تکذیب: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۹ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۱۲

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

تکذیب در قرآن | تکذیب در حدیث | تکذیب در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل تکذیب (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

تکذیب نسبت دروغ دادن به کسی است.^[۱] در این مدخل منظور آیاتی است که مشرکین پیامبر و رسالت او را تکذیب کرده‌اند و یا پیامبر از سازش با تکذیب کنندگان نهی شده و تمام این موارد در قرآن بازتاب یافته است^[۲].

﴿قُلْ إِنِّي عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَكَذَّبْتُمْ بِهِ مَا عِنْدِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ يَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ﴾^[۳]
﴿قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِنْ فَوْقِكُمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ انْظُرْ كَيْفَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَفْقَهُونَ * وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ وَهُوَ الْحَقُّ قُلْ لَسْتُ عَلَيْكُمْ بِوَكِيلٍ﴾^[۴]
﴿فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ * وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ﴾^[۵]
﴿وَذَرْنِي وَالْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِيلًا * إِنَّ لَدَيْنَا أَنْكَالًا وَجَحِيمًا﴾^[۶]
﴿وَلَكِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّى﴾^[۷]
﴿أَرَأَيْتَ إِنْ كَذَّبَ وَتَوَلَّى﴾^[۸]
﴿حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِمْ بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ * أَمْ لَمْ يَعْرِفُوا رَسُولَهُمْ فَهُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ﴾^[۹]
﴿أَنْ كَانَ ذَا مَالٍ وَبَنِينَ﴾^[۱۰]
﴿وَلَقَدْ جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْهُمْ﴾^[۱۱]
﴿فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جٰاؤُ بِالْبَینٰاتِ وَ الزبُرِ وَ الْکتٰابِ الْمُنِیرِ ﴾^[۱۲]

نکات: در آیات فوق این محورها مطرح گردیده است:

تکذیب عذاب الهی ازسوی مشرکان عصر پیامبر و تأکید خداوند برحق بودن عذاب برای آنان: ﴿وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ وَهُوَ الْحَقُّ﴾^[۱۳]»..
تکذیب قرآن از سوی مشرکان و قبیله پیامبر ذکر گردیده است: ﴿وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ﴾^[۱۴].
تکذیب کنندگان در فکر سازش با پیامبر و کشاندن پیامبر به پیروی از خودشان، و نهی خداوند از اطاعت مکذبان: ﴿فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ﴾^[۱۵].
علاقه‌مندی کافران تکذیبگر، به سازشکاری متقابل با پیامبر و نهی از آن اعلام شده است: ﴿فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ * وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ﴾^[۱۶]
اشراف، ثروتمندان و مترفین صدر اسلام تکذیب کنندگان پیامبر و رسالت او بودند: ﴿فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ﴾^[۱۷]؛ ﴿أَنْ كَانَ ذَا مَالٍ وَبَنِينَ﴾^[۱۸]؛ ﴿﴾^[۱۹].
اهل مکه تکذیب کننده پیامبری محمد برخواسته از میان خودشان: ﴿وَلَقَدْ جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْهُمْ فَكَذَّبُوهُ﴾^[۲۰].
تکذیب پیامبر همانند تکذیب پیامبران پیشین [از طرف یهود] مطرح شده است: ﴿فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ﴾^[۲۱]^[۲۲].

