نماز

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عبادت است. نماز از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: نماز در قرآن - نماز در فقه سیاسی - نماز در معارف دعا و زیارات - نماز در معارف و سیره نبوی - نماز در معارف و سیره حسینی - نماز در معارف و سیره سجادی - نماز در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

نماز یکی از پرستش‌ها و نیایش‌های روزانه مسلمانان است که به شکرانه نعمت‌های خداوند و برای اطاعت از پروردگار، انجام می‌‌دهند. نماز از تکلیف‌های واجب و یکی از "فروع دین" است و اهمیت آن به حدی است که ستون دین به شمار آمده است. انجام این عبادت در وقت خاص و با شرایط و کیفیت مخصوصی انجام می‌گیرد و باید با وضو و طهارت و به زبان عربی باشد.

غیر از نماز واجب روزانه که در پنج نوبت انجام می‌‌گیرد و هفده رکعت است، نمازهای دیگری هم مانند نماز جمعه، نماز عید، نماز میت، و نمازهای مستحب وجود دارد که در کتب احکام، به تفصیل بیان شده است.

نماز، یکی از برنامه‌های تربیتی اسلام است و اگر درست و با همه شرایط انجام گیرد، به تعبیر قرآن از زشتی‌ها و فسادها و گناهان جلوگیری می‌کند. کسی که روزی پنج نوبت در پیشگاه خدا سر بر خاک می‌گذراد و به نیایش و پرستش می‌پردازد، کمتر در پی فساد و گناه می‌رود. نماز در روایات، به عنوان معراج مؤمن و عامل تصفیه روح و از بین برنده تکبر معرفی شده است.

در این عبادت، نمازگزار روی به کعبه می‌ایستد و خدا را یاد می‌کند و او را می‌ستاید و از او مدد می‌جوید. این عبادت، دل را آرامش می‌بخشد و اضطراب‌های روحی را می‌کاهد (دل آرام گیرد زیاد خدای). نماز را هم به تنهایی می‌خوانند و هم گروهی، که به آن "نماز جماعت" گفته می‌شود و پاداش بیشتری دارد و پیشنماز عادل در جلو می‌ایستد و نمازگزاران به او اقتدا می‌کنند.

وصف نماز

از ارزش‌های نماز است آرامش خاص در عضلات، خشوع و فروتنی در چشمان، پست کردن و مهار نفس طغیانگر، آرامش و فرونشاندن هیجانات منطقی دل‌ها، منتفی‌کردن کبر و نخوت، تواضع و فروتنی با ساییدن صورت بر خاک و نهادن اعضا و جوارح شریف بر زمین برای احساس کوچکی در برابر خدای بزرگ. نمونه‌های دیگر از توصیف‌های امام (ع) در نهج البلاغه را می‌توان در مواضع زیر دریافت: توصیف اسلام، بردباری، تقوا، خوش خلقی، سکوت، علم و حکمت، قرآن، قناعت، نیکوکاری، اخلاق، ذکر خدا، یقین، بهشت، پیامبر اسلام، پیامبران، خدا، قیامت، ملائکه، اهل باطل، عالمان ربانی، فرومایگان، گمراهان، کارگزاران، لشکریان، منشیان و نویسندگان، مؤمنان، وزیران و مشاوران، امامان، اهل‌بیت».

اهمیت نماز

حضرت فاطمه (س) دارای مقام والای عصمت است. او صاحب روایت است؛ یعنی سخنانش برای پیروانش حجت است. وی راوی سخنان پدر بزرگوارش نیز می‌باشد. شوربختانه احادیث اندکی از فاطمه (س) به دست ما رسیده است؛ از جمله حدیثی که سید بن طاووس در فلاح السائل نقل کرده است: فاطمه (س) از پدر بزرگوارش پرسید: مجازات مرد یا زنی که به نماز خود اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد چیست؟ پیامبر فرمود: فاطمه! کسی که نماز را سبک بشمارد، خداوند او را به پانزده بلا گرفتار می‌کند: شش بلا در دنیا؛ سه بلا هنگام جان دادن؛ سه بلا در قبر؛ سه بلا در روز قیامت، هنگامی که از قبر خود خارج می‌شود. شش بلا که در دنیا گرفتار می‌شوند، عبارت‌اند از:

