۱۲۸.</ref>. برخی مفسران، مقصود از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}} در آیه ۵ سوره نجم را خداوند دانسته است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۵۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===ذومِرّة=== | |||
*درباره وصف {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى}}﴾}}<ref> توانای خردمندی که راست ایستاد؛ سوره نجم، آیه: ۶.</ref> برای جبرئیل، به سبب اختلاف در معنای لغوی آن اقوالی است؛ از جمله اینکه جبرئیل موصوف به نوعی مرور بر [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]]{{صل}} است که آن، مرور در هواست<ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۲۸.</ref>، دارای خَلقی نیکوست و از آفات وعاهات مبرّاست<ref>جامع البیان، ج ۲۷، ص ۵۷ - ۵۸؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶.</ref> و دارای متانت عقل و رأی<ref>المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۵.</ref> و شدّت و قوّت است<ref>جامع البیان، ج ۲۷، ص ۵۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۲۸.</ref>. در صورت اخیر برخی تفاوت آن را با {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> در این دانسته اند که {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> مربوط به قدرت جبرئیل در مورد امر الهی و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذُو مِرَّةٍ }}﴾}} مربوط به قدرت جسمانی "نفسانی" وی است<ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===کریم=== | |||
*جبرئیل نزد خداوند دارای کرامت و عزت است{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.</ref> کریم کسی است که جامع خصال خیر باشد<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۲۵.</ref>. برخی کرم جبرئیل را آن دانسته‌اند که خداوند وی را واسطه بین خود و [[پیامبران]] قرار داده است<ref>مفاتیح الغیب، ج ۱، ص ۴۲۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===مَکین=== | |||
*جبرئیل نزد خداوندِ صاحب عرش، دارای مکانت: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ}}﴾}}<ref> توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.</ref> یعنی قرب و منزلت و قدر است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷ - ۳۹۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===مُطاع=== | |||
*فرشتگان آسمان، از جبرئیل در آنچه به آنها امر یا از آنها نهی می‌کند، اطاعت می‌کنند و اطاعت از او بر اهل آسمان‌ها واجب است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}﴾}}<ref> آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.</ref><ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref> از جمله موارد اطاعت فرشتگان از جبرئیل آن بود که در شب معراج، به فرمان جبرئیل درهای آسمان‌ها، درهای بهشت و درهای جهنم را برای [[پیامبر]] {{صل}} گشودند<ref>کشف الاسرار، ج۱۰، ص۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===امین=== | |||
*جبرئیل فرشته امین الهی است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}﴾}}<ref> آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> که روح الامین آن را فرود آورده است؛ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref> جبرئیل بر [[وحی]] و [[رسالت]] امین است<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰.</ref> و در مأموریت خود به هیچ روی خیانت نمی‌کند و آنچه را مانند [[قرآن]] مأمور تبلیغ آن است بدون هیچ گونه تصرّف<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.</ref>، تغییر و تبدیل<ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.</ref> می‌رساند. در تمام طاعات، امین و از همه خیانت‌ها مبرّاست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.</ref>. برخی در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ}}﴾}}<ref> در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است؛ سوره فصلت، آیه: ۴۲.</ref> عبارت {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا مِنْ خَلْفِهِ}}﴾}} را به این معنا دانسته‌اند که باطل از ناحیه جبرئیل و [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} به [[قرآن]] راه نمی‌یابد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۲۳۹.</ref>. | |||
*شاید از اینکه خداوند در سوره تکویر ۶ وصف "رسول"، "کریم"، "ذی قوّة"، "مکین"، "مطاع" و "امین" را به صورت پیاپی برای جبرئیل ذکر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است،توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد، آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۱.</ref> و پس از آن تنها جنون را از [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} نفی کرده:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ}}﴾}}<ref> و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۲۲.</ref> چنین به نظر برسد که جبرئیل از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} برتر است؛ ولی این برداشت صحیح نیست، زیرا اولاً برای [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} نیز در سوره احزاب، ۶ وصف ذکر شده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُّنِيرًا}}﴾}}<ref> ای پیامبر! ما تو را گواه و نویدبخش و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم؛و فراخواننده به خداوند به اذن وی، و چراغی فروزان؛ سوره احزاب، آیه: ۴۵ - ۴۶.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶ - ۲۲۷؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۳، ص ۴۶ - ۴۷.</ref> ثانیاً آیات پیشین درصدد بیان این نکته‌اند که [[قرآن]]، کلام الهی است و از طریق [[وحی]] بر [[پیامبر]] نازل شده است؛ نه آنکه از اوهام جنون و با القای شیطان باشد و آنچه در رساندن این غرض مفید است بیان سلامت راه نازل کردن [[قرآن]] و ذکر اوصاف فرشته [[وحی]] و مبالغه در تنزیه وی از خطا و خیانت است، افزون بر این در آیات دیگری، برای [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} اوصافی ذکر شده که با وجود آنها شکی در برتری [[پیامبر]]اکرم {{صل}} بر جبرئیل نمی‌ماند<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸ - ۲۱۹.</ref>. برخی گفته‌اند: [[پیامبراکرم]] {{صل}} مخدوم جبرئیل {{ع}} است، زیرا ابتدای سلسله نزول و انتهای سلسله صعود است<ref>مواهب الرحمن، ج ۱، ص ۳۵۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
==مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل== | |||
*خداوند تدبیر بخشی از امور دنیا را به جبرئیل سپرده است. گفته شده: ۴ فرشته جبرئیل، میکائیل، عزرائیل و اسرافیل مأمور تدبیر امور زمین هستند که در این میان جبرئیل، موکل بر بادها و جنود است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا }}﴾}}<ref> آنگاه، به فرشتگان کارگزار؛ سوره نازعات، آیه: ۵.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يُدَبِّرُ الأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ}}﴾}}<ref> کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود؛ سوره سجده، آیه: ۵.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۲۷؛ ج ۱۴، ص ۵۸.</ref> در تفسیر آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْرًا }}﴾}}<ref> و کار پخش (باران در سرزمین‌ها) را انجام می‌دهند؛ سوره ذاریات، آیه: ۴.</ref> گفته شده: فرشتگان امور گوناگونی را می‌آورند؛ جبرئیل، امور دشوار، میکائیل، رحمت و عزرائیل، مرگ را<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۲۱.</ref>. در شب قدر هر سال، اموری که خدا در آن سال تقدیر کرده، اعم از رزق، اجل و... به فرشتگان و جبرئیل داده می شود تا آن را نازل کنند {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}﴾}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref><ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۳۳۰؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۰.</ref> و در آن شب نسخه جنگ‌ها، زلزله‌ها، صاعقه‌ها و خسف (فرو رفتن در زمین) به جبرئیل داده می‌شود: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}}﴾}}<ref> در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۸۶.</ref> برخی گفته‌اند: جبرئیل مدبّر آسمان‌های هفت گانه و متصرّف در آنها و هر آنچه در آن هاست اعم از عناصر و مرکبات است<ref>فصوص الحکم، ص ۱۸۱؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.</ref>. البته همه تصرّفات و تدبیرهای جبرئیل به امر الهی بوده، وی تنها مجری فرمان‌های خداوند است<ref>الصافی، ج ۳، ص ۲۸۸؛ اسباب النزول، ص ۲۰۴.</ref> و هیچ سهمی از الوهیت ندارد، از این رو [[قرآن]]، مسیحیان را که جبرئیل را یکی از اقانیم سه گانه "اب، ابن و [[روح القدس]]" دانسته‌اند و برای وی به الوهیت قائل شده اند به شدّت ردّ کرده و آنان را کافر دانسته است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلاَّ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}﴾}}<ref> به راستی آنان که گفتند خداوند یکی از سه (اقنوم) است کافر شدند و هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست و اگر از آنچه می‌گویند دست نکشند به یقین به کافران ایشان عذابی دردناک خواهد رسید؛ سوره مائده، آیه: ۷۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۴، ص ۳۶۷.</ref> | |||
*برخی از مأموریت‌های جبرئیل اصلی و عمومی و برخی دیگر فرعی و موردی است. می‌توان مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل را در ۵ محور خلاصه کرد<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>: | |||
===نازل کردن [[وحی]]=== | |||
*یکی از راه‌های سخن گفتن خداوند با افرادی از جنس بشر آن است که فرشته‌ای مانند جبرئیل<ref>جامع البیان، ج ۲۵، ص ۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.</ref> را می‌فرستد تا آنچه را که خدا می‌خواهد، به اذن او به آنان [[وحی]] کند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ }}﴾}}<ref> و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.</ref> برخی در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ}}﴾}}<ref> فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.</ref> مقصود از ملائکه را جبرئیل و مقصود از [[روح]] را [[وحی]] دانسته‌اند. در این صورت آیه بدین معناست که خداوند جبرئیل را به همراه [[وحی]] بر هر یک از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد <ref>تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۴۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۴۵.</ref>. برخی ادعای اجماع کرده‌اند بر اینکه هیچ فرشته‌ای جز جبرئیل برای [[پیامبران]] [[وحی]] نمی‌آورد<ref>روض الجنان، ج ۴، ص ۳۰۳.</ref>. مهم‌ترین مأموریت جبرئیل، رساندن [[وحی]] الهی به [[پیامبر اکرم]] {{صل}} بود<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref> خداوند در پاسخ کسانی که می‌گفتند: [[پیامبر]] به خدا افترا بسته و [[قرآن]] کلام خدا نیست، بیان داشته که [[قرآن]] را جبرئیل از نزد خدا به حق نازل کرده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۴، ص ۲۳۱.</ref> در [[آیه]] دیگری [[قرآن]] قول جبرئیل دانسته شده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref> مقصود از این سخن آن است که او پیک وی به سوی [[پیامبر]] بوده است، زیرا [[قرآن]] قول و کلام خداست<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷.</ref>؛ ولی [[پیامبر]] آن را از جبرئیل شنیده است<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.</ref>. جبرئیل بر اساس این آیه، رسول خداست و رسول شأنی جز ادای رسالت ندارد، از همین رو کلام او کلام خداست و وی تنها به امر الهی نازل می شود. چنان که نقل شده مدتی آمدن جبرئیل و آوردن [[وحی]] به تأخیر افتاد و دشمنان [[پیامبر]] به وی طعنه زدند و [[پیامبر اکرم]] {{صل}} غمگین شد. آن گاه که جبرئیل نازل شد و [[پیامبر]] ماجرا را برای او بازگفت، جبرئیل با آیه‌ای به [[پیامبر]] چنین پاسخ داد که ما تنها به امر پروردگار نازل می‌شویم: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا }}﴾}}<ref> و ما (فرشتگان) جز به فرمان پروردگارت فرود نمی‌آییم، آینده و گذشته ما و آنچه میان آنهاست، از آن اوست و پروردگارت فراموشکار نیست؛ سوره مریم، آیه:۶۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۷۱؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۱۲۹ - ۱۳۱؛ روض الجنان، ج ۱۳، ص ۱۰۱.</ref> نزول [[قرآن]] توسط جبرئیل در آیات دیگری نیز بیان شده است؛ مانند {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}﴾}}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۹، ص ۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ}}﴾}}<ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.</ref> در آیه‌ای نیز به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمان داده شده که هنگام نزول [[قرآن]]، آن گاه که جبرئیل مشغول قرائت آن است، سکوت کرده، پس از تمام شدن قرائت وی از او تبعیت کند و آن را بخواند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ}}﴾}}<ref> پس چون بخوانیمش، از خواندن آن پیروی کن؛ سوره قیامت، آیه: ۱۸.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۰۴؛ احسن الحدیث، ج ۱۰، ص ۶۸.</ref>؛ همچنین براساس آنچه در تفسیر آیه‌ای دیگر وارد شده، هرگاه خداوند به [[وحی]] سخن گوید، فرشتگان آسمان از آن [[وحی]] صدایی می‌شنوند که ترسیده، مدهوش می‌گردند. چون جبرئیل بر آنان بگذرد، ترسشان فروکش کرده، از وی می‌پرسند: پروردگار چه گفت؟ او پاسخ می‌دهد: خداوند حق گفت و دیگر فرشتگان نیز به پیروی او کلام وی را تکرار می‌کنند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلاَّ لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ }}﴾}}<ref> و میانجیگری نزد او سودی ندارد مگر برای آن کس که او به وی اجازه دهد؛ تا چون هراس از دل‌هاشان برخیزد گویند: پروردگارتان چه گفت؟ می‌گویند: حقیقت را و او فرازمند بزرگ است؛ سوره سبأ، آیه: ۲۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۱۶، ص ۶۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۱۸۹.</ref> برخی مقصود از تلاوت کنندگان ذکر در {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا }}﴾}}<ref> و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند؛ سوره صافات، آیه: ۳.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۴۳.</ref> و رسولی که آیات الهی را تلاوت می کند در {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا}}﴾}}<ref> پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۴.</ref> و آورنده راستی در {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ }}﴾}}<ref> و آنان که راستی آورند و آن را باور دارند پرهیزگارند؛ سوره زمر، آیه: ۳۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۲۳.</ref> را نیز جبرئیل دانسته‌اند. | |||
*با توجه به اینکه طبق برخی آیات، نزول [[قرآن]] در یک شب: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ}}﴾}}<ref> ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم؛ سوره قدر، آیه: ۱.</ref> و طبق آیاتی دیگر به تدریج بوده: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلا }}﴾}}<ref> و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم؛ سوره فرقان، آیه: ۳۲.</ref> گفته شده: [[قرآن]] به صورت یکجا در شب قدر از [[لوح محفوظ]] به آسمان دنیا نازل شده است. سپس فرشتگانِ مخصوص {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرَامٍ بَرَرَةٍ }}﴾}}<ref>به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱۵ - ۱۶.</ref>. در مدت ۲۰ شب آن را به جبرئیل داده و جبرئیل در مدت ۲۰ سال آن را به تدریج بر [[پیامبر اکرم ]]{{صل}} نازل کرده است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۳، ص ۲۱؛ ج ۲، ص ۱۹۹؛ ج ۱۷، ص ۱۴۵.</ref>. جبرئیل افزون بر نازل کردن آیات [[قرآن]]، جای هر سوره و آیه‌ای را نیز برای [[پیامبر اکرم]] {{صل}} مشخص می‌کرد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱، ص ۴۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*شایان ذکر است که اسناد نازل کردن [[قرآن]] به جبرئیل منافاتی با اسناد آن به فرشتگان دیگر ندارد، چنان که خداوند به سه طایفه از فرشتگان نازل کننده [[وحی]] سوگند یاد کرده است: فرشتگانی که در راه [[وحی]] صف کشیده اند و آنان که شیاطین را از مداخله در [[وحی]] منع می‌کنند و آنان که [[قرآن]] را بر [[پیامبر]] می‌خوانند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| سوگند به آن فرشتگان که نیک صف بسته‌اند.آنگاه به آنها که (ابرها را) تند می‌رانند، و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند }}﴾}}<ref> به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره صافات، آیه: ۱- ۳.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرَامٍ بَرَرَةٍ }}﴾}}<ref>به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱۵ - ۱۶.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا }}﴾}}<ref> و ما (فرشتگان) جز به فرمان پروردگارت فرود نمی‌آییم، آینده و گذشته ما و آنچه میان آنهاست، از آن اوست و پروردگارت فراموشکار نیست؛ سوره مریم، آیه: ۶۴.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ}}﴾}}<ref> و ماییم که (خداوند را) به پاکی می‌ستاییم؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۶.</ref> دلیل مطلب فوق آن است که تمام فرشتگان مزبور از یاران جبرئیل هستند و نازل شدن وحی توسط آنان، همان نازل شدن [[وحی]] توسط جبرئیل است<ref>المیزان، ج ۱۷، ص ۱۲۱.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===آموزش=== | |||
*جبرئیل فرشته علم است که علم خداوند متعالی در او تجلی می‌کند<ref>فرشتگان، ص ۱۰۱.</ref> و از او فیض علوم و معارف حقیقی به دیگران می‌رسد<ref>تفسیر صدرالمتالهین، ج ۶، ص ۲۲۴؛ شرح توحید الصدوق، ص ۳۱۸.</ref> و سبب حیات قلوبشان می‌گردد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.</ref> و فراوان بودن بال‌های جبرئیل که در روایات به آن اشاره شده<ref>علم الیقین، ج ۱، ص ۴۳۱.</ref> بیانگر فراوان بودن قوای جبرئیل است که سبب آن اختلاف جویندگان دانش و تفاوت استعداد آنان است<ref>شرح توحید الصدوق، ص ۳۱۸.</ref>. | |||
*یکی از آموزش‌های جبرئیل، تعلیم [[حضرت آدم|آدم]]{{ع}} بود. پس از هبوط [[حضرت آدم|آدم]]{{ع}} از بهشت، وی دچار برهنگی و گرسنگی شد. جبرئیل به وی پشمینه بافی و کشاورزی و نان پختن را آموخت و به او گفت: این همان خستگی و سختی ای است که خداوند به تو خبر داده بود: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَلِزَوْجِكَ فَلا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى}}﴾}}<ref> گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی؛ سوره طه، آیه: ۱۱۷.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۸۲ - ۱۸۳.</ref> از دیگر آموزش‌های جبرئیل آن بود که در پی دعای [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} و درخواست نشان دادن مناسک حج از خداوند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ }}﴾}}<ref> پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما و توبه ما را بپذیر بی‌گمان تویی که توبه‌پذیر مهربانی؛ سوره بقره، آیه: ۱۲۸.</ref> نزد وی آمد و مناسک و ارکان حج را به او آموخت<ref>روض الجنان، ج ۲، ص ۱۶۰، ۱۷۱؛ فتح القدیر، ج ۱، ص ۱۴۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۸۸.</ref>. بنابه نقلی جبرئیل هنگام آموزش مناسک حج، در روز عرفه در عرفات از ابراهیم پرسید: "عَرَفتَ" یعنی آموختی؟ و ابراهیم پاسخ داد: آری، از همین رو آن روز را عرفه و آن مکان را عرفات نامیدند<ref>روض الجنان، ج ۳، ص ۱۲۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۴، ص ۶۹.</ref>. آموزش دیگر جبرئیل آن بود که به [[وحی]] پروردگار، چگونگی ساختن کشتی را به [[حضرت نوح|نوح]]{{ع}} آموخت: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلاَ تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ}}﴾}}<ref> و کشتی را زیر نظر ما و وحی ما بساز و با من درباره ستمگران سخن (از رهایی) مگو که آنان غرق خواهند شد؛ سوره هود، آیه: ۳۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۳۰.</ref>؛ همچنین در پاسخ به این پرسش که چرا یهودیان عُزَیر را پسر خدا دانستند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقَالَتْ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُم بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِؤُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ}}﴾}}<ref> یهودیان گفتند عزیر پسر خداوند است و مسیحیان گفتند: مسیح پسر خداوند است؛ این گفتار، سر زبان آنهاست که با گفته کافران پیشین همانندی می‌کند؛ خداوندشان بکشاد! چگونه (از حقّ) باز گردانیده می‌شوند؟؛ سوره توبه، آیه: ۳۰.</ref> گفته شده: کشتن [[پیامبر]]ان به دست یهود موجب شد که خداوند تورات را از میان آن ها برداشته، از قلوبشان محو کند. پس از مدتها، جبرئیل تورات را به عُزَیر و عزیر آن را به بنی اسرائیل آموخت. مدتی بعد تورات اصلی که در مکانی دفن شده بود پیدا شد. بنی اسرائیل با مقایسه دو تورات و نبودن هیچ تفاوتی میانشان، قائل شدند عزیر پسر خداست<ref>تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۷۵.</ref>. از دیگر آموزش‌های جبرئیل، آموزش حروف هجاء، چگونگی استفاده از آهن و مناسک حج به [[حضرت آدم|آدم]]{{ع}} و آموزش ساختن زره به [[حضرت داود|داود]]{{ع}} است<ref>قصص الانبیاء، ۴۹ - ۵۰؛ دائره المعارف الاسلامیه، ج ۱، ص ۵۵۴؛ ج ۶، ص ۲۷۸؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===رساندن بشارت های خداوند به اولیای الهی=== | |||