لغت‌شناسی

تکذیب در قرآن

ارتباط تکذیب با کفر و ظلم

تکذیب انبیا، شیوه مخالفان

عوامل تکذیب

جهل و نادانی

هواپرستی و استکبار

استبعاد

گناهان پیاپی

ثروت اندوزی و دنیاطلبی

پیامدهای تکذیب

پیامدهای دنیوی

پیامدهای اخروی

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ کذَبَهُ کذِباً و کذاباً، و أَکذَبْتُهُ: وجدته کاذبا، و کذبْتُه: البته نسبت به کذب دادن ممکن است خودش صادق یا کاذب باشد. آنچه در قرآن در تَکذِیبِ آمده خودش صادق است، مثل: ﴿كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا﴾ «و آنان که کافر شدند و نشانه‌های ما را دروغ شمردند دمساز آتش‌اند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۳۹. (مفردات راغب ص ۷۰۴، ماده کذب)
↑ البته موارد آن بسیار است که به نمونه‌ای از این آیات اشاره می‌گردد: ﴿رَبِّ انْصُرْنِي بِمَا كَذَّبُونِ﴾ «(نوح) گفت: پروردگارا! در برابر آنکه مرا دروغگو شمردند یاریم کن!» سوره مؤمنون، آیه ۲۶. ﴿بَلْ كَذَّبُوا بِالْحَقِّ﴾ «بلکه، حقّ را چون نزدشان آمد دروغ انگاشتند پس، در کاری پیچ در پیچ افتادند» سوره ق، آیه ۵. ﴿كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا﴾ «پیش از ایشان، قوم نوح (پیامبران را) دروغگو شمردند و بنده ما نوح را دروغزن دانستند و گفتند: دیوانه است و (نوح از تبلیغ آن قوم) بازداشته شد» سوره قمر، آیه ۹. ﴿كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ﴾ «قوم ثمود و عاد، آن (هنگامه) درهم کوبنده را دروغ شمردند» سوره حاقه، آیه ۴. ﴿وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ﴾ «و اگر (مشرکان) تو را دروغگو می‌شمارند، پیش از ایشان، قوم نوح و عاد و ثمود هم (پیامبرانشان را) دروغگو شمردند» سوره حج، آیه ۴۲. ﴿وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ﴾ «و اگر تو را دروغگو می‌شمرند پیشینیان آنان نیز پیامبرانشان را که برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها و کتاب روشنگر (برای آنان) آورده بودند دروغگو شمرده‌اند» سوره فاطر، آیه ۲۵. «و قال: ﴿فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ﴾ «ما خوب می‌دانیم که آنچه می‌گویند تو را اندوهناک می‌گرداند؛ (امّا) به راستی آنان تو را دروغزن نمی‌شمارند بلکه این ستمگران آیات خداوند را انکار می‌کنند» سوره انعام، آیه ۳۳.
↑ «بگو: بی‌گمان من از پروردگارم برهانی (روشن) دارم و شما آن را دروغ شمرده‌اید؛ آنچه آن را شتابناک می‌جویید نزد من نیست؛ داوری جز با خداوند نیست (که) حق را پی می‌گیرد و او بهترین جداکنندگان (حق از باطل) است» سوره انعام، آیه ۵۷.
↑ «بگو: او تواناست که عذابی آسمانی یا زمینی بر شما برانگیزد یا شما را گروه گروه به جان هم اندازد و رنج برخی از شما را به برخی دیگر بچشاند؛ بنگر چگونه آیات را گونه گون می‌آوریم باشد که آنان دریابند * و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۵.
↑ «پس، از دروغ‌انگاران پیروی مکن! * دوست دارند نرمی پیشه کنی تا نرمی پیش گیرند» سوره قلم، آیه ۸-۹.
↑ «و مرا با این دروغ‌انگاران شاد خوار وا بگذار و به آنان اندکی مهلت بخش * ما نزد خود بندها و دوزخی داریم،» سوره مزمل، آیه ۱۱-۱۲.
↑ «ولی دروغ شمرد و روی گرداند» سوره قیامه، آیه ۳۲.
↑ «(یا) اگر دروغ انگارد و رو گرداند،» سوره علق، آیه ۱۳.
↑ «تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند * یا آنکه پیامبر خود را نشناخته‌اند از این روی او را منکرند؟» سوره مؤمنون، آیه ۶۴-۶۹.
↑ «(که گناه می‌ورزد) برای آنکه مال و پسرانی دارد،» سوره قلم، آیه ۱۴.
↑ «و به یقین پیامبری از خود آنان نزدشان آمد امّا او را دروغگو شمردند بنابراین عذاب، آنان را در حالی که ستمگر بودند فرو گرفت» سوره نحل، آیه ۱۱۳.
↑ «پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.
↑ «و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۶.
↑ «و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۶.
↑ «پس، از دروغ‌انگاران پیروی مکن!» سوره قلم، آیه ۸.
↑ «پس، از دروغ‌انگاران پیروی مکن! * دوست دارند نرمی پیشه کنی تا نرمی پیش گیرند» سوره قلم، آیه ۸-۹.
↑ «پس، از دروغ‌انگاران پیروی مکن!» سوره قلم، آیه ۸.
↑ «(که گناه می‌ورزد) برای آنکه مال و پسرانی دارد،» سوره قلم، آیه ۱۴.
↑ «و مرا با این دروغ‌انگاران شاد خوار وا بگذار و به آنان اندکی مهلت بخش» سوره مزمل، آیه ۱۱.
↑ «و به یقین پیامبری از خود آنان نزدشان آمد امّا او را دروغگو شمردند بنابراین عذاب، آنان را در حالی که ستمگر بودند فرو گرفت» سوره نحل، آیه ۱۱۳.
↑ «پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.
↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۳۳۳.

[1] کذَبَهُ کذِباً و کذاباً، و أَکذَبْتُهُ: وجدته کاذبا، و کذبْتُه: البته نسبت به کذب دادن ممکن است خودش صادق یا کاذب باشد. آنچه در قرآن در تَکذِیبِ آمده خودش صادق است، مثل: ﴿كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا﴾ «و آنان که کافر شدند و نشانه‌های ما را دروغ شمردند دمساز آتش‌اند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۳۹. (مفردات راغب ص ۷۰۴، ماده کذب)

[2] البته موارد آن بسیار است که به نمونه‌ای از این آیات اشاره می‌گردد: ﴿رَبِّ انْصُرْنِي بِمَا كَذَّبُونِ﴾ «(نوح) گفت: پروردگارا! در برابر آنکه مرا دروغگو شمردند یاریم کن!» سوره مؤمنون، آیه ۲۶. ﴿بَلْ كَذَّبُوا بِالْحَقِّ﴾ «بلکه، حقّ را چون نزدشان آمد دروغ انگاشتند پس، در کاری پیچ در پیچ افتادند» سوره ق، آیه ۵. ﴿كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا﴾ «پیش از ایشان، قوم نوح (پیامبران را) دروغگو شمردند و بنده ما نوح را دروغزن دانستند و گفتند: دیوانه است و (نوح از تبلیغ آن قوم) بازداشته شد» سوره قمر، آیه ۹. ﴿كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ﴾ «قوم ثمود و عاد، آن (هنگامه) درهم کوبنده را دروغ شمردند» سوره حاقه، آیه ۴. ﴿وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ﴾ «و اگر (مشرکان) تو را دروغگو می‌شمارند، پیش از ایشان، قوم نوح و عاد و ثمود هم (پیامبرانشان را) دروغگو شمردند» سوره حج، آیه ۴۲. ﴿وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ﴾ «و اگر تو را دروغگو می‌شمرند پیشینیان آنان نیز پیامبرانشان را که برهان‌ها (ی روشن) و نوشته‌ها و کتاب روشنگر (برای آنان) آورده بودند دروغگو شمرده‌اند» سوره فاطر، آیه ۲۵. «و قال: ﴿فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ﴾ «ما خوب می‌دانیم که آنچه می‌گویند تو را اندوهناک می‌گرداند؛ (امّا) به راستی آنان تو را دروغزن نمی‌شمارند بلکه این ستمگران آیات خداوند را انکار می‌کنند» سوره انعام، آیه ۳۳.

[3] «بگو: بی‌گمان من از پروردگارم برهانی (روشن) دارم و شما آن را دروغ شمرده‌اید؛ آنچه آن را شتابناک می‌جویید نزد من نیست؛ داوری جز با خداوند نیست (که) حق را پی می‌گیرد و او بهترین جداکنندگان (حق از باطل) است» سوره انعام، آیه ۵۷.

[4] «بگو: او تواناست که عذابی آسمانی یا زمینی بر شما برانگیزد یا شما را گروه گروه به جان هم اندازد و رنج برخی از شما را به برخی دیگر بچشاند؛ بنگر چگونه آیات را گونه گون می‌آوریم باشد که آنان دریابند * و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۵.