1. خداوند برکت را از عمر او بر می‌دارد؛
2. برکت را از روزی او نیز بر می‌دارد؛
3. چهره صالحان را از او می‌گیرد؛
4. هر کار نیکوی او بی‌آجر است؛
5. دعای او به اجابت نمی‌رسد؛
6. از دعای نیکان بهره‌ای نمی‌برد.

سه بلای هنگام مرگ عبارت‌اند از:

1. به خواری می‌میرد؛
2. گرسنه می‌میرد؛
3. تشنه می‌میرد؛ هر چه به او آب بنوشانند، تشنگی‌اش برطرف نمی‌شود.

سه بلا که در قبر دچار آنها می‌شود، عبارت‌اند از:

1. خداوند فرشته‌ای را می‌گمارد تا او را در قبر عذاب کند؛
2. به فشار قبر گرفتار می‌آید؛
3. قبر او تاریک می‌شود.

بلاهایی که هنگام خروج از قبر، دچار آنها می‌شود:

1. خداوند به فرشته‌ای فرمان می‌دهد تا او را جلوی همگان با صورت روی زمین بکشاند؛
2. حسابرسی او بسیار سخت و شدید خواهد بود؛
3. خداوند به او نظر رحمت نمی‌اندازد و او را پاک نمی‌سازد و عذاب دردناکی خواهد داشت.

این عذاب‌ها مخصوص افرادی است که به نماز خود اهمیت نمی‌دهند و عذاب افرادی که نماز نمی‌خوانند، بسیار شدیدتر از این است. درباره حالات عرفانی و ملکوتی فاطمه (س) هنگام نماز آمده است: «كانت فاطمة عالم تنهج في صلاتها من خوف الله تعالى»؛ حضرت فاطمه (س) هنگام نماز، از ترس خدا نفس نفس می‌زد و بغض در گلویش می‌شکست.

وجوب نماز

نماز از جمله اموری بود که بعد از اقرار به توحید و تبرّی از بتان در اولین روزهای دعوت پنهانی بر مسلمانان واجب شد.

جریان از این قرار بود که روزی رسول خدا (ص) به بالای شهر مکه رفت. جبرئیل نازل شد و با زدن پاشنه پای خود به کنار کوه، چشمه آبی بیرون زد. او در حالی که رسول خدا (ص) نگاهش می‌کرد وضو ساخت؛ پس صورتش را شست، مضمضه و استنشاق کرد. سپس سر و پاهایش را تا قوزک پا مسح کرد. حضرت نیز به همان ترتیب وضو گرفت، آن گاه جبرئیل دو رکعت نماز خواند و حضرت نیز به همان نحو نماز را ادا کرد.

گویا نخستین نمازی که بر حضرت واجب شد، نماز ظهر بود. ابن‌عباس می‌گوید: "سپس جبرئیل نازل شد و نماز ظهر را هنگام تمایل خورشید خواند، نماز عصر را پس از رفتن سایه به اندازه قد انسان، نماز مغرب را به هنگام غروب خورشید، نماز عشاء را پس از رفتن شفق و نماز صبح را پس از طلوع فجر به جا آورد".

ظاهراً تا قبل از هجرت، نمازی که بر ایشان واجب شد دو رکعتی بود. بعدها نماز کامل، چهار رکعت شد؛ ولی برای مسافر، همان دو رکعت باقی ماند.

جستارهای وابسته

• آداب نماز
• نماز آیات
• نماز باران
• نماز تسبیح
• نماز جماعت
• نماز جمعه
• نماز حاجت
• نماز سیاسی
• نماز شب
• نماز عید
• نماز نافله

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
2. دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه
3. مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم
4. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، دعوت مخفیانه، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