*جبرئیل به [[حضرت زکریا|زکریا]]{{ع}} در محراب در حال نماز، بشارت داد که خداوند به وی فرزندی به نام یحیی خواهد داد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَنَادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ }}﴾}}<ref> پس فرشتگان او را در حالی که در محراب به نماز ایستاده بود ندا دادند: خداوند تو را به (تولّد) یحیی نوید می‌دهد که «کلمه‌ای از خداوند» را راست می‌شمارد و سالار و (در برابر زنان) خویشتندار و پیامبری از شایستگان است؛ سوره آل عمران، آیه: ۳۹.</ref> مفسران مقصود از ملائکه را جبرئیل دانسته و گفته‌اند: به کار بردن لفظ جمع برای یک فرد در زبان عربی رواست<ref>جامع البیان، ج ۳، ص ۳۳۹؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص ۱۰۳؛ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۲.</ref>؛ همچنین جبرئیل به [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} بشارت داد که خداوند او را برگزیده، پاکیزه گردانیده و بر زنان عالم برتری داده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ }}﴾}}<ref> و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۲.</ref> سپس این بشارت الهی را به وی رساند که خداوند فرزندی به نام [[عیسی بن مریم]]{{س}} به او عطا خواهد کرد که در دنیا و آخرت آبرومند بوده، از مقربان خواهد بود: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ}}﴾}}<ref> آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را به کلمه‌ای از خویش نوید می‌دهد (که) نامش مسیح پسر مریم است، در این جهان و در جهان واپسین آبرومند و از نزدیک‌شدگان (به خداوند) است؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۵.</ref> در این آیات نیز گرچه واژه "ملائکه" به صورت جمع به کار رفته؛ ولی با توجه به اینکه در سوره مریم چنین بیان شده است که جبرئیل به مریم گفت: من فرستاده خداوندم تا به تو فرزندی پاک ببخشم: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا}}﴾}}<ref> گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه:۱۹.</ref> شکی نمی‌ماند که مقصود از ملائکه در این آیات نیز جبرئیل است<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۴۵.</ref> و این از قبیل اسناد فعل فردی از قوم به آن قوم، به سبب اشتراکشان در خلق، سنّت یا عادتی است که در [[قرآن]] مصادیق بسیاری دارد<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*از دیگر موارد ابلاغ بشارت توسط جبرئیل، رساندن بشارت به [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} بود که خداوند به وی اسماعیل: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلامٍ حَلِيمٍ}}﴾}}<ref> پس او را به پسری بردبار مژده دادیم؛ سوره صافات ، آیه: ۱۰۱.</ref> و اسحاق و پس از او یعقوب را عنایت خواهد کرد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ }}﴾}}<ref> و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت ، آیه: ۳۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۴۴۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلامًا قَالَ سَلامٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ }}﴾}}<ref> و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت: درود (بر شما)! دیری نپایید که (ابراهیم) گوساله‌ای بریان آورد؛ سوره هود ، آیه: ۶۹.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۲۷۲.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الرَّوْعُ وَجَاءَتْهُ الْبُشْرَى يُجَادِلُنَا فِي قَوْمِ لُوطٍ}}﴾}}<ref> پس چون ترس از ابراهیم رخت بربست و (آن) مژده بدو رسید با ما درباره قوم لوط به چالش پرداخت؛ سوره هود، آیه: ۷۴.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ}}﴾}}<ref> و بدو اسحاق را نوید دادیم که پیامبری از شایستگان بود؛ سوره صافات، آیه: ۱۱۲.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا لا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلامٍ عَلِيمٍ }}﴾}}<ref> آنگاه در دل از آنان ترسی یافت، گفتند: نترس و او را به پسری دانا مژده دادند؛ سوره ذاریات ، آیه: ۲۸.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قَالُواْ لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ عَلِيمٍ}}﴾}}<ref> گفتند: مهراس! ما تو را به پسری دانا نوید می‌دهیم؛ سوره حجر ، آیه: 53.</ref> برخی این بشارت را بشارت به هلاکت قوم لوط دانسته‌اند<ref>مجمع البیان؛ جامع البیان، ج ۱۲، ص ۸۹؛ کشف الاسرار، ج ۴، ص ۴۱۲.</ref>. در روایتی نیز، بشارت آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلامًا قَالَ سَلامٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ }}﴾}}<ref> و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت: درود (بر شما)! دیری نپایید که (ابراهیم) گوساله‌ای بریان آورد؛ سوره هود ، آیه: ۶۹.</ref>، مربوط به اسماعیل دانسته شده است<ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۲۷۲.</ref>. در آیه‌ای بشارت تولد اسحاق و یعقوب، به همسر ابراهیم آمده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ}}﴾}}<ref> و همسر او، ایستاده بود و خندید آنگاه ما به او مژده اسحاق و از پی اسحاق، یعقوب را دادیم ؛ سوره هود، آیه: ۷۱.</ref> بر پایه روایات، برخی دیگر از بشارت‌های جبرئیل عبارت‌اند از مژده میلاد [[فاطمه زهرا]]{{س}} به [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} و اینکه او مادر [[امامان]] است<ref>روض الجنان، ج ۴، ص ۳۲۵.</ref> و نیز بشارت به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در هنگام رحلت ایشان، به آنچه خداوند پس از مرگ آن حضرت برایش فراهم ساخته است<ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص ۲۴۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===یاری رساندن به [[پیامبر]]ان و پیروانشان=== | |||
*خداوند [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} را با جبرئیل تأیید کرد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ}}﴾}}<ref> سوره بقره، آیه: ۸۷.</ref> مفسران تأیید را به معنای تقویت و اعانت دانسته اند<ref>جامع البیان، ج۱، ص۵۶۸؛ ج ۳، ص ۴؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.</ref>. تأیید [[روح القدس]] سبب شد که [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} بتواند در گهواره با مردم سخن بگوید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ }}﴾}}<ref>یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی و هنگامی که بنی اسرائیل را از (آزار) تو باز داشتم آنگاه که برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردی و کافران از ایشان گفتند: این (کارها) جز جادویی آشکار نیست؛ سوره مائده، آیه: ۱۰.</ref><ref>المیزان، ج ۶، ص ۲۲۰.</ref> بر اساس قولی، هنگام تولد [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} جبرئیل با بال خود او را مسح کرد تا از شرّ شیطان در امان باشد و از همین رو وی را مسیح نامیدند<ref>کشف الاسرار، ج ۲، ص ۱۱۸؛ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*از مهم‌ترین کمک‌های جبرئیل، یاری رساندن به [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} و مسلمانان صدر اسلام در مواقع متعدد و حساس بود؛ از جمله هنگامی که دو تن از همسران [[پیامبر]] "عایشه و حفصه"، در نافرمانی و آزار [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} با یکدیگر همکاری کردند، خداوند افزون بر خود، جبرئیل را یاور [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] معرفی کرد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ}}﴾}}<ref>اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است) چرا که به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم، آیه: ۴.</ref><ref>جامع البیان، ج ۲۸، ص ۲۰۷؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۷۴.</ref>؛ همچنین جبرئیل، اسباب مرگ کسانی را فراهم کرد که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} را استهزا کرده، او را به قتل تهدید کرده بودند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ}}﴾}}<ref> ما تو را در برابر ریشخندکنندگان بسنده‌ایم ؛ سوره حجر، آیه: ۹۵.</ref><ref>الخصال، ج ۱، ص ۲۸۰؛ الکشاف، ج ۲، ص ۵۹۱؛ روح المعانی، ج ۱۴، ص ۱۲۷.</ref>؛ همچنین شخصی، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} را غافلگیر کرده، قصد داشت با شمشیر خود او را بکشد. جبرئیل چنان بر سینه او زد که شمشیر از دستش افتاد و خداوند نجات جان [[پیامبر]] {{صل}} را نعمتی بر مؤمنان دانست: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ}}﴾}}<ref> ای مؤمنان از نعمت خداوند بر خود یاد کنید، آنگاه که گروهی بر آن بودند تا بر شما دست‌درازی کنند و خداوند دستشان را از شما کوتاه کرد، و از خداوند پروا کنید و مؤمنان باید تنها بر خداوند توکل کنند؛ سوره مائده، آیه: ۱۱.</ref><ref>التبیان، ج ۳، ص ۴۶۴؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۲۶۳؛ روض الجنان، ج ۶، ص ۲۸۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*نقش جبرئیل در جنگ‌های صدر اسلام بسیار مؤثر بود. برخی مقصود از تأیید مؤمنان به روحی از جانب خدا را یاری رساندن جبرئیل به مؤمنان و دفاع از آنان دانسته‌اند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}﴾}}<ref> گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۸۳.</ref> در جنگ بدر در پی استغاثه مؤمنان به درگاه پروردگار، جبرئیل و میکائیل هریک با ۵۰۰ فرشته به امر الهی به کمک مسلمانان شتافتند:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ }}﴾}}<ref> یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال، آیه: ۹.</ref><ref>روض الجنان، ج ۹، ص ۷۱؛ دلائل النبوه، ج ۳، ص ۷۹، ۱۳۱.</ref> در جنگ احد نیز جبرئیل در کنار [[پیامبر]] {{صل}} جنگید<ref>تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۱۵۱؛ تفسیر قاسمی، ج ۴، ص ۲۲۲.</ref> و در جنگ با یهود بنی قریظه، مسلمانان را یاری رساند<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص ۳۹؛ روض الجنان، ج ۱۵، ص ۳۹۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۵۵۲.</ref>. در روایتی، آهن در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ}}﴾}}<ref> ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است؛ سوره حدید، آیه: ۲۵.</ref>، بر شمشیر ذوالفقار تطبیق شده که جبرئیل آن را برای کمک به مسلمانان از آسمان آورد و [[پیامبر]] {{صل}} آن را به [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}} داد تا با آن در دفاع از اسلام بجنگد<ref>روض الجنان، ج ۱۹، ص ۴۱ - ۴۲؛ مناقب، ج ۳، ص ۸۱.</ref>؛ همچنین در اخبار مربوط به [[آخر الزمان]] نقل شده که جبرئیل در یاری [[امام مهدی]]{{ع}} یکی از دو لشکر سفیانی را نابود کرده، آنان را در زمین فرو می‌برد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ}}﴾}}<ref> و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه: ۵۱.</ref><ref>روض الجنان، ج ۱۶، ص ۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۲۰۱.</ref> | |||
*از دیگر کمک‌های جبرئیل به [[پیامبران]] و پیروانشان می‌توان به نجات [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} از آتش نمرود<ref>اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref>، کمک به [[حضرت موسی|موسی]]{{ع}} در کودکی وی<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۱۲۹.</ref>، جاری ساختن آب زمزم برای [[حضرت اسماعیل|اسماعیل]]{{ع}}<ref>الخصال، ص ۴۵۵؛ السیر و المغازی، ص ۲۶.</ref>، کمک به [[امام علی|امیرمؤمنان]]{{ع}} در جنگ‌ها<ref>الخصال، ص ۲۱۷.</ref> و عیادت [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} پیش از رحلت وی<ref>کشف الغمه، ج ۱، ص ۱۷.</ref> اشاره کرد. | |||
*با توجه به اینکه یکی از مأموریت‌های جبرئیل، یاری رساندن به مؤمنان است، در برخی از دعاها از وی حاجت خواسته شده است؛ مانند {{عربی|اندازه=150%|" يَا جَبْرَئِيلُ يَا مُحَمَّدُ اكْفِيَانِي مَا أَنَا فِيهِ؛ فَإِنَّكُمَا كَافِيَانِ، وَ احْفَظَانِي بِإِذْنِ اللَّهِ؛ فَإِنَّكُمَا حَافِظَان "}}<ref>الکافی، ج ۲، ص ۵۵۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===تهدید کافران و عذاب کردن آنان=== | |||
*طبق نقلی در شب قدر هر سال تقدیرهای مربوط به خسف و مسخ و سیاسات و بلیات و انواع عذاب را در نسخه‌ای به جبرئیل داده، به او می‌گویند: این کار توست تا سال دیگر {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ }}﴾}}<ref> در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۱۰۲.</ref>؛ همچنین در سوره ملک بر اساس احتمالی، خداوند انسان‌ها را تهدید کرده و به آنان فرموده است: آیا ایمن هستید از اینکه جبرئیل شما را "به اذن من" در زمین فرو برد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أَأَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاء أَن يَخْسِفَ بِكُمُ الأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ}}﴾}}<ref> آیا از آنکه در آسمان است ایمنی یافته‌اید که شما را در زمین فرو برد در آن حال که ناگهان زمین بجنبد؛ سوره ملک، آیه:۱۶.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۴۱.</ref> پیش از این نیز جبرئیل برای تهدید بنی اسرائیل کوهی را به امر حق بر سر آنان برافراشت و آن گاه از ایشان پیمان گرفته شد که به احکام تورات عمل کنند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُواْ مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}﴾}}<ref> و (یاد کنید) آنگاه را که از شما پیمان گرفتیم و (کوه) طور را بر فراز (سر) تان برافراختیم. (و گفتیم) آنچه به شما دادیم با توانمندی بگیرید و از آنچه در آن است یاد کنید، باشد که پرهیزگاری ورزید؛ سوره بقره، آیه: ۶۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۱، ص ۳۱۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*از جمله عذاب‌هایی که به وسیله جبرئیل صورت گرفته، موارد زیر است: | |||
#'''عذاب قوم لوط؛''' زمانی که جبرئیل با دیگر فرشتگان به خانه [[حضرت لوط|لوط]]{{ع}} آمدند، قوم لوط خواستار عمل ناپسند با مهمانان وی شدند. جبرئیل با بال خود به آنان زد و همگی نابینا شدند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ }}﴾}}<ref> و مهمانانش را از او خواستند پس آنان را نابینا کردیم، اینک عذاب من و (نتیجه نشنیدن) بیم دادن مرا بچشید!؛ سوره قمر، آیه: ۳۷.</ref><ref>تفسیر مقاتل، ج ۳، ص ۳۰۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۹۴.</ref> و نیز بال خود را بر دست آنان کشید و دست‌هایشان خشکید: «قالُوا یــلُوطُ اِنّا رُسُلُ رَبِّک لَن یصِلو ا اِلَیک». (هود/11،81)<ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۵۳.</ref> فردای آن روز جبرئیل قوم لوط را ابتدا با صیحه ای نابود کرد: «فَاَخَذَتهُمُ الصَّیحَةُ مُشرِقین». (حجر/15،73)<ref>کشف الاسرار، ج ۵، ص ۳۲۶؛ تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۲۶۰.</ref> سپس با یک بال خود روستاهای آنان را به آسمان برد و آن ها را واژگون ساخت<ref>جامع البیان، ج ۲۰، ص ۱۸۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۵۷؛ ج ۹، ص ۵۵.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالُواْ يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ}}﴾}}<ref> فرشتگان) گفتند: ای لوط! ما فرستادگان پروردگار توییم، آنان هیچ‌گاه به تو نمی‌رسند پس، در پاره‌ای از شب خانواده‌ات را بکوچان مگر زنت را که آنچه به آنان خواهد رسید به او نیز می‌رسد و هیچ‌یک از شما نباید روی بگرداند؛ بی‌گمان آنان را پیمانگاه، پگاه است؛ آیا پگاه نزدیک نیست؟؛ سوره هود، آیه: ۸۱.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَالْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوَى}}﴾}}<ref> و شهرهای زیر و روشده (ی قوم لوط) را نگونسار کرد؛ سوره نجم، آیه: ۵۳.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۷۸.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ}}﴾}}<ref> ما بر مردم این شهر برای آن بزهکاری که می‌کردند عذابی از آسمان فرو می‌آوریم؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۳۹۱.</ref>. | |||
#'''عذاب قوم صالح (ثمود)؛''' جبرئیل به اذن خداوند با صیحه‌ای همه افراد قوم ثمود را نابود کرد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}﴾}}<ref> و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۴، ص ۴۱۲.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ}}﴾}}<ref> و بنگر سرانجام نیرنگشان چگونه بود؛ ما آنان و قومشان همگی را نابود ساختیم؛ سوره نمل، آیه: ۵۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۵۵.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ}}﴾}}<ref> و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۱.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۳۹۱ - ۳۹۲.</ref>. | |||
#'''عذاب فرعون؛''' بر اساس نقلی، آن گاه که فرعون و لشکریانش به تعقیب بنی اسرائیل پرداخته، به کنار رودخانه رسیدند، فرعون ترسید به رودخانه وارد شود. جبرئیل به شکل هامان وزیر فرعون، ظاهر شد و او را با خود به درون رودخانه برد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ}}﴾}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم؛ سوره یونس، آیه: ۹۰.</ref> و زمانی که فرعون، پیش از غرق شدن اظهار [[ایمان]] کرد، جبرئیل گِلی از درون رودخانه گرفت و به دهان او فرو برد و گفت: آیا اکنون [[ایمان]] می‌آوری، در حالی که پیش از این معصیت کار و از مفسدان بودی: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ }}﴾}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم آیا اکنون؟ در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی؟؛ سوره یونس، آیه: ۹۰- ۹۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۲۴۱ - ۲۴۲؛ روض الجنان، ج ۱، ص ۲۸۱.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
==مأموریت‌های فرعی و موردی جبرئیل== | |||
#'''وساطت در وجود یافتن [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}}''' جبرئیل به امر الهی واسطه آفرینش [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} شد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا}}﴾}}<ref> گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه: ۱۹.</ref> وساطت جبرئیل بدین شکل بود که در دامن [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} دمید و از دم او [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} پدید آمد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِن رُّوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ}}﴾}}<ref> و (نیز) مریم دختر عمران را که پاکدامن بود و ما از روح خویش در آن دمیدیم؛ و سخنان و کتاب‌های پروردگارش را باور داشت و از فرمانبرداران بود؛ سوره تحریم، آیه: ۱۲.</ref> <ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۷۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۵۹.</ref> و نیز {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ}}﴾}}<ref> و آن زن را (یاد کن) که پاکدامن بود و در او از روان خویش دمیدیم و او و پسرش را برای جهانیان نشانه‌ای (شگرف) گرداندیم؛ سوره انبیاء، آیه: ۹۱.</ref>؛ همچنین در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلاَ تَقُولُواْ ثَلاثَةٌ انتَهُواْ خَيْرًا لَّكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلاً }}﴾}}<ref> ای اهل کتاب! در دینتان غلوّ نورزید و درباره خداوند جز راستی سخنی بر زبان نیاورید؛ جز این نیست که مسیح عیسی پسر مریم، پیامبر خداوند و «کلمه اوست» که آن را به (دامان) مریم افکند و روحی از اوست پس به خداوند و پیامبرانش ایمان آورید و سخن از (خدای) سه‌گانه سر مکنید، باز ایستید که برایتان بهتر است، بی‌گمان خداوند خدایی یگانه است، پاکاکه اوست از اینکه او را فرزندی باشد، آنچه در آسمان‌ها و زمین است او راست و خداوند (شما را) کارساز، بس؛ سوره نساء، آیه: ۱۷۱.</ref> گفته شده: روح به معنای دم است، زیرا دم هوایی است که از روح خارج می‌شود و مقصود از روح، دم جبرئیل است<ref>جامع البیان، ج ۶، ص ۴۸؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص ۷۸۰؛ التبیان، ج ۳، ص ۴۰۱.</ref>. در این صورت واژه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|رُوحٌ}}﴾}} بر ضمیر فاعلی {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَلْقَاهَا}}﴾}} عطف شده و حاصل معنای آیه این است که [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} را خدا و جبرئیل به [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} القا کردند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۶، ص ۱۷.</ref> برخی گفته‌اند: [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} از آب مریم و نفخ جبرئیل پدید آمده است، از این رو جسمانیت وی از مریم و روحانیت او از نفخ جبرئیل است<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۴۵.</ref> و از آنجا که وجود [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} با نفخ جبرئیل و بدون وساطت پدر بشری تحقق یافت، وی به صفت الهیه زنده کردن مردگان متصف گشت<ref>شرح فصوص الحکم، ص ۸۵۷ - ۸۵۸.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ}}﴾}}<ref> و به پیامبری به سوی بنی اسرائیل (می‌فرستد، تا بگوید) که من برای شما نشانه‌ای از پروردگارتان آورده‌ام؛ من برای شما از گل، (اندامواره‌ای) به گونه پرنده می‌سازم و در آن می‌دمم، به اذن خداوند پرنده‌ای خواهد شد و به اذن خداوند نابینای مادرزاد و پیس را شفا خواهم داد و به اذن خداوند مردگان را زنده خواهم کرد و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت، این نشانه‌ای برای شماست اگر مؤمن باشید؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۹.</ref> برخی آفریده شدن [[حضرت عیسی|عیسی]]{{ع}} از نفخ جبرئیل را انکار کرده، گفته‌اند: این امر موجب می‌شود بخشی از شخص، از فرشتگان و بخش دیگر از انسان باشد. به گفته ایشان خداوند آب مرد و زن هر دو را در [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} قرار داده بود و دمیدن جبرئیل تنها برای به هیجان آمدن شهوت مریم بود تا آن دو آب درهم آمیزند و مریم باردار شود<ref>تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۵۹ - ۶۰.</ref>. پس از آنکه [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} درد زایمان را حس کرد نیز، بنابر قولی جبرئیل {{ع}} با وی سخن گفت و او را تسلی داد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلاَّ تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا }}﴾}}<ref> پس او را از فرو دست وی ندا داد که: غمگین مباش، خداوند از بن (پای) تو جویباری روان کرده است؛ سوره مریم، آیه: ۲۴.</ref><ref>املاء ما من به الرحمن، ص ۴۰۸.</ref> | |||
#'''نوشتن الواح تورات:''' الواح تورات را جبرئیل به امر حق نوشته است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِّكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُواْ بِأَحْسَنِهَا سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ }}﴾}}<ref> و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ پس (گفتیم) آن را با توانمندی بستان و به قوم خود فرمان ده تا نیکوترین آن را برگزینند؛ به زودی سرای نافرمانان را به شما نشان خواهم داد؛ سوره اعراف، آیه: ۱۴۵.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۷۹.</ref> | |||
#'''گواهی دادن به نفع [[پیامبر اکرم]] {{صل}}: '''برخی در آیه {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ}}﴾}}<ref> پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند؛ سوره هود، آیه: ۱۷.</ref> گفته‌اند: مقصود از شاهدِ [[پیامبر]] {{صل}} ، جبرئیل است که از سوی خدا آمده {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|مِّنْهُ}}﴾}} وکلام الهی {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|بَيِّنَةٍ}}﴾}} را تلاوت می‌کند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۱۳؛ روض الجنان، ج ۱۰، ص۲۴۶.</ref>. البته سیاق این آیه و روایات [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]]، مؤید آن اند که مقصود از شاهد، [[امام علی|امیرمؤمنان علی بن ابی طالب]]{{ع}} است<ref>المیزان، ج ۱۰، ص ۱۸۵.</ref>. | |||
#'''گستراندن زمین:''' بنابه قولی در مراحل آفرینش زمین، ابتدا مکان کعبه آفریده شد. سپس جبرئیل زمین را از زیر خانه کعبه گستراند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَالأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا }}﴾}}<ref> و پس از آن زمین را گسترانید؛ سوره نازعات، آیه: ۳۰.</ref><ref>روض الجنان، ج ۲۰، ص ۱۴۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
#'''ندا دادن در روز حشر:''' جبرئیل درمحشر، انسان‌ها را ندا داده، به سوی حساب می‌خواند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ }}﴾}}<ref> و به روزی گوش فرا دار که بانگ برآورنده از جایگاهی نزدیک، بانگ برآورد؛ سوره ق، آیه: ۴۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۱۹.</ref> | |||
#'''سنجش اعمال بندگان در قیامت:''' در قیامت، سنگینی یا سبکی موازین، ملاک رستگاری یا زیانکاری است:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم بِمَا كَانُواْ بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ}}﴾}}<ref> و سنجش در این روز، حق است پس کسانی که ترازوهای (کردار) شان سنگین آید رستگارند. و آن کسان که ترازوهای (کردار) شان سبک آید کسانی هستند که با ستمی که بر آیات ما روا می‌داشتند به خود زیان زدند؛ سوره اعراف، آیه: ۸- ۹.</ref>. برخی گفته‌اند: صاحب موازین در قیامت، جبرئیل است که به امر الهی، اعمال بندگان را می‌سنجد و از حسنات ظالم به مظلوم و از گناهان مظلوم به ظالم می‌دهد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۰۸.</ref>. از دیگر مأموریت‌های جبرئیل می‌توان به وساطت در آفرینش حوّا {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا}}﴾}}<ref> ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید و از (سرشت) او همسرش را پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیار (در جهان) پراکند و از خداوند- که با (سوگند بر نام) او، از هم درخواست می‌کنید- و از (بریدن پیوند) خویشان پروا کنید، بی‌گمان خداوند چشم بر شما دارد؛ سوره نساء، آیه: ۱.</ref><ref>روض الجنان، ج ۵، ص ۲۳۴.</ref> و گرفتن نور ماه اشاره کرد که پیش از آن مانند خورشید بود{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً}}﴾}}<ref> و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم آنگاه نشانه شب را زدودیم و نشانه روز را روشنی بخش آوردیم تا بخششی از پروردگارتان بجویید و شمارگان سال‌ها و حساب را بدانید و هر چیز را نیک روشن داشته‌ایم ؛ سوره اسراء، آیه: ۱۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۱۴۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
==چگونگی دیده شدن جبرئیل== | |||
*جبرئیل به نقل برخی بر همه [[پیامبران]] نازل شده است؛ ولی به جز [[پیامبر خاتم|محمّد]]{{صل}} و [[حضرت عیسی|عیسی]] و [[حضرت موسی|موسی]] و [[حضرت زکریا|زکریا]]{{عم}}، دیگران او را ندیده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*در مواردی که [[پیامبران]] و اولیای الهی، جبرئیل را دیده‌اند، غالباً وی بدون آنکه از فرشته بودن خارج شود برای آنان متمثل شده است<ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵ - ۳۶.</ref>، چنان که برای [[حضرت مریم|مریم]]{{س}} به صورت انسانی معتدل در خلقت<ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص ۷۶؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۲.</ref> تمثل یافت: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا}}﴾}}<ref> و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref>؛ همچنین برای آزمودن [[حضرت داود|داود]]{{ع}}{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ }}﴾}}<ref> و آیا خبر آن دادخواهان به تو رسیده است که از دیوار نمازگاه فرا رفتند؟؛ سوره ص، آیه: ۲۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۱۰۹.</ref> و نیز رفتن به مهمانی [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ}}﴾}}<ref> آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۱۴ - ۳۱۵.</ref> به صورت انسان متمثل شد<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*[[پیامبراکرم]] {{صل}} بارها جبرئیل را به صورت‌های گوناگونی دیده است<ref>تفسیر المنار، ج ۹، ص ۱۶۳.</ref>. برخی گفته‌اند: جبرئیل هرگاه آیات حلال و حرام و شرایع و احکام را می‌آورد به صورت بشر و هرگاه آیات مربوط به محبت و رموز دوستی و عرفان را می‌آورد به صورت فرشته، روحانی و لطیف ظاهر می‌شد<ref>کشف الاسرار، ج۱، ص۳۰۱ - ۳۰۲؛ ج۷، ص۱۷۲.</ref>. گفته شده: در مدینه غالبا به صورت "[[دحیه کلبی]]" که شخصی زیبارو بود، نزد [[پیامبر]] می‌آمد<ref>المعجم الاوسط، ج ۱، ص ۷؛ مجمع الزوائد، ج ۸، ص ۲۵۸؛ اعلام القرآن، ص ۲۴۱.</ref>. [[پیامبر اکرم]] به درخواست خود، جبرئیل را به صورت اصلی "بدون تمثل در صورت انسانی و مانند آن" نیز دیده است، در حالی که هیچ یک از [[پیامبران]] دیگر او را به این صورت ندیده‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص ۱۶۰؛ ج ۹، ص ۳۵۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۹۲.</ref>. بیشتر مفسران با توجه به آیات [[قرآن]] معتقدند [[پیامبر اکرم]] {{صل}} دو بار جبرئیل را به صورت اصلی مشاهده کرده است<ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۲۶۵؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶، ۳۶۰؛ بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۸۹.</ref>: یک بار در افق اعلی: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَهُوَ بِالأُفُقِ الأَعْلَى}}﴾}}<ref> و او در افق فراتر بود؛ سوره نجم، آیه: ۷.</ref> یا افق مبین: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ رَآهُ بِالأُفُقِ الْمُبِينِ}}﴾}}<ref> و بی‌گمان او (- جبرئیل) را در افق روشن دیدار کرده است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۳.</ref>، در حالی که ۶۰۰ بال داشت و سراسر افق را پوشانده بود<ref>کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۲۶۵؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۲.</ref> و بار دیگر هنگام معراج، در آسمان و نزد سدرة المنتهی: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى}}﴾}}<ref> و به یقین او را در فرودی دیگر، (نیز) دیده بود.کنار درخت سدری که در واپسین جای است ؛ سوره نجم، آیه: ۱۳-۱۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶، ۳۶۰؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲، ۱۰۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.</ref> گفته شده: [[پیامبر اکرم]] {{صل}} با دیدن صورت اصلی جبرئیل مدهوش شد<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص ۱۶۰؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۹۲.</ref> و مشرکان به او تهمت دیوانگی زدند. خداوند در پاسخ آنان، [[قرآن]] را کلام جبرئیل دانسته، جنون را از [[پیامبر]] نفی کرد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ}}﴾}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است،توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد،آنجا فرمانگزاری امین است؛و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۵۷.</ref> صورت اصلی جبرئیل از بزرگ ترین آیات الهی است که [[پیامبر]] اکرم {{صل}} آن را در معراج دید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى }}﴾}}<ref> بی‌گمان برخی از نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دیده است؛ سوره نجم، آیه: ۱۸.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۶۵؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
==فضایل جبرئیل== | |||
*به جز فضایلی که در مباحث "عناوین و اوصاف جبرئیل"، "مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل" و "چگونگی دیده شدن جبرئیل" برای وی بیان شدند، آن حضرت فضایل دیگری نیز دارد؛ از جمله: | |||
===دارا بودن مقام سدره المنتهی=== | |||
*جبرئیل به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} گفت: هریک از ما فرشتگان دارای مقامی معلوم است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَمَا مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ}}﴾}}<ref> و هیچ یک از ما (فرشتگان) نیست مگر که جایگاهی معیّن دارد؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۴.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۲۰.</ref> مقام جبرئیل سدرة المنتهی است<ref>روض الجنان، ج ۱۵، ص ۳۱۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۶۰؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.</ref> و آن درختی است در آسمان ششم یا هفتم<ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص ۳۴۴؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲، ۱۰۶.</ref> یا بالای آسمان هفتم<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۵.</ref> که عظمت آن وصف ناپذیر است<ref>المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۶.</ref>. برخی آن را صورت فلک هفتم دانسته‌اند<ref>فصوص الحکم، ص ۱۸۱.</ref>{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى}}﴾}}<ref> کنار درخت سدری که در واپسین جای است؛ سوره نجم، آیه: ۱۴.</ref> سدرة به معنای درخت سدر و منتهی اسم مکان است<ref>المیزان، ج۱۹، ص۳۱؛ مجمع البیان، ج۹، ص ۲۶۵.</ref>. در وجه نامگذاری این مقام به سدره المنتهی وجوهی ذکر شده است؛ از جمله اینکه آنجا منتهای آسمان‌هاست<ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.</ref>، علم آفریدگان به آنجا منتهی می‌شود و کسی به بالاتر از آن علم ندارد<ref>المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲؛ جامع البیان، ج ۲۷، ص ۶۹؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۰.</ref>، اعمال انسان‌ها<ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۰؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.</ref> و مقامات [[پیامبران]] به آنجا منتهی می‌شود و کسی جز [[پیامبر اکرم]] {{صل}} از آنجا بالاتر نرفته است<ref>کشف الاسرار، ج ۹،ص ۳۶۰.</ref> و علم هر فرشته ای و ارواح شهدا به آنجا منتهی می‌شوند<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۵.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===حیات‌بخشی=== | |||
*از آنجا که مقام جبرئیل، سدره المنتهی و وی روحانیت آسمان‌ها، عناصر و مرکبات و متصرف در آنهاست، هرگاه با صورتی مثالی یا جسمی ظاهر شود و بر زمینی گام نهد، آنجا حیاتی می‌یابد که پیش از گام نهادن جبرئیل آن را نداشت<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.</ref>، از همین رو سامری، مشتی از خاک زیر پای جبرئیل را برداشت و آن را بر گوساله‌ای که از زیور آلات قومش ساخته شده بود افکند و از آن صدای گوساله برآمد<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۴۴.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي خَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ}}﴾}}<ref> موسی گفت: ای سامری! تو چه کرده‌ای؟ (سامری) گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست؛ سوره طه، آیه: ۹۵- ۹۶.</ref>، {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ}}﴾}}<ref> آنگاه گوساله‌ای برای آنان برآورد، پیکری (بی‌روح) که بانگ گاو داشت و گفتند: این خدای شما و خدای موسی است که از یاد برده است؛ سوره طه، آیه: ۸۸.</ref> برخی گفته‌اند: حیات به صورت اسبی متمثل شد<ref>روض الجنان، ج ۱۹، ص ۳۱۷ - ۳۱۸.</ref> و جبرئیل بر آن اسب سوار بود<ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص ۲۵۴؛ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۶۷ - ۱۶۸.</ref> و آن اسب از هر جا می‌گذشت زمین سبز می‌شد<ref>روض الجنان، ج ۱، ص ۲۸۵ - ۲۸۶.</ref>. سامری مشتی از خاک زیر سم اسب را برداشت و آن را به هر چیزی می‌زد، دارای روح و گوشت و خون می‌شد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۱۵۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===ایمنی از مرگ عمومی=== | |||
*در قیامت اسرافیل در صور می‌دمد و همه زندگان می‌میرند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، ص ۳۷؛ کشف الاسرار، ج ۸، ص ۴۳۶؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۹۲.</ref>، مگر کسانی که خداوند آنان را از این مرگ عمومی‌استثنا کرده است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ}}﴾}}<ref> و در صور دمیده می‌شود آنگاه هر کس در آسمان‌ها و در زمین است بیهوش می‌گردد- جز آن کس که خدا بخواهد- سپس بار دیگر در آن می‌دمند که ناگاه آنان برمی‌خیزند، به انتظار می‌مانند؛ سوره زمر، آیه: ۶۸.</ref> جبرئیل از کسانی دانسته شده که از این مرگ مستثنا هستند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، ص ۳۷ - ۳۹؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۹۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۴۸.</ref>. و این بدان معنا نیست که جبرئیل هیچ گاه نمی‌میرد؛ ولی بر اساس روایاتی، جبرئیل آخرین کسی است که پس از [[اسرافیل]] و [[میکائیل]] و حتی پس از ملک الموت، خداوند مستقیما جان وی را می‌گیرد<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص ۴۳۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۴۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===برگزیدگی=== | |||
*خداوند برخی از فرشتگان از جمله جبرئیل<ref>جامع البیان، ج ۱۷، ص ۲۶۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۱۵۲.</ref> را برای [[رسالت]] برمیگزیند: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ }}﴾}}<ref> خداوند از فرشتگان و از مردم فرستادگانی برمیگزیند؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست؛ سوره حج، آیه: ۷۵.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===منسوب شدن به خدا=== | |||
*در آیاتی خداوند، جبرئیل را برای تشریف<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.</ref> و [[کرامت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۲.</ref> وی به خود اضافه کرده است؛ مانند {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا}}﴾}}<ref> و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref> برخی در ترکیب "[[روح القدس]]" نیز "قدس" را خداوند و "[[روح]]" را جبرئیل دانسته‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۱۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
===شفاعت=== | |||
*در قیامت، گناهکاران اهل توحید با [[شفاعت]]، مورد رحمت الهی واقع می‌شوند، گرچه [[شفاعت]] برای برخی سودی ندارد:{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ}}﴾}}<ref> پس دیگر میانجیگری میانجی‌ها برای آنها سودی ندارد؛ سوره مدثر، آیه: ۴۸.</ref> این آیه بر درستی شفاعت گنه‌کاران در قیامت دلالت دارد و یکی از شفاعت کنندگان جبرئیل است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۵۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*برخی از مفسران فضایل دیگری را نیز برای جبرئیل ذکر کرده‌اند؛ مانند راضی بودن خدا از او و آگاه کردن وی بر [[علم غیب]] {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا }}﴾}}<ref> او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند.جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد تا معلوم دارد که رسالت‌های پروردگارشان را رسانده‌اند؛ سوره جن، آیه: ۲۶- ۲۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ص ۱۹.</ref>، داشتن علم کتاب {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ }}﴾}}<ref> و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه: ۴۳.</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ }}﴾}}<ref> آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون (سلیمان) آن (اورنگ) را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش (های) پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه: ۴۰.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۲۲۰؛ ج ۱۳، ص ۱۳۷.</ref>، مکرَم بودن نزد خدا و خدمت کردن [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]]{{ع}} به وی {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ}}﴾}}<ref> آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۳۱.</ref> و مقدس و عالی مرتبه بودن نزد خداوند. {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}﴾}}<ref> و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: 87 .</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
==دشمنی یهود با جبرئیل== | |||
*یهودیان جبرئیل را از این رو که نازل کننده جنگ و سختی و عذاب است، دشمن خود می‌دانستند و با وی دشمنی می‌ورزیدند و از همین رو [[قرآن]] را نیز که جبرئیل نازل کرده بود قبول نداشتند<ref>التبیان، ج ۱، ص ۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۶؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۸۹.</ref>. خداوند به آنان پاسخ داد که جبرئیل واسطه‌ای بیش نیست<ref>التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۱.</ref> و [[قرآن]] را که تصدیق کننده کتاب‌های آسمانی پیشین است به اذن الهی یعنی به امر حق یا به اراده و علم وی نازل کرده است نه از پیش خود<ref>روض الجنان، ج ۲، ص ۶۸؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.</ref> و گرچه در آیات [[قرآن]]، جنگ و سختی برضدّ کافران وجود دارد؛ ولی [[قرآن]] برای مؤمنان هدایت و بشارت است<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.</ref>، بنابر این دشمنی با جبرئیل وجهی ندارد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ}}﴾}}<ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.</ref> برخی گفته‌اند: در این آیه جواب شرط محذوف و آیه بدین معناست که هرکس با جبرئیل دشمن است از خشم بمیرد<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.</ref>. از آیه بعدی چنین استفاده می‌شود که جبرئیل مانند دیگر فرشتگان و رسولان الهی، شأنی جز امتثال اوامر الهی ندارد، از این رو دشمنی با او دشمنی با خدا بوده، کفر محسوب می‌شود و خدا دشمن کافران است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ}}﴾}}<ref>آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره، آیه: ۹۸.</ref><ref>المیزان، ج ۱، ص ۲۲۹.</ref> گفته شده: دشمنی بنده با خدا، معصیت او و دوری از طاعتش و دشمنی با اولیای اوست و دشمنی خدا با بنده، عذاب او و آشکار کردن اثر دشمنی بر اوست<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
*برخی این مطلب را که یهود، جبرئیل را دشمن خود می‌دانستند بعید شمرده و گفته‌اند: هیچ عاقلی حاضر نیست خود را دشمن جبرئیل بداند و یهودیان کنونی نیز این دشمنی را به شدت انکار می‌کنند. در پاسخ باید دانست دشمن دانستن جبرئیل و دشمنی با وی از قومی که جهالت هایشان شدید و بیرون از حدّ شمارش است، بعید نیست، چنان که یهودیان پس از دیدن آیات روشن الهی از [[حضرت موسی|موسی]]{{صل}} خواستند برایشان خدایی مانند بت‌ها قرار دهد{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ يَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ }}﴾}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم آنگاه آنان به قومی رسیدند که به پرستش بت‌هایی که داشتند رو آورده بودند ، گفتند: ای موسی! برای ما خدایی بگمار چنان که آنان خدایانی دارند، (موسی) گفت: به راستی که شما قومی نادانید؛ سوره اعراف، آیه: ۱۳۸.</ref> و خواستار دیدن خدا با چشم سر شدند{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاء فَقَدْ سَأَلُواْ مُوسَى أَكْبَرَ مِن ذَلِكَ فَقَالُواْ أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَلِكَ وَآتَيْنَا مُوسَى سُلْطَانًا مُّبِينًا }}﴾}}<ref> اهل کتاب از تو می‌خواهند که برای آنان کتابی از آسمان فرود آوری؛ از موسی درخواستی بزرگ‌تر از این کردند و گفتند: خداوند را آشکارا به ما بنما! و آذرخش آنان را برای ستمشان فرا گرفت. سپس گوساله (پرستی) را پس از آنکه برهان‌ها (ی روشن) برای آنان آمده بود برگزیدند و ما از آن (هم) درگذشتیم و به موسی حجتی آشکار دادیم؛ سوره نساء، آیه: ۱۵۳.</ref> و مدتی گوساله پرستیدند{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ }}﴾}}<ref> و (یاد کنید) آنگاه را که با موسی چهل شب وعده نهادیم سپس در نبودن او گوساله را (به پرستش) گرفتید در حالی که ستمکار بودید؛ سوره بقره، آیه: ۵۱.</ref>و ...، افزون بر این خداوند از دشمنی برخی با جبرئیل خبر داده و کلام الهی درست تر از هر قولی است<ref>التبیان، ج ۱، ص ۳۶۲ - ۳۶۳؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵ - ۳۲۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۹۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
=='''[[:رده:آثار وابسته به جبرئیل|منبع‌شناسی جامع وابسته به جبرئیل]]'''== | =='''[[:رده:آثار وابسته به جبرئیل|منبع‌شناسی جامع وابسته به جبرئیل]]'''== | ||
* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های وابسته به جبرئیل|کتاب‌شناسی وابسته به جبرئیل]]؛ | * [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های وابسته به جبرئیل|کتاب‌شناسی وابسته به جبرئیل]]؛ | ||
| خط ۲۵: | خط ۱۲۰: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]. | * [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]. | ||
* [[پرونده:000059.jpg|22px]] [[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹''']]؛ | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۱۸ دسامبر ۲۰۱۸، ساعت ۰۹:۵۲
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- این مدخل مرتبط از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل جبرئیل (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
- جبرئیل: برترین فرشته الهی و پیک وحی[۱].
