ظلم به طبیعت: تفاوت میان نسخه‌ها

بنابراین باید از هرگونه کوتاهی و آسیب رساندن به [[طبیعت]] - که از [[مخلوقات]] [[الهی]] و محل [[رشد]] [[انسان]] و کسب [[کمالات معنوی]] اوست - اجتناب نمود ({{متن حدیث|اتَّقُوا اللَّهَ فِي عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ}})؛ بلکه [[وظیفه]] [[حفظ]] و [[آبادانی]] آن نیز بر عهده [[بشر]] قرار دارد ({{متن قرآن|هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا}})؛ زیرا طبیعت هم از اموری است که درباره آن سؤال خواهد شد ({{متن حدیث|فَإِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ}}) و هرگونه حفظ نکردنِ آن، نوعی [[سرپیچی]] از [[دستورهای الهی]] است ({{متن حدیث|أَطِيعُوا اللَّهَ وَ لَا تَعْصُوهُ}}) و [[ظلم]] محسوب می‌شود. {{متن حدیث|قَالَ عَلِيٌّ{{ع}}: اتَّقُوا اللَّهَ فِي عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ فَإِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ- [وَ] أَطِيعُوا اللَّهَ وَ لَا تَعْصُوهُ}}<ref>شریف الرضی، نهج البلاغه، خطبه ۱۶۷، ص۲۴۲.</ref>. [[امام علی]]{{ع}} فرمودند: از [[خدا]] نسبت به [[بندگان]] و شهرهایش [[پروا]] کنید، زیرا [[مسئولیت]] دارید، حتی نسبت به [[زمین‌ها]] و حیوان‌ها و [[خداوند]] را [[اطاعت]] کنید و از [[نافرمانی]] او بپرهیزید.

{{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: لَا تَسُبُّوا الرِّيَاحَ فَإِنَّهَا مَأْمُورَةٌ وَ لَا تَسُبُّوا الْجِبَالَ وَ لَا السَّاعَاتِ وَ لَا الْأَيَّامَ وَ لَا اللَّيَالِيَ فَتَأْثَمُوا وَ تَرْجِعَ عَلَيْكُمْ}}<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ج۵۶، ص۲.</ref>. [[پیامبر خدا]]{{صل}} فرمودند: به بادها [[ناسزا]] نگویید که آنها [از جانب [[خداوند]]] مأمورند و کوه‌ها و ساعت‌ها و لحظات و روزها و شب‌ها را ناسزا نگویید که [[گنهکار]] می‌شوید و به خودتان برمی‌گردد<ref>[[علی رضا آزادی|آزادی، علی رضا]]، [[ ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات (کتاب)|ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات]]</ref>.

[[نعمت‌های الهی]] برای استفاده [[بشر]] قرار داده شده است و در عین حال تحولات [[طبیعت]] در [[آسمان]] و [[زمین]] و تغییرات [[شب]] و [[روز]]، نشانه‌ای از [[قدرت الهی]] برای [[اهل تعقل]] و آزمایشی [[الهی]] برای او است<ref>{{متن قرآن|إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}} «بی‌گمان در آفرینش آسمان‌ها و زمین و در پیاپی آمدن شب و روز و در آن کشتی که برای سود رساندن به مردم در دریا روان است و در آبی که خداوند از آسمان فرو می‌بارد و زمین را پس از مردن، بدان زنده می‌دارد و بر آن هرگونه جنبنده‌ای را می‌پراکند و در گرداندن بادها و ابر فرمانبردار میان آسمان و زمین، برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌هاست» سوره بقره، آیه ۱۶۴.</ref>. اگر [[خداوند]]، این تغییرات را پدید نمی‌آورد و جریان طبیعت را حراست نمی‌کرد، [[انسان‌ها]] نمی‌توانستند به‌تنهایی آن را نگهداری کنند ({{متن قرآن|وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ}})<ref>{{متن قرآن|وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ}} «و بادها را بارورکننده فرستادیم آنگاه از آسمان آبی فرو فشاندیم و شما را از آن سیراب کردیم و شما گنجور آن نیستید» سوره حجر، آیه ۲۲.</ref> و [[زندگی]] برای بشر غیر ممکن می‌شد.

