حماد بن عیسی جهنی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب امام صادق است. حماد بن عیسی جهنی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حماد بن عیسی جهنی در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

ابومحمد حماد بن عیسی بن عبیده جهنی بصری کوفی، ملقب به غریق الجحفه اصل وی از کوفه و از موالی قبیله جهینه بود و نسبت وی بدین سبب است. تاریخ و محل ولادت وی به درستی روشن نیست. کشّی می‌‌نویسد: حماد به هنگام مرگ هفتاد و اندی سال عمر داشت، اما نجاشی سن وی را به هنگام وفات نود و اندی دانسته است. به نظر می‌‌رسد این اختلاف به دلیل ضبط کلمه سبعین و تسعین است. به هر حال با توجه به سن وی و وفات او به سال ۲۰۹ هـ، ولادت حماد باید در حدود ۱۲۰ یا ۱۴۰ه‍ بوده باشد. حماد در بصره اقامت داشت و از اصحاب امام صادق، امام کاظم و امام رضا(ع) بود و زمان امام جواد(ع) را نیز درک کرد و از آن بزرگان حدیث روایت کرده است، اما روایات منقوله او از امام رضا و امام جواد(ع) در دست نیست. به گفته خویش، وی هفتاد حدیث از امام صادق(ع) شنیده و آنها را حفظ کرده است، اما از شدت احتیاط که مبادا کم و زیادی در نقل عبارات آنها واقع شود، تنها بیست حدیث از آن حضرت بازگو نمود.

حماد روزی از امام صادق(ع) طلب دعا کرد تا خداوند خانه و همسر و فرزند پسر و خدمتکاری به او عنایت فرماید. امام آنچه خواسته بود به اضافه پنجاه سفر حج برای او از خدا خواست و حماد به آنچه خواسته بود، نایل شد و در نهایت برای پنجاه و یکمین سال، به همراه ابوالعباس نوفلی قصیر به قصد انجام مراسم حج رهسپار مکه شد، ولی چون به وادی القناة، از نواحی مکه رسید و خواست برای احرام بستن غسل کند، در سیل غرق شد و از آن پس به غریق الجحفه شهرت یافت.

به جز منابع شیعی در منابع اهل سنت نیز نام وی ذکر شده و روایاتی از او نقل شده است. وی علاوه بر امامان معصوم(ع) از کسانی چون ابن جریج، حنظلة بن ابی سفیان ثوری، عبدالله بن مغیره و عبدالله بن سنان روایت کرده است. افراد بسیاری نیز از شاگردان و راویان وی بوده‌اند که از آن میان کسانی چون علی بن حدید، اسماعیل بن سهل، ابراهیم جوزجانی و ابوبکر صاغانی را می‌‌توان نام برد. بنا به روایت کشّی، حماد فردی فقیه و از اصحاب اجماع بود که علمای مذهب بر اتقان و اعتبار روایت ایشان اتفاق نظر دارند. از روایت شیخ طوسی معلوم می‌‌شود که حماد پس از شهادت امام کاظم(ع) اندک زمانی در امامت آن حضرت وقوف کرد، لکن به زودی از عقیده‌اش برگشت. به هر حال رجالیون شیعه وی را موثق دانسته و از علمای اهل سنت، تنها یحیی بن معین او را شیخ صالح می‌‌داند و ابن حبان، ابن حجر و ابن ابی حاتم او را تضعیف کرده‌اند. وی در نهایت چنان که گفته شد، به سال ۲۰۸ یا ۲۰۹ه‍ در ایام امامت امام جواد(ع) از دنیا رفت و در سیاله، از نواحی مدینه به خاک سپرده شد. وی دارای آثار و تألیفاتی بوده که عبارت‌اند از: النوادر، الزکاة، الصلاة و جزء فی الحدیث.

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