سیره پیامبر خاتم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
[[سیره]] به معنای طریقه، روش و [[رفتار]] و | [[سیره]] به معنای طریقه، روش و [[رفتار]] و اخلاق عملی به کار رفته است. وقتی '''[[سیره پیامبر]]''' یا [[امامان]] گفته می‌شود، نمونه‌هایی از [[اخلاق]] و رفتار مستمر آنان مقصود است که در [[زندگی]] بر آن روش عمل می‌کردند. [[رفتار پیامبر]] خاتم{{صل}} همچون سخنان او برای ما [[راهنما]] و سند است: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ}}. برخی از ابعاد سیره آن حضرت را می‌توان در [[سبک زندگی]]، [[اخلاقی]]، [[عبادی]]، [[خانوادگی]]، [[تربیتی]] و... مشاهده کرد. | ||
== معناشناسی | == معناشناسی == | ||
سیره در لغت به معنای رفتن، جریان داشتن و در | سیره در لغت به معنای رفتن، جریان داشتن و در حرکت بودن به کار رفته است<ref>ر.ک: محمدمرتضی زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، ج۲، ص۵۴؛ جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان‌العرب، ج۲، ص۲۵۲.</ref> و نوعی دوام و استمرار در معنای سیره نهفته است و در اصطلاح [[دینی]] به معانی طریقه، روش و رفتار و اخلاق عملی به کار رفته است. وقتی سیره پیامبر یا امامان گفته می‌شود، نمونه‌هایی از اخلاق و رفتار مستمر آنان مقصود است که در زندگی بر آن روش عمل می‌کردند. گاهی هم اخلاق و سیره و [[سنّت]] به یک معنی به کار می‌رود<ref>[[محمد ملک‌زاده|ملک‌زاده، محمد]]، [[سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت جور (کتاب)|سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت جور]]، ص۲۷؛ [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه (کتاب)|درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه]]، ص۷۰؛ [[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، ص ۴۵ ـ ۷۳.</ref>. | ||
== [[پیامبر]]، [[اسوه]] و [[امام]] == | == [[پیامبر]]، [[اسوه]] و [[امام]] == | ||
رفتار پیامبر{{صل}} همچون سخنان او برای ما راهنما و سند است و باید از آن بهره گیریم. | رفتار پیامبر{{صل}} همچون سخنان او برای ما راهنما و سند است و باید از آن بهره گیریم. رفتارهای پیامبر معنا و [[تفسیر]] دارد و باید در آنها تعمق کرد: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ}}<ref> قطعاً برای شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقی نیکو است. برای آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می‌کند؛ سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> وجود ایشان کانونی است که ما از آن کانون باید [[روش زندگی]] را استخراج کنیم. [[رفتار پیامبر]] آن‌قدر عمیق است که از جزئی‌ترین کار ایشان می‌شود قوانینی را استخراج کرد. یک چراغ است که تا مسافت‌های بسیار دور را نشان می‌دهد. [[رسول]] یعنی [[انسان کامل]]، یعنی [[انسانی]] که مشخصات [[بشریت]] را دارد با کمال عالی مافوق زمینی؛ یعنی مانند یک [[بشر]] گرسنه می‌شود، [[تشنه]] می‌شود، به [[خواب]] پیدا احتیاج می‌کند، بچه‌های خودش را [[دوست]] دارد، غریزه جنسی دارد، [[عاطفه]] دارد، ولی می‌تواند [[مقتدا]] باشد. اگر این‌گونه نبود نمی‌توانست [[امام]] و [[پیشوا]] باشد<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[سیری در سیره نبوی (کتاب)|سیری در سیره نبوی]]، مجموعه آثار، ج ۱۶، صص ۴۸ و ۵۳.</ref>.<ref>[[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، ص۴۵ ـ ۷۳.</ref> | ||
== ابعاد [[سیره نبوی]] == | == ابعاد [[سیره نبوی]] == | ||
=== | === سبک زندگی پیامبر خاتم === | ||
{{اصلی|سبک زندگی پیامبر خاتم}} | |||
برخی از سبک‌های [[پیامبر خاتم]]{{صل}} عبارت است از: | برخی از سبک‌های [[پیامبر خاتم]]{{صل}} عبارت است از: | ||
# ''' | # '''بهداشت فردی:''' یکی از ویژگی‌های ممتاز [[رفتاری]] آن حضرت، رعایت بهداشت فردی و [[پاکیزگی]] بود. [[رسول خدا]]{{صل}} از نظر [[لباس]]، موی سر و چهره، بسیار آراسته بود. [[پیامبر]] به مسواک اهمیت ویژه می‌داد. پیوسته دندان‌های مبارکش [[پاک]] و سفید بود. | ||
# '''برخورد و [[معاشرت]]:''' در | # '''برخورد و [[معاشرت]]:''' در معاشرت با مردم، [[مهربان]] و گشاده‌رو بود. در [[سلام]] به همه حتی کودکان و [[بردگان]] پیشی می‌گرفت<ref>مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی، [[وحی و نبوت ۲(کتاب)|وحی و نبوت]]، مجموعه آثار، ج ۲، ص۲۵۵.</ref>. | ||
# '''[[زهد]] و [[ساده‌زیستی]]:'''ساده غذا می‌خورد، [[ساده]] لباس می‌پوشید و ساده | # '''[[زهد]] و [[ساده‌زیستی]]:'''ساده غذا می‌خورد، [[ساده]] لباس می‌پوشید و ساده حرکت می‌کرد. در عین سادگی، طرفدار [[فلسفه]] [[فقر]] نبود. | ||
# '''[[اراده]] و [[استقامت]]:''' اراده و استقامتش بی‌نظیر بود. این ویژگی از او به یارانش سرایت کرده بود. [[ایمان]] نیرومندش به [[موفقیت]] یک لحظه | # '''[[اراده]] و [[استقامت]]:''' اراده و استقامتش بی‌نظیر بود. این ویژگی از او به یارانش سرایت کرده بود. [[ایمان]] نیرومندش به [[موفقیت]] یک لحظه متزلزل نشد<ref>[[منصور داداش نژاد|داداش نژاد، منصور]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]]، ج۱، ص۷۵؛ [[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، ص۴۵ ـ ۷۳.</ref>. | ||
=== | === سیره اخلاقی پیامبر خاتم === | ||
در میان ویژگی‌های [[رسول خدا]]{{صل}}، [[رفتار]] [[اخلاقی]] آن حضرت مهمترین ویژگی آن | {{اصلی|سیره اخلاقی پیامبر خاتم}} | ||
در میان ویژگی‌های [[رسول خدا]]{{صل}}، [[رفتار]] [[اخلاقی]] آن حضرت مهمترین ویژگی آن بزرگوار محسوب می‌شد. این ویژگی را [[خداوند]] در [[قرآن]] ستوده و فرموده است: {{متن قرآن|وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ}}<ref>«و به راستی تو را خویی است سترگ» سوره قلم، آیه ۴.</ref>. [[پیامبر]] نیز خود فرمود برای احیای [[مکارم اخلاقی]] [[مبعوث]] گشته است<ref>{{متن حدیث| إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ اَلْأَخْلاَقِ}}؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۸.</ref>. | |||
در برخی از [[روایات]] | در برخی از [[روایات]] ویژگی‌های اخلاقی آن حضرت بیان شده است: "هر کس را که می‌دید به سلام دادن پیشی می‌گرفت. جز در مورد [[لزوم]] صحبت نمی‌فرمود. [[سکوت]] او ممتد بود و هنگام گفتار، تمام دهان را نمی‌گشود. نرم گفتار بود و پرگوی نبود. در گفتار خود به هیچ کس [[ستم]] روانمی‌داشت. بیشتر خنده‌اش به صورت [[تبسم]] بود". [[سیره رسول خدا]]{{صل}} برگرفته از قرآن بود<ref>کان خلقه القرآن: بخاری، ادب مفرد. ص۷۴.</ref> و...<ref>[[منصور داداش نژاد|داداش نژاد، منصور]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]]، ج۱، ص۷۲-۷۵.</ref>. | ||
=== | === سیره عبادی پیامبر خاتم (سیره معنوی پیامبر خاتم) === | ||
پاره‌ای از شب، گاهی نصف، گاهی ثلث و گاهی دو ثلث شب را به [[عبادت]] می‌پرداخت. گاهی آن‌قدر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} روی پای مبارکشان به عبادت ایستاده بودند که پاهایشان ورم کرده بود. با اینکه تمام عمر مبارکش به خصوص در اوقات توقف در [[مدینه]]، در تلاش بود، از وقت عبادتش نمی‌کاست. با [[رهبانیت]] و [[گوشه‌گیری]] مخالف بود<ref>مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی، [[وحی و نبوت ۲(کتاب)|وحی و نبوت]]، مجموعه آثار، ج ۲، ص۲۵۷.</ref>.<ref>[[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، | {{اصلی|سیره عبادی پیامبر خاتم}} | ||
پاره‌ای از شب، گاهی نصف، گاهی ثلث و گاهی دو ثلث شب را به [[عبادت]] می‌پرداخت. گاهی آن‌قدر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} روی پای مبارکشان به عبادت ایستاده بودند که پاهایشان ورم کرده بود. با اینکه تمام عمر مبارکش به خصوص در اوقات توقف در [[مدینه]]، در تلاش بود، از وقت عبادتش نمی‌کاست. با [[رهبانیت]] و [[گوشه‌گیری]] مخالف بود<ref>مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی، [[وحی و نبوت ۲(کتاب)|وحی و نبوت]]، مجموعه آثار، ج ۲، ص۲۵۷.</ref>.<ref>[[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، ص ۴۵ ـ ۷۳.</ref> | |||
