علم‌الکتاب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
'''[[علم الکتاب]]''' به معنای: دانشی است که عهده‌دار معرفی هرگونه از ابعاد [[دین الهی]] باشد؛ از جمله: در زمینه‌های [[اعتقادی]] یا [[رفتاری]] [[انسان]]. | '''[[علم الکتاب]]''' به معنای: دانشی است که عهده‌دار معرفی هرگونه از ابعاد [[دین الهی]] باشد؛ از جمله: در زمینه‌های [[اعتقادی]] یا [[رفتاری]] [[انسان]]. | ||
==چیستی [[علم]] | ==چیستی [[علم الکتاب]]== | ||
*در برخی از [[آیات قرآن کریم]] از تعبیر [[علم الکتاب]] استفاده شده است، مانند: {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ}} <ref> آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون سلیمان آن اورنگ را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش‌های پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه ۴۰.</ref> و {{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref> و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه ۴۳.</ref> | *در برخی از [[آیات قرآن کریم]] از تعبیر [[علم الکتاب]] استفاده شده است، مانند: {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ}} <ref> آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون سلیمان آن اورنگ را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش‌های پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه ۴۰.</ref> و {{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref> و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه ۴۳.</ref> | ||
*این [[علم]] چه نوع [[علمی]] است و آیا [[علم]] به آن جزء [[علوم غیبی]] محسوب می‌شود؟ [[قرآن مجید]]، [[علم الکتاب]] را اقیانوسی از [[دانش]] می‌داند که [[اسرار هستی]] در آن [[نهان]] است، در یکجا می‌فرماید: {{متن قرآن|مَا مِنْ غَائِبَةٍ فِي السَّمَاء وَالأَرْضِ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ}}وَ<ref>سورۀ نمل، آیۀ ۷۵</ref> و در جای دیگر می‌فرماید: {{متن قرآن|لا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلا فِي الأَرْضِ وَلا أَصْغَرُ مِن ذَلِكَ وَلا أَكْبَرُ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ}}<ref>سورۀ سبأ، آیۀ ۳</ref> و در جای دیگر به طور واضح می‌فرماید: "کلیدهای [[غیب]] نزد [[خداوند]] است، جز او کسی از آن [[آگاه]] نیست، او می‌داند آنچه در خشکی و دریاست، هیچ برگی بر [[زمین]] نمی‌افتد؛ مگر اینکه آن را می‌داند، هیچ دانه‌ای در [[تاریکی]] [[زمین]] و هیچ تر و خشکی نیست؛ مگر اینکه در کتابی واضح قرار دارد."<ref>سورۀ انعام، آیۀ ۵۹</ref> {{متن قرآن|وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ»}}<ref> سورۀ انعام، آیۀ ۵۹؛ ر.ک. [[سید محمد نجفی یزدی|نجفی یزدی، سید محمد]]، [[پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (کتاب)|پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]، صفحه؟؟؟</ref> | *این [[علم]] چه نوع [[علمی]] است و آیا [[علم]] به آن جزء [[علوم غیبی]] محسوب می‌شود؟ [[قرآن مجید]]، [[علم الکتاب]] را اقیانوسی از [[دانش]] می‌داند که [[اسرار هستی]] در آن [[نهان]] است، در یکجا می‌فرماید: {{متن قرآن|مَا مِنْ غَائِبَةٍ فِي السَّمَاء وَالأَرْضِ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ}}وَ<ref>سورۀ نمل، آیۀ ۷۵</ref> و در جای دیگر می‌فرماید: {{متن قرآن|لا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلا فِي الأَرْضِ وَلا أَصْغَرُ مِن ذَلِكَ وَلا أَكْبَرُ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ}}<ref>سورۀ سبأ، آیۀ ۳</ref> و در جای دیگر به طور واضح می‌فرماید: "کلیدهای [[غیب]] نزد [[خداوند]] است، جز او کسی از آن [[آگاه]] نیست، او می‌داند آنچه در خشکی و دریاست، هیچ برگی بر [[زمین]] نمی‌افتد؛ مگر اینکه آن را می‌داند، هیچ دانه‌ای در [[تاریکی]] [[زمین]] و هیچ تر و خشکی نیست؛ مگر اینکه در کتابی واضح قرار دارد."<ref>سورۀ انعام، آیۀ ۵۹</ref> {{متن قرآن|وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ»}}<ref> سورۀ انعام، آیۀ ۵۹؛ ر.ک. [[سید محمد نجفی یزدی|نجفی یزدی، سید محمد]]، [[پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (کتاب)|پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]، صفحه؟؟؟</ref> | ||
*این [[علم]] به گونه ایی است که همراه با تسلط بر عالم است یعنی به هر اندازه که گستره‌اش بیشتر باشد، تسلط صاحبش بر عالم بیشتر است<ref>ر.ک. [[محمد باقر تحریری|تحریری، محمد باقر]]، [[جلوه‌های لاهوتی (کتاب)|جلوه‌های لاهوتی]]، ج ۱، ص ۱۳۷</ref> زیرا لازمۀ [[علم]] به کتاب، احاطه بر همه چیز است.<ref>ر.ک. [[محمد اسدی گرمارودی|اسدی گرمارودی، محمد]]، [[علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان (کتاب)|علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان]]، ص ۵۵ـ ۵۹</ref> [[علم الکتاب]] [[دانش]] ویژه‌ای است که هر کس بهره‌ای از آن داشته باشد، قادر بر انجام دادن کارهای [[خارق العاده]] خواهد بود.<ref>ر.ک. [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[شرح الزیارة الجامعة الکبیرة ۱ (کتاب)|شرح زیارت جامعۀ کبیره]]، ص ۸۲</ref> | *این [[علم]] به گونه ایی است که همراه با تسلط بر عالم است یعنی به هر اندازه که گستره‌اش بیشتر باشد، تسلط صاحبش بر عالم بیشتر است<ref>ر.ک. [[محمد باقر تحریری|تحریری، محمد باقر]]، [[جلوه‌های لاهوتی (کتاب)|جلوه‌های لاهوتی]]، ج ۱، ص ۱۳۷</ref> زیرا لازمۀ [[علم]] به کتاب، احاطه بر همه چیز است.<ref>ر.ک. [[محمد اسدی گرمارودی|اسدی گرمارودی، محمد]]، [[علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان (کتاب)|علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان]]، ص ۵۵ـ ۵۹</ref> [[علم الکتاب]] [[دانش]] ویژه‌ای است که هر کس بهره‌ای از آن داشته باشد، قادر بر انجام دادن کارهای [[خارق العاده]] خواهد بود.<ref>ر.ک. [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[شرح الزیارة الجامعة الکبیرة ۱ (کتاب)|شرح زیارت جامعۀ کبیره]]، ص ۸۲</ref> | ||
==علم الکتاب و [[آگاهی]] | ==علم الکتاب و [[آگاهی از غیب]]== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[رابطه علم الکتاب با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|رابطه علم الکتاب با علم غیب معصوم چیست؟]]'''{{پایان}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[رابطه علم الکتاب با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)|رابطه علم الکتاب با علم غیب معصوم چیست؟]]'''{{پایان}} | ||
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم غیب معصوم (پرسش)|(پرسمان علم غیب)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}} | |تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم غیب معصوم (پرسش)|(پرسمان علم غیب)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}} | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
*[[علم الکتاب]] [[علمی]] است مکتوب، مضبوط و مشهود برای اهلش.<ref>ر.ک. [[سید محمد جواد بنی‌سعید لنگرودی|بنی‌سعید لنگرودی، سید محمد جواد]]، [[شرب مدام در تبیین علم امام (کتاب)|شرب مدام در تبیین علم امام]]، ص ۵۵ ـ ۶۲</ref> اگر مراد [[لوح محفوظ]] باشد، ثابت می‌شود آنکه عالم به کتاب است، [[علم غیب]] دارد، و اگر مراد [[قرآن]] باشد باز، همین معنا ثابت می‌گردد؛ چون به [[یقین]] منظور از داشتن [[علم الکتاب]]، دانستن [[ظواهر]] [[آیات قرآن کریم]] نیست.<ref>مکاتبۀ اختصاصی دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت با [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، وبگاه پرسمان وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها</ref> [[صاحب]] [[علم الکتاب]] به درجاتی بالا از [[علم]] و [[معرفت]] دست یافته و از حقایقی [[آگاهی]] دارد که انسان‌های عادی از آن بی‌بهره‌اند.<ref>ر.ک. [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[علم غیب امام (مقاله)|علم غیب امام]]، ص ۳۵۲</ref> | *[[علم الکتاب]] [[علمی]] است مکتوب، مضبوط و مشهود برای اهلش.<ref>ر.ک. [[سید محمد جواد بنی‌سعید لنگرودی|بنی‌سعید لنگرودی، سید محمد جواد]]، [[شرب مدام در تبیین علم امام (کتاب)|شرب مدام در تبیین علم امام]]، ص ۵۵ ـ ۶۲</ref> اگر مراد [[لوح محفوظ]] باشد، ثابت می‌شود آنکه عالم به کتاب است، [[علم غیب]] دارد، و اگر مراد [[قرآن]] باشد باز، همین معنا ثابت می‌گردد؛ چون به [[یقین]] منظور از داشتن [[علم الکتاب]]، دانستن [[ظواهر]] [[آیات قرآن کریم]] نیست.<ref>مکاتبۀ اختصاصی دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت با [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، وبگاه پرسمان وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها</ref> [[صاحب]] [[علم الکتاب]] به درجاتی بالا از [[علم]] و [[معرفت]] دست یافته و از حقایقی [[آگاهی]] دارد که انسان‌های عادی از آن بی‌بهره‌اند.<ref>ر.ک. [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[علم غیب امام (مقاله)|علم غیب امام]]، ص ۳۵۲</ref> | ||
==علم الکتاب | ==علم الکتاب [[منبع علم امامان]]== | ||
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[رابطه علم‌الکتاب با علم معصوم چیست؟ (پرسش)|رابطه علم‌الکتاب با علم معصوم چیست؟]]'''{{پایان}} | {{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[رابطه علم‌الکتاب با علم معصوم چیست؟ (پرسش)|رابطه علم‌الکتاب با علم معصوم چیست؟]]'''{{پایان}} | ||
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}} | |تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[علم معصوم (پرسش)|(پرسمان علم معصوم)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}} | ||
*از [[روایات]] روشن می‌شود، [[امامان]]{{عم}} [[صاحب]] [[علم الکتاب]] هستند<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، صفحه؟؟؟</ref> و اولین منبع [[علم امامان]]{{عم}} به [[حقیقت]]، [[کتاب خداوند]] است که ایشان در حالات مختلف از آن استفاده می‌کردند.<ref>ر.ک. [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایان‌نامه)|علم ائمه از نظر عقل و نقل]]، ص ۱۲۴</ref> [[علم]] به کتاب از مستندات غیبی [[امامان]]{{عم}} محسوب می‌شود.<ref>ر.ک. [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص ۶۶</ref> [[آگاهی]] [[معصومین]] از محتوای [[کتب آسمانی]] یکی از [[دلایل]] مهمی است که [[علم غیب معصومین]] را مبرهن می‌سازد.<ref>ر.ک. [[قاسم علی شیخ‌زاده|شیخ زاده، قاسم علی]]، [[رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا (پایان‌نامه)|رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا]]، ص ۶۲</ref> [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيها إِلَيْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقينَ}}،<ref>سورۀ هود، آیۀ ۴۹</ref> {{متن قرآن|ذلِكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيهِ إِلَيْكَ وَ ما كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَ هُمْ يَمْكُرُون}}،<ref>سورۀ یوسف، آیۀ ۱۰۲</ref> یعنی این مقدار از [[علم غیب]] را مشهود کرده، اما نه مشهود هر کس، بلکه مشهود [[انبیا]] و اولیاست. و به عبارتی در این صورت، اگر [[نبی]] کل [[علم الکتاب]] را هم داشته باشد، [[عالم الغیب]] به تمام غیب‌ها نیست،<ref>ر.ک. [[سید محمد جواد بنی‌سعید لنگرودی|بنی‌سعید لنگرودی، سید محمد جواد]]، [[شرب مدام در تبیین علم امام (کتاب)|شرب مدام در تبیین علم امام]]، ص ۵۵ ـ ۶۲</ref> بلکه آن مقدار از [[غیب]] را می‌داند که [[خداوند]] او را [[آگاه]] می‌کند. | *از [[روایات]] روشن می‌شود، [[امامان]]{{عم}} [[صاحب]] [[علم الکتاب]] هستند<ref>ر.ک. [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، صفحه؟؟؟</ref> و اولین منبع [[علم امامان]]{{عم}} به [[حقیقت]]، [[کتاب خداوند]] است که ایشان در حالات مختلف از آن استفاده می‌کردند.<ref>ر.ک. [[منصف علی مطهری|مطهری، منصف علی]]، [[علم ائمه از نظر عقل و نقل (پایان‌نامه)|علم ائمه از نظر عقل و نقل]]، ص ۱۲۴</ref> [[علم]] به کتاب از مستندات غیبی [[امامان]]{{عم}} محسوب می‌شود.<ref>ر.ک. [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[سید ابراهیم افتخاری|افتخاری، سید ابراهیم]]، [[منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد (مقاله)|منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد]]، ص ۶۶</ref> [[آگاهی]] [[معصومین]] از محتوای [[کتب آسمانی]] یکی از [[دلایل]] مهمی است که [[علم غیب معصومین]] را مبرهن می‌سازد.<ref>ر.ک. [[قاسم علی شیخ‌زاده|شیخ زاده، قاسم علی]]، [[رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا (پایان‌نامه)|رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا]]، ص ۶۲</ref> [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيها إِلَيْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقينَ}}،<ref>سورۀ هود، آیۀ ۴۹</ref> {{متن قرآن|ذلِكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيهِ إِلَيْكَ وَ ما كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَ هُمْ يَمْكُرُون}}،<ref>سورۀ یوسف، آیۀ ۱۰۲</ref> یعنی این مقدار از [[علم غیب]] را مشهود کرده، اما نه مشهود هر کس، بلکه مشهود [[انبیا]] و اولیاست. و به عبارتی در این صورت، اگر [[نبی]] کل [[علم الکتاب]] را هم داشته باشد، [[عالم الغیب]] به تمام غیب‌ها نیست،<ref>ر.ک. [[سید محمد جواد بنی‌سعید لنگرودی|بنی‌سعید لنگرودی، سید محمد جواد]]، [[شرب مدام در تبیین علم امام (کتاب)|شرب مدام در تبیین علم امام]]، ص ۵۵ ـ ۶۲</ref> بلکه آن مقدار از [[غیب]] را می‌داند که [[خداوند]] او را [[آگاه]] می‌کند. | ||
==روایات و بیان مصداق برای عالم به کتاب== | |||
==[[روایات]] و بیان مصداق برای [[عالم به کتاب]]== | |||
*روایاتی در این زمینه وجود دارد که [[اهل بیت]]{{عم}} را از کسانی می‌داند که دارای [[علم الکتاب]] هستند، در ذیل به برخی از این [[روایات]] اشاره می‌شود: | *روایاتی در این زمینه وجود دارد که [[اهل بیت]]{{عم}} را از کسانی می‌داند که دارای [[علم الکتاب]] هستند، در ذیل به برخی از این [[روایات]] اشاره می‌شود: | ||
#در روایتی سدیر صیرفی می‌گوید:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵۷</ref> من و [[ابوبصیر]] و یحیای بزّاز و [[داود]] بن کثیر در مجلس "بیرونی" [[امام صادق]]{{ع}} بودیم، آن [[حضرت]] با حالت [[غضب]]، وارد شدند و پس از نشستن فرمودند: «تعجب است از مردمی که [[گمان]] می‌کنند ما [[علم غیب]] داریم! در صورتی که جز [[خدای متعال]] کسی [[علم غیب]] ندارد، و من خواستم کنیزم را تنبیه کنم، او فرار کرد. و ندانستم در کدام اطاق رفته است» سدیر گوید: هنگامی که [[حضرت]] برخاستند که به منزلشان "اندرونی" بروند من و [[ابوبصیر]] و میسر، همراه آن [[حضرت]] رفتیم و عرض کردیم، فدایت شویم، ما سخنانی که درباره کنیز گفتید شنیدیم، و معتقدیم شما [[علوم]] فراوانی دارید، ولی ادّعای [[علم غیب]] درباره شما نمی‌کنیم. [[حضرت]] فرمود:ای سدیر، مگر [[قرآن]] نخوانده‌ای؟ عرض کردم چرا. فرمود: این [[آیه]] را خوانده‌ای: {{متن قرآن|قالَ الَّذي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ...}}<ref>سورۀ نمل، آیۀ ۴۰</ref> گفتم: فدایت شوم، خوانده‌ام. فرمود: می‌دانی که این شخص چه اندازه از [[علم الکتاب]] داشت؟ عرض کردم: شما بفرمایید. فرمود: به اندازۀ قطره‌ای از دریای پهناور! سپس فرمود: آیا این [[آیه]]: را خوانده‌ای: {{متن قرآن|قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهيداً بَيْني وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ؟}} گفتم: آری. فرمود: آن کسی که [[علم]] همه کتاب را دارد داناتر است یا کسی که بهره اندکی از [[علم الکتاب]] دارد؟ عرض کردم: آن کسی که [[علم]] همه کتاب را دارد. سپس با اشاره به سینه مبارکش فرمود: به [[خدا]] قسم، [[علم]] همه کتاب نزد ماست، به [[خدا]] قسم [[علم]] همه کتاب نزد ماست».<ref>ر.ک. [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آموزش عقاید (کتاب)|آموزش عقاید]]، ص ۳۲۱ـ ۳۲۴؛ [[احمد مطهری|مطهری، احمد]]، [[غلام رضا کاردان|کاردان، غلام رضا]]، [[علم پیامبر و امام در قرآن (کتاب)|علم پیامبر و امام در قرآن]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص ۱۲۳</ref> از این [[حدیث]] معلوم می‌شود، دانستن [[قرآن]] نقش مهمی در دانستن مسائل غیبی و [[قدرت]] امور خارق‌العاده دارد. و نیز باید دانسته شود [[قرآن]] در مراحل اعلی مشتمل بر تمام [[امور غیبی]] است و کسی که عالم به [[علم قرآن]] با تمام مراحل آن است تمام [[امور غیبی]] را می‌تواند استفاده کند.<ref>ر.ک. [[احمد مطهری|مطهری، احمد]]، [[غلام رضا کاردان|کاردان، غلام رضا]]، [[علم پیامبر و امام در قرآن (کتاب)|علم پیامبر و امام در قرآن]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷</ref> | #در روایتی سدیر صیرفی می‌گوید:<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵۷</ref> من و [[ابوبصیر]] و یحیای بزّاز و [[داود]] بن کثیر در مجلس "بیرونی" [[امام صادق]]{{ع}} بودیم، آن [[حضرت]] با حالت [[غضب]]، وارد شدند و پس از نشستن فرمودند: «تعجب است از مردمی که [[گمان]] می‌کنند ما [[علم غیب]] داریم! در صورتی که جز [[خدای متعال]] کسی [[علم غیب]] ندارد، و من خواستم کنیزم را تنبیه کنم، او فرار کرد. و ندانستم در کدام اطاق رفته است» سدیر گوید: هنگامی که [[حضرت]] برخاستند که به منزلشان "اندرونی" بروند من و [[ابوبصیر]] و میسر، همراه آن [[حضرت]] رفتیم و عرض کردیم، فدایت شویم، ما سخنانی که درباره کنیز گفتید شنیدیم، و معتقدیم شما [[علوم]] فراوانی دارید، ولی ادّعای [[علم غیب]] درباره شما نمی‌کنیم. [[حضرت]] فرمود:ای سدیر، مگر [[قرآن]] نخوانده‌ای؟ عرض کردم چرا. فرمود: این [[آیه]] را خوانده‌ای: {{متن قرآن|قالَ الَّذي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ...}}<ref>سورۀ نمل، آیۀ ۴۰</ref> گفتم: فدایت شوم، خوانده‌ام. فرمود: می‌دانی که این شخص چه اندازه از [[علم الکتاب]] داشت؟ عرض کردم: شما بفرمایید. فرمود: به اندازۀ قطره‌ای از دریای پهناور! سپس فرمود: آیا این [[آیه]]: را خوانده‌ای: {{متن قرآن|قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهيداً بَيْني وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ؟}} گفتم: آری. فرمود: آن کسی که [[علم]] همه کتاب را دارد داناتر است یا کسی که بهره اندکی از [[علم الکتاب]] دارد؟ عرض کردم: آن کسی که [[علم]] همه کتاب را دارد. سپس با اشاره به سینه مبارکش فرمود: به [[خدا]] قسم، [[علم]] همه کتاب نزد ماست، به [[خدا]] قسم [[علم]] همه کتاب نزد ماست».<ref>ر.ک. [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آموزش عقاید (کتاب)|آموزش عقاید]]، ص ۳۲۱ـ ۳۲۴؛ [[احمد مطهری|مطهری، احمد]]، [[غلام رضا کاردان|کاردان، غلام رضا]]، [[علم پیامبر و امام در قرآن (کتاب)|علم پیامبر و امام در قرآن]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ [[سید حبیب بخارایی‌زاده|بخارایی‌زاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایان‌نامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص ۱۲۳</ref> از این [[حدیث]] معلوم می‌شود، دانستن [[قرآن]] نقش مهمی در دانستن مسائل غیبی و [[قدرت]] امور خارق‌العاده دارد. و نیز باید دانسته شود [[قرآن]] در مراحل اعلی مشتمل بر تمام [[امور غیبی]] است و کسی که عالم به [[علم قرآن]] با تمام مراحل آن است تمام [[امور غیبی]] را می‌تواند استفاده کند.<ref>ر.ک. [[احمد مطهری|مطهری، احمد]]، [[غلام رضا کاردان|کاردان، غلام رضا]]، [[علم پیامبر و امام در قرآن (کتاب)|علم پیامبر و امام در قرآن]]، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷</ref> | ||
نسخهٔ ۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۵:۰۹
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
علم الکتاب به معنای: دانشی است که عهده‌دار معرفی هرگونه از ابعاد دین الهی باشد؛ از جمله: در زمینه‌های اعتقادی یا رفتاری انسان.
