تعیین وقت ظهور

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ظهور است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

تعیین وقت ظهور از موضوعاتی است که در روایات مورد نهی قرار گرفته است. از دلایلی که می‌توان برای این نهی علاوه بر حکمت خداوند نام برد عبارت است از: ایجاد سستی در تکالیف منتظران در صورت مشخص بودن زمان ظهور؛ آزمایش الهی؛ احتمال بداء در زمان ظهور و... .

معناشناسی توقیت

توقیت از نظر لغوی به معنای مشخص کردن زمان و محدود نمودن آن برای یک شیء است و در اصطلاح به تعیین زمان ظهور امام غایب گفته می‌شود. توقیت یا تعیین وقت برای ظهور، از آسیب‌هایی است که به طور جدی افراد و جوامع منتظر را تهدید می‌کند. در برخی از روایات، به‌صراحت از تعیین کردن زمان ظهور حضرت مهدی (ع) نهی شده است؛ فضیل می‌گوید: خدمت امام باقر (ع) عرض کردم: آیا ظهور مهدی وقت معینی دارد؟ حضرت در پاسخ سه مرتبه فرمود: «هرکس برای ظهور وقتی تعیین کند دروغ می‌گوید». امام صادق (ع) می‌فرماید: کسی که برای مهدی ما وقت تعیین کند، خود را در علم خدا شریک پنداشته است و ادعا کرده است که بر اسرار خدا واقف است.

تأکید و اصرار معصومین (ع) بر تکذیب کسانی که وقت ظهور را مشخص می‌‌کنند به این دلیل است که حکمت و ارادۀ الهی این چنین تعلق گرفته که این امر تا زمان ظهور حضرت بر همگان پوشیده باشد؛ در واقع همان‌گونه که اراده و خواست خداوند به‌خاطر ناسپاسی مردم سبب شد خداوند به‌طور دفعی امام را در پردۀ غیبت قرار دهد، ظهور امام نیز بر اساس ارادۀ الهی و به صورت دفعی حاصل می‌‌شود.

دلایل معلوم نبودن زمان ظهور

دلایل معلوم نبودن زمان ظهور عبارت‌اند از:

1. ایجاد سستی در تکالیف منتظران: مشخص شدن زمان ظهور، سبب می‌‌شود افراد نسبت به تکالیفی که سبب نزدیک شدن ظهور می‌‌شود بی‌تفاوت باشند و فقط منتظر زمان ظهور امام باشند؛ بدین گونه که منتظر به این نتیجه می‌‌رسد، وقتی زمان ظهور مشخص است، چرا خود را به زحمت بیاندازد و عملی را انجام دهد که هیچ فایده‌ای برای نزدیک شدن ظهور ندارد؛ در واقع فرد در خیلی از مواقع نسبت به انجام تکالیف ناامید و مأیوس می‌‌شود؛ چراکه انجام هر تکلیفی برای حاصل شدن زمان ظهور را عنصری لغو و بی اثر می‌‌بیند.
2. آزمایش الهی: ناسپاسی مردم سبب شد خداوند اراده‌اش بر این امر تعلق بگیرد که امام در پرده غیبت باشد، همین امر می‌‌تواند موجبات امتحان و آزمایش مردم را هم فراهم کند؛ زیرا با مشخص نشدن زمان ظهور تلاش و کوشش مردم برای حاصل شدن این امر (ظهور) سنجیده و مورد آزمایش قرار می‌‌گیرد.
3. احتمال بداء: در برخی از روایات آمده است که می‌‌توان از طریق حساب و جفر به طور اجمال یا تفصیل نسبت به زمان ظهور آگاهی پیدا کرد. در جواب باید گفت اولاً: این روایات از لحاظ سندی معتبر نیستند. ثانیاً: بر فرض، این روایات از لحاظ سندی معتبر باشند، اما ممکن است در زمان تعیین شده، بداء حاصل شود.
4. قساوت قلب: هنگامی که زمان برای ظهور مشخص شود، عده‌ای به خاطر دور دیدن زمان فرج، قساوت قلب نسبت به دینشان دچار می‌‌شود و ممکن است برخی از آنها مرتد شده و از دین اسلام برگردند؛ امام کاظم (ع) می‌فرماید: اگر برای این امر وقتی تعیین شود، دل‌ها را قساوت می‌گیرد و توده مردم از اسلام برمی‌گردند. بگویید: چه زود است، چقدر نزدیک است؛ تا دل مردم آرام گیرد و فرج نزدیک شود.

