توحید در مالکیت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'رده:مدخل‌های درجه دو دانشنامه' به '') |
(←مقدمه) |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
*بنابر آیات [[قرآن کریم]] خداوند مالک حقیقی زمین: {{متن قرآن|إِنَّ الأَرْضَ لِلَّهِ }}<ref> بی‌گمان زمین از آن خداوند است؛ سوره اعراف، آیه: ۱۲۸.</ref>، غیب آسمان‌ها و زمین: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ }}<ref> و نهان آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است؛ سوره نحل، آیه: ۷۷.</ref>، آخرت و دنیا: {{متن قرآن|فَلِلَّهِ الآخِرَةُ وَالأُولَى}}<ref> هرگز!) زیرا پایان و آغاز از آن خداوند است؛ سوره نجم، آیه:۲۵.</ref> و جنود و موجودات آسمان‌ها و زمین: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا}}<ref> و سپاهیان آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است و خداوند، پیروزمند فرزانه‌ای است؛ سوره فتح، آیه: ۷.</ref>، {{متن قرآن|لِّلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ }}<ref> آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است؛ سوره بقره، آیه: ۲۸۴.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ }}<ref> و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است و کارها به سوی خداوند بازگردانده می‌شود؛ سوره آل عمران، آیه: ۱۰۹.</ref>، {{متن قرآن|وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ }}<ref> و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، از آن خداوند است؛ از هر که خواهد در می‌گذرد و هر که را خواهد عذاب می‌کند؛ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است؛ سوره آل عمران، آیه:۱۲۹.</ref> است. این گونه | *بنابر [[آیات]] [[قرآن کریم]] [[خداوند]] مالک [[حقیقی]] [[زمین]]: {{متن قرآن|إِنَّ الأَرْضَ لِلَّهِ }}<ref> بی‌گمان زمین از آن خداوند است؛ سوره اعراف، آیه: ۱۲۸.</ref>، [[غیب]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ }}<ref> و نهان آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است؛ سوره نحل، آیه: ۷۷.</ref>، [[آخرت]] و [[دنیا]]: {{متن قرآن|فَلِلَّهِ الآخِرَةُ وَالأُولَى}}<ref> هرگز!) زیرا پایان و آغاز از آن خداوند است؛ سوره نجم، آیه:۲۵.</ref> و جنود و موجودات [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا}}<ref> و سپاهیان آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است و خداوند، پیروزمند فرزانه‌ای است؛ سوره فتح، آیه: ۷.</ref>، {{متن قرآن|لِّلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ }}<ref> آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است؛ سوره بقره، آیه: ۲۸۴.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ }}<ref> و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است و کارها به سوی خداوند بازگردانده می‌شود؛ سوره آل عمران، آیه: ۱۰۹.</ref>، {{متن قرآن|وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ }}<ref> و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، از آن خداوند است؛ از هر که خواهد در می‌گذرد و هر که را خواهد عذاب می‌کند؛ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است؛ سوره آل عمران، آیه:۱۲۹.</ref> است. این گونه [[مالکیت]]، که در برابر [[مالکیت]] اعتباری و قراردادی است، در [[خالقیت]] ریشه دارد<ref>نمونه، ج ۱۶، ص ۴۰۹.</ref>. وقتی بر مبنای [[توحید خالقیت]] در [[عالم هستی]] جز [[خدا]] خالقی نبود، طبعا نیز کسی جز او نمی‌تواند مالک چیزی باشد. [[قرآن]] حتی [[مالکیت]] [[انسان]] را نسبت به [[سمع]] و بصرش که از مصادیق [[مالکیت]] [[حقیقی]] شمرده می‌شود از آن خود او نمی‌داند، بلکه به تلویح آن را به [[خداوند]] نسبت می‌دهد: {{متن قرآن|قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ أَمَّن يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَمَن يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَن يُدَبِّرُ الأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلاَ تَتَّقُونَ }}<ref> بگو چه کسی از آسمان و زمین به شما روزی می‌رساند یا کیست که بر گوش و دیدگان (شما) چیرگی دارد و چه کسی زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‌آورد و چه کسی امر (آفرینش) را کارسازی می‌کند؟ خواهند گفت: خداوند؛ بگو پس آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید؟؛ سوره یونس، آیه: ۳۱.</ref>[[انسان]] چنان ضعیف است که حتی هنگام [[مرگ]] یارای بستن چشم خود را ندارد<ref>تفسیر موضوعی، ج ۲، ص ۴۱۷.</ref>. [[قرآن]]، هرکسی را جز [[خدا]] حتی مالک پوست نازک هسته خرمایی هم نمی‌داند: {{متن قرآن|يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا يَمْلِكُونَ مِن قِطْمِيرٍ }}<ref> از شب می‌کاهد و بر روز می‌افزاید و از روز می‌کاهد و بر شب می‌افزاید و خورشید و ماه را رام کرده است، هر یک تا زمانی معیّن روان است، این است خداوند پروردگار شما که فرمانفرمایی، او راست و کسانی را که به جای او (به پرستش) می‌خوانید سر مویی اختیار ندارند؛ سوره فاطر، آیه: ۱۳.</ref> و به [[پیامبر]]{{صل}} [[دستور]] می‌دهد تا به [[مشرکان]] بگوید که آیا جز [[خدا]] را می‌پرستید که مالک سود و زیانی برای شما نیست: {{متن قرآن|قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لاَ يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا وَاللَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref> بگو آیا به جای خداوند، چیزی را می‌پرستید که برای شما نه زیان دارد و نه سود؛ و خداوند است که شنوای داناست؛ سوره مائده، آیه: ۷۶.</ref> این [[آیه]] درباره کسانی نازل شده است که [[حضرت مسیح]]{{ع}} را [[خدا]] می‌پنداشتند و او را به [[امید]] جلب سود و دفع زیان می‌پرستیدند. [[قرآن کریم]] با آوردن کلمه "ما" به جای "مَن" در عبارت {{متن قرآن|مَا لاَ يَمْلِكُ لَكُمْ }} [[حضرت مسیح]]{{ع}} را، که دارای [[عقل]] و [[شعور]] است، با دیگر معبودهایی که فاقد [[عقل]] و شعورند، در اینکه مالک چیزی نیست، یکی دانسته و به طور کلی اعلام فرموده است که هرچه جز خداپرستیده شود هر چند صاحب [[عقل]] و [[شعور]] باشد مالک سود و زیانی نیست. افزون بر این، غیر [[خدا]] گرچه [[عاقل]] و باشعور باشد مالک [[عقل]] و [[شعور]] خود نیست؛ همان گونه که مالک هیچ یک از [[شئون]] وجودی خویش نیست<ref>المیزان، ج ۶، ص ۷۴ - ۷۵.</ref>، از این رو، [[خداوند]] به [[پیامبر]] خویش [[فرمان]] می‌دهد تا به [[مردم]] بگوید که او مالک هیچ سود و زیانی برای خود نیست، مگر آنکه [[خدا]] بخواهد: {{متن قرآن|قُل لاَّ أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا إِلاَّ مَا شَاء اللَّهُ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَلاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ}}<ref> بگو: من برای خویش اختیار زیان و سودی ندارم مگر آنچه خداوند بخواهد؛ هر امّتی زمانه‌ای دارد که چون فرا رسد نه ساعتی دیر می‌کنند و نه پیش می‌افتند؛ سوره یونس، آیه: ۴۹.</ref> و نیز اعلام کند که او برای دیگران مالک هیچ زیان و هدایتی نیست{{متن قرآن|قُلْ إِنِّي لا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلا رَشَدًا}}<ref> بگو: من برای شما نه یارای زیانی دارم و نه رهیافتی؛ سوره جن، آیه: ۲۱.</ref>. | ||
*به گفته‌ای سرّ اینکه خداوند به [[پیامبر]]{{صل}} دستور داده است تا تصریح کند مالک چیزی نیست، دو امر است: نخست آنکه [[پیامبر]] بر اثر سعه وجودی و کمال | *به گفته‌ای سرّ اینکه [[خداوند]] به [[پیامبر]]{{صل}} [[دستور]] داده است تا تصریح کند مالک چیزی نیست، دو امر است: نخست آنکه [[پیامبر]] بر اثر سعه وجودی و کمال [[شهودی]]، این [[حقیقت]] [[توحیدی]] را در [[دنیا]] می‌بیند و به گونه جدّی آن را [[باور]] دارد؛ امّا دیگران در [[قیامت]] که روز [[ظهور]] همه حقایق [[توحیدی]] است، بدین [[حقیقت]] راه می‌یابند. دوم آنکه [[پیروان]] [[متعصب]] و دوستانِ [[جاهل]]، [[پیامبر]] را از [[مقام عبودیت]] به [[مقام]] [[الوهیت]] بالا نبرند، زیرا خطر [[دوستان]] [[جاهل]] و افراطی در سدّ راه [[انبیا]]{{عم}} از خطر [[دشمنان]] لجوج و تفریطی کمتر نیست<ref>تفسیر موضوعی، ج ۲، ص ۴۲۱ - ۴۲۲، «توحید در قرآن».</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۷۲ - ۱۱۵.</ref>. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
نسخهٔ ۹ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۵۷
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- این مدخل از زیرشاخه‌های توحید و مرتبط با بحث توحید افعال است. "توحید" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل توحید (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- بنابر آیات قرآن کریم خداوند مالک حقیقی زمین: ﴿إِنَّ الأَرْضَ لِلَّهِ ﴾[۱]، غیب آسمان‌ها و زمین: ﴿وَلِلَّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ ﴾[۲]، آخرت و دنیا: ﴿فَلِلَّهِ الآخِرَةُ وَالأُولَى﴾[۳] و جنود و موجودات آسمان‌ها و زمین: ﴿وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾[۴]، ﴿لِّلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ ﴾[۵]؛ ﴿وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ ﴾[۶]، ﴿وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴾[۷] است. این گونه مالکیت، که در برابر مالکیت اعتباری و قراردادی است، در خالقیت ریشه دارد[۸]. وقتی بر مبنای توحید خالقیت در عالم هستی جز خدا خالقی نبود، طبعا نیز کسی جز او نمی‌تواند مالک چیزی باشد. قرآن حتی مالکیت انسان را نسبت به سمع و بصرش که از مصادیق مالکیت حقیقی شمرده می‌شود از آن خود او نمی‌داند، بلکه به تلویح آن را به خداوند نسبت می‌دهد: ﴿قُلْ مَن يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ أَمَّن يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَمَن يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَن يُدَبِّرُ الأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ أَفَلاَ تَتَّقُونَ ﴾[۹]انسان چنان ضعیف است که حتی هنگام مرگ یارای بستن چشم خود را ندارد[۱۰]. قرآن، هرکسی را جز خدا حتی مالک پوست نازک هسته خرمایی هم نمی‌داند: ﴿يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا يَمْلِكُونَ مِن قِطْمِيرٍ ﴾[۱۱] و به پیامبر(ص) دستور می‌دهد تا به مشرکان بگوید که آیا جز خدا را می‌پرستید که مالک سود و زیانی برای شما نیست: ﴿قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لاَ يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا وَاللَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾[۱۲] این آیه درباره کسانی نازل شده است که حضرت مسیح(ع) را خدا می‌پنداشتند و او را به امید جلب سود و دفع زیان می‌پرستیدند. قرآن کریم با آوردن کلمه "ما" به جای "مَن" در عبارت ﴿مَا لاَ يَمْلِكُ لَكُمْ ﴾ حضرت مسیح(ع) را، که دارای عقل و شعور است، با دیگر معبودهایی که فاقد عقل و شعورند، در اینکه مالک چیزی نیست، یکی دانسته و به طور کلی اعلام فرموده است که هرچه جز خداپرستیده شود هر چند صاحب عقل و شعور باشد مالک سود و زیانی نیست. افزون بر این، غیر خدا گرچه عاقل و باشعور باشد مالک عقل و شعور خود نیست؛ همان گونه که مالک هیچ یک از شئون وجودی خویش نیست[۱۳]، از این رو، خداوند به پیامبر خویش فرمان می‌دهد تا به مردم بگوید که او مالک هیچ سود و زیانی برای خود نیست، مگر آنکه خدا بخواهد: ﴿قُل لاَّ أَمْلِكُ لِنَفْسِي ضَرًّا وَلاَ نَفْعًا إِلاَّ مَا شَاء اللَّهُ لِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَلاَ يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ يَسْتَقْدِمُونَ﴾[۱۴] و نیز اعلام کند که او برای دیگران مالک هیچ زیان و هدایتی نیست﴿قُلْ إِنِّي لا أَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلا رَشَدًا﴾[۱۵].
