قذف در فقه اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث قذف است. قذف از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قذف در قرآن - قذف در فقه اسلامی - قذف در معارف مهدویت - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

قذف در اصل به معنای پرتاب کردن چیزی است. گویی قذف کننده با عمل خود کلمهء آزار دهنده‏‌ای را به سوی طرف مقابلش پرتاب می‏‌کند. به قذف کننده «قاذف»، به قذف شونده «مقذوف» و به عمل قاذف «قذف» گویند.

حکم تکلیفی

قذف حرام و جزو هفت گناه کبیره و بزرگ است. خدای تعالی‏َ قذف کننده را فاسق و دروغگو خوانده است.

سبب قذف

قذف با نسبت دادن زنا یا لواط تحقق می‌‏یابد. آیا با نسبت دادن مساحقه نیز تحقق می‌یابد یا نه؟ محل اختلاف است.

قذف با الفاظ صریح

قذف یا با الفاظ صریح است و یا با الفاظ غیر صریح. بدون شک، قذف با الفاظ صریح تحقق می‏یابد، مانند آنکه بگوید: زنا یا لواط کردی. اگر به فرزندش که به فرزندی وی اقرار کرده یا شرعاً حکم به فرزندی او شده است، بگوید: تو فرزند من نیستی یا به دیگری بگوید: تو فرزند پدرت نیستی، قذف محقق و حدّ قذف بر قاذف ثابت می‏‌شود.

اگر به کسی بگوید: ای فرزندزن زناکار، حدّ قذف بر گوینده ثابت می‏‌شود؛ همچنین اگر بگوید: ای فرزند مرد زناکار، حدّ قذف بر قاذف ثابت می‌‏گردد، و اگر بگوید: تو فرزند مرد و زنِ زناکاری، دو حدّ قذف بر گوینده ثابت می‏‌شود.

اگر بگوید: از راه زنا به دنیا آمده‏‌ای، آیا حدّ قذف ثابت می‏‌شود یا نه و بنا بر ثبوت، آیا دو حدّ قذف ثابت می‏‌شود یا تنها یک حدّ؟ مسئله اختلافی است.

اگر بگوید: مادرت تو را از زنا به دنیا آورده است، آیا حدّ قذف ثابت می‏‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است. قول نخست به اشهر نسبت داده شده است.

چنانچه به مردی بگوید: ای همسر زناکار، حدّ قذف بر گوینده ثابت می‏‌گردد. همچنین اگر بگوید: ای پدرِ زنِ زناکار و یا برادرِ زنِ زناکار، حدّ قذف بر قاذف ثابت می‏‌شود.

اگر بگوید: با فلانی زنا یا لواط کرده‏ای، آیا دو حدّ قذف ثابت می‏‌شود یا یک حدّ؟ مسئله محلّ اختلاف است.

چنانچه مردی به زنی بگوید: با تو زنا کردم، آیا حدّ قذف بر گوینده ثابت می‏‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است.

قذف با الفاظ غیر صریح

قذف با الفاظ غیر صریح در صورتی که در عرف گوینده مفهوم قذف را برساند، حدّ قذف ثابت می‏‌شود؛ همچنین اگر در عرف مخاطب، رسانندهء مفهوم قذف باشد و گوینده نیز آن را بر حسب عرف او گفته باشد. اما اگر مفهوم قذف را نرساند و یا معنایی دیگر داشته باشد، ثابت نمی‏گردد. البته تعزیر ثابت می‏‌شود، به شرط آنکه مفاد آن آزار دهنده و ناراحت کنندهء مخاطب باشد، مانند نسبت بی‌غیرتی.

قذف جمعی

اگر کسی جمعی را قذف کند، به قول مشهور در صورتی که قذف با یک لفظ صورت گیرد، مانند آنکه بگوید: اینان زناکاراند، چنانچه همهء آنان با هم قاذف را برای اجرای حدّ نزد حاکم ببرند، یک حدّ جاری می‏‌شود؛ اما اگر هر کدام جداگانه مطالبهء اجرای حد کند، به نفع هر کدام، یک حد بر قاذف ثابت می‏‌شود و چنانچه هر یک از آنان را جداگانه قذف کند، برای هر کدام، یک حد قذف بر قاذف ثابت می‏‌شود. از برخی قدما نقل شده که در صورت نخست، مطلقا یک حدّ ثابت است و در صورت دوم، چنانچه با هم نزد قاضی مطالبهء اجرای حدّ قذف کنند، یک حدّ جاری می‏‌شود و اگر جدای از هم مطالبه کنند، برای هر کدام، بر قاذف حدّی جداگانه ثابت می‏‌شود. از برخی دیگر نقل شده که چنانچه نام آن افراد را نَبَرد، یک حد ثابت می‏‌شود؛ اما اگر نام تک تک آنان را برده باشد، به تعداد افراد مقذوف، حدّ ثابت می‏‌شود.