=== | === سیره خانوادگی پیامبر خاتم === | ||
از جمله سیره‌های [[خانوادگی]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} چگونگی رفتار ایشان با [[همسران]] و [[فرزندان]] بیان شده است. رسول خدا{{صل}} بخشی از وقت خویش را به همسرانش اختصاص می‌داد. چون به [[خانه]] می‌رفت، با آنان | {{اصلی|سیره خانوادگی پیامبر خاتم}} | ||
از جمله سیره‌های [[خانوادگی]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} چگونگی رفتار ایشان با [[همسران]] و [[فرزندان]] بیان شده است. رسول خدا{{صل}} بخشی از وقت خویش را به همسرانش اختصاص می‌داد. چون به [[خانه]] می‌رفت، با آنان گفتگو می‌کرد و اُنس می‌گرفت و نیازهای روحی و [[عاطفی]] ایشان را برآورده می‌ساخت<ref>ابن سیدالناس، ج۲، ص۴۰۲.</ref>. همچنین با [[فرزندان]] و با فرزندزادگان خود فوق‌العاده [[مهربان]] بود و به آنها [[محبت]] می‌کرد؛ آنها را روی دامن خویش می‌نشاند، بر دوش خویش سوار می‌کرد<ref>[[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، ص ۴۵ ـ ۷۳.</ref>. | |||
=== [[سیره تربیتی پیامبر خاتم]] === | === [[سیره تربیتی پیامبر خاتم]] === | ||
=== | === سیره اجتماعی پیامبر خاتم === | ||
{{اصلی|سیره اجتماعی پیامبر خاتم}} | |||
از جمله سیره‌های [[اجتماعی]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد: | از جمله سیره‌های [[اجتماعی]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد: | ||
# '''[[مبارزه]] با نقاط [[ضعف]]:''' او از نقاط ضعف [[مردم]] و جهالت‌های آنان استفاده نمی‌کرد؛ برعکس، با آن نقاط ضعف مبارزه می‌کرد و مردم را به جهالتشان واقف می‌ساخت. | # '''[[مبارزه]] با نقاط [[ضعف]]:''' او از نقاط ضعف [[مردم]] و جهالت‌های آنان استفاده نمی‌کرد؛ برعکس، با آن نقاط ضعف مبارزه می‌کرد و مردم را به جهالتشان واقف می‌ساخت. | ||
# '''با [[بردگان]]:''' نسبت به بردگان فوق‌العاده مهربان بود. به مردم می‌گفت: اینها [[برادران]] شمایند. از هر غذا که می‌خورید به آنها بخورانید و از هر نوع [[جامه]] که می‌پوشید آنها را بپوشانید<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[وحی و نبوت ۲(کتاب)|وحی و نبوت]]، مجموعه آثار، ج ۲، صص ۲۵۴، ۲۵۵ و ۲۶۰</ref>.<ref>محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص۴۵ | # '''با [[بردگان]]:''' نسبت به بردگان فوق‌العاده مهربان بود. به مردم می‌گفت: اینها [[برادران]] شمایند. از هر غذا که می‌خورید به آنها بخورانید و از هر نوع [[جامه]] که می‌پوشید آنها را بپوشانید<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[وحی و نبوت ۲(کتاب)|وحی و نبوت]]، مجموعه آثار، ج ۲، صص ۲۵۴، ۲۵۵ و ۲۶۰</ref>.<ref>محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص۴۵ ـ ۷۳.</ref> | ||
=== | === سیره علمی پیامبر خاتم === | ||
پیامبر اکرم{{صل}} به [[علم]] و سواد [[تشویق]] می‌کرد. | {{اصلی|سیره علمی پیامبر خاتم}} | ||
پیامبر اکرم{{صل}} به [[علم]] و سواد [[تشویق]] می‌کرد. کودکان اصحابش را وادار کرد که سواد بیاموزند. می‌گفت: دانش‌جویی بر هر [[مسلمان]] فرض و [[واجب]] است<ref>[[محمد باقر مجلسی]]، بحارالانوار، ج ۱، ص۱۷۷.</ref>. این تأکید و تشویق‌ها درباره علم سبب شد که [[مسلمانان]] با [[همت]] و سرعت بی‌نظیری به جست‌وجوی علم در همه [[جهان]] پرداختند و از این راه یکی از شکوهمندترین [[تمدن‌ها]] و فرهنگ‌های [[تاریخ]] [[بشریت]] را آفریدند که به نام [[تمدن]] و فرهنگ اسلامی شناخته شده و می‌شود<ref>مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی، وحی و نبوت ۲(کتاب)|وحی و نبوت، مجموعه آثار، ج ۲، ص۲۶۳.</ref>.<ref>[[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، ص۴۵ ـ ۷۳.</ref> | |||
=== | === سیره تبلیغی پیامبر خاتم === | ||
در [[تبلیغ اسلام]] سهل‌گیر بود نه سخت‌گیر. بیشتر بر [[بشارت]] و [[امید]] تکیه می‌کرد تا بر [[ترس]] و [[تهدید]]. به یکی از اصحابش که برای تبلیغ اسلام به [[یمن]] فرستاد دستور داد: آسان بگیر و سخت نگیر، نوید بده (میل‌ها را تحریک کن) و [[مردم]] را متنفر نساز<ref>صحیح بخاری، ج ۵، ص۲۶۴.</ref>. گروه فراوانی از یارانش را به [[حبشه]] فرستاد، آنها ضمن [[نجات]] از [[آزار]] | {{اصلی|سیره تبلیغی پیامبر خاتم}} | ||
در [[تبلیغ اسلام]] سهل‌گیر بود نه سخت‌گیر. بیشتر بر [[بشارت]] و [[امید]] تکیه می‌کرد تا بر [[ترس]] و [[تهدید]]. به یکی از اصحابش که برای تبلیغ اسلام به [[یمن]] فرستاد دستور داد: آسان بگیر و سخت نگیر، نوید بده (میل‌ها را تحریک کن) و [[مردم]] را متنفر نساز<ref>صحیح بخاری، ج ۵، ص۲۶۴.</ref>. گروه فراوانی از یارانش را به [[حبشه]] فرستاد، آنها ضمن [[نجات]] از [[آزار]] مکیان، [[اسلام]] را [[تبلیغ]] کردند و زمینه اسلام [[نجاشی]]، [[پادشاه]] حبشه و نیمی از مردم حبشه را فراهم کردند<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[وحی و نبوت ۲(کتاب)|وحی و نبوت]]، مجموعه آثار، ج۲، ص۲۶۳.</ref>.<ref>[[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، ص ۴۵ ـ ۷۳.</ref> | |||
=== | === سیره سیاسی پیامبر خاتم === | ||
از مواردی که می‌توان به عنوان نمونه از | {{اصلی|سیره سیاسی پیامبر خاتم}} | ||
# '''واجد بودن | از مواردی که می‌توان به عنوان نمونه از سیره‌های سیاسی پیامبر خاتم{{صل}} نام برد موارد زیر است: | ||
# '''واجد بودن شرایط رهبری:''' [[پیامبر]]{{صل}} تمام شرایط رهبری را در حد کمال داشت: [[حس]] تشخیص، [[قاطعیت]]، [[شهامت]]، اقدام و [[بیم]] نداشتن از عواقب احتمالی، علاقه شدید به [[سازمان]] و [[تشکیلات]] برای شکل دادن و [[انتظام]] دادن به نیروهای انسانی. | |||
# '''[[رهبری]] و [[مدیریت]] و [[مشورت]]:''' در کارهایی که از طرف [[خدا]] دستور نرسیده بود، با [[اصحاب]] مشورت می‌کرد و نظر آنها را [[محترم]] می‌شمرد و از این راه به آنها [[شخصیت]] می‌داد. | # '''[[رهبری]] و [[مدیریت]] و [[مشورت]]:''' در کارهایی که از طرف [[خدا]] دستور نرسیده بود، با [[اصحاب]] مشورت می‌کرد و نظر آنها را [[محترم]] می‌شمرد و از این راه به آنها [[شخصیت]] می‌داد. | ||
# '''[[نظم و انضباط]]:''' نظم و انضباط بر کارهایش حکم‌فرما بود. اوقات خویش را تقسیم می‌کرد و به این عمل توصیه می‌کرد. اصحابش تحت تأثیر | # '''[[نظم و انضباط]]:''' نظم و انضباط بر کارهایش حکم‌فرما بود. اوقات خویش را تقسیم می‌کرد و به این عمل توصیه می‌کرد. اصحابش تحت تأثیر نفوذ او دقیقاً [[انضباط]] را رعایت می‌کردند<ref>[[محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر]]، [[پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت]]، ص ۴۵ ـ ۷۳.</ref>. | ||
=== [[سیره اقتصادی پیامبر خاتم]] === | === [[سیره اقتصادی پیامبر خاتم]] === | ||
=== [[سیره فرهنگی | === [[سیره فرهنگی پیامبر خاتم]] === | ||
=== | === سیره مدیریتی پیامبر خاتم === | ||
هنگامی که پیامبر به [[مدینه]] [[هجرت]] کرد، با اقداماتی که انجام داد، [[نظم اجتماعی]] و [[اداری]] جدیدی را پدید آورد که بر اساس [[اصول اسلام]] پایه‌ریزی شده بود. آن حضرت کارها را به حسب نیاز به افرادی می‌داد و پس از انجام آن، آنان را از [[مسئولیت]] معاف می‌داشت. برخی از | {{اصلی|سیره مدیریتی پیامبر خاتم}} | ||