- به گفته‌ای سرّ اینکه خداوند به پیامبر(ص) دستور داده است تا تصریح کند مالک چیزی نیست، دو امر است: نخست آنکه پیامبر بر اثر سعه وجودی و کمال شهودی، این حقیقت توحیدی را در دنیا می‌بیند و به گونه جدّی آن را باور دارد؛ امّا دیگران در قیامت که روز ظهور همه حقایق توحیدی است، بدین حقیقت راه می‌یابند. دوم آنکه پیروان متعصب و دوستانِ جاهل، پیامبر را از مقام عبودیت به مقام الوهیت بالا نبرند، زیرا خطر دوستان جاهل و افراطی در سدّ راه انبیا(ع) از خطر دشمنان لجوج و تفریطی کمتر نیست[۱۶][۱۷].
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ بی‌گمان زمین از آن خداوند است؛ سوره اعراف، آیه: ۱۲۸.
- ↑ و نهان آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است؛ سوره نحل، آیه: ۷۷.
- ↑ هرگز!) زیرا پایان و آغاز از آن خداوند است؛ سوره نجم، آیه:۲۵.
- ↑ و سپاهیان آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است و خداوند، پیروزمند فرزانه‌ای است؛ سوره فتح، آیه: ۷.
- ↑ آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است؛ سوره بقره، آیه: ۲۸۴.
- ↑ و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن خداوند است و کارها به سوی خداوند بازگردانده می‌شود؛ سوره آل عمران، آیه: ۱۰۹.
- ↑ و آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، از آن خداوند است؛ از هر که خواهد در می‌گذرد و هر که را خواهد عذاب می‌کند؛ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است؛ سوره آل عمران، آیه:۱۲۹.
- ↑ نمونه، ج ۱۶، ص ۴۰۹.
- ↑ بگو چه کسی از آسمان و زمین به شما روزی می‌رساند یا کیست که بر گوش و دیدگان (شما) چیرگی دارد و چه کسی زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‌آورد و چه کسی امر (آفرینش) را کارسازی می‌کند؟ خواهند گفت: خداوند؛ بگو پس آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید؟؛ سوره یونس، آیه: ۳۱.
- ↑ تفسیر موضوعی، ج ۲، ص ۴۱۷.
- ↑ از شب می‌کاهد و بر روز می‌افزاید و از روز می‌کاهد و بر شب می‌افزاید و خورشید و ماه را رام کرده است، هر یک تا زمانی معیّن روان است، این است خداوند پروردگار شما که فرمانفرمایی، او راست و کسانی را که به جای او (به پرستش) می‌خوانید سر مویی اختیار ندارند؛ سوره فاطر، آیه: ۱۳.
- ↑ بگو آیا به جای خداوند، چیزی را می‌پرستید که برای شما نه زیان دارد و نه سود؛ و خداوند است که شنوای داناست؛ سوره مائده، آیه: ۷۶.
- ↑ المیزان، ج ۶، ص ۷۴ - ۷۵.
- ↑ بگو: من برای خویش اختیار زیان و سودی ندارم مگر آنچه خداوند بخواهد؛ هر امّتی زمانه‌ای دارد که چون فرا رسد نه ساعتی دیر می‌کنند و نه پیش می‌افتند؛ سوره یونس، آیه: ۴۹.
- ↑ بگو: من برای شما نه یارای زیانی دارم و نه رهیافتی؛ سوره جن، آیه: ۲۱.
- ↑ تفسیر موضوعی، ج ۲، ص ۴۲۱ - ۴۲۲، «توحید در قرآن».
- ↑ رمضانی، حسن، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۷۲ - ۱۱۵.