[[انسان]] نیز برای ادامه [[حیات]] خود و [[حفظ]] نعمت‌های الهی نسبت به [[محیط زیست]] و حفظ طبیعت اطرافش وظایفی دارد که نباید در برابر آن بی‌اعتنا بود؛ چنان‌که طبیعت نیز به بشر، بی‌اعتنا نیست ({{متن حدیث|هَذَا أُحُدٌ جَبَلٌ يُحِبُّنَا}})<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي حُمَيْدٍ السَّاعِدِيِّ قَالَ: أَقْبَلْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} مِنْ غَزْوَةِ تَبُوكَ حَتَّى إِذَا أَشْرَفْنَا عَلَى الْمَدِينَةِ قَالَ هَذِهِ طَابَةُ وَ هَذَا أُحُدٌ جَبَلٌ يُحِبُّنَا وَ نُحِبُّهُ}} (مجلسی، بحار الأنوار، ج۲۱، ص۲۴۸)؛ ابوحمید ساعدی گفت: به اتفاق حضرت رسول{{صل}} از تبوک مراجعت کردیم و هنگامی که نزدیک مدینه رسیدیم، حضرت فرمودند: این سرزمین طهارت و پاکیزگی است و این کوه احد است که ما را دوست دارد و ما هم او را دوست داریم.</ref>. و [[زندگی]] بدون [[طبیعت]] مخصوصاً آب، هوا و [[زمین]] [[پاک]] و حاصل‌خیز، مطلوب نخواهد بود<ref>{{متن حدیث|قَالَ الصَّادِقُ{{ع}}: لَا تَطِيبُ السُّكْنَى إِلَّا بِثَلَاثٍ الْهَوَاءِ الطَّيِّبِ وَ الْمَاءِ الْغَزِيرِ الْعَذْبِ وَ الْأَرْضِ الْخَوَّارَةِ}} (ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ص۳۲۰)؛ امام صادق{{ع}} فرمودند: هیچ نقطه‌ای برای سکونت جز با سه چیز مطبوع نیست: هوای خوش، آب فراوان گوارا و زمین حاصل‌خیز.</ref> و این سه مورد برای زندگی [[انسان]]، نیاز ضروری است. ازاین‌رو انسان از [[آلوده]] کردن اطراف [[چاه]] و نهری که [[مردم]] از آن استفاده می‌کنند ({{متن حدیث|نَهَى [رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}] عَنِ الْبُزَاقِ فِي الْبِئْرِ الَّتِي يُشْرَبُ مِنْهَا}})<ref>ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۰؛ رسول خدا{{صل}} نهی فرمودند از افکندن آب دهان در چاه آبی که مورد استفاده مردم است.</ref> و همچنین از آلوده ساختن [[خاک]] زیرِ درخت میوه‌دار منع شده است ({{متن حدیث|نَهَى رَسُولُ اللَّهِ أَنْ يُتَغَوَّطَ عَلَى شَفِيرِ بِئْرِ مَاءٍ... أَوْ تَحْتَ شَجَرَةٍ مُثْمِرَةٍ}})<ref>{{متن حدیث|عَلِيّ{{ع}} قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} أَنْ يُتَغَوَّطَ عَلَى شَفِيرِ بِئْرِ مَاءٍ يُسْتَعْذَبُ مِنْهَا أَوْ شَطِّ نَهَرٍ يُسْتَعْذَبُ مِنْهُ أَوْ تَحْتَ شَجَرَةٍ مُثْمِرَةٍ}} (راوندی کاشانی، النوادر، ص۴۳)؛ حضرت علی{{ع}} فرمودند: رسول خدا{{صل}} نهی می‌کرد که افراد، کنار چاه آب آشامیدنی، یا نهر آب آشامیدنی یا زیر درخت میوه‌دار، قضای حاجت انجام دهند.</ref>. آلوده کردن [[محیط زیست]] و معابر عمومی علاوه بر [[ظلم]] به محیط زیست ({{متن حدیث|الْمَاءُ لَهُ سُكَّانٌ فَلَا تُؤْذِهِمْ بِبَوْلٍ وَ لَا غَائِطٍ}})<ref>حضرت علی{{ع}} فرمودند: آب، ساکنانی دارد. پس با بول و تخلی کردن در آب، آنها را اذیت نکنید؛ ابن‌أبی جمهور، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج۲، ص۱۸۷.