# [[کارگزاران]]: [[رسول خدا]]{{صل}}، | هنگامی که پیامبر به [[مدینه]] [[هجرت]] کرد، با اقداماتی که انجام داد، [[نظم اجتماعی]] و [[اداری]] جدیدی را پدید آورد که بر اساس [[اصول اسلام]] پایه‌ریزی شده بود. آن حضرت کارها را به حسب نیاز به افرادی می‌داد و پس از انجام آن، آنان را از [[مسئولیت]] معاف می‌داشت. برخی از مناصب دولت رسول خدا{{صل}} به شرح زیر است: | ||
# [[کارگزاران]]: [[رسول خدا]]{{صل}}، والیان و امیرانی را برای شهرهایی تعیین کرد، چنان که رؤسای قبایلی که [[اسلام]] می‌آوردند به عنوان [[رئیس]] [[منصوب]] از سوی [[رسول خدا]]{{صل}} در آن [[قبیله]] محسوب می‌شدند. | |||
# قاضیان: در مورد [[قضاوت]] نیز رسول خدا{{صل}} خود این سمت را در [[مدینه]] عهده‌دار بود. | # قاضیان: در مورد [[قضاوت]] نیز رسول خدا{{صل}} خود این سمت را در [[مدینه]] عهده‌دار بود. | ||
# | # عاملان صدقات: رسول خدا{{صل}} کسانی را به عنوان [[مأمور]] جمع‌آوری صدقات و [[زکات‌ها]] معین کرد. | ||
# کُتّاب: آن حضرت نویسندگانی داشت که کارهای | # کُتّاب: آن حضرت نویسندگانی داشت که کارهای دبیری و دفتری به عهده آنان بود. | ||
# [[مبلغان]]: [[دعوت]] و [[تبلیغات]] در [[سیره نبوی]] بسیار مهم بود و افرادی در این زمینه از سوی رسول خدا{{صل}} مشغول به فعالیت بودند<ref>[[منصور داداش نژاد|داداش نژاد، منصور]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]]، ج۱، ص۷۰.</ref>. | # [[مبلغان]]: [[دعوت]] و [[تبلیغات]] در [[سیره نبوی]] بسیار مهم بود و افرادی در این زمینه از سوی رسول خدا{{صل}} مشغول به فعالیت بودند<ref>[[منصور داداش نژاد|داداش نژاد، منصور]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی]]، ج۱، ص۷۰.</ref>. | ||
=== | === سیره نظامی پیامبر خاتم === | ||
در اسلام، [[صلح]] به عنوان یک قاعده ثابت محسوب می‌شود و [[جنگ]] استثناست<ref>طباطبایی، ج۴، ص۱۶۴؛ برزنونی، ص۱۱۸.</ref>. رسول خدا{{صل}} [[جنگ]] را جز هنگامی که [[قساوت]] [[دشمن]] و | {{اصلی|سیره نظامی پیامبر خاتم}} | ||
در اسلام، [[صلح]] به عنوان یک قاعده ثابت محسوب می‌شود و [[جنگ]] استثناست<ref>طباطبایی، ج۴، ص۱۶۴؛ برزنونی، ص۱۱۸.</ref>. رسول خدا{{صل}} [[جنگ]] را جز هنگامی که [[قساوت]] [[دشمن]] و سخت‌گیری آنان بر [[مسلمانان]] زیاد شد، مورد توجه قرار نداد. [[هدف]] رسول خدا{{صل}} از [[جنگ‌ها]] بر اساس آیاتی چون: {{متن قرآن|وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا}}<ref>«و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.</ref>، [[دفاع]] از خویشتن و تأمین دعوت اسلام و [[دفاع]] از آن در مقابل کسانی بود که [[سد]] راه آن می‌شدند. بنابراین، این [[نبردها]] جنبه کشورگشایی و [[تسلط]] بر منابع [[ثروت]] دیگران نداشت. | |||
در | در سیره نظامی پیامبر اکرم{{صل}} در مقابله با دشمنان اسلام به مؤلفه‌های بسیاری توجه شده است که از آن جمله می‌توان به مواردی اشاره کرد مانند: [[فرماندهی]]؛ استفاده از نیروی کار آزموده و ماهر؛ گردآوری اطلاعات؛ تشکیل شورای نظامی؛ [[انتخاب]] بهترین نقطه برای استقرار نیروها؛ استفاده از جنگ روانی؛ روحیه دادن در مواقع [[بحرانی]]؛ جوانمردانه [[جنگیدن]] و...<ref>[[منصور داداش نژاد|داداش نژاد، منصور]]، [[دانشنامه سیره نبوی (کتاب)|مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱]]، ص۷۰-۷۲؛ [[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص۴۳۰.</ref>. | ||
=== [[سیره قضایی پیامبر خاتم]] === | === [[سیره قضایی پیامبر خاتم]] === | ||
نسخهٔ ۱۸ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۳
این مدخل زیرشاخهٔ بحث پیامبر خاتم است. سیره پیامبر خاتم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سیره پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی - پرسش‌های مرتبطسیره به معنای طریقه، روش و رفتار و اخلاق عملی به کار رفته است. وقتی سیره پیامبر یا امامان گفته می‌شود، نمونه‌هایی از اخلاق و رفتار مستمر آنان مقصود است که در زندگی بر آن روش عمل می‌کردند. رفتار پیامبر خاتم(ص) همچون سخنان او برای ما راهنما و سند است: ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ﴾. برخی از ابعاد سیره آن حضرت را می‌توان در سبک زندگی، اخلاقی، عبادی، خانوادگی، تربیتی و... مشاهده کرد.