راه‌های مبارزه با تعیین زمان ظهور

برخی از راه‌هایی که می‌‌توان با تعیین‌کنندگان وقت ظهور مقابله کرد عبارت‌اند از:

1. تکذیب: محمد بن مسلم می‌گوید: امام صادق (ع) فرمود: «ای محمد، هر کس از جانب ما به تو خبر دهد که ما وقتی برای ظهور تعیین کرده‌ایم، بی‌مهابا و ترس او را تکذیب کن؛ زیرا ما برای هیچ کس [حتی خواص] وقتی تعیین نمی‌کنیم».
2. تسلیم ارادۀ خداوند شدن: منتظر باید هر لحظه منتظر ظهور بوده و در این حال، تسلیم اراده و امر الهی باشد.
3. معرفت و شناخت: معرفت و شناخت نسبت به امام مهدی (ع) می‌‌تواند درمان خوبی نسبت به این آفت باشد چراکه مجموعه‌ای از روایات معصومان دلالت می‌‌کند، معرفت به امام راه موثری برای درمان تشویش و نگرانی نسبت به تقدیم و تأخیر امر ظهور است.

مشخص کردن زمان ظهور فقط در قالب تعیین وقت و زمان حادث نمی‌شود، بلکه تعیین زمان برای ظهور می‌‌تواند از طریق علائم ظهور در تطبیق مصادیق آن باشد، به این صورت که بعضی از افراد، مستقیماً به تعیین وقت ظهور اشاره نمی‌کنند اما با توجه به علائمی که برای ظهور امام مهدی (ع) بیان شده است و بر اساس احتمالات خودشان این علائم را بر حادثه‌های که اتفاق می‌‌افتد تطبیق می‌‌دهند و به این نتیجه می‌‌رسند که ظهور در این زمان اتفاق می‌‌افتد؛ در حالی که می‌‌توان گفت این عمل هم نوعی توقیت و مشخص کردن زمان ظهور است.

در بعضی از روایات برای زمان ظهور به طور اجمالی وقتی معین شده است؛ در روایتی امام صادق (ع) فرمود: «به اسم قائم در شب بیست و سوّم ماه رمضان ندا داده خواهد شد و ایشان در روز عاشورا قیام خواهد کرد، همان روزی که حسین بن علی در آن روز به شهادت رسید». در این نوع از روایات زمان دقیقی از ظهور مشخص نشده است؛ از این جهت این روایات نمی‌تواند با روایاتی که از تعیین زمان ظهور نهی کرده‌اند معارضه کند.

نتیجه

تعیین زمان ظهور، می‌‌تواند از جهات گوناگون جزء محورهایی اصلی آسیب‌شناسی مهدویت باشد، چراکه اگر این تعیین زمان صحیح و مطابق واقع باشد موجب سستی منتظران در انجام تکالیفشان می‌شود و در صورتی که این تعیین زمان مطابق با واقع نباشد سبب بدبینی منتظر به اصل ظهور خواهد شد. تاکید ائمه بر این است که هرکسی که وقتی برای ظهور تعیین کرد را تکذیب شود. برخی روایات به‌طور اجمالی از روز ظهور سخن گفته‌اند اما چون روز مشخصی را تعیین نکرده‌اند، نمی‌توان با آن روایاتی که تعیین کردن وقت را نهی کرده‌اند در تعارض دانست.

پرسش مستقیم

• چرا تعیین وقت ظهور را یکی از محورهای آسیب‌شناسی مهدویت شمرده‌اند؟ (پرسش)
• آیا تعیین کردن وقت ظهور کار صحیحی است؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. دیدگاه امامان در باره تعیین کنندگان وقت ظهور چیست؟ (پرسش)
2. چرا تعیین کنندگان وقت برای ظهور کذب می‌گویند؟ (پرسش)
3. از حدیث تعیین کنندگان وقت کذب می‌گویند چه می‌آموزیم؟ (پرسش)
4. چرا در احادیث از تعیین وقت برای ظهور امام مهدی نهی شده است؟ (پرسش)
5. آیا تعیین روز و ماه ظهور امام مهدی مشمول اخبار نفی توقیت می‌شود؟ (پرسش)
6. در برابر تعیین کنندگان وقت برای ظهور امام مهدی چه واکنشی باید نشان داد؟ (پرسش)
7. روایات تعیین وقت ظهور چند دسته هستند؟ (پرسش)
8. مستندات تعیین‌کنندگان وقت ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
9. آیا تعیین اجمالی زمان ظهور با روایات نفی توقیت منافاتی دارد؟ (پرسش)
10. آیا تعیین وقت برای ظهور با فلسفه انتظار سازگاری دارد؟ (پرسش)
11. تعیین وقت برای ظهور چه حکمی دارد؟ (پرسش)
12. آیا تعیین کردن وقت ظهور کار صحیحی است؟ (پرسش)

منابع

1. میرتبار، سید محمد، آسیب‌شناسی جامعه منتظر
2. جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها
3. کریمی، محمد علی، آیا ظهور نزدیک است
4. رضوانی، علی ‎اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات
5. علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار
6. قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور
7. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان
8. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه