جنگ: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
# جنگ نامشروع [[جنگی]] است که برای دستیابی به اهداف مادی و به انگیزه‌های [[دنیوی]] مانند [[قدرت‌طلبی]] و [[انتقام]] صورت گیرد<ref>جنگ در اسلام، ص۱۳۳ - ۱۳۴.</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[جنگ (مقاله)|مقاله «جنگ»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰]]، ص۷۵-۷۷.</ref> | # جنگ نامشروع [[جنگی]] است که برای دستیابی به اهداف مادی و به انگیزه‌های [[دنیوی]] مانند [[قدرت‌طلبی]] و [[انتقام]] صورت گیرد<ref>جنگ در اسلام، ص۱۳۳ - ۱۳۴.</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[جنگ (مقاله)|مقاله «جنگ»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰]]، ص۷۵-۷۷.</ref> | ||
== عوامل و | == عوامل و زمینه‌ها == | ||
از دیدگاه [[قرآن کریم]]، جنگ عوامل و زمینه‌های متعددی دارد که پاره‌ای از آنها، عوامل مستقیم و شماری دیگر عوامل غیر مستقیم‌اند. برخی از زمینه‌ها و عوامل جنگ عبارت‌اند از: | از دیدگاه [[قرآن کریم]]، جنگ عوامل و زمینه‌های متعددی دارد که پاره‌ای از آنها، عوامل مستقیم و شماری دیگر عوامل غیر مستقیم‌اند. برخی از زمینه‌ها و عوامل جنگ عبارت‌اند از: | ||
نسخهٔ ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۴۸
این مدخل زیرشاخهٔ بحث قدرت است. جنگ از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: جنگ در قرآن - جنگ در فقه سیاسی - جنگ در معارف و سیره علوی - جنگ در معارف مهدویت - تأخیر انداختن جنگ - پرسش مرتبط نداردجنگ به معنای پیکار و کارزار است. مقصود از جنگ، مطلق پیکار و درگیری خشونت‌بار بین دو گروه است و چنانچه یکی از این دو گروه، خداپرست و هدفش مقدّس باشد، پیکارش جهاد است. جنگ دارای اقسامی است مانند جنگ نظامی و غیرنظامی؛ جنگ مشروع و غیرمشروع؛ همچنین جنگ دارای آثار منفی مانند: اضطراب و ترس؛ غم و اندوه؛ گرسنگی؛ سختی و مشقت؛ جراحت‌های بدنی و نیز دارای آثار مثبت مانند: به دست آوردن غنایم جنگی؛ گرفتن فدیه از دشمن مغلوب؛ آزادسازی سرزمین و اسرا از دست دشمن؛ حفظ مظاهر و شعائر دینی؛ برخوردار شدن از پاداش اخروی و... است. شروع جنگ می‌تواند عوامل مختلفی داشته باشد مانند: وسوسه شیطان؛ دنیاطلبی؛ اختلافات عقیدتی و گروهی؛ پیمان شکنی و گناه و فساد.
معناشناسی
جنگ به معنای پیکار، کارزار و ستیزه[۱]، در اصطلاح به معنای تبدیل شدن کشمکش دایمی بین کشورها به ستیزه‌ای خشونت بار و خونین[۲] است. مقصود از جنگ، مطلق پیکار و درگیری خشونت‌بار بین دو گروه است و چنانچه یکی از این دو گروه، خداپرست و هدفش مقدّس باشد، پیکارش جهاد است[۳].
در سنت الهی، دنیا عرصه جنگ دائمی "حق و باطل" است. این جنگ، ظاهری و باطنی است. به این جنگ مقدس جهاد و قتال فی‌سبیل‌الله اطلاق شده و کلمه حَرب اعم از آنهاست[۴].
اقسام و گونه‌ها
به لحاظ ابزار و شیوه جنگ
جنگ به لحاظ چگونگی ابزار و شیوه جنگی به جنگ نظامی و غیر نظامی قسمت میشود:
نخست: جنگ نظامی
«جنگ نظامی» آن است که دو طرف درگیر از سلاح‌‌های نظامی و جنگی استفاده میکنند و بیشتر آیات قرآنیِ مربوط به جنگ به این نوع از جنگ اشاره دارند؛ مانند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قَاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَلْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾[۵].