معناشناسی
سیره در لغت به معنای رفتن، جریان داشتن و در حرکت بودن به کار رفته است[۱] و نوعی دوام و استمرار در معنای سیره نهفته است و در اصطلاح دینی به معانی طریقه، روش و رفتار و اخلاق عملی به کار رفته است. وقتی سیره پیامبر یا امامان گفته می‌شود، نمونه‌هایی از اخلاق و رفتار مستمر آنان مقصود است که در زندگی بر آن روش عمل می‌کردند. گاهی هم اخلاق و سیره و سنّت به یک معنی به کار می‌رود[۲].
پیامبر، اسوه و امام
رفتار پیامبر(ص) همچون سخنان او برای ما راهنما و سند است و باید از آن بهره گیریم. رفتارهای پیامبر معنا و تفسیر دارد و باید در آنها تعمق کرد: ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ﴾[۳] وجود ایشان کانونی است که ما از آن کانون باید روش زندگی را استخراج کنیم. رفتار پیامبر آن‌قدر عمیق است که از جزئی‌ترین کار ایشان می‌شود قوانینی را استخراج کرد. یک چراغ است که تا مسافت‌های بسیار دور را نشان می‌دهد. رسول یعنی انسان کامل، یعنی انسانی که مشخصات بشریت را دارد با کمال عالی مافوق زمینی؛ یعنی مانند یک بشر گرسنه می‌شود، تشنه می‌شود، به خواب پیدا احتیاج می‌کند، بچه‌های خودش را دوست دارد، غریزه جنسی دارد، عاطفه دارد، ولی می‌تواند مقتدا باشد. اگر این‌گونه نبود نمی‌توانست امام و پیشوا باشد[۴].[۵]
ابعاد سیره نبوی
سبک زندگی پیامبر خاتم
برخی از سبک‌های پیامبر خاتم(ص) عبارت است از:
- بهداشت فردی: یکی از ویژگی‌های ممتاز رفتاری آن حضرت، رعایت بهداشت فردی و پاکیزگی بود. رسول خدا(ص) از نظر لباس، موی سر و چهره، بسیار آراسته بود. پیامبر به مسواک اهمیت ویژه می‌داد. پیوسته دندان‌های مبارکش پاک و سفید بود.
- برخورد و معاشرت: در معاشرت با مردم، مهربان و گشاده‌رو بود. در سلام به همه حتی کودکان و بردگان پیشی می‌گرفت[۶].
- زهد و ساده‌زیستی:ساده غذا می‌خورد، ساده لباس می‌پوشید و ساده حرکت می‌کرد. در عین سادگی، طرفدار فلسفه فقر نبود.
- اراده و استقامت: اراده و استقامتش بی‌نظیر بود. این ویژگی از او به یارانش سرایت کرده بود. ایمان نیرومندش به موفقیت یک لحظه متزلزل نشد[۷].
سیره اخلاقی پیامبر خاتم
در میان ویژگی‌های رسول خدا(ص)، رفتار اخلاقی آن حضرت مهمترین ویژگی آن بزرگوار محسوب می‌شد. این ویژگی را خداوند در قرآن ستوده و فرموده است: ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾[۸]. پیامبر نیز خود فرمود برای احیای مکارم اخلاقی مبعوث گشته است[۹].
در برخی از روایات ویژگی‌های اخلاقی آن حضرت بیان شده است: "هر کس را که می‌دید به سلام دادن پیشی می‌گرفت. جز در مورد لزوم صحبت نمی‌فرمود. سکوت او ممتد بود و هنگام گفتار، تمام دهان را نمی‌گشود. نرم گفتار بود و پرگوی نبود. در گفتار خود به هیچ کس ستم روانمی‌داشت. بیشتر خنده‌اش به صورت تبسم بود". سیره رسول خدا(ص) برگرفته از قرآن بود[۱۰] و...[۱۱].
سیره عبادی پیامبر خاتم (سیره معنوی پیامبر خاتم)
پاره‌ای از شب، گاهی نصف، گاهی ثلث و گاهی دو ثلث شب را به عبادت می‌پرداخت. گاهی آن‌قدر پیامبر اکرم(ص) روی پای مبارکشان به عبادت ایستاده بودند که پاهایشان ورم کرده بود. با اینکه تمام عمر مبارکش به خصوص در اوقات توقف در مدینه، در تلاش بود، از وقت عبادتش نمی‌کاست. با رهبانیت و گوشه‌گیری مخالف بود[۱۲].[۱۳]
سیره خانوادگی پیامبر خاتم
از جمله سیره‌های خانوادگی پیامبر اسلام(ص) چگونگی رفتار ایشان با همسران و فرزندان بیان شده است. رسول خدا(ص) بخشی از وقت خویش را به همسرانش اختصاص می‌داد. چون به خانه می‌رفت، با آنان گفتگو می‌کرد و اُنس می‌گرفت و نیازهای روحی و عاطفی ایشان را برآورده می‌ساخت[۱۴]. همچنین با فرزندان و با فرزندزادگان خود فوق‌العاده مهربان بود و به آنها محبت می‌کرد؛ آنها را روی دامن خویش می‌نشاند، بر دوش خویش سوار می‌کرد[۱۵].