قذف زوجه

قذف زوجه توسط زوج، بدون بیّنه و بدون ادّعای مشاهدهء زنا، موجب ثبوت حدّ قذف است؛ لکن اگر زوج به همسرش نسبت زنا دهد و مدّعی مشاهدهء آن باشد و بیّنه‏‌ای نیز بر آن نداشته باشد، برای دفع حدّ قذف باید همسرش را لعان کند. در صورت لعان، حدّ قذف بر زوج جاری نمی‏‌شود.

تکرار قذف زوجه پیش از لعان او و یا قبل از اجرای حدّ، موجب تکرار حدّ نخواهد شد؛ اما اگر حدّ جاری شود، سپس قذف تکرار گردد آیا حد تکرار می‏‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است. همچنین اگر بعد از لعان دوباره قذف تکرار شود.

راه ثبوت

قذف با شهادت دو مرد عادل و یا دو بار اقرار قاذف ثابت می‏‌شود. البته در اقرار، وجود شرایط عام در پذیرش اقرار - همچون تکلیف، آزاد بودن و اختیار - شرط است. شهادت زنان مطلقا در حدّ قذف پذیرفته نیست.

مقدار حدّ

حدّ قذف هشتاد تازیانه است. اگر حدّ قذف دو بار بر کسی جاری شود، وی بار سوم و بنابر قولی بار چهارم کشته می‏‌شود.

اقامهء حدّ

حدّ قذف تنها پس از درخواست مستحق (مقذوف یا وارث او) اجرا می‏‌شود و در صورت عفوِ قبل از اجرا، حدّ ساقط می‏‌شود؛ بلکه پس از عفو، حق درخواست اجرای حدّ از حاکم ندارد..

قذف

قذف به معنای نسبت دادن زنا یا لواط به فردی است. در این صورت بر فرد قذف کننده حد زده می‌شود. در قذف معتبر است که به لفظ صریح یا ظاهری باشد که بر آن اعتماد شود؛ مانند قول قاذف: «تو زنا کردی» یا «تو لواط نمودی» یا «تو زناکاری» یا «لواطکننده‌ای». حد قذف هشتاد ضربه تازیانه است، خواه مفتری مرد باشد یا زن. حد قذف به طور متوسط در شدت نسبت به حد زنا، کمتر است و بدون برهنه کردن از روی لباس عادی‌اش بر تمام تن او به غیر از سر و صورت و عورت زده می‌شود. بنابر رأی بعضی از فقها، قاذف در دید مردم گذاشته می‌شود تا از به شهادت گرفتنش اجتناب شود. اگر حد به تکرار قذف مکرر شود، احوط آن است که در مرتبه چهارم کشته شود.

صاحب جواهر قذف را در کنار شرک به خدا، سحر، ربا و اکل مال یتیم، یکی از مهلکات می‌داند. وی درباره قذف می‌گوید: ولو قال: زنيت بفلانة العفيفة لم يثبت الزناء الموجب للحد في طرفه حتى يكرره أربعا لما عرفت وهل يثبت القذف بذلك للمرأة فيه تردد من أن ظاهره القذف عرفا وأنه هتك لحرمتها وأن حد القذف للمقذوف فلا يدرأ بالشبهة: اگر بگوید با فلان زن پاکدامن زنا کردم، زنایی که موجب حد شود، اثبات نمی‌گردد؛ مگر اینکه چهار بار تکرار کند؛ همان طور که متوجه شدی. اما اینکه آیا با این ادعا، قذف بر آن زن عفیفه اثبات می‌شود یا نه، تردید وجود دارد. ظاهرش این است که عرفاً قذف است و قذف موجب هتک حرمت آن زن پاکدامن می‌باشد. به‌درستی حد قذف برای قذف کننده با قاعده درء به شبهه، رد نمی‌شود.

یکی از مقاصد شریعت، همان‌گونه که گفته شد، حفظ آبرو و عِرض است و در احکام شرعی به عنوان یک اصل و قاعده در وضع احکام مورد توجه قرار می‌گیرد. در امنیت اجتماعی نیز یکی از مؤلفه‌های مهم حفظ آبروی آحاد جامعه است؛ در حالی که قذف یک عامل تهدیدکننده عرض و آبروی افراد در جامعه محسوب می‌شود؛ لذا شرع مقدس با وضع حد و تعزیر برای فرد قاذف می‌کوشد از امنیت اجتماعی پاسداری کند. در این راستاست که در اجرای حد، به یک بار قذف زنا اعتنا نمی‌شود؛ چراکه ممکن است از سر خشم یا اغراض دیگر انجام شده باشد یا در صورتی که مردی به یک زن قذف کند تعزیر می‌شود نه حد. این هم نشان‌دهنده تأکید بر صیانت از حیثیت مؤمنان است تا به صرف ادعا و تهمت، عرض و آبروی کسی مورد تهاجم قرار نگیرد.

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت
2. نباتیان، محمد اسماعیل، فقه و امنیت