چیستی علم الکتاب
- در برخی از آیات قرآن کریم از تعبیر علم الکتاب استفاده شده است، مانند: ﴿قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ﴾ [۱] و ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۲]
- این علم چه نوع علمی است و آیا علم به آن جزء علوم غیبی محسوب می‌شود؟ قرآن مجید، علم الکتاب را اقیانوسی از دانش می‌داند که اسرار هستی در آن نهان است، در یکجا می‌فرماید: ﴿مَا مِنْ غَائِبَةٍ فِي السَّمَاء وَالأَرْضِ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ﴾وَ[۳] و در جای دیگر می‌فرماید: ﴿لا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلا فِي الأَرْضِ وَلا أَصْغَرُ مِن ذَلِكَ وَلا أَكْبَرُ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ﴾[۴] و در جای دیگر به طور واضح می‌فرماید: "کلیدهای غیب نزد خداوند است، جز او کسی از آن آگاه نیست، او می‌داند آنچه در خشکی و دریاست، هیچ برگی بر زمین نمی‌افتد؛ مگر اینکه آن را می‌داند، هیچ دانه‌ای در تاریکی زمین و هیچ تر و خشکی نیست؛ مگر اینکه در کتابی واضح قرار دارد."[۵] ﴿وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ»﴾[۶]
- این علم به گونه ایی است که همراه با تسلط بر عالم است یعنی به هر اندازه که گستره‌اش بیشتر باشد، تسلط صاحبش بر عالم بیشتر است[۷] زیرا لازمۀ علم به کتاب، احاطه بر همه چیز است.[۸] علم الکتاب دانش ویژه‌ای است که هر کس بهره‌ای از آن داشته باشد، قادر بر انجام دادن کارهای خارق العاده خواهد بود.[۹]
علم الکتاب و آگاهی از غیب
- مراد از تعبیر "علم الکتاب"، یا علم به قرآن کریم است[۱۰] و یا مراد از علم الکتاب لوح محفوظ یا کتاب مبین است که سرچشمۀ همۀ علم‌ها، لوح محفوظ است، در این صورت صاحب علم الکتاب به تمام حقایق هستی دسترسی دارد[۱۱] نه بر بعضی از آنها.[۱۲]
- علم الکتاب علمی است مکتوب، مضبوط و مشهود برای اهلش.[۱۳] اگر مراد لوح محفوظ باشد، ثابت می‌شود آنکه عالم به کتاب است، علم غیب دارد، و اگر مراد قرآن باشد باز، همین معنا ثابت می‌گردد؛ چون به یقین منظور از داشتن علم الکتاب، دانستن ظواهر آیات قرآن کریم نیست.[۱۴] صاحب علم الکتاب به درجاتی بالا از علم و معرفت دست یافته و از حقایقی آگاهی دارد که انسان‌های عادی از آن بی‌بهره‌اند.[۱۵]
علم الکتاب منبع علم امامان
- از روایات روشن می‌شود، امامان(ع) صاحب علم الکتاب هستند[۱۶] و اولین منبع علم امامان(ع) به حقیقت، کتاب خداوند است که ایشان در حالات مختلف از آن استفاده می‌کردند.[۱۷] علم به کتاب از مستندات غیبی امامان(ع) محسوب می‌شود.[۱۸] آگاهی معصومین از محتوای کتب آسمانی یکی از دلایل مهمی است که علم غیب معصومین را مبرهن می‌سازد.[۱۹] خداوند می‌فرماید: ﴿تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيها إِلَيْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقينَ﴾،[۲۰] ﴿ذلِكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحيهِ إِلَيْكَ وَ ما كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَ هُمْ يَمْكُرُون﴾،[۲۱] یعنی این مقدار از علم غیب را مشهود کرده، اما نه مشهود هر کس، بلکه مشهود انبیا و اولیاست. و به عبارتی در این صورت، اگر نبی کل علم الکتاب را هم داشته باشد، عالم الغیب به تمام غیب‌ها نیست،[۲۲] بلکه آن مقدار از غیب را می‌داند که خداوند او را آگاه می‌کند.