دوم: جنگ غیر نظامی
«جنگ غیر نظامی» نیز آن است که در آن از ابزار و ادوات نظامی برای مغلوب کردن دشمن استفاده نمی‌شود؛ مانند جنگ روانی که مراد از آن، فعالیت‌هایی در طول جنگ یا پیش یا پس از آن است که با هدف درهم شکستن اراده مقاومت در دشمن و تضعیف روحیه او صورت می‌گیرد[۶]؛ همچنین جنگ اقتصادی که در آن به هدف غلبه بر دشمن به تحریم یا محاصره اقتصادی اقدام میشود[۷] و نیز جنگ تبلیغاتی یا هجوم فرهنگی که با ابزار تبلیغات و فرهنگ و ترویج شبهات، دشمن تضعیف میشود[۸].
به لحاظ انگیزه و اهداف
جنگ از جهت انگیزه و اهداف آن به جنگ مشروع (مباح) و نامشروع (حرام) قسمت میشود[۹]:
- جنگ مشروع آن است که با اهداف مشروع صورت گیرد مانند خونخواهی و تنبیه متجاوز[۱۰] و با شرایط خاصی واجب است؛ مانند: جنگ با مشرکان و کافرانِ محارب یا با کسانی که با ما وارد جنگ میشوند؛ جنگ برای حمایت از مظلومان؛ جنگ با باغیان و سرکشان در برابر حکومت اسلامی و نیز جنگ با محاربان و فساد کنندگان در زمین.
- جنگ نامشروع جنگی است که برای دستیابی به اهداف مادی و به انگیزه‌های دنیوی مانند قدرت‌طلبی و انتقام صورت گیرد[۱۱].[۱۲]
عوامل و زمینه‌ها
از دیدگاه قرآن کریم، جنگ عوامل و زمینه‌های متعددی دارد که پاره‌ای از آنها، عوامل مستقیم و شماری دیگر عوامل غیر مستقیم‌اند. برخی از زمینه‌ها و عوامل جنگ عبارت‌اند از:
- تزیین و وسوسه شیطان: شیطان که دشمن انسان است همواره درصدد ایجاد کینه و دشمنی میان انسان‌هاست[۱۳] و آنان را به سوی نزاع و جنگ با یکدیگر سوق می‌دهد.
- دنیاطلبی: به دست آوردن مال و جاه در دنیا، از دیگر زمینه‌های بروز جنگ به شمار می‌رود، چنان‌که بسیاری از جنگ‌های اعراب جاهلی با این هدف صورت می‌گرفت[۱۴]. برخی از مسلمانان نیز گاه به همین انگیزه به ستیزه‌جویی با دیگران می‌پرداختند که قرآن این کار را مطرود شمرده است[۱۵].[۱۶]
- اختلافات عقیدتی و گروهی: اختلافات مذهبی و دینی از جمله زمینه‌های بروز جنگ‌اند[۱۷].[۱۸]
- اطلاعات نادرست: گاه یک خبر دروغ سبب بروز جنگی بزرگ می‌گردد، از این رو قرآن به مسلمانان فرمان داده تا درباره خبرهایی که فاسقان می‌دهند، به بررسی و تحقیق بپردازند[۱۹].
- پیمان شکنی: نقض عهد از اسباب شایع بروز جنگ میان دو گروه است، چنان‌که بسیاری از جنگ‌های مسلمانان صدر اسلام بر اثر پیمان‌شکنی یهود یا قریش رخ دادند.
- گناه و فساد: گناه و فساد موجب میشود که خداوند انسان را به بلاهای گوناگون از جمله نزاع و جنگ مبتلا سازد[۲۰].[۲۱].[۲۲]
جنگ در آخرالزمان
آخرالزمان معرکه درگیری‌های فراوان است. در پیش‌بینی‌های اسلامی و غیر آن، وقوع جنگ‌های مختلف در آخرالزمان وجود دارد. در منابع روایی شیعه به جنگ‌هایی قبل از ظهور و جنگ‌هایی پس از آن اشاره شده است. جنگ‌هایی که گاه میان دو دسته باطل و گاه میان حق و باطل است. در آستانه ظهور اوج درگیری این جنگ‌هاست و در احادیث خبر از کشتاری آمده است که دو سوم مردم در آن یا کشته میشوند یا به علتی خواهند مرد.
رسول خدا (ص) در حدیثی فرمود: "در کنار رود دجله و کنار نخل‌های فراوانی که در حاشیه آن است... جنگی سخت میان مردم بصره و گروه بنی‌قنطورا در خواهد گرفت که کشته‌شدگان در این جنگ شهید محسوب خواهند شد. در حدیث دیگری می‌‌فرماید جنگ سختی میان بنی‌قنطورا و مردمانی از نژاد غیرعرب واقع میشود که احدی از بنی‌قنطورا باقی نخواهد ماند"[۲۳]. محمد بن حنفیه می‌‌فرماید: "... گروهی با پرچم‌های سیاه و کلاه سیاه و پیراهن‌های سفید علیه بنی‌العباس قیام میکنند و پیشاپیش آن شعیب بن صالح است که به سوی سفیانی حرکت میکند و با او جنگ خواهد نمود..."[۲۴].[۲۵]
پرسش مستقیم
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، ج ۵، ص ۶۹۱۸ «جنگ».