[5] «پس، از دروغ‌انگاران پیروی مکن! * دوست دارند نرمی پیشه کنی تا نرمی پیش گیرند» سوره قلم، آیه ۸-۹.

[6] «و مرا با این دروغ‌انگاران شاد خوار وا بگذار و به آنان اندکی مهلت بخش * ما نزد خود بندها و دوزخی داریم،» سوره مزمل، آیه ۱۱-۱۲.

[7] «ولی دروغ شمرد و روی گرداند» سوره قیامه، آیه ۳۲.

[8] «(یا) اگر دروغ انگارد و رو گرداند،» سوره علق، آیه ۱۳.

[9] «تا هنگامی که کامروایان ایشان را به عذاب فرو گیریم؛ ناگاه به زاری می‌افتند * یا آنکه پیامبر خود را نشناخته‌اند از این روی او را منکرند؟» سوره مؤمنون، آیه ۶۴-۶۹.

[10] «(که گناه می‌ورزد) برای آنکه مال و پسرانی دارد،» سوره قلم، آیه ۱۴.

[11] «و به یقین پیامبری از خود آنان نزدشان آمد امّا او را دروغگو شمردند بنابراین عذاب، آنان را در حالی که ستمگر بودند فرو گرفت» سوره نحل، آیه ۱۱۳.

[12] «پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.

[13] «و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۶.

[14] «و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۶.

[15] «پس، از دروغ‌انگاران پیروی مکن!» سوره قلم، آیه ۸.

[16] «پس، از دروغ‌انگاران پیروی مکن! * دوست دارند نرمی پیشه کنی تا نرمی پیش گیرند» سوره قلم، آیه ۸-۹.

[17] «پس، از دروغ‌انگاران پیروی مکن!» سوره قلم، آیه ۸.

[18] «(که گناه می‌ورزد) برای آنکه مال و پسرانی دارد،» سوره قلم، آیه ۱۴.

[19] «و مرا با این دروغ‌انگاران شاد خوار وا بگذار و به آنان اندکی مهلت بخش» سوره مزمل، آیه ۱۱.

[20] «و به یقین پیامبری از خود آنان نزدشان آمد امّا او را دروغگو شمردند بنابراین عذاب، آنان را در حالی که ستمگر بودند فرو گرفت» سوره نحل، آیه ۱۱۳.

[21] «پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.

[22] سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۳۳۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

@@ خط ۸: / خط ۸: @@
 : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[تکذیب (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
 <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
 ==مقدمه==
 *تکذیب نسبت [[دروغ]] دادن به کسی است.<ref>کذَبَهُ کذِباً و کذاباً، و أَکذَبْتُهُ: وجدته کاذبا، و کذبْتُه: البته نسبت به [[کذب]] دادن ممکن است خودش صادق یا کاذب باشد. آنچه در [[قرآن]] در تَکذِیبِ آمده خودش صادق است، مثل: {{متن قرآن|كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا}} «و آنان که [[کافر]] شدند و نشانه‌های  ما را [[دروغ]] شمردند دمساز آتش‌اند؛ آنان در آن جاودانند» [[سوره بقره]]، [[آیه]] ۳۹. (مفردات راغب ص ۷۰۴، ماده [[کذب]])</ref> در این مدخل منظور آیاتی است که [[مشرکین]] [[پیامبر]] و [[رسالت]] او را تکذیب کرده‌اند و یا [[پیامبر]] از [[سازش]] با تکذیب کنندگان [[نهی]] شده و تمام این موارد در [[قرآن]] بازتاب یافته است<ref>البته موارد آن بسیار است که به نمونه‌ای از این آیات اشاره می‌گردد: {{متن قرآن|رَبِّ انْصُرْنِي بِمَا كَذَّبُونِ}} «(نوح) گفت: پروردگارا! در برابر آنکه  مرا دروغگو شمردند یاریم کن!» سوره مؤمنون، آیه ۲۶. {{متن قرآن|بَلْ كَذَّبُوا بِالْحَقِّ}} «بلکه، حقّ را چون نزدشان آمد دروغ انگاشتند پس، در کاری پیچ در پیچ افتادند» سوره ق، آیه