- جبرئیل از فرشتگان بزرگ الهی است. جبرئیل، یکی از چهار فرشته مقرّب "علاوه بر میکائیل، اسرافیل و عزرائیل" است. او رابط میان خداوند سبحانه و تعالی و پیامبران است. و در کتاب‌های دینی یهودیت، مسیحیت و اسلام از نقش جبرئیل بسیار یاد شده است[۲].
مقدمه
- یکی از دیدگاه های مشهور بین دانشمندان مسلمان این است که جبرئیل همان روح القدس است. دلیل این مطلب را آیه ۱۰۲ سوره نحل ذکر کرده اند: ﴿﴿ قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ ﴾﴾[۳] در آیه ۹۷ سوره بقره نیز آمده است: ﴿﴿ قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ ﴾﴾[۴]. همچنین در قرآن با نامهای ﴿﴿الرُّوحَ﴾﴾[۵]، ﴿﴿الرُّوحُ الأَمِينُ ﴾﴾[۶]، ﴿﴿شَدِيدُ الْقُوَى﴾﴾[۷] و ﴿﴿رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴾﴾ [۸] از او یاد شده است[۹].
- روایاتی چند، از نقش آن فرشته بزرگ الهی در قیام عظیم و جهانی حضرت مهدی(ع)، به روشنی سخن گفته و از او به عنوان نخستین کسی که با حضرت مهدی(ع) بیعت خواهد کرد، نام بردهاند[۱۰].
- در بعضی از روایات گفته شده: او به همراه گروه بزرگی از فرشتگان، هنگام ظهور در محضر واپسین حجّت الهی حاضر شده و به یاری آن حضرت خواهند شتافت. امام صادق(ع) در قسمتی از یک روایت طولانی فرمود: نخستین کس که با او بیعت می‌کند، حضرت جبرئیل است[۱۱][۱۲].
این، بدان معناست که یکی از امدادهای غیبی خداوند سبحانه و تعالی در آن قیام جهانی، یاری دادن جبرئیل به حضرت مهدی(ع) است. همانگونه که این فرشته بزرگ الهی، به یاری پیامبران دیگر نیز آمده بود[۱۳].
واژه‌شناسی لغوی
- جبرئیل کلمه‌ای عبری[۱۴] یا سریانی[۱۵] است که به زبان عربی وارد شده و به سبب علَم و عجمی "غیر عربی" بودن، غیر منصرف است[۱۶]. تلفظ این واژه در زبان عبری به صورت گَبریل "Gabriel"بوده[۱۷] و در زبان عربی برای آن وجوه بسیاری[۱۸] نقل شده است؛ از جمله جِبْرِیل، جَبْرِیل، جَبْرائِیل، جَبْرَئیل، جَبْرَئِل، جَبْرِین و جِبْرِین[۱۹]. جبرئیل مرکب از دو کلمه "جبر" به معنای عبد[۲۰] یا به معنای قوّه و قدرت[۲۱] و "ایل" به معنای "اللّه"[۲۲] است، بنابراین جبرئیل به معنای بنده خدا یا قدرت خداست. ابوعلی فارسی برخلاف جمهور "جبر" را یکی از اسمای الهی و "ایل" را به معنای عبد دانسته است[۲۳] برخی معنای جبرئیل را قهرمان یا مرد خدا دانسته اند[۲۴]. برخی دیگر معانی عبدالرحمن و عبدالعزیز را نیز احتمال داده‌اند[۲۵]. جبرئیل یکی از ۴ فرشته مقرّب الهی "جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل"[۲۶] و به نقل مفسران و ارباب معاجم از سه فرشته دیگر برتر است[۲۷][۲۸].
- در آموزه‌های دینی، نقش این فرشته در مراحل مختلف زندگی بشر از زمان حضرت آدم(ع)[۲۹] تا روز قیامت[۳۰] کاملاً مشهود است. از این فرشته در تورات و انجیل نیز یاد شده است؛ در کتاب دانیال، نزول جبرئیل بر دانیال برای آموزش تعبیر رؤیا و نیز پیشگویی حوادث آینده و در انجیل در مژده تولد حضرت یحیی(ع) به حضرت زکریا(ع) و مژده تولد حضرت عیسی(ع) به حضرت مریم(س) ذکر شده است[۳۱]. مسیحیان ادعا دارند در روز قیامت جبرئیل در صور می‌دمد[۳۲].
- در منابع اسلامی مطالب نقلی بسیاری از جبرئیل (ع) گزارش شده که بسیاری از آنها فاقد دلیلی محکم و چه بسا برخی از آنها متأثر از اسرائیلیات‌اند[۳۳].
- مهم‌ترین مأموریت جبرئیل نازل کردن وحی بر پیامبران و یاری ایشان بوده است. گفته شده: جبرئیل بر حضرت ابراهیم(ع) ۵۰ بار، بر حضرت موسی(ع) ۴۰۰ بار، بر حضرت عیسی(ع) ۱۰ بار و بر پیامبر اکرم (ص) ۲۴۰۰۰ بار نازل شده است[۳۴]. پس از رحلت رسول اکرم (ص) ارتباط جبرئیل با زمین و نزول وی بر انسان‌های کامل قطع نشد[۳۵]، چنان که نقل شده پس از وفات پیامبر (ص) نزد فاطمه زهرا(س) آمده، او را در مرگ پدر تسلیت می داد و از جایگاه پیامبر (ص) و نیز از رخدادهای آینده به ایشان خبر می‌داد و امام علی(ع) این مطالب را می‌نوشت و این نوشته‌ها، "مصحف فاطمه" نامیده می‌شود[۳۶].
- به نقل برخی، جبرئیل نزد اهل عرفان همان مبدأ حیات و روح کلی است که در سراسر هستی گسترده است، از این رو تمام اشیا دارای حیات‌اند، گرچه درجات آن در موجودات گوناگون، مختلف‌اند؛ به عبارت دیگر جبرئیل، تجلّی حق در صورت روح کلی است و آنچه از این روح در موجودی ظاهر می‌شود، "لاهوت" آن موجود و جهت حق در آن است و صورتی که آن روح در وی ظاهر می‌شود، "ناسوت" آن موجود و جهت خلق در آن است[۳۷][۳۸].
جبرئیل در قرآن
- در قرآن کریم سه بار با واژه "جِبْریل" به نام این فرشته مقرّب الهی تصریح شده ﴿﴿ قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ﴾﴾[۳۹]؛ ﴿﴿ إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ ﴾﴾[۴۰] و در آیات متعدد دیگری نیز با عناوین و اوصافی همچون ﴿﴿ بِرُوحِ الْقُدُسِ ﴾﴾[۴۱]، ﴿﴿الرُّوحُ الأَمِينُ ﴾﴾[۴۲]، ﴿﴿ شَدِيدُ الْقُوَى ذُو مِرَّةٍ﴾﴾[۴۳][۴۴]، ﴿﴿رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾﴾، ﴿﴿ذِي قُوَّةٍ﴾﴾، ﴿﴿مَكِينٍ﴾﴾، ﴿﴿مُطَاعٍ﴾﴾، ﴿﴿أَمِينٍ ﴾﴾ [۴۵][۴۶]. به وی اشاره شده یا از مأموریت‌های او مانند نازل کردن قرآن﴿﴿ قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾﴾[۴۷]، یاری مؤمنان﴿﴿ إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ ﴾﴾[۴۸][۴۹] و عذاب کافران ﴿﴿فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ﴾﴾[۵۰][۵۱] یاد شده است. برخی حرف "ل" در حروف مقطعه "الم" را نیز اشاره به جبرئیل دانسته‌اند[۵۲]. در قرآن از میان همه فرشتگان الهی تنها نام جبرئیل و میکائیل با صراحت ذکر شده است[۵۳][۵۴].
عناوین و اوصاف جبرئیل
- از جبرئیل در قرآن کریم با عناوین و اوصاف گوناگونی یاد شده است:
روح
- در آیات متعددی از جبرئیل با عنوان "روح" یاد شده است. براساس آیه‌ای، قرآن را روح القدس از سوی پروردگار نازل کرده است:﴿﴿ قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾﴾[۵۵] بیشتر محققان روح القدس را از نوع اضافه موصوف به صفت برای مبالغه در اختصاص دانسته‌اند[۵۶] که بر پایه آن روح القدس به معنای روحی است که از آلودگی‌های مادی پاکیزه و از خطا و غلط و گمراهی منزّه است[۵۷] و مصداق آن در تفاسیر، جبرئیل (ع) دانسته شده است[۵۸]. البته برخی آن را از باب اضافه تشریفی و منظور از "روح" را جبرئیل (ع) و مقصود از "قدس" را خداوند دانسته‌اند[۵۹]. برخی از عارفان، جبرئیل (ع) را روح القدس ادنی و حقیقت محمدیه را که سرّ خداوند است، روح القدس اعلا دانسته‌اند[۶۰]. در برابر قول مشهور، برخی روح القدس را اسم اعظم[۶۱]، اسرافیل (ع)[۶۲]، انجیل[۶۳] و ... دانسته‌اند.
- در آیه‌ای دیگر از جبرئیل (ع) با تعبیر ﴿﴿الرُّوحُ الأَمِينُ ﴾﴾[۶۴][۶۵] و در آیه ای با تعبیر ﴿﴿ رُوحَنَا﴾﴾[۶۶][۶۷] یاد شده است.
- به تصریح برخی روح برای جبرئیل علَم است نه وصف[۶۸]. درباره راز تعبیر از جبرئیل به روح اقوال گوناگونی است؛ از جمله اینکه وی موجودی روحانی است[۶۹] و شبیه چیزی از غیر روح نیست[۷۰] و روحانیت غالب بر او است که البته این امر در تمام فرشتگان وجود دارد و اختصاص جبرئیل به اسم روح برای تشریف اوست[۷۱]، ارواح انسان‌ها با او به سبب آنچه از ادیان و شرایع به آنان می‌رساند، زنده می‌شوند[۷۲]، دین با او زنده می‌شود[۷۳]، خدا او را بدون پدر و مادر آفرید[۷۴] و دارای جسمی لطیف و روحانی است[۷۵][۷۶].
- در آیاتی نیز روح به صورت مطلق یاد شده و برخی از مفسران مقصود از آن را جبرئیل دانسته‌اند. در این آیات مباحثی مانند پرسش از حقیقت روح ﴿﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً﴾﴾[۷۷][۷۸]، عروج فرشتگان و روح به سوی خدا ﴿﴿تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ ﴾﴾[۷۹][۸۰]، قیام روح و فرشتگان در آخرت ﴿﴿يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلائِكَةُ صَفًّا لّا يَتَكَلَّمُونَ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا ﴾﴾[۸۱][۸۲]، القای روح از جانب خدا بر برخی از بندگان﴿﴿رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلاقِ﴾﴾[۸۳][۸۴]، نازل کردن فرشتگان همراه با روح ﴿﴿يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ﴾﴾[۸۵][۸۶] و نزول فرشتگان و روح در شب قدر ﴿﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ﴾﴾[۸۷][۸۸] مطرح شده اند؛ ولی به نظر می رسد گفته این مفسران صحیح نباشد، زیرا روح که متبادر از آن مبدأ حیات است، آن گونه که از ظاهر آیات قرآن برمی آید، در اصل مخلوقی آسمانی غیر از فرشتگان است و از همین رو گاهی مطلق ذکر می شود؛ ولی درجات دیگر روح که به صورت مقیدند مانند روح متعلق به فرشتگان ﴿﴿قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾﴾[۸۹]، روح متعلق به پیامبران ﴿﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ﴾﴾[۹۰]، روح متعلق به انسان‌های مؤمن ﴿﴿لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾﴾[۹۱]، روح متعلق به مطلق انسان‌ها ﴿﴿فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ ﴾﴾[۹۲] و حتی روح متعلق به گیاهان ﴿﴿وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾﴾[۹۳] همگی نسبتشان به روح مطلق، نسبت افاضه به مفیض و ظل به ذی ظل است[۹۴]، بنابراین جبرئیل نیز فیضی از روح مطلق و ظل اوست. در روایتی به دلیل آنکه جبرئیل از فرشتگان است و قرآن، روح را در عرض فرشتگان نام برده ﴿﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ﴾﴾[۹۵] روح غیر از فرشتگان و والا مقام‌تر از همه فرشتگان دانسته شده است[۹۶][۹۷].
رسول
- این عنوان بر رسالت جبرئیل و وساطت وی در وحی آنچه خدا خواسته[۹۸] به تمام پیامبران[۹۹]: ﴿﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ ﴾﴾[۱۰۰] و به ویژه القای قرآن از جانب وی بر رسول اکرم (ص): ﴿﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴾﴾[۱۰۱][۱۰۲] دلالت دارد. مقصود از رسول را در آیات ﴿﴿قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي﴾﴾[۱۰۳][۱۰۴]، ﴿﴿ إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴾﴾[۱۰۵][۱۰۶]، ﴿﴿ رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا﴾﴾[۱۰۷][۱۰۸] و ﴿﴿ إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴾﴾[۱۰۹][۱۱۰] نیز جبرئیل دانسته‌اند[۱۱۱].
شدید القُوی
- جبرئیل دارای قدرت و شدت بسیاری خوانده شده است[۱۱۲]﴿﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾﴾[۱۱۳]، ﴿﴿ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ﴾﴾[۱۱۴] مفسران قدرت جبرئیل را در آنچه بدان تکلیف شده[۱۱۵] از علم و عمل و تبلیغ رسالت[۱۱۶] یا در انجام طاعات به گونه ای که غیر او بر آن قادر نیست[۱۱۷] یا در نفس و خلقت وی[۱۱۸] دانسته‌اند. برخی برای قدرت جبرئیل شواهدی ذکر کرده‌اند؛ مانند اینکه سرزمین قوم لوط را با بال خود به آسمان برد و آن را واژگون ساخت ﴿﴿فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ﴾﴾[۱۱۹] و با صیحه ای قوم ثمود را نابود کرد ﴿﴿وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ﴾﴾[۱۲۰] و در کمتر از چشم برهم زدنی از آسمان بر پیامبران نازل می‌شد و به سوی آسمان صعود می‌کرد[۱۲۱]. بعضی از حکیمان مقصود از قوا در ﴿﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾﴾[۱۲۲] را رقائق جبرئیل دانسته و گفته‌اند: حقیقت جبرئیل از عالم امر بوده، نزد خدا واقف است و حقایق کلی هیچ گاه با همان وجود عِلْوی و الهی خود به عوالم پایین‌تر نمی‌آیند و آنچه برای پیامبران به منظور وحی یا برای وارثان ایشان به جهت الهام و تعلیم متمثل می‌شود، رقائق جبرئیل است نه حقیقت وی. البته این رقائق به دلیل اتصال به حقیقت با آن متحدند و تفاوت آنها در شدت و ضعف و کمال و نقص است[۱۲۳]. برخی مفسران، مقصود از ﴿﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾﴾ در آیه ۵ سوره نجم را خداوند دانسته است[۱۲۴][۱۲۵].
ذومِرّة
- درباره وصف ﴿﴿ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى﴾﴾[۱۲۶] برای جبرئیل، به سبب اختلاف در معنای لغوی آن اقوالی است؛ از جمله اینکه جبرئیل موصوف به نوعی مرور بر رسول اکرم(ص) است که آن، مرور در هواست[۱۲۷]، دارای خَلقی نیکوست و از آفات وعاهات مبرّاست[۱۲۸] و دارای متانت عقل و رأی[۱۲۹] و شدّت و قوّت است[۱۳۰]. در صورت اخیر برخی تفاوت آن را با ﴿﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾﴾[۱۳۱] در این دانسته اند که ﴿﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾﴾[۱۳۲] مربوط به قدرت جبرئیل در مورد امر الهی و ﴿﴿ذُو مِرَّةٍ ﴾﴾ مربوط به قدرت جسمانی "نفسانی" وی است[۱۳۳][۱۳۴].
کریم
- جبرئیل نزد خداوند دارای کرامت و عزت است﴿﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴾﴾[۱۳۵][۱۳۶] کریم کسی است که جامع خصال خیر باشد[۱۳۷]. برخی کرم جبرئیل را آن دانسته‌اند که خداوند وی را واسطه بین خود و پیامبران قرار داده است[۱۳۸][۱۳۹].
مَکین
- جبرئیل نزد خداوندِ صاحب عرش، دارای مکانت: ﴿﴿ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ﴾﴾[۱۴۰] یعنی قرب و منزلت و قدر است[۱۴۱][۱۴۲].
مُطاع
- فرشتگان آسمان، از جبرئیل در آنچه به آنها امر یا از آنها نهی می‌کند، اطاعت می‌کنند و اطاعت از او بر اهل آسمان‌ها واجب است: ﴿﴿مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ﴾﴾[۱۴۳][۱۴۴] از جمله موارد اطاعت فرشتگان از جبرئیل آن بود که در شب معراج، به فرمان جبرئیل درهای آسمان‌ها، درهای بهشت و درهای جهنم را برای پیامبر (ص) گشودند[۱۴۵][۱۴۶].
امین
- جبرئیل فرشته امین الهی است: ﴿﴿مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ﴾﴾[۱۴۷]، ﴿﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ ﴾﴾[۱۴۸] جبرئیل بر وحی و رسالت امین است[۱۴۹] و در مأموریت خود به هیچ روی خیانت نمی‌کند و آنچه را مانند قرآن مأمور تبلیغ آن است بدون هیچ گونه تصرّف[۱۵۰]، تغییر و تبدیل[۱۵۱] می‌رساند. در تمام طاعات، امین و از همه خیانت‌ها مبرّاست[۱۵۲]. برخی در آیه ﴿﴿لا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ﴾﴾[۱۵۳] عبارت ﴿﴿لا مِنْ خَلْفِهِ﴾﴾ را به این معنا دانسته‌اند که باطل از ناحیه جبرئیل و رسول اکرم (ص) به قرآن راه نمی‌یابد[۱۵۴].
- شاید از اینکه خداوند در سوره تکویر ۶ وصف "رسول"، "کریم"، "ذی قوّة"، "مکین"، "مطاع" و "امین" را به صورت پیاپی برای جبرئیل ذکر ﴿﴿ إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ﴾﴾[۱۵۵] و پس از آن تنها جنون را از رسول اکرم (ص) نفی کرده:﴿﴿ وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ﴾﴾[۱۵۶] چنین به نظر برسد که جبرئیل از پیامبر اکرم (ص) برتر است؛ ولی این برداشت صحیح نیست، زیرا اولاً برای رسول اکرم (ص) نیز در سوره احزاب، ۶ وصف ذکر شده است: ﴿﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُّنِيرًا﴾﴾[۱۵۷][۱۵۸] ثانیاً آیات پیشین درصدد بیان این نکته‌اند که قرآن، کلام الهی است و از طریق وحی بر پیامبر نازل شده است؛ نه آنکه از اوهام جنون و با القای شیطان باشد و آنچه در رساندن این غرض مفید است بیان سلامت راه نازل کردن قرآن و ذکر اوصاف فرشته وحی و مبالغه در تنزیه وی از خطا و خیانت است، افزون بر این در آیات دیگری، برای رسول اکرم (ص) اوصافی ذکر شده که با وجود آنها شکی در برتری پیامبراکرم (ص) بر جبرئیل نمی‌ماند[۱۵۹]. برخی گفته‌اند: پیامبراکرم (ص) مخدوم جبرئیل (ع) است، زیرا ابتدای سلسله نزول و انتهای سلسله صعود است[۱۶۰][۱۶۱].
مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل
- خداوند تدبیر بخشی از امور دنیا را به جبرئیل سپرده است. گفته شده: ۴ فرشته جبرئیل، میکائیل، عزرائیل و اسرافیل مأمور تدبیر امور زمین هستند که در این میان جبرئیل، موکل بر بادها و جنود است: ﴿﴿ فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا ﴾﴾[۱۶۲]، ﴿﴿ يُدَبِّرُ الأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ﴾﴾[۱۶۳][۱۶۴] در تفسیر آیه ﴿﴿ فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْرًا ﴾﴾[۱۶۵] گفته شده: فرشتگان امور گوناگونی را می‌آورند؛ جبرئیل، امور دشوار، میکائیل، رحمت و عزرائیل، مرگ را[۱۶۶]. در شب قدر هر سال، اموری که خدا در آن سال تقدیر کرده، اعم از رزق، اجل و... به فرشتگان و جبرئیل داده می شود تا آن را نازل کنند ﴿﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ﴾﴾[۱۶۷][۱۶۸] و در آن شب نسخه جنگ‌ها، زلزله‌ها، صاعقه‌ها و خسف (فرو رفتن در زمین) به جبرئیل داده می‌شود: ﴿﴿ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ﴾﴾[۱۶۹][۱۷۰] برخی گفته‌اند: جبرئیل مدبّر آسمان‌های هفت گانه و متصرّف در آنها و هر آنچه در آن هاست اعم از عناصر و مرکبات است[۱۷۱]. البته همه تصرّفات و تدبیرهای جبرئیل به امر الهی بوده، وی تنها مجری فرمان‌های خداوند است[۱۷۲] و هیچ سهمی از الوهیت ندارد، از این رو قرآن، مسیحیان را که جبرئیل را یکی از اقانیم سه گانه "اب، ابن و روح القدس" دانسته‌اند و برای وی به الوهیت قائل شده اند به شدّت ردّ کرده و آنان را کافر دانسته است: ﴿﴿لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلاَّ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾﴾[۱۷۳][۱۷۴]
- برخی از مأموریت‌های جبرئیل اصلی و عمومی و برخی دیگر فرعی و موردی است. می‌توان مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل را در ۵ محور خلاصه کرد[۱۷۵]:
نازل کردن وحی
- یکی از راه‌های سخن گفتن خداوند با افرادی از جنس بشر آن است که فرشته‌ای مانند جبرئیل[۱۷۶] را می‌فرستد تا آنچه را که خدا می‌خواهد، به اذن او به آنان وحی کند: ﴿﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ ﴾﴾[۱۷۷] برخی در آیه ﴿﴿يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ﴾﴾[۱۷۸] مقصود از ملائکه را جبرئیل و مقصود از روح را وحی دانسته‌اند. در این صورت آیه بدین معناست که خداوند جبرئیل را به همراه وحی بر هر یک از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد [۱۷۹]. برخی ادعای اجماع کرده‌اند بر اینکه هیچ فرشته‌ای جز جبرئیل برای پیامبران وحی نمی‌آورد[۱۸۰]. مهم‌ترین مأموریت جبرئیل، رساندن وحی الهی به پیامبر اکرم (ص) بود[۱۸۱] خداوند در پاسخ کسانی که می‌گفتند: پیامبر به خدا افترا بسته و قرآن کلام خدا نیست، بیان داشته که قرآن را جبرئیل از نزد خدا به حق نازل کرده است: ﴿﴿قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾﴾[۱۸۲][۱۸۳] در آیه دیگری قرآن قول جبرئیل دانسته شده است: ﴿﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ﴾﴾[۱۸۴] مقصود از این سخن آن است که او پیک وی به سوی پیامبر بوده است، زیرا قرآن قول و کلام خداست[۱۸۵]؛ ولی پیامبر آن را از جبرئیل شنیده است[۱۸۶]. جبرئیل بر اساس این آیه، رسول خداست و رسول شأنی جز ادای رسالت ندارد، از همین رو کلام او کلام خداست و وی تنها به امر الهی نازل می شود. چنان که نقل شده مدتی آمدن جبرئیل و آوردن وحی به تأخیر افتاد و دشمنان پیامبر به وی طعنه زدند و پیامبر اکرم (ص) غمگین شد. آن گاه که جبرئیل نازل شد و پیامبر ماجرا را برای او بازگفت، جبرئیل با آیه‌ای به پیامبر چنین پاسخ داد که ما تنها به امر پروردگار نازل می‌شویم: ﴿﴿وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا ﴾﴾[۱۸۷][۱۸۸] نزول قرآن توسط جبرئیل در آیات دیگری نیز بیان شده است؛ مانند ﴿﴿الرُّوحُ الأَمِينُ ﴾﴾[۱۸۹][۱۹۰]، ﴿﴿ قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾﴾[۱۹۱] در آیه‌ای نیز به پیامبر اکرم(ص) فرمان داده شده که هنگام نزول قرآن، آن گاه که جبرئیل مشغول قرائت آن است، سکوت کرده، پس از تمام شدن قرائت وی از او تبعیت کند و آن را بخواند: ﴿﴿ فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ﴾﴾[۱۹۲][۱۹۳]؛ همچنین براساس آنچه در تفسیر آیه‌ای دیگر وارد شده، هرگاه خداوند به وحی سخن گوید، فرشتگان آسمان از آن وحی صدایی می‌شنوند که ترسیده، مدهوش می‌گردند. چون جبرئیل بر آنان بگذرد، ترسشان فروکش کرده، از وی می‌پرسند: پروردگار چه گفت؟ او پاسخ می‌دهد: خداوند حق گفت و دیگر فرشتگان نیز به پیروی او کلام وی را تکرار می‌کنند: ﴿﴿ وَلا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلاَّ لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ ﴾﴾[۱۹۴][۱۹۵] برخی مقصود از تلاوت کنندگان ذکر در ﴿﴿ فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا ﴾﴾[۱۹۶][۱۹۷] و رسولی که آیات الهی را تلاوت می کند در ﴿﴿ رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا﴾﴾[۱۹۸][۱۹۹] و آورنده راستی در ﴿﴿ وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴾﴾[۲۰۰][۲۰۱] را نیز جبرئیل دانسته‌اند.
- با توجه به اینکه طبق برخی آیات، نزول قرآن در یک شب: ﴿﴿إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾﴾[۲۰۲] و طبق آیاتی دیگر به تدریج بوده: ﴿﴿وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلا ﴾﴾[۲۰۳] گفته شده: قرآن به صورت یکجا در شب قدر از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شده است. سپس فرشتگانِ مخصوص ﴿﴿ بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرَامٍ بَرَرَةٍ ﴾﴾[۲۰۴]. در مدت ۲۰ شب آن را به جبرئیل داده و جبرئیل در مدت ۲۰ سال آن را به تدریج بر پیامبر اکرم (ص) نازل کرده است[۲۰۵]. جبرئیل افزون بر نازل کردن آیات قرآن، جای هر سوره و آیه‌ای را نیز برای پیامبر اکرم (ص) مشخص می‌کرد[۲۰۶][۲۰۷].
- شایان ذکر است که اسناد نازل کردن قرآن به جبرئیل منافاتی با اسناد آن به فرشتگان دیگر ندارد، چنان که خداوند به سه طایفه از فرشتگان نازل کننده وحی سوگند یاد کرده است: فرشتگانی که در راه وحی صف کشیده اند و آنان که شیاطین را از مداخله در وحی منع می‌کنند و آنان که قرآن را بر پیامبر می‌خوانند:﴿﴿ سوگند به آن فرشتگان که نیک صف بسته‌اند.آنگاه به آنها که (ابرها را) تند می‌رانند، و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند ﴾﴾[۲۰۸] و نیز ﴿﴿ بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرَامٍ بَرَرَةٍ ﴾﴾[۲۰۹]؛ ﴿﴿وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا ﴾﴾[۲۱۰]؛ ﴿﴿ وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ﴾﴾[۲۱۱] دلیل مطلب فوق آن است که تمام فرشتگان مزبور از یاران جبرئیل هستند و نازل شدن وحی توسط آنان، همان نازل شدن وحی توسط جبرئیل است[۲۱۲][۲۱۳].
آموزش
- جبرئیل فرشته علم است که علم خداوند متعالی در او تجلی می‌کند[۲۱۴] و از او فیض علوم و معارف حقیقی به دیگران می‌رسد[۲۱۵] و سبب حیات قلوبشان می‌گردد[۲۱۶] و فراوان بودن بال‌های جبرئیل که در روایات به آن اشاره شده[۲۱۷] بیانگر فراوان بودن قوای جبرئیل است که سبب آن اختلاف جویندگان دانش و تفاوت استعداد آنان است[۲۱۸].
- یکی از آموزش‌های جبرئیل، تعلیم آدم(ع) بود. پس از هبوط آدم(ع) از بهشت، وی دچار برهنگی و گرسنگی شد. جبرئیل به وی پشمینه بافی و کشاورزی و نان پختن را آموخت و به او گفت: این همان خستگی و سختی ای است که خداوند به تو خبر داده بود: ﴿﴿فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَلِزَوْجِكَ فَلا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى﴾﴾[۲۱۹][۲۲۰] از دیگر آموزش‌های جبرئیل آن بود که در پی دعای ابراهیم(ع) و درخواست نشان دادن مناسک حج از خداوند:﴿﴿رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ﴾﴾[۲۲۱] نزد وی آمد و مناسک و ارکان حج را به او آموخت[۲۲۲]. بنابه نقلی جبرئیل هنگام آموزش مناسک حج، در روز عرفه در عرفات از ابراهیم پرسید: "عَرَفتَ" یعنی آموختی؟ و ابراهیم پاسخ داد: آری، از همین رو آن روز را عرفه و آن مکان را عرفات نامیدند[۲۲۳]. آموزش دیگر جبرئیل آن بود که به وحی پروردگار، چگونگی ساختن کشتی را به نوح(ع) آموخت: ﴿﴿وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلاَ تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ﴾﴾[۲۲۴][۲۲۵]؛ همچنین در پاسخ به این پرسش که چرا یهودیان عُزَیر را پسر خدا دانستند: ﴿﴿وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقَالَتْ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُم بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِؤُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ﴾﴾[۲۲۶] گفته شده: کشتن پیامبران به دست یهود موجب شد که خداوند تورات را از میان آن ها برداشته، از قلوبشان محو کند. پس از مدتها، جبرئیل تورات را به عُزَیر و عزیر آن را به بنی اسرائیل آموخت. مدتی بعد تورات اصلی که در مکانی دفن شده بود پیدا شد. بنی اسرائیل با مقایسه دو تورات و نبودن هیچ تفاوتی میانشان، قائل شدند عزیر پسر خداست[۲۲۷]. از دیگر آموزش‌های جبرئیل، آموزش حروف هجاء، چگونگی استفاده از آهن و مناسک حج به آدم(ع) و آموزش ساختن زره به داود(ع) است[۲۲۸][۲۲۹].
رساندن بشارت های خداوند به اولیای الهی
- جبرئیل به زکریا(ع) در محراب در حال نماز، بشارت داد که خداوند به وی فرزندی به نام یحیی خواهد داد: ﴿﴿فَنَادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ ﴾﴾[۲۳۰] مفسران مقصود از ملائکه را جبرئیل دانسته و گفته‌اند: به کار بردن لفظ جمع برای یک فرد در زبان عربی رواست[۲۳۱]؛ همچنین جبرئیل به مریم(س) بشارت داد که خداوند او را برگزیده، پاکیزه گردانیده و بر زنان عالم برتری داده است: ﴿﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ ﴾﴾[۲۳۲] سپس این بشارت الهی را به وی رساند که خداوند فرزندی به نام عیسی بن مریم(س) به او عطا خواهد کرد که در دنیا و آخرت آبرومند بوده، از مقربان خواهد بود: ﴿﴿إِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ﴾﴾[۲۳۳] در این آیات نیز گرچه واژه "ملائکه" به صورت جمع به کار رفته؛ ولی با توجه به اینکه در سوره مریم چنین بیان شده است که جبرئیل به مریم گفت: من فرستاده خداوندم تا به تو فرزندی پاک ببخشم: ﴿﴿قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا﴾﴾[۲۳۴] شکی نمی‌ماند که مقصود از ملائکه در این آیات نیز جبرئیل است[۲۳۵] و این از قبیل اسناد فعل فردی از قوم به آن قوم، به سبب اشتراکشان در خلق، سنّت یا عادتی است که در قرآن مصادیق بسیاری دارد[۲۳۶][۲۳۷].