</ref> ظلم به سایر افراد [[جامعه]] نیز محسوب می‌شود؛ زیرا همه مردم و [[مخلوقات]] از آنها استفاده می‌کنند. مراعات کردن چنین مواردی نشانه [[درک]] و [[فهم]] ({{متن حدیث|مِنْ فِقْهِ الرَّجُلِ}})<ref>{{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: مِنْ فِقْهِ الرَّجُلِ أَنْ يَرْتَادَ لِبَوْلِهِ وَ مِنْ فِقْهِ الرَّجُلِ أَنْ يَعْرِفَ مَوْضِعَ بُزَاقِهِ مِنَ النَّادِي}} (راوندی کاشانی، النوادر، ص۴۳)؛ رسول خدا{{صل}} فرمودند: از نشانه‌های درک و فهم انسان، این است که محل ادرار و محل انداختن آب دهان خویش را شناسایی کند و پنهان بدارد.</ref> و [[شخصیت]] هر [[انسانی]] است<ref>[[علی رضا آزادی|آزادی، علی رضا]]، [[ ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات (کتاب)|ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات]]</ref>.

حیوانات نیز جزئی از [[طبیعت]] و نعمت‌های الهی‌اند که [[خداوند]] در [[اختیار]] [[بشر]] قرار داده است؛ ولی اگر به صورت صحیح و با [[رفتار عادلانه]] از آنها استفاده نکنیم ({{متن حدیث|اعْدِلْ عَلَى هَذَا الْحَمْلِ}})<ref>{{متن حدیث|عَنْ حَمَّادٍ اللَّحَّامِ قَالَ مَرَّ قِطَارٌ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فَرَأَى زَامِلَةً قَدْ مَالَتْ فَقَالَ: يَا غُلَامُ اعْدِلْ عَلَى هَذَا الْحَمْلِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يُحِبُّ الْعَدْلَ}} (ابن‌بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۹۲)؛ ابن‌فضّال از حمّاد لحّام روایت کرده است که قطاری از شتران متعلّق به امام صادق{{ع}} از برابر او می‌گذشت، پس شتر حامل آب و طعام را دید که بارش کج شده و به یک سو متمایل شده است. حضرت فرمودند: ای غلام، بار این شتر را متعادل کن، زیرا خدای تعالی عدل را دوست می‌دارد.</ref> و [[حقوق]] آنها را [[حفظ]] نکنیم، در [[حقیقت]] [[ظلم]] به حیوانات خواهد بود. [[انسان]] اجازه ندارد هر کاری دلش خواست با حیوانات انجام دهد ({{متن حدیث|لَا تُجَزُّوا نَوَاصِيَ الْخَيْلِ}})؛ زیرا همه اعضای آنها برای استفاده خاصی برایش [[خلق]] شده است ({{متن حدیث|فَإِنَّ الْخَيْرَ فِي نَوَاصِيهَا وَ إِنَّ أَعْرَافَهَا دَفْؤُهَا}}) و با [[نقص]] کوچک‌ترین عضو، حیوان دچار [[اذیت]] می‌گردد و ظلم به آن تلقی می‌شود. {{متن حدیث|رُوِيَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ{{ص}} أَنَّهُ قَالَ: لَا تُجَزُّوا نَوَاصِيَ الْخَيْلِ وَ لَا أَعْرَافَهَا وَ لَا أَذْنَابَهَا فَإِنَّ الْخَيْرَ فِي نَوَاصِيهَا وَ إِنَّ أَعْرَافَهَا دَفْؤُهَا وَ إِنَّ أَذْنَابَهَا مَذَابُّهَا}}<ref>طبرسی، مکارم الأخلاق، ص۲۶۴.</ref>.