روایات و بیان مصداق برای عالم به کتاب
- روایاتی در این زمینه وجود دارد که اهل بیت(ع) را از کسانی می‌داند که دارای علم الکتاب هستند، در ذیل به برخی از این روایات اشاره می‌شود:
- در روایتی سدیر صیرفی می‌گوید:[۲۳] من و ابوبصیر و یحیای بزّاز و داود بن کثیر در مجلس "بیرونی" امام صادق(ع) بودیم، آن حضرت با حالت غضب، وارد شدند و پس از نشستن فرمودند: «تعجب است از مردمی که گمان می‌کنند ما علم غیب داریم! در صورتی که جز خدای متعال کسی علم غیب ندارد، و من خواستم کنیزم را تنبیه کنم، او فرار کرد. و ندانستم در کدام اطاق رفته است» سدیر گوید: هنگامی که حضرت برخاستند که به منزلشان "اندرونی" بروند من و ابوبصیر و میسر، همراه آن حضرت رفتیم و عرض کردیم، فدایت شویم، ما سخنانی که درباره کنیز گفتید شنیدیم، و معتقدیم شما علوم فراوانی دارید، ولی ادّعای علم غیب درباره شما نمی‌کنیم. حضرت فرمود:ای سدیر، مگر قرآن نخوانده‌ای؟ عرض کردم چرا. فرمود: این آیه را خوانده‌ای: ﴿قالَ الَّذي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ...﴾[۲۴] گفتم: فدایت شوم، خوانده‌ام. فرمود: می‌دانی که این شخص چه اندازه از علم الکتاب داشت؟ عرض کردم: شما بفرمایید. فرمود: به اندازۀ قطره‌ای از دریای پهناور! سپس فرمود: آیا این آیه: را خوانده‌ای: ﴿قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهيداً بَيْني وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ؟﴾ گفتم: آری. فرمود: آن کسی که علم همه کتاب را دارد داناتر است یا کسی که بهره اندکی از علم الکتاب دارد؟ عرض کردم: آن کسی که علم همه کتاب را دارد. سپس با اشاره به سینه مبارکش فرمود: به خدا قسم، علم همه کتاب نزد ماست، به خدا قسم علم همه کتاب نزد ماست».[۲۵] از این حدیث معلوم می‌شود، دانستن قرآن نقش مهمی در دانستن مسائل غیبی و قدرت امور خارق‌العاده دارد. و نیز باید دانسته شود قرآن در مراحل اعلی مشتمل بر تمام امور غیبی است و کسی که عالم به علم قرآن با تمام مراحل آن است تمام امور غیبی را می‌تواند استفاده کند.[۲۶]
- امام صادق(ع) فرمودند:[۲۷] الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ هُوَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِين[۲۸]
- امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند:[۲۹] «منم آن کس که دارندۀ علم الکتاب است».[۳۰]
- برید بن معاویه از امام صادق(ع) نقل می‌کند، حضرت در تفسیر آیۀ "علم الکتاب" فرمودند: «مقصود ما اهل بیت هستیم و علی(ع) اول ما و افضل ما و بهترین فرد بعد از رسول خدا(ص) است».[۳۱]
- ابوسعید خدری از تفسیر آیۀ:[۳۲] ﴿قالَ الَّذي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ...﴾[۳۳] از پیامبر اکرم(ص) سؤال کرد، حضرت فرمود منظور وصی برادرم سلیمان بن داوود، آصف بن برخیا است. بار دیگر از تفسیر آیۀ: ﴿وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ﴾[۳۴] سؤال کرد و حضرت فرمود مقصود برادرم علی بن ابی طالب است.[۳۵]
- و روایات دیگر[۳۶] که همگی دلالت دارند بر علم اهل بیت(ع) به علم الکتاب و اینکه این علم نوعی آگاهی پیدا کردن از غیب است.