سیره تربیتی پیامبر خاتم
سیره اجتماعی پیامبر خاتم
از جمله سیره‌های اجتماعی پیامبر اکرم(ص) می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد:
- مبارزه با نقاط ضعف: او از نقاط ضعف مردم و جهالت‌های آنان استفاده نمی‌کرد؛ برعکس، با آن نقاط ضعف مبارزه می‌کرد و مردم را به جهالتشان واقف می‌ساخت.
- با بردگان: نسبت به بردگان فوق‌العاده مهربان بود. به مردم می‌گفت: اینها برادران شمایند. از هر غذا که می‌خورید به آنها بخورانید و از هر نوع جامه که می‌پوشید آنها را بپوشانید[۱۶].[۱۷]
سیره علمی پیامبر خاتم
پیامبر اکرم(ص) به علم و سواد تشویق می‌کرد. کودکان اصحابش را وادار کرد که سواد بیاموزند. می‌گفت: دانش‌جویی بر هر مسلمان فرض و واجب است[۱۸]. این تأکید و تشویق‌ها درباره علم سبب شد که مسلمانان با همت و سرعت بی‌نظیری به جست‌وجوی علم در همه جهان پرداختند و از این راه یکی از شکوهمندترین تمدن‌ها و فرهنگ‌های تاریخ بشریت را آفریدند که به نام تمدن و فرهنگ اسلامی شناخته شده و می‌شود[۱۹].[۲۰]
سیره تبلیغی پیامبر خاتم
در تبلیغ اسلام سهل‌گیر بود نه سخت‌گیر. بیشتر بر بشارت و امید تکیه می‌کرد تا بر ترس و تهدید. به یکی از اصحابش که برای تبلیغ اسلام به یمن فرستاد دستور داد: آسان بگیر و سخت نگیر، نوید بده (میل‌ها را تحریک کن) و مردم را متنفر نساز[۲۱]. گروه فراوانی از یارانش را به حبشه فرستاد، آنها ضمن نجات از آزار مکیان، اسلام را تبلیغ کردند و زمینه اسلام نجاشی، پادشاه حبشه و نیمی از مردم حبشه را فراهم کردند[۲۲].[۲۳]
سیره سیاسی پیامبر خاتم
از مواردی که می‌توان به عنوان نمونه از سیره‌های سیاسی پیامبر خاتم(ص) نام برد موارد زیر است:
- واجد بودن شرایط رهبری: پیامبر(ص) تمام شرایط رهبری را در حد کمال داشت: حس تشخیص، قاطعیت، شهامت، اقدام و بیم نداشتن از عواقب احتمالی، علاقه شدید به سازمان و تشکیلات برای شکل دادن و انتظام دادن به نیروهای انسانی.
- رهبری و مدیریت و مشورت: در کارهایی که از طرف خدا دستور نرسیده بود، با اصحاب مشورت می‌کرد و نظر آنها را محترم می‌شمرد و از این راه به آنها شخصیت می‌داد.
- نظم و انضباط: نظم و انضباط بر کارهایش حکم‌فرما بود. اوقات خویش را تقسیم می‌کرد و به این عمل توصیه می‌کرد. اصحابش تحت تأثیر نفوذ او دقیقاً انضباط را رعایت می‌کردند[۲۴].
سیره اقتصادی پیامبر خاتم
سیره فرهنگی پیامبر خاتم
سیره مدیریتی پیامبر خاتم
هنگامی که پیامبر به مدینه هجرت کرد، با اقداماتی که انجام داد، نظم اجتماعی و اداری جدیدی را پدید آورد که بر اساس اصول اسلام پایه‌ریزی شده بود. آن حضرت کارها را به حسب نیاز به افرادی می‌داد و پس از انجام آن، آنان را از مسئولیت معاف می‌داشت. برخی از مناصب دولت رسول خدا(ص) به شرح زیر است:
- کارگزاران: رسول خدا(ص)، والیان و امیرانی را برای شهرهایی تعیین کرد، چنان که رؤسای قبایلی که اسلام می‌آوردند به عنوان رئیس منصوب از سوی رسول خدا(ص) در آن قبیله محسوب می‌شدند.
- قاضیان: در مورد قضاوت نیز رسول خدا(ص) خود این سمت را در مدینه عهده‌دار بود.