- ↑ فرهنگ علوم سیاسی، مرکز اطّلاعات و مدارک علمی ایران، ص ۴۵۵.
- ↑ فرهنگ قرآن، واژه «جنگ».
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص۲۲۱-۲۲۲.
- ↑ «ای مؤمنان! با کافرانی که نزدیک شمایند جنگ کنید و باید در شما صلابت بیابند و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است» سوره توبه، آیه ۱۲۳.
- ↑ موسوعة المورد، ج ۱، ص۴۲۴؛ فرهنگ علوم سیاسی، ص۳۴۸.
- ↑ فرهنگ علوم سیاسی، ص۱۳۳؛ فرهنگ بزرگ سخن، ج ۳، ص۲۲۰۰، «جنگ».
- ↑ ر. ک: اسالیب الغزو الفکری، ص۱۰ - ۲۳۸؛ اضواء البیان، ج ۷، ص۳۷۸؛ موسوعة الامام علی، ج ۶، ص۵ - ۳۷.
- ↑ جنگ و صلح، ص۱۵.
- ↑ جنگ و صلح، ص۱۵.
- ↑ جنگ در اسلام، ص۱۳۳ - ۱۳۴.
- ↑ صادقی فدکی، سید جعفر، مقاله «جنگ»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰، ص۷۵-۷۷.
- ↑ ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ﴾، «شیطان، تنها بر آن است تا با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه افکند و از یاد خداوند و از نماز بازتان دارد؛ اکنون آیا دست می‌کشید؟» سوره مائده، آیه ۹۱.
- ↑ آثار الحرب، ص۵۳.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ كَذَلِكَ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا﴾، «ای مؤمنان، چون (برای جهاد) در راه خداوند به سفر می‌روید خوب بررسی کنید و به کسی که به شما ابراز اسلام میکند نگویید: تو مؤمن نیستی، که بخواهید کالای ناپایدار این جهان را بجویید زیرا غنیمت‌های بسیار نزد خداوند است؛ خود نیز در گذشته چنین بودید و خداوند بر شما منّت نهاد (و به اسلام راه نمود) بنابراین بررسی کنید، بی‌گمان خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نساء، آیه ۹۴.
- ↑ مجمع البیان، ج ۳، ص۱۶۳؛ نورالثقلین، ج ۱، ص۵۳۵.
- ↑ ﴿تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ﴾، «برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم؛ از ایشان یکی آن است که خداوند با وی سخن گفت و پایگاه‌های برخی از ایشان را بالا برد. و ما به عیسی پسر مریم، برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس پشتیبانی کردیم و اگر خداوند می‌خواست پس از آنان کسانی که این برهان‌ها (ی روشن) به آنان رسید، با هم جنگ نمی‌کردند ولی اختلاف ورزیدند و برخی از ایشان مؤمن و برخی کافر شدند و اگر خداوند می‌خواست با یکدیگر به پیکار بر نمی‌خاستند اما خداوند آنچه بخواهد، همان میکند» سوره بقره، آیه ۲۵۳.
- ↑ المیزان، ج ۲، ص۳۰۹.
- ↑ ﴿وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا يَمَسُّهُمُ الْعَذَابُ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ﴾، «و به آنان که آیات ما را دروغ انگاشتند برای نافرمانی که می‌کردند عذاب می‌رسد» سوره انعام، آیه ۴۹.
- ↑ ﴿قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ انْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ﴾، «بگو: او تواناست که عذابی آسمانی یا زمینی بر شما برانگیزد یا شما را گروه گروه به جان هم اندازد و رنج برخی از شما را به برخی دیگر بچشاند؛ بنگر چگونه آیات را گونه گون می‌آوریم باشد که آنان دریابند» سوره انعام، آیه ۶۵.
- ↑ نمونه، ج ۵، ص۲۸۲ - ۲۸۵.
- ↑ صادقی فدکی، سید جعفر، مقاله «جنگ»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰، ص۸۹ ـ ۹۱.
- ↑ ملاحم، ص۹۱ و ۱۷۰.
- ↑ ملاحم، ص۵۲.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۲۰۸.