پرسش‌های وابسته
- رابطه علم‌الکتاب با علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- رابطه علم الکتاب با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)
- آیا علم‌الکتاب علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
منابع
هاشمی، سید علی، قلمرو علم امام از دیدگاه آیات روایات و اصحاب ائمه (فصل اول)
صالح، سید محمد حسن، ارتباط مفهوم علم الكتاب و ولایت تكوینی اهل بیت(ع)
نجفی یزدی، سید محمد، پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب؛
تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی؛
اسدی گرمارودی، محمد، علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان؛
محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعۀ کبیره؛
مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام؛
شیخ زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا؛
هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟؛
عباس نقوی، سید نسیم، علم پیامبر و ائمه به غیب؛
بخارایی‌زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت؛- عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین؛
بنی‌سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام؛
یوسفیان، حسن، علم غیب امام؛- مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل.
نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد؛
مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید؛
مطهری، احمد، کاردان، غلام رضا، علم پیامبر و امام در قرآن؛- عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی؛
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون سلیمان آن اورنگ را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش‌های پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه ۴۰.
- ↑ و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ سورۀ نمل، آیۀ ۷۵
- ↑ سورۀ سبأ، آیۀ ۳
- ↑ سورۀ انعام، آیۀ ۵۹
- ↑ سورۀ انعام، آیۀ ۵۹؛ ر.ک. نجفی یزدی، سید محمد، پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. تحریری، محمد باقر، جلوه‌های لاهوتی، ج ۱، ص ۱۳۷
- ↑ ر.ک. اسدی گرمارودی، محمد، علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان، ص ۵۵ـ ۵۹
- ↑ ر.ک. محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعۀ کبیره، ص ۸۲
- ↑ ر.ک. طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمۀ تفسیر المیزان، ج ۹، ص ۵۱۵
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. عباس نقوی، سید نسیم، علم پیامبر و ائمه به غیب، ص ۴۰؛ بخارایی‌زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت، ص ۱۲۳؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص ۱۶۵
- ↑ ر.ک. بنی‌سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص ۵۵ ـ ۶۲
- ↑ مکاتبۀ اختصاصی دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت با هاشمی، سید علی، وبگاه پرسمان وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها
- ↑ ر.ک. یوسفیان، حسن، علم غیب امام، ص ۳۵۲
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص ۱۲۴
- ↑ ر.ک. نادم، محمد حسن، افتخاری، سید ابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۶۶
- ↑ ر.ک. شیخ زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص ۶۲
- ↑ سورۀ هود، آیۀ ۴۹
- ↑ سورۀ یوسف، آیۀ ۱۰۲
- ↑ ر.ک. بنی‌سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص ۵۵ ـ ۶۲
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵۷
- ↑ سورۀ نمل، آیۀ ۴۰
- ↑ ر.ک. مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ص ۳۲۱ـ ۳۲۴؛ مطهری، احمد، کاردان، غلام رضا، علم پیامبر و امام در قرآن، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷؛ بخارایی‌زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت، ص ۱۲۳
- ↑ ر.ک. مطهری، احمد، کاردان، غلام رضا، علم پیامبر و امام در قرآن، ص ۲۲۴ ـ ۲۲۷
- ↑ تفسیر نورالثقلین، ج ۲، ص ۵۲۳ از تفسیر علی بن ابراهیم
- ↑ ر.ک. نجفی یزدی، سید محمد، پیشگویی‌های امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، صفحه؟؟؟؛ عرفانی، محمد نظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص ۱۶۵
- ↑ طبرسی، احمد، الاحتجاج، ج ۱، ص ۳۶۸؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص ۲۱۶
- ↑ ر.ک. یوسفیان، حسن، علم غیب امام، ص ۳۵۲
- ↑ ر.ک. عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی ص ۵۷
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، امالی، ص ۶۵۹، ح ۳
- ↑ سورۀ نمل، آیۀ ۴۰
- ↑ سورۀ رعد، آیۀ ۴۳
- ↑ ر.ک. محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعۀ کبیره، ص ۸۲؛ گنجی، حسین، امام‌شناسی، ج ۱، ص ۱۴۹
- ↑ ر.ک. مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص ۷۳ ـ ۷۴؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص ۶۲؛ اسدی گرمارودی، محمد، علم برگزیدگان در نقل و عقل و عرفان، ص ۵۵ـ ۵۹