برخی حیوانات برای معاش انسان [[خلق]] شده‌اند؛ ولی آزار جسمی و [[روحی]] آنها [[ممنوع]] است و نباید به هر بهانه‌ای [[اقدام]] به از بین بردن آن حیوانات کرد؛ حتی تخم پرندگانی که در لانه‌اند، به عنوان [[ذمه]] و در [[پناه]] [[الهی]] است ({{متن حدیث|إِنَّ الْفَرْخَ فِي وَكْرِهَا فِي ذِمَّةِ اللَّهِ مَا لَمْ تَطِرْ}}) و نمی‌توان به آنها دست‌درازی نمود. {{متن حدیث|عَنِ الْأَفْلَحِ قَالَ: سَأَلْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ{{ع}} عَنِ الْعُصْفُورِ يُفْرِخُ فِي الدَّارِ هَلْ يُؤْخَذُ فِرَاخُهُ؟ فَقَالَ: لَا إِنَّ الْفَرْخَ فِي وَكْرِهَا فِي ذِمَّةِ اللَّهِ مَا لَمْ تَطِرْ}}<ref>طوسی، تهذیب الأحکام، ج۹، ص۲۰.</ref>. افلح می‌گوید: از [[امام سجاد]]{{ع}} درباره پرنده‌ای که در [[خانه]]، لانه‌ای درست کرده و تخم‌گذاری نموده است، سؤال شد که آیا می‌شود جوجه‌های آن را برداشت. [[حضرت]] فرمودند: جوجه‌ای که در لانه است در [[پناه]] و [[ذمه]] [[خداوند]] است، مادامی که توان پرواز داشته باشد<ref>[[علی رضا آزادی|آزادی، علی رضا]]، [[ ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات (کتاب)|ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات]]</ref>.

از جمله نعمت‌هایی که [[خداوند]] در [[طبیعت]] برای [[بشر]] قرار داده است و اهمیت زیادی در [[زندگی]] وی دارد، درختان و گیاهان می‌باشد<ref>{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَكُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ}} «اوست که از آسمان برای شما آبی فرو فرستاد که آشامیدنی (شما) و گیاهی که در آن (چارپایانتان را) می‌چرانید از آن است» سوره نحل، آیه ۱۰.</ref>. [[حفظ]] و [[قطع]] نکردنِ درختان، باعث [[طولانی شدن عمر]] [[انسان]] می‌شود ({{متن حدیث|مِمَّا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ... وَ أَنْ يُحْتَرَزَ عَنْ قَطْعِ الْأَشْجَارِ الرَّطْبَةِ}})<ref>{{متن حدیث|قَالَ عَلِيٌّ{{ع}}: إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْكَلَامُ وَ مِمَّا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ تَرْكُ الْأَذَى وَ تَوْقِيرُ الشُّيُوخِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ وَ أَنْ يُحْتَرَزَ عَنْ قَطْعِ الْأَشْجَارِ الرَّطْبَةِ إِلَّا عِنْدَ الضَّرُورَةِ وَ إِسْبَاغُ الْوُضُوءِ وَ حِفْظُ الصِّحَّةِ}} (مجلسی، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۳۱۹)؛ حضرت علی{{ع}} فرمودند: چون خِرَد، کامل شود، سخن کوتاه گردد. یکی از چیزهایی که عمر را می‌افزاید، آزار نکردن و احترام به سالمندان، صله رحم و دوری از بریدن درختان‌تر است، مگر در حال ضرورت و کامل وضو گرفتن و حفظ تندرستی.</ref> و در برخی موارد قطع آنان موجبات [[آتش جهنم]] را برای بشر فراهم می‌آورد ({{متن حدیث|مَنْ قَطَعَ سِدْرَةً صَوَّبَ اللَّهُ رَأْسَهُ فِي النَّارِ}})<ref>رسول خدا{{صل}} فرمودند: هرکس درخت سدری را قطع کند خدا سرش را در آتش فرو می‌برد؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج۶۳، ص۱۱۳.</ref>؛ و یکی از مصادیق [[ظلم]] محسوب می‌شود که انسان را از [[بهشت]] دور می‌کند<ref>[[علی رضا آزادی|آزادی، علی رضا]]، [[ ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات (کتاب)|ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات]]</ref>.

'''[[قطع]] درختان فقط در صورت نیاز و [[اضطرار]]''': البته علت منع از قطع برخی درختان، کمبود آنها در برخی مناطق است ({{متن حدیث|إِنَّمَا يُكْرَهُ قَطْعُ السِّدْرِ بِالْبَادِيَةِ لِأَنَّهُ بِهَا قَلِيلٌ}})<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} أَنَّهُ قَالَ: مَكْرُوهٌ قَطْعُ النَّخْلِ وَ سُئِلَ عَنْ قَطْعِ الشَّجَرَةِ قَالَ لَا بَأْسَ قُلْتُ فَالسِّدْرِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ إِنَّمَا يُكْرَهُ قَطْعُ السِّدْرِ بِالْبَادِيَةِ لِأَنَّهُ بِهَا قَلِيلٌ وَ أَمَّا هَاهُنَا فَلَا يُكْرَهُ}} (کلینی، الکافی، ج۵، ص۲۶۴)؛ امام صادق{{ع}} فرمودند: قطع کردن درخت نخل، مکروه است. از ایشان درباره قطع سایر درختان سؤال شد، فرمودند: اشکالی ندارد. درباره قطع درخت سدر فرمودند: اشکالی ندارد فقط در مناطق بیابانی که پوشش درختی، کم است، مکروه است و در غیر آن مناطق، اشکالی ندارد.</ref>؛ زیرا استفاده معقول از آنها مانعی ندارد ({{متن حدیث|لَا تَقْطَعُوا شَجَرَةً إِلَّا أَنْ تُضْطَرُّوا إِلَيْهَا}})؛ ولی خیلی از اوقات، [[انسان]] به سببِ [[منافع]] زودگذر و شخصی، درختان را قطع می‌کند و باعث [[محرومیت]] منافع عمومی و طولانی مدت می‌شود. این امر، [[تعدی]] از [[حدود الهی]] است و علاوه بر [[ظلم]] به درختان، [[ظلم به دیگران]] نیز محسوب می‌گردد. {{متن حدیث|عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} إِذَا بَعَثَ سَرِيَّةً دَعَا بِأَمِيرِهَا فَأَجْلَسَهُ إِلَى جَنْبِهِ وَ أَجْلَسَ أَصْحَابَهُ بَيْنَ يَدَيْهِ ثُمَّ قَالَ سِيرُوا بِسْمِ اللَّهِ... وَ لَا تَقْطَعُوا شَجَرَةً إِلَّا أَنْ تُضْطَرُّوا إِلَيْهَا}}<ref>کلینی، الکافی، ج۵، ص۳۰.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: موقعی که جدم [[رسول خدا]]{{صل}} یک گُردان [[جنگی]] را به [[مأموریت]] می‌فرستاد، [[فرمانده]] آنان را در کنار خود و گردان را در مقابل فرمانده می‌نشانید. سپس می‌گفت: به [[نام خدا]] و با [[یاری]] [[خدا]] حرکت کنید... اشجار [[دشمن]] را قطع نکنید، مگر آنکه ناچار شوید<ref>[[علی رضا آزادی|آزادی، علی رضا]]، [[ ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات (کتاب)|ظلم‌شناسی با تکیه بر آیات و روایات]]</ref>.