- از دیگر موارد ابلاغ بشارت توسط جبرئیل، رساندن بشارت به ابراهیم(ع) بود که خداوند به وی اسماعیل: ﴿﴿فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلامٍ حَلِيمٍ﴾﴾[۲۳۸] و اسحاق و پس از او یعقوب را عنایت خواهد کرد: ﴿﴿وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ ﴾﴾[۲۳۹][۲۴۰]، ﴿﴿وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلامًا قَالَ سَلامٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ ﴾﴾[۲۴۱][۲۴۲] و نیز ﴿﴿ فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الرَّوْعُ وَجَاءَتْهُ الْبُشْرَى يُجَادِلُنَا فِي قَوْمِ لُوطٍ﴾﴾[۲۴۳]؛ ﴿﴿وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ﴾﴾[۲۴۴]؛ ﴿﴿ فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا لا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلامٍ عَلِيمٍ ﴾﴾[۲۴۵]؛ ﴿﴿ قَالُواْ لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ عَلِيمٍ﴾﴾[۲۴۶] برخی این بشارت را بشارت به هلاکت قوم لوط دانسته‌اند[۲۴۷]. در روایتی نیز، بشارت آیه ﴿﴿وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلامًا قَالَ سَلامٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ ﴾﴾[۲۴۸]، مربوط به اسماعیل دانسته شده است[۲۴۹]. در آیه‌ای بشارت تولد اسحاق و یعقوب، به همسر ابراهیم آمده است: ﴿﴿ وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ﴾﴾[۲۵۰] بر پایه روایات، برخی دیگر از بشارت‌های جبرئیل عبارت‌اند از مژده میلاد فاطمه زهرا(س) به رسول اکرم (ص) و اینکه او مادر امامان است[۲۵۱] و نیز بشارت به پیامبر اکرم(ص) در هنگام رحلت ایشان، به آنچه خداوند پس از مرگ آن حضرت برایش فراهم ساخته است[۲۵۲][۲۵۳].
یاری رساندن به پیامبران و پیروانشان
- خداوند عیسی(ع) را با جبرئیل تأیید کرد: ﴿﴿ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ﴾﴾[۲۵۴] مفسران تأیید را به معنای تقویت و اعانت دانسته اند[۲۵۵]. تأیید روح القدس سبب شد که عیسی(ع) بتواند در گهواره با مردم سخن بگوید: ﴿﴿ إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ ﴾﴾[۲۵۶][۲۵۷] بر اساس قولی، هنگام تولد عیسی(ع) جبرئیل با بال خود او را مسح کرد تا از شرّ شیطان در امان باشد و از همین رو وی را مسیح نامیدند[۲۵۸][۲۵۹].
- از مهم‌ترین کمک‌های جبرئیل، یاری رساندن به رسول اکرم (ص) و مسلمانان صدر اسلام در مواقع متعدد و حساس بود؛ از جمله هنگامی که دو تن از همسران پیامبر "عایشه و حفصه"، در نافرمانی و آزار رسول اکرم (ص) با یکدیگر همکاری کردند، خداوند افزون بر خود، جبرئیل را یاور رسول اکرم معرفی کرد: ﴿﴿ إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ﴾﴾[۲۶۰][۲۶۱]؛ همچنین جبرئیل، اسباب مرگ کسانی را فراهم کرد که پیامبر اکرم(ص) را استهزا کرده، او را به قتل تهدید کرده بودند: ﴿﴿ إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ﴾﴾[۲۶۲][۲۶۳]؛ همچنین شخصی، پیامبر اکرم (ص) را غافلگیر کرده، قصد داشت با شمشیر خود او را بکشد. جبرئیل چنان بر سینه او زد که شمشیر از دستش افتاد و خداوند نجات جان پیامبر (ص) را نعمتی بر مؤمنان دانست: ﴿﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ﴾﴾[۲۶۴][۲۶۵][۲۶۶].
- نقش جبرئیل در جنگ‌های صدر اسلام بسیار مؤثر بود. برخی مقصود از تأیید مؤمنان به روحی از جانب خدا را یاری رساندن جبرئیل به مؤمنان و دفاع از آنان دانسته‌اند:﴿﴿لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾﴾[۲۶۷][۲۶۸] در جنگ بدر در پی استغاثه مؤمنان به درگاه پروردگار، جبرئیل و میکائیل هریک با ۵۰۰ فرشته به امر الهی به کمک مسلمانان شتافتند:﴿﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ ﴾﴾[۲۶۹][۲۷۰] در جنگ احد نیز جبرئیل در کنار پیامبر (ص) جنگید[۲۷۱] و در جنگ با یهود بنی قریظه، مسلمانان را یاری رساند[۲۷۲]. در روایتی، آهن در آیه ﴿﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾﴾[۲۷۳]، بر شمشیر ذوالفقار تطبیق شده که جبرئیل آن را برای کمک به مسلمانان از آسمان آورد و پیامبر (ص) آن را به امیرمؤمنان(ع) داد تا با آن در دفاع از اسلام بجنگد[۲۷۴]؛ همچنین در اخبار مربوط به آخر الزمان نقل شده که جبرئیل در یاری امام مهدی(ع) یکی از دو لشکر سفیانی را نابود کرده، آنان را در زمین فرو می‌برد: ﴿﴿ وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ﴾﴾[۲۷۵][۲۷۶]
- از دیگر کمک‌های جبرئیل به پیامبران و پیروانشان می‌توان به نجات ابراهیم(ع) از آتش نمرود[۲۷۷]، کمک به موسی(ع) در کودکی وی[۲۷۸]، جاری ساختن آب زمزم برای اسماعیل(ع)[۲۷۹]، کمک به امیرمؤمنان(ع) در جنگ‌ها[۲۸۰] و عیادت رسول اکرم (ص) پیش از رحلت وی[۲۸۱] اشاره کرد.
- با توجه به اینکه یکی از مأموریت‌های جبرئیل، یاری رساندن به مؤمنان است، در برخی از دعاها از وی حاجت خواسته شده است؛ مانند " يَا جَبْرَئِيلُ يَا مُحَمَّدُ اكْفِيَانِي مَا أَنَا فِيهِ؛ فَإِنَّكُمَا كَافِيَانِ، وَ احْفَظَانِي بِإِذْنِ اللَّهِ؛ فَإِنَّكُمَا حَافِظَان "[۲۸۲][۲۸۳].
تهدید کافران و عذاب کردن آنان
- طبق نقلی در شب قدر هر سال تقدیرهای مربوط به خسف و مسخ و سیاسات و بلیات و انواع عذاب را در نسخه‌ای به جبرئیل داده، به او می‌گویند: این کار توست تا سال دیگر ﴿﴿فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ﴾﴾[۲۸۴][۲۸۵]؛ همچنین در سوره ملک بر اساس احتمالی، خداوند انسان‌ها را تهدید کرده و به آنان فرموده است: آیا ایمن هستید از اینکه جبرئیل شما را "به اذن من" در زمین فرو برد:﴿﴿ أَأَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاء أَن يَخْسِفَ بِكُمُ الأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ﴾﴾[۲۸۶][۲۸۷] پیش از این نیز جبرئیل برای تهدید بنی اسرائیل کوهی را به امر حق بر سر آنان برافراشت و آن گاه از ایشان پیمان گرفته شد که به احکام تورات عمل کنند: ﴿﴿ وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُواْ مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾﴾[۲۸۸][۲۸۹][۲۹۰].
- از جمله عذاب‌هایی که به وسیله جبرئیل صورت گرفته، موارد زیر است:
- عذاب قوم لوط؛ زمانی که جبرئیل با دیگر فرشتگان به خانه لوط(ع) آمدند، قوم لوط خواستار عمل ناپسند با مهمانان وی شدند. جبرئیل با بال خود به آنان زد و همگی نابینا شدند: ﴿﴿ وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ ﴾﴾[۲۹۱][۲۹۲] و نیز بال خود را بر دست آنان کشید و دست‌هایشان خشکید: «قالُوا یــلُوطُ اِنّا رُسُلُ رَبِّک لَن یصِلو ا اِلَیک». (هود/11،81)[۲۹۳] فردای آن روز جبرئیل قوم لوط را ابتدا با صیحه ای نابود کرد: «فَاَخَذَتهُمُ الصَّیحَةُ مُشرِقین». (حجر/15،73)[۲۹۴] سپس با یک بال خود روستاهای آنان را به آسمان برد و آن ها را واژگون ساخت[۲۹۵]: ﴿﴿قَالُواْ يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ﴾﴾[۲۹۶]؛ ﴿﴿وَالْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوَى﴾﴾[۲۹۷][۲۹۸] و نیز ﴿﴿ إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ﴾﴾[۲۹۹][۳۰۰].
- عذاب قوم صالح (ثمود)؛ جبرئیل به اذن خداوند با صیحه‌ای همه افراد قوم ثمود را نابود کرد: ﴿﴿ وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ﴾﴾[۳۰۱][۳۰۲]، ﴿﴿ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ﴾﴾[۳۰۳][۳۰۴] و نیز ﴿﴿ وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ﴾﴾[۳۰۵][۳۰۶].
- عذاب فرعون؛ بر اساس نقلی، آن گاه که فرعون و لشکریانش به تعقیب بنی اسرائیل پرداخته، به کنار رودخانه رسیدند، فرعون ترسید به رودخانه وارد شود. جبرئیل به شکل هامان وزیر فرعون، ظاهر شد و او را با خود به درون رودخانه برد: ﴿﴿ وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ﴾﴾[۳۰۷] و زمانی که فرعون، پیش از غرق شدن اظهار ایمان کرد، جبرئیل گِلی از درون رودخانه گرفت و به دهان او فرو برد و گفت: آیا اکنون ایمان می‌آوری، در حالی که پیش از این معصیت کار و از مفسدان بودی: ﴿﴿ وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ ﴾﴾[۳۰۸][۳۰۹][۳۱۰].
مأموریت‌های فرعی و موردی جبرئیل
- وساطت در وجود یافتن عیسی(ع) جبرئیل به امر الهی واسطه آفرینش عیسی(ع) شد: ﴿﴿قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا﴾﴾[۳۱۱] وساطت جبرئیل بدین شکل بود که در دامن مریم(س) دمید و از دم او عیسی(ع) پدید آمد: ﴿﴿ وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِن رُّوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ﴾﴾[۳۱۲] [۳۱۳] و نیز ﴿﴿ وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ﴾﴾[۳۱۴]؛ همچنین در آیه ﴿﴿يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلاَ تَقُولُواْ ثَلاثَةٌ انتَهُواْ خَيْرًا لَّكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلاً ﴾﴾[۳۱۵] گفته شده: روح به معنای دم است، زیرا دم هوایی است که از روح خارج می‌شود و مقصود از روح، دم جبرئیل است[۳۱۶]. در این صورت واژه ﴿﴿رُوحٌ﴾﴾ بر ضمیر فاعلی ﴿﴿أَلْقَاهَا﴾﴾ عطف شده و حاصل معنای آیه این است که عیسی(ع) را خدا و جبرئیل به مریم(س) القا کردند[۳۱۷] برخی گفته‌اند: عیسی(ع) از آب مریم و نفخ جبرئیل پدید آمده است، از این رو جسمانیت وی از مریم و روحانیت او از نفخ جبرئیل است[۳۱۸] و از آنجا که وجود عیسی(ع) با نفخ جبرئیل و بدون وساطت پدر بشری تحقق یافت، وی به صفت الهیه زنده کردن مردگان متصف گشت[۳۱۹]: ﴿﴿وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾﴾[۳۲۰] برخی آفریده شدن عیسی(ع) از نفخ جبرئیل را انکار کرده، گفته‌اند: این امر موجب می‌شود بخشی از شخص، از فرشتگان و بخش دیگر از انسان باشد. به گفته ایشان خداوند آب مرد و زن هر دو را در مریم(س) قرار داده بود و دمیدن جبرئیل تنها برای به هیجان آمدن شهوت مریم بود تا آن دو آب درهم آمیزند و مریم باردار شود[۳۲۱]. پس از آنکه مریم(س) درد زایمان را حس کرد نیز، بنابر قولی جبرئیل (ع) با وی سخن گفت و او را تسلی داد: ﴿﴿ فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلاَّ تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا ﴾﴾[۳۲۲][۳۲۳]
- نوشتن الواح تورات: الواح تورات را جبرئیل به امر حق نوشته است: ﴿﴿ وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِّكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُواْ بِأَحْسَنِهَا سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ ﴾﴾[۳۲۴][۳۲۵]
- گواهی دادن به نفع پیامبر اکرم (ص): برخی در آیه ﴿﴿أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ﴾﴾[۳۲۶] گفته‌اند: مقصود از شاهدِ پیامبر (ص) ، جبرئیل است که از سوی خدا آمده ﴿﴿مِّنْهُ﴾﴾ وکلام الهی ﴿﴿بَيِّنَةٍ﴾﴾ را تلاوت می‌کند[۳۲۷]. البته سیاق این آیه و روایات شیعه و سنی، مؤید آن اند که مقصود از شاهد، امیرمؤمنان علی بن ابی طالب(ع) است[۳۲۸].
- گستراندن زمین: بنابه قولی در مراحل آفرینش زمین، ابتدا مکان کعبه آفریده شد. سپس جبرئیل زمین را از زیر خانه کعبه گستراند: ﴿﴿وَالأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا ﴾﴾[۳۲۹][۳۳۰][۳۳۱].
- ندا دادن در روز حشر: جبرئیل درمحشر، انسان‌ها را ندا داده، به سوی حساب می‌خواند: ﴿﴿وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ ﴾﴾[۳۳۲][۳۳۳]
- سنجش اعمال بندگان در قیامت: در قیامت، سنگینی یا سبکی موازین، ملاک رستگاری یا زیانکاری است:﴿﴿وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم بِمَا كَانُواْ بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ﴾﴾[۳۳۴]. برخی گفته‌اند: صاحب موازین در قیامت، جبرئیل است که به امر الهی، اعمال بندگان را می‌سنجد و از حسنات ظالم به مظلوم و از گناهان مظلوم به ظالم می‌دهد[۳۳۵]. از دیگر مأموریت‌های جبرئیل می‌توان به وساطت در آفرینش حوّا ﴿﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا﴾﴾[۳۳۶][۳۳۷] و گرفتن نور ماه اشاره کرد که پیش از آن مانند خورشید بود﴿﴿وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً﴾﴾[۳۳۸][۳۳۹][۳۴۰].
چگونگی دیده شدن جبرئیل
- جبرئیل به نقل برخی بر همه پیامبران نازل شده است؛ ولی به جز محمّد(ص) و عیسی و موسی و زکریا(ع)، دیگران او را ندیده‌اند[۳۴۱][۳۴۲].
- در مواردی که پیامبران و اولیای الهی، جبرئیل را دیده‌اند، غالباً وی بدون آنکه از فرشته بودن خارج شود برای آنان متمثل شده است[۳۴۳]، چنان که برای مریم(س) به صورت انسانی معتدل در خلقت[۳۴۴] تمثل یافت: ﴿﴿فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا﴾﴾[۳۴۵]؛ همچنین برای آزمودن داود(ع)﴿﴿وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ ﴾﴾[۳۴۶][۳۴۷] و نیز رفتن به مهمانی ابراهیم(ع) ﴿﴿هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ﴾﴾[۳۴۸][۳۴۹] به صورت انسان متمثل شد[۳۵۰].
- پیامبراکرم (ص) بارها جبرئیل را به صورت‌های گوناگونی دیده است[۳۵۱]. برخی گفته‌اند: جبرئیل هرگاه آیات حلال و حرام و شرایع و احکام را می‌آورد به صورت بشر و هرگاه آیات مربوط به محبت و رموز دوستی و عرفان را می‌آورد به صورت فرشته، روحانی و لطیف ظاهر می‌شد[۳۵۲]. گفته شده: در مدینه غالبا به صورت "دحیه کلبی" که شخصی زیبارو بود، نزد پیامبر می‌آمد[۳۵۳]. پیامبر اکرم به درخواست خود، جبرئیل را به صورت اصلی "بدون تمثل در صورت انسانی و مانند آن" نیز دیده است، در حالی که هیچ یک از پیامبران دیگر او را به این صورت ندیده‌اند[۳۵۴]. بیشتر مفسران با توجه به آیات قرآن معتقدند پیامبر اکرم (ص) دو بار جبرئیل را به صورت اصلی مشاهده کرده است[۳۵۵]: یک بار در افق اعلی: ﴿﴿وَهُوَ بِالأُفُقِ الأَعْلَى﴾﴾[۳۵۶] یا افق مبین: ﴿﴿وَلَقَدْ رَآهُ بِالأُفُقِ الْمُبِينِ﴾﴾[۳۵۷]، در حالی که ۶۰۰ بال داشت و سراسر افق را پوشانده بود[۳۵۸] و بار دیگر هنگام معراج، در آسمان و نزد سدرة المنتهی: ﴿﴿وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى﴾﴾[۳۵۹][۳۶۰] گفته شده: پیامبر اکرم (ص) با دیدن صورت اصلی جبرئیل مدهوش شد[۳۶۱] و مشرکان به او تهمت دیوانگی زدند. خداوند در پاسخ آنان، قرآن را کلام جبرئیل دانسته، جنون را از پیامبر نفی کرد:﴿﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ﴾﴾[۳۶۲][۳۶۳] صورت اصلی جبرئیل از بزرگ ترین آیات الهی است که پیامبر اکرم (ص) آن را در معراج دید: ﴿﴿لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى ﴾﴾[۳۶۴][۳۶۵][۳۶۶].
فضایل جبرئیل
- به جز فضایلی که در مباحث "عناوین و اوصاف جبرئیل"، "مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل" و "چگونگی دیده شدن جبرئیل" برای وی بیان شدند، آن حضرت فضایل دیگری نیز دارد؛ از جمله:
دارا بودن مقام سدره المنتهی
- جبرئیل به پیامبر اکرم(ص) گفت: هریک از ما فرشتگان دارای مقامی معلوم است: ﴿﴿وَمَا مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ﴾﴾[۳۶۷][۳۶۸] مقام جبرئیل سدرة المنتهی است[۳۶۹] و آن درختی است در آسمان ششم یا هفتم[۳۷۰] یا بالای آسمان هفتم[۳۷۱] که عظمت آن وصف ناپذیر است[۳۷۲]. برخی آن را صورت فلک هفتم دانسته‌اند[۳۷۳]﴿﴿عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى﴾﴾[۳۷۴] سدرة به معنای درخت سدر و منتهی اسم مکان است[۳۷۵]. در وجه نامگذاری این مقام به سدره المنتهی وجوهی ذکر شده است؛ از جمله اینکه آنجا منتهای آسمان‌هاست[۳۷۶]، علم آفریدگان به آنجا منتهی می‌شود و کسی به بالاتر از آن علم ندارد[۳۷۷]، اعمال انسان‌ها[۳۷۸] و مقامات پیامبران به آنجا منتهی می‌شود و کسی جز پیامبر اکرم (ص) از آنجا بالاتر نرفته است[۳۷۹] و علم هر فرشته ای و ارواح شهدا به آنجا منتهی می‌شوند[۳۸۰][۳۸۱].
حیات‌بخشی
- از آنجا که مقام جبرئیل، سدره المنتهی و وی روحانیت آسمان‌ها، عناصر و مرکبات و متصرف در آنهاست، هرگاه با صورتی مثالی یا جسمی ظاهر شود و بر زمینی گام نهد، آنجا حیاتی می‌یابد که پیش از گام نهادن جبرئیل آن را نداشت[۳۸۲]، از همین رو سامری، مشتی از خاک زیر پای جبرئیل را برداشت و آن را بر گوساله‌ای که از زیور آلات قومش ساخته شده بود افکند و از آن صدای گوساله برآمد[۳۸۳]: ﴿﴿قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي خَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ﴾﴾[۳۸۴]، ﴿﴿فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ﴾﴾[۳۸۵] برخی گفته‌اند: حیات به صورت اسبی متمثل شد[۳۸۶] و جبرئیل بر آن اسب سوار بود[۳۸۷] و آن اسب از هر جا می‌گذشت زمین سبز می‌شد[۳۸۸]. سامری مشتی از خاک زیر سم اسب را برداشت و آن را به هر چیزی می‌زد، دارای روح و گوشت و خون می‌شد[۳۸۹][۳۹۰].
ایمنی از مرگ عمومی
- در قیامت اسرافیل در صور می‌دمد و همه زندگان می‌میرند[۳۹۱]، مگر کسانی که خداوند آنان را از این مرگ عمومی‌استثنا کرده است: ﴿﴿وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ﴾﴾[۳۹۲] جبرئیل از کسانی دانسته شده که از این مرگ مستثنا هستند[۳۹۳]. و این بدان معنا نیست که جبرئیل هیچ گاه نمی‌میرد؛ ولی بر اساس روایاتی، جبرئیل آخرین کسی است که پس از اسرافیل و میکائیل و حتی پس از ملک الموت، خداوند مستقیما جان وی را می‌گیرد[۳۹۴][۳۹۵].
برگزیدگی
- خداوند برخی از فرشتگان از جمله جبرئیل[۳۹۶] را برای رسالت برمیگزیند: ﴿﴿ اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ ﴾﴾[۳۹۷][۳۹۸].
منسوب شدن به خدا
- در آیاتی خداوند، جبرئیل را برای تشریف[۳۹۹] و کرامت[۴۰۰] وی به خود اضافه کرده است؛ مانند ﴿﴿فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا﴾﴾[۴۰۱] برخی در ترکیب "روح القدس" نیز "قدس" را خداوند و "روح" را جبرئیل دانسته‌اند[۴۰۲][۴۰۳].
شفاعت
- در قیامت، گناهکاران اهل توحید با شفاعت، مورد رحمت الهی واقع می‌شوند، گرچه شفاعت برای برخی سودی ندارد:﴿﴿ فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ﴾﴾[۴۰۴] این آیه بر درستی شفاعت گنه‌کاران در قیامت دلالت دارد و یکی از شفاعت کنندگان جبرئیل است[۴۰۵][۴۰۶].
- برخی از مفسران فضایل دیگری را نیز برای جبرئیل ذکر کرده‌اند؛ مانند راضی بودن خدا از او و آگاه کردن وی بر علم غیب ﴿﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴾﴾[۴۰۷][۴۰۸]، داشتن علم کتاب ﴿﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ ﴾﴾[۴۰۹]؛ ﴿﴿قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ ﴾﴾[۴۱۰][۴۱۱]، مکرَم بودن نزد خدا و خدمت کردن ابراهیم(ع) به وی ﴿﴿هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ﴾﴾[۴۱۲][۴۱۳] و مقدس و عالی مرتبه بودن نزد خداوند. ﴿﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ﴾﴾[۴۱۴][۴۱۵][۴۱۶].
دشمنی یهود با جبرئیل
- یهودیان جبرئیل را از این رو که نازل کننده جنگ و سختی و عذاب است، دشمن خود می‌دانستند و با وی دشمنی می‌ورزیدند و از همین رو قرآن را نیز که جبرئیل نازل کرده بود قبول نداشتند[۴۱۷]. خداوند به آنان پاسخ داد که جبرئیل واسطه‌ای بیش نیست[۴۱۸] و قرآن را که تصدیق کننده کتاب‌های آسمانی پیشین است به اذن الهی یعنی به امر حق یا به اراده و علم وی نازل کرده است نه از پیش خود[۴۱۹] و گرچه در آیات قرآن، جنگ و سختی برضدّ کافران وجود دارد؛ ولی قرآن برای مؤمنان هدایت و بشارت است[۴۲۰]، بنابر این دشمنی با جبرئیل وجهی ندارد: ﴿﴿ قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾﴾[۴۲۱] برخی گفته‌اند: در این آیه جواب شرط محذوف و آیه بدین معناست که هرکس با جبرئیل دشمن است از خشم بمیرد[۴۲۲]. از آیه بعدی چنین استفاده می‌شود که جبرئیل مانند دیگر فرشتگان و رسولان الهی، شأنی جز امتثال اوامر الهی ندارد، از این رو دشمنی با او دشمنی با خدا بوده، کفر محسوب می‌شود و خدا دشمن کافران است: ﴿﴿ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ﴾﴾[۴۲۳][۴۲۴] گفته شده: دشمنی بنده با خدا، معصیت او و دوری از طاعتش و دشمنی با اولیای اوست و دشمنی خدا با بنده، عذاب او و آشکار کردن اثر دشمنی بر اوست[۴۲۵][۴۲۶].
- برخی این مطلب را که یهود، جبرئیل را دشمن خود می‌دانستند بعید شمرده و گفته‌اند: هیچ عاقلی حاضر نیست خود را دشمن جبرئیل بداند و یهودیان کنونی نیز این دشمنی را به شدت انکار می‌کنند. در پاسخ باید دانست دشمن دانستن جبرئیل و دشمنی با وی از قومی که جهالت هایشان شدید و بیرون از حدّ شمارش است، بعید نیست، چنان که یهودیان پس از دیدن آیات روشن الهی از موسی(ص) خواستند برایشان خدایی مانند بت‌ها قرار دهد﴿﴿وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ يَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ ﴾﴾[۴۲۷] و خواستار دیدن خدا با چشم سر شدند﴿﴿يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاء فَقَدْ سَأَلُواْ مُوسَى أَكْبَرَ مِن ذَلِكَ فَقَالُواْ أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَلِكَ وَآتَيْنَا مُوسَى سُلْطَانًا مُّبِينًا ﴾﴾[۴۲۸] و مدتی گوساله پرستیدند﴿﴿ وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ ﴾﴾[۴۲۹]و ...، افزون بر این خداوند از دشمنی برخی با جبرئیل خبر داده و کلام الهی درست تر از هر قولی است[۴۳۰][۴۳۱].
جستارهای وابسته
منبع‌شناسی جامع وابسته به جبرئیل
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ سلیمیان، خدامراد،فرهنگ‌نامه مهدویت، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ بگو آن (قرآن) را روح القدس از سوی پروردگارت نازل کرده است؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.
- ↑ بگو هرکس دشمن جبرئیل شد بداند که جبرئیل آن (قرآن) را به دستور الهی بر دل تو نازل کرده است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.
- ↑ سوره غافر، آیه: ۱۵.
- ↑ سوره شعراء، آیه:۱۹۳.
- ↑ سوره نجم، آیه:۵.
- ↑ سوره تکویر، آیه:۱۹.
- ↑ سلیمیان، خدامراد،فرهنگ‌نامه مهدویت، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ سلیمیان، خدامراد،فرهنگ‌نامه مهدویت، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ " أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُهُ جَبْرَئِيل"، علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۰۴؛ ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۱۸۴، ح ۳
- ↑ سلیمیان، خدامراد،فرهنگ‌نامه مهدویت، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ سلیمیان، خدامراد،فرهنگ‌نامه مهدویت، ص:۱۴۹ - ۱۵۰.
- ↑ واژه‌های دخیل، ص ۱۶۶؛ نثر طوبی، ج ۱، ص ۱۲۳؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۷.
- ↑ اعلام القرآن، ص ۲۴۱.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۹۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۷.
- ↑ فرهنگ کامل لغات قرآن، ص ۱۴۹.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۷.
- ↑ المعرب، ص۶۰؛ لسان العرب، ج۲، ص ۱۶۶، «جبر».
- ↑ المعرب، ص ۱۵۴؛ لسان العرب، ج ۲، ص ۱۶۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۴.
- ↑ نثر طوبی، ج ۱، ص ۱۲۳؛ التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۰.
- ↑ لسان العرب، ج ۲، ص ۱۶۶؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۳۳۹، «جبر»؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۴.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۰.
- ↑ فرهنگ کامل لغات قرآن، ص ۱۴۹؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۷.
- ↑ اعلام القرآن، ص ۲۴۱.
- ↑ فرشتگان، ص ۱۰۱؛ معجم اعلام القرآن، ص ۹۹.
- ↑ اعلام قرآن، ص ۲۷۸؛ اعلام القرآن، ص ۲۴۱؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۹۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۸۲ - ۱۸۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۰۸.
- ↑ قاموس کتاب مقدس، ص ۲۷۸؛ قاموس قرآن، ج ۱، ص ۵؛ فرشتگان، ص ۱۰۴.
- ↑ اعلام القرآن، ص ۲۴۲.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ اعلام القرآن، ص ۲۴۲؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص ۳۳۹.
- ↑ کنز الدقائق، ج ۱۴، ص ۳۶۶.
- ↑ مکاتیب الرسول، ج ۲، ص ۸۸.
- ↑ فصوص الحکم، ص ۱۸۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است.آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره ، آیه: ۹۷ - ۹۸.
- ↑ اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است) چرا که به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته ، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم ، آیه: ۴.
- ↑ سوره بقره، آیه: ۸۷ .
- ↑ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.
- ↑ سوره نجم، آیه: ۵ - ۶.
- ↑ زادالمسیر، ج ۸، ص ۶۴ - ۶۵؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۲۷ - ۲۸.
- ↑ سوره تکویر، آیه: ۱۹ - ۲۱.
- ↑ زادالمسیر، ج ۹، ص ۴۳؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.
- ↑ بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل ، آیه: ۱۰۲.
- ↑ یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال ، آیه: ۹.
- ↑ المیزان، ج ۹، ص ۲۹؛ جامع البیان، ج ۹، ص ۲۵۹.
- ↑ پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود ، آیه: ۸۲.
- ↑ جوامع الجامع، ج ۲، ص ۱۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۷۳؛ الصافی، ج ۲، ص ۴۶۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۱، ص ۹۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱، ص ۱۰۹.
- ↑ المیزان، ج ۱۷، ص ۱۲.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل ، آیه: ۱۰۲.
- ↑ به عنوان نمونه ر. ک: تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص ۳۵۷؛ الکشاف، ج ۱، ص ۱۶۲؛ روح المعانی، ج ۱، ص ۵۰۰.
- ↑ المیزان، ج ۱۲، ص ۳۴۶.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۴۰۴؛ ج ۶، ص ۵۹۵؛ التبیان، ج ۶، ص ۴۲۶.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۱۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.
- ↑ شرح فصوص الحکم، ابن ترکه، ص ۵۶۹ - ۵۷۰.
- ↑ تفسیر ثعلبی، ج ۱، ص ۲۳۳.
- ↑ تفسیر صدرالمتألهین، ج ۵، ص ۱۶۰.
- ↑ جامع البیان، ج ۱، ص ۵۶۹.
- ↑ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۹، ص ۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.
- ↑ سوره مریم، آیه: ۱۷.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۷۶؛ التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.
- ↑ التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.
- ↑ التبیان، ج ۷، ص ۱۱۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است و به شما از دانش جز اندکی نداده‌اند؛ سوره اسراء، آیه: ۸۵.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۵، ص ۱۹۵؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۷۵.
- ↑ فرشتگان و روح، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند؛ سوره معارج ، آیه: ۴.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۹، ص ۸۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۳۰.
- ↑ روزی که روح و فرشتگان (دیگر) ردیف ایستند؛ دم برنیاورند مگر آن کس که (خداوند) بخشنده بدو اذن دهد و او سخن درست گوید؛ سوره نبأ ، آیه: ۳۸.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۹، ص ۲۹؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۵۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۴۷.
- ↑ او برفرازنده رتبگان، دارای اورنگ (فرمانفرمایی جهان) است؛ روح (القدس) را از امر خویش نزد هر کس از بندگانش که بخواهد (برای رساندن وحی) می‌فرستد تا روز همدیداری را بیم دهد ؛ سوره غافر، آیه: ۱۵.
- ↑ مجمع البیان، ج ۸، ص ۸۰۵.
- ↑ فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۴۵.
- ↑ فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۵۶۸.
- ↑ بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.
- ↑ و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: ۸۷.
- ↑ گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.
- ↑ پس هنگامی که او را باندام برآوردم و در او از روان خویش دمیدم، برای او به فروتنی در افتید!؛ سوره حجر، آیه: ۲۹.
- ↑ و از نشانه‌های او این است که برق را برای بیم و امید نشانتان می‌دهد و از آسمان، آبی فرو می‌فرستد آنگاه با آن، زمین را پس از مردن آن زنده می‌گرداند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که خرد می‌ورزند؛ سوره روم، آیه: ۲۴.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص ۱۷۳ - ۱۷۵؛ ج ۱۲، ص ۲۰۸؛ ج ۱۳، ص ۱۹۹.
- ↑ فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.
- ↑ بصائر الدرجات، ص ۴۶۲؛ نورالثقلین، ج ۵، ص ۶۳۸.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۵، ص ۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.
- ↑ مفاتیح الغیب، ج ۱، ص ۴۲۷.
- ↑ و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.
- ↑ سامری گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست ؛ سوره طه، آیه: ۹۶.
- ↑ تفسیر قمی، ج ۲، ص ۶۲؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۲۵۴ - ۲۵۵؛ التبیان، ج ۷، ص ۲۰۲.
- ↑ که این (قرآن) بازخوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره حاقه، آیه: ۴۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۲۵.
- ↑ پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۱۴.
- ↑ جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد؛ سوره جن، آیه: ۲۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۹؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص ۲۷۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.
- ↑ آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.
- ↑ توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۱؛ ج ۱۰، ص ۶۷۷.
- ↑ پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود، آیه: ۸۲.
- ↑ و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۵؛ ج ۱۰، ص ۳۹۷.
- ↑ آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.
- ↑ اسفار، ج ۸، ص ۱۲۷ - ۱۲۸.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۵۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ توانای خردمندی که راست ایستاد؛ سوره نجم، آیه: ۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۹، ص ۲۸.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۷، ص ۵۷ - ۵۸؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶.
- ↑ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۵.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۷، ص ۵۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۲۸.
- ↑ آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.
- ↑ آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۲۵.
- ↑ مفاتیح الغیب، ج ۱، ص ۴۲۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷ - ۳۹۸.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج۱۰، ص۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.
- ↑ که روح الامین آن را فرود آورده است؛ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸.
- ↑ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۲۰.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.
- ↑ در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است؛ سوره فصلت، آیه: ۴۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۲۳۹.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است،توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد، آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۱.
- ↑ و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۲۲.
- ↑ ای پیامبر! ما تو را گواه و نویدبخش و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم؛و فراخواننده به خداوند به اذن وی، و چراغی فروزان؛ سوره احزاب، آیه: ۴۵ - ۴۶.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶ - ۲۲۷؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۳، ص ۴۶ - ۴۷.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۱۸ - ۲۱۹.
- ↑ مواهب الرحمن، ج ۱، ص ۳۵۴.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ آنگاه، به فرشتگان کارگزار؛ سوره نازعات، آیه: ۵.
- ↑ کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود؛ سوره سجده، آیه: ۵.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۲۷؛ ج ۱۴، ص ۵۸.
- ↑ و کار پخش (باران در سرزمین‌ها) را انجام می‌دهند؛ سوره ذاریات، آیه: ۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۲۱.
- ↑ فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص ۳۳۰؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۷۹۰.
- ↑ در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۸۶.
- ↑ فصوص الحکم، ص ۱۸۱؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.
- ↑ الصافی، ج ۳، ص ۲۸۸؛ اسباب النزول، ص ۲۰۴.
- ↑ به راستی آنان که گفتند خداوند یکی از سه (اقنوم) است کافر شدند و هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست و اگر از آنچه می‌گویند دست نکشند به یقین به کافران ایشان عذابی دردناک خواهد رسید؛ سوره مائده، آیه: ۷۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۴، ص ۳۶۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۵، ص ۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.
- ↑ و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.
- ↑ فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۴۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۴۵.
- ↑ روض الجنان، ج ۴، ص ۳۰۳.
- ↑ اعلام القرآن، ص ۲۴۱.
- ↑ بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۴، ص ۲۳۱.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص ۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۷۷.
- ↑ و ما (فرشتگان) جز به فرمان پروردگارت فرود نمی‌آییم، آینده و گذشته ما و آنچه میان آنهاست، از آن اوست و پروردگارت فراموشکار نیست؛ سوره مریم، آیه:۶۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۷۱؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۱۲۹ - ۱۳۱؛ روض الجنان، ج ۱۳، ص ۱۰۱.
- ↑ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۹، ص ۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۱۵۶.
- ↑ بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.
- ↑ پس چون بخوانیمش، از خواندن آن پیروی کن؛ سوره قیامت، آیه: ۱۸.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۰۴؛ احسن الحدیث، ج ۱۰، ص ۶۸.
- ↑ و میانجیگری نزد او سودی ندارد مگر برای آن کس که او به وی اجازه دهد؛ تا چون هراس از دل‌هاشان برخیزد گویند: پروردگارتان چه گفت؟ می‌گویند: حقیقت را و او فرازمند بزرگ است؛ سوره سبأ، آیه: ۲۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۶۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۱۸۹.
- ↑ و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند؛ سوره صافات، آیه: ۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۴۳.
- ↑ پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۴.
- ↑ و آنان که راستی آورند و آن را باور دارند پرهیزگارند؛ سوره زمر، آیه: ۳۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۲۳.
- ↑ ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم؛ سوره قدر، آیه: ۱.
- ↑ و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم؛ سوره فرقان، آیه: ۳۲.
- ↑ به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱۵ - ۱۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۳، ص ۲۱؛ ج ۲، ص ۱۹۹؛ ج ۱۷، ص ۱۴۵.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱، ص ۴۴.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره صافات، آیه: ۱- ۳.
- ↑ به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱۵ - ۱۶.
- ↑ و ما (فرشتگان) جز به فرمان پروردگارت فرود نمی‌آییم، آینده و گذشته ما و آنچه میان آنهاست، از آن اوست و پروردگارت فراموشکار نیست؛ سوره مریم، آیه: ۶۴.
- ↑ و ماییم که (خداوند را) به پاکی می‌ستاییم؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۷، ص ۱۲۱.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ فرشتگان، ص ۱۰۱.
- ↑ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۶، ص ۲۲۴؛ شرح توحید الصدوق، ص ۳۱۸.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۲۲۶.
- ↑ علم الیقین، ج ۱، ص ۴۳۱.
- ↑ شرح توحید الصدوق، ص ۳۱۸.
- ↑ گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی؛ سوره طه، آیه: ۱۱۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۸۲ - ۱۸۳.
- ↑ پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما و توبه ما را بپذیر بی‌گمان تویی که توبه‌پذیر مهربانی؛ سوره بقره، آیه: ۱۲۸.
- ↑ روض الجنان، ج ۲، ص ۱۶۰، ۱۷۱؛ فتح القدیر، ج ۱، ص ۱۴۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۸۸.
- ↑ روض الجنان، ج ۳، ص ۱۲۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۴، ص ۶۹.
- ↑ و کشتی را زیر نظر ما و وحی ما بساز و با من درباره ستمگران سخن (از رهایی) مگو که آنان غرق خواهند شد؛ سوره هود، آیه: ۳۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۳۰.
- ↑ یهودیان گفتند عزیر پسر خداوند است و مسیحیان گفتند: مسیح پسر خداوند است؛ این گفتار، سر زبان آنهاست که با گفته کافران پیشین همانندی می‌کند؛ خداوندشان بکشاد! چگونه (از حقّ) باز گردانیده می‌شوند؟؛ سوره توبه، آیه: ۳۰.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۷۵.
- ↑ قصص الانبیاء، ۴۹ - ۵۰؛ دائره المعارف الاسلامیه، ج ۱، ص ۵۵۴؛ ج ۶، ص ۲۷۸؛ اعلام قرآن، ص ۲۷۸.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ پس فرشتگان او را در حالی که در محراب به نماز ایستاده بود ندا دادند: خداوند تو را به (تولّد) یحیی نوید می‌دهد که «کلمه‌ای از خداوند» را راست می‌شمارد و سالار و (در برابر زنان) خویشتندار و پیامبری از شایستگان است؛ سوره آل عمران، آیه: ۳۹.
- ↑ جامع البیان، ج ۳، ص ۳۳۹؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص ۱۰۳؛ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۲.
- ↑ و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۲.
- ↑ آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را به کلمه‌ای از خویش نوید می‌دهد (که) نامش مسیح پسر مریم است، در این جهان و در جهان واپسین آبرومند و از نزدیک‌شدگان (به خداوند) است؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۵.
- ↑ گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه:۱۹.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص ۴۵.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ پس او را به پسری بردبار مژده دادیم؛ سوره صافات ، آیه: ۱۰۱.
- ↑ و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت ، آیه: ۳۱.
- ↑ مجمع البیان، ج ۷، ص ۴۴۲.
- ↑ و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت: درود (بر شما)! دیری نپایید که (ابراهیم) گوساله‌ای بریان آورد؛ سوره هود ، آیه: ۶۹.
- ↑ مجمع البیان، ج ۵، ص ۲۷۲.
- ↑ پس چون ترس از ابراهیم رخت بربست و (آن) مژده بدو رسید با ما درباره قوم لوط به چالش پرداخت؛ سوره هود، آیه: ۷۴.
- ↑ و بدو اسحاق را نوید دادیم که پیامبری از شایستگان بود؛ سوره صافات، آیه: ۱۱۲.
- ↑ آنگاه در دل از آنان ترسی یافت، گفتند: نترس و او را به پسری دانا مژده دادند؛ سوره ذاریات ، آیه: ۲۸.
- ↑ گفتند: مهراس! ما تو را به پسری دانا نوید می‌دهیم؛ سوره حجر ، آیه: 53.
- ↑ مجمع البیان؛ جامع البیان، ج ۱۲، ص ۸۹؛ کشف الاسرار، ج ۴، ص ۴۱۲.
- ↑ و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت: درود (بر شما)! دیری نپایید که (ابراهیم) گوساله‌ای بریان آورد؛ سوره هود ، آیه: ۶۹.
- ↑ مجمع البیان، ج ۵، ص ۲۷۲.
- ↑ و همسر او، ایستاده بود و خندید آنگاه ما به او مژده اسحاق و از پی اسحاق، یعقوب را دادیم ؛ سوره هود، آیه: ۷۱.
- ↑ روض الجنان، ج ۴، ص ۳۲۵.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۲۴۴.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ سوره بقره، آیه: ۸۷.
- ↑ جامع البیان، ج۱، ص۵۶۸؛ ج ۳، ص ۴؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۰۷.
- ↑ یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی و هنگامی که بنی اسرائیل را از (آزار) تو باز داشتم آنگاه که برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردی و کافران از ایشان گفتند: این (کارها) جز جادویی آشکار نیست؛ سوره مائده، آیه: ۱۰.
- ↑ المیزان، ج ۶، ص ۲۲۰.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۲، ص ۱۱۸؛ مجمع البیان، ج ۲، ص ۷۴۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است) چرا که به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم، آیه: ۴.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۸، ص ۲۰۷؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۷۴.
- ↑ ما تو را در برابر ریشخندکنندگان بسنده‌ایم ؛ سوره حجر، آیه: ۹۵.
- ↑ الخصال، ج ۱، ص ۲۸۰؛ الکشاف، ج ۲، ص ۵۹۱؛ روح المعانی، ج ۱۴، ص ۱۲۷.
- ↑ ای مؤمنان از نعمت خداوند بر خود یاد کنید، آنگاه که گروهی بر آن بودند تا بر شما دست‌درازی کنند و خداوند دستشان را از شما کوتاه کرد، و از خداوند پروا کنید و مؤمنان باید تنها بر خداوند توکل کنند؛ سوره مائده، آیه: ۱۱.
- ↑ التبیان، ج ۳، ص ۴۶۴؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۲۶۳؛ روض الجنان، ج ۶، ص ۲۸۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۸۳.
- ↑ یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال، آیه: ۹.
- ↑ روض الجنان، ج ۹، ص ۷۱؛ دلائل النبوه، ج ۳، ص ۷۹، ۱۳۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۱۵۱؛ تفسیر قاسمی، ج ۴، ص ۲۲۲.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۸، ص ۳۹؛ روض الجنان، ج ۱۵، ص ۳۹۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۵۵۲.
- ↑ ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری می‌کند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است؛ سوره حدید، آیه: ۲۵.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۹، ص ۴۱ - ۴۲؛ مناقب، ج ۳، ص ۸۱.
- ↑ و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه: ۵۱.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۲۰۱.
- ↑ اعلام القرآن، ص ۲۴۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۱۲۹.
- ↑ الخصال، ص ۴۵۵؛ السیر و المغازی، ص ۲۶.
- ↑ الخصال، ص ۲۱۷.
- ↑ کشف الغمه، ج ۱، ص ۱۷.
- ↑ الکافی، ج ۲، ص ۵۵۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۱۰۲.
- ↑ آیا از آنکه در آسمان است ایمنی یافته‌اید که شما را در زمین فرو برد در آن حال که ناگهان زمین بجنبد؛ سوره ملک، آیه:۱۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص ۱۴۱.
- ↑ و (یاد کنید) آنگاه را که از شما پیمان گرفتیم و (کوه) طور را بر فراز (سر) تان برافراختیم. (و گفتیم) آنچه به شما دادیم با توانمندی بگیرید و از آنچه در آن است یاد کنید، باشد که پرهیزگاری ورزید؛ سوره بقره، آیه: ۶۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۱، ص ۳۱۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ و مهمانانش را از او خواستند پس آنان را نابینا کردیم، اینک عذاب من و (نتیجه نشنیدن) بیم دادن مرا بچشید!؛ سوره قمر، آیه: ۳۷.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج ۳، ص ۳۰۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۹۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۵۳.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۵، ص ۳۲۶؛ تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص ۲۶۰.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۰، ص ۱۸۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۵۷؛ ج ۹، ص ۵۵.
- ↑ فرشتگان) گفتند: ای لوط! ما فرستادگان پروردگار توییم، آنان هیچ‌گاه به تو نمی‌رسند پس، در پاره‌ای از شب خانواده‌ات را بکوچان مگر زنت را که آنچه به آنان خواهد رسید به او نیز می‌رسد و هیچ‌یک از شما نباید روی بگرداند؛ بی‌گمان آنان را پیمانگاه، پگاه است؛ آیا پگاه نزدیک نیست؟؛ سوره هود، آیه: ۸۱.
- ↑ و شهرهای زیر و روشده (ی قوم لوط) را نگونسار کرد؛ سوره نجم، آیه: ۵۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۷۸.
- ↑ ما بر مردم این شهر برای آن بزهکاری که می‌کردند عذابی از آسمان فرو می‌آوریم؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۳۹۱.
- ↑ و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۴، ص ۴۱۲.
- ↑ و بنگر سرانجام نیرنگشان چگونه بود؛ ما آنان و قومشان همگی را نابود ساختیم؛ سوره نمل، آیه: ۵۱.
- ↑ مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۵۵.
- ↑ و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص ۳۹۱ - ۳۹۲.
- ↑ و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم؛ سوره یونس، آیه: ۹۰.
- ↑ و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم آیا اکنون؟ در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی؟؛ سوره یونس، آیه: ۹۰- ۹۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۲۴۱ - ۲۴۲؛ روض الجنان، ج ۱، ص ۲۸۱.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه: ۱۹.
- ↑ و (نیز) مریم دختر عمران را که پاکدامن بود و ما از روح خویش در آن دمیدیم؛ و سخنان و کتاب‌های پروردگارش را باور داشت و از فرمانبرداران بود؛ سوره تحریم، آیه: ۱۲.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۷۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۵۹.
- ↑ و آن زن را (یاد کن) که پاکدامن بود و در او از روان خویش دمیدیم و او و پسرش را برای جهانیان نشانه‌ای (شگرف) گرداندیم؛ سوره انبیاء، آیه: ۹۱.
- ↑ ای اهل کتاب! در دینتان غلوّ نورزید و درباره خداوند جز راستی سخنی بر زبان نیاورید؛ جز این نیست که مسیح عیسی پسر مریم، پیامبر خداوند و «کلمه اوست» که آن را به (دامان) مریم افکند و روحی از اوست پس به خداوند و پیامبرانش ایمان آورید و سخن از (خدای) سه‌گانه سر مکنید، باز ایستید که برایتان بهتر است، بی‌گمان خداوند خدایی یگانه است، پاکاکه اوست از اینکه او را فرزندی باشد، آنچه در آسمان‌ها و زمین است او راست و خداوند (شما را) کارساز، بس؛ سوره نساء، آیه: ۱۷۱.
- ↑ جامع البیان، ج ۶، ص ۴۸؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص ۷۸۰؛ التبیان، ج ۳، ص ۴۰۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۶، ص ۱۷.
- ↑ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۴۵.
- ↑ شرح فصوص الحکم، ص ۸۵۷ - ۸۵۸.
- ↑ و به پیامبری به سوی بنی اسرائیل (می‌فرستد، تا بگوید) که من برای شما نشانه‌ای از پروردگارتان آورده‌ام؛ من برای شما از گل، (اندامواره‌ای) به گونه پرنده می‌سازم و در آن می‌دمم، به اذن خداوند پرنده‌ای خواهد شد و به اذن خداوند نابینای مادرزاد و پیس را شفا خواهم داد و به اذن خداوند مردگان را زنده خواهم کرد و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت، این نشانه‌ای برای شماست اگر مؤمن باشید؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۹.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۵۹ - ۶۰.
- ↑ پس او را از فرو دست وی ندا داد که: غمگین مباش، خداوند از بن (پای) تو جویباری روان کرده است؛ سوره مریم، آیه: ۲۴.
- ↑ املاء ما من به الرحمن، ص ۴۰۸.
- ↑ و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ پس (گفتیم) آن را با توانمندی بستان و به قوم خود فرمان ده تا نیکوترین آن را برگزینند؛ به زودی سرای نافرمانان را به شما نشان خواهم داد؛ سوره اعراف، آیه: ۱۴۵.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۷۹.
- ↑ پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند؛ سوره هود، آیه: ۱۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۱۳؛ روض الجنان، ج ۱۰، ص۲۴۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۰، ص ۱۸۵.
- ↑ و پس از آن زمین را گسترانید؛ سوره نازعات، آیه: ۳۰.
- ↑ روض الجنان، ج ۲۰، ص ۱۴۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ و به روزی گوش فرا دار که بانگ برآورنده از جایگاهی نزدیک، بانگ برآورد؛ سوره ق، آیه: ۴۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۱۹.
- ↑ و سنجش در این روز، حق است پس کسانی که ترازوهای (کردار) شان سنگین آید رستگارند. و آن کسان که ترازوهای (کردار) شان سبک آید کسانی هستند که با ستمی که بر آیات ما روا می‌داشتند به خود زیان زدند؛ سوره اعراف، آیه: ۸- ۹.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص ۱۰۸.
- ↑ ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید و از (سرشت) او همسرش را پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیار (در جهان) پراکند و از خداوند- که با (سوگند بر نام) او، از هم درخواست می‌کنید- و از (بریدن پیوند) خویشان پروا کنید، بی‌گمان خداوند چشم بر شما دارد؛ سوره نساء، آیه: ۱.
- ↑ روض الجنان، ج ۵، ص ۲۳۴.
- ↑ و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم آنگاه نشانه شب را زدودیم و نشانه روز را روشنی بخش آوردیم تا بخششی از پروردگارتان بجویید و شمارگان سال‌ها و حساب را بدانید و هر چیز را نیک روشن داشته‌ایم ؛ سوره اسراء، آیه: ۱۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۱۴۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص ۳۶.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص ۳۵ - ۳۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۷۶؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۲.
- ↑ و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.
- ↑ و آیا خبر آن دادخواهان به تو رسیده است که از دیوار نمازگاه فرا رفتند؟؛ سوره ص، آیه: ۲۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص ۱۰۹.
- ↑ آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۱۴ - ۳۱۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ تفسیر المنار، ج ۹، ص ۱۶۳.
- ↑ کشف الاسرار، ج۱، ص۳۰۱ - ۳۰۲؛ ج۷، ص۱۷۲.
- ↑ المعجم الاوسط، ج ۱، ص ۷؛ مجمع الزوائد، ج ۸، ص ۲۵۸؛ اعلام القرآن، ص ۲۴۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۸، ص ۱۶۰؛ ج ۹، ص ۳۵۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۹۲.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۲۶۵؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶، ۳۶۰؛ بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۸۹.
- ↑ و او در افق فراتر بود؛ سوره نجم، آیه: ۷.
- ↑ و بی‌گمان او (- جبرئیل) را در افق روشن دیدار کرده است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۳.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۳۹۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۲۶۵؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۲.
- ↑ و به یقین او را در فرودی دیگر، (نیز) دیده بود.کنار درخت سدری که در واپسین جای است ؛ سوره نجم، آیه: ۱۳-۱۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۵۶، ۳۶۰؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲، ۱۰۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۸، ص ۱۶۰؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۹۲.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است،توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد،آنجا فرمانگزاری امین است؛و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۵۷.
- ↑ بی‌گمان برخی از نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دیده است؛ سوره نجم، آیه: ۱۸.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۶۵؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۴.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ و هیچ یک از ما (فرشتگان) نیست مگر که جایگاهی معیّن دارد؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۴.
- ↑ مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۲۰.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۵، ص ۳۱۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص ۶۰؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.
- ↑ تفسیر قمی، ج ۲، ص ۳۴۴؛ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲، ۱۰۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۵.
- ↑ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۶.
- ↑ فصوص الحکم، ص ۱۸۱.
- ↑ کنار درخت سدری که در واپسین جای است؛ سوره نجم، آیه: ۱۴.
- ↑ المیزان، ج۱۹، ص۳۱؛ مجمع البیان، ج۹، ص ۲۶۵.
- ↑ المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.
- ↑ المنیر، ج ۲۷، ص ۱۰۲؛ جامع البیان، ج ۲۷، ص ۶۹؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۰.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص ۳۶۰؛ المیزان، ج ۱۹، ص ۳۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹،ص ۳۶۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۶۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳.
- ↑ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص ۸۵۳؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۴۴.
- ↑ موسی گفت: ای سامری! تو چه کرده‌ای؟ (سامری) گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست؛ سوره طه، آیه: ۹۵- ۹۶.
- ↑ آنگاه گوساله‌ای برای آنان برآورد، پیکری (بی‌روح) که بانگ گاو داشت و گفتند: این خدای شما و خدای موسی است که از یاد برده است؛ سوره طه، آیه: ۸۸.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۹، ص ۳۱۷ - ۳۱۸.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۶، ص ۲۵۴؛ کشف الاسرار، ج ۶، ص ۱۶۷ - ۱۶۸.
- ↑ روض الجنان، ج ۱، ص ۲۸۵ - ۲۸۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۱۵۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۴، ص ۳۷؛ کشف الاسرار، ج ۸، ص ۴۳۶؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۹۲.
- ↑ و در صور دمیده می‌شود آنگاه هر کس در آسمان‌ها و در زمین است بیهوش می‌گردد- جز آن کس که خدا بخواهد- سپس بار دیگر در آن می‌دمند که ناگاه آنان برمی‌خیزند، به انتظار می‌مانند؛ سوره زمر، آیه: ۶۸.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۴، ص ۳۷ - ۳۹؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۷۹۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۴۸.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۸، ص ۴۳۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص ۳۴۸.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۷، ص ۲۶۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۱۵۲.
- ↑ خداوند از فرشتگان و از مردم فرستادگانی برمیگزیند؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست؛ سوره حج، آیه: ۷۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص ۷۸۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص ۶۲.
- ↑ و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۱۸.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ پس دیگر میانجیگری میانجی‌ها برای آنها سودی ندارد؛ سوره مدثر، آیه: ۴۸.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۵۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند.جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد تا معلوم دارد که رسالت‌های پروردگارشان را رسانده‌اند؛ سوره جن، آیه: ۲۶- ۲۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ص ۱۹.
- ↑ و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه: ۴۳.
- ↑ آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون (سلیمان) آن (اورنگ) را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش (های) پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه: ۴۰.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص ۲۲۰؛ ج ۱۳، ص ۱۳۷.
- ↑ آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص ۳۱.
- ↑ و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: 87 .
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ التبیان، ج ۱، ص ۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۶؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۲۸۹.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۱، ص ۶۲۱.
- ↑ روض الجنان، ج ۲، ص ۶۸؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.
- ↑ بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵.
- ↑ آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره، آیه: ۹۸.
- ↑ المیزان، ج ۱، ص ۲۲۹.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۶.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم آنگاه آنان به قومی رسیدند که به پرستش بت‌هایی که داشتند رو آورده بودند ، گفتند: ای موسی! برای ما خدایی بگمار چنان که آنان خدایانی دارند، (موسی) گفت: به راستی که شما قومی نادانید؛ سوره اعراف، آیه: ۱۳۸.
- ↑ اهل کتاب از تو می‌خواهند که برای آنان کتابی از آسمان فرود آوری؛ از موسی درخواستی بزرگ‌تر از این کردند و گفتند: خداوند را آشکارا به ما بنما! و آذرخش آنان را برای ستمشان فرا گرفت. سپس گوساله (پرستی) را پس از آنکه برهان‌ها (ی روشن) برای آنان آمده بود برگزیدند و ما از آن (هم) درگذشتیم و به موسی حجتی آشکار دادیم؛ سوره نساء، آیه: ۱۵۳.
- ↑ و (یاد کنید) آنگاه را که با موسی چهل شب وعده نهادیم سپس در نبودن او گوساله را (به پرستش) گرفتید در حالی که ستمکار بودید؛ سوره بقره، آیه: ۵۱.
- ↑ التبیان، ج ۱، ص ۳۶۲ - ۳۶۳؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۳۲۵ - ۳۲۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص ۱۹۶.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص: ۴۹۶ - ۵۱۶.