- عاملان صدقات: رسول خدا(ص) کسانی را به عنوان مأمور جمع‌آوری صدقات و زکات‌ها معین کرد.
- کُتّاب: آن حضرت نویسندگانی داشت که کارهای دبیری و دفتری به عهده آنان بود.
- مبلغان: دعوت و تبلیغات در سیره نبوی بسیار مهم بود و افرادی در این زمینه از سوی رسول خدا(ص) مشغول به فعالیت بودند[۲۵].
سیره نظامی پیامبر خاتم
در اسلام، صلح به عنوان یک قاعده ثابت محسوب می‌شود و جنگ استثناست[۲۶]. رسول خدا(ص) جنگ را جز هنگامی که قساوت دشمن و سخت‌گیری آنان بر مسلمانان زیاد شد، مورد توجه قرار نداد. هدف رسول خدا(ص) از جنگ‌ها بر اساس آیاتی چون: ﴿وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا﴾[۲۷]، دفاع از خویشتن و تأمین دعوت اسلام و دفاع از آن در مقابل کسانی بود که سد راه آن می‌شدند. بنابراین، این نبردها جنبه کشورگشایی و تسلط بر منابع ثروت دیگران نداشت.
در سیره نظامی پیامبر اکرم(ص) در مقابله با دشمنان اسلام به مؤلفه‌های بسیاری توجه شده است که از آن جمله می‌توان به مواردی اشاره کرد مانند: فرماندهی؛ استفاده از نیروی کار آزموده و ماهر؛ گردآوری اطلاعات؛ تشکیل شورای نظامی؛ انتخاب بهترین نقطه برای استقرار نیروها؛ استفاده از جنگ روانی؛ روحیه دادن در مواقع بحرانی؛ جوانمردانه جنگیدن و...[۲۸].
سیره قضایی پیامبر خاتم
جستارهای وابسته
- سبک زندگی پیامبر خاتم
- سیره اخلاقی پیامبر خاتم
- سیره عبادی پیامبر خاتم (سیره معنوی پیامبر خاتم)
- سیره خانوادگی پیامبر خاتم
- سیره تربیتی پیامبر خاتم
- سیره اجتماعی پیامبر خاتم
- سیره علمی پیامبر خاتم
- سیره تبلیغی پیامبر خاتم
- سیره سیاسی پیامبر خاتم
- سیره اقتصادی پیامبر خاتم
- سیره فرهنگی پیامبر خاتم
- سیره مدیریتی پیامبر خاتم
- سیره نظامی پیامبر خاتم
- سیره قضایی پیامبر خاتم
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: محمدمرتضی زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، ج۲، ص۵۴؛ جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان‌العرب، ج۲، ص۲۵۲.
- ↑ ملک‌زاده، محمد، سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت جور، ص۲۷؛ ذاکری، علی اکبر، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص۷۰؛ پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص ۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ قطعاً برای شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقی نیکو است. برای آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می‌کند؛ سوره احزاب، آیه ۲۱.
- ↑ مطهری، مرتضی، سیری در سیره نبوی، مجموعه آثار، ج ۱۶، صص ۴۸ و ۵۳.
- ↑ پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی، وحی و نبوت، مجموعه آثار، ج ۲، ص۲۵۵.
- ↑ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی، ج۱، ص۷۵؛ پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ «و به راستی تو را خویی است سترگ» سوره قلم، آیه ۴.
- ↑ « إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ اَلْأَخْلاَقِ»؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۸.
- ↑ کان خلقه القرآن: بخاری، ادب مفرد. ص۷۴.
- ↑ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی، ج۱، ص۷۲-۷۵.
- ↑ مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی، وحی و نبوت، مجموعه آثار، ج ۲، ص۲۵۷.
- ↑ پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص ۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ ابن سیدالناس، ج۲، ص۴۰۲.
- ↑ پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص ۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ مطهری، مرتضی، وحی و نبوت، مجموعه آثار، ج ۲، صص ۲۵۴، ۲۵۵ و ۲۶۰
- ↑ محمد باقر پورامینی|پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام (کتاب)|پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱، ص۱۷۷.
- ↑ مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی، وحی و نبوت ۲(کتاب)|وحی و نبوت، مجموعه آثار، ج ۲، ص۲۶۳.
- ↑ پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ صحیح بخاری، ج ۵، ص۲۶۴.
- ↑ مطهری، مرتضی، وحی و نبوت، مجموعه آثار، ج۲، ص۲۶۳.
- ↑ پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص ۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت، ص ۴۵ ـ ۷۳.
- ↑ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی، ج۱، ص۷۰.
- ↑ طباطبایی، ج۴، ص۱۶۴؛ برزنونی، ص۱۱۸.
- ↑ «و در راه خداوند با آنان که با شما جنگ می‌کنند، جنگ کنید اما تجاوز نکنید که خداوند تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۰.
- ↑ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص۷۰-۷۲؛ ابراهیمی، زینب، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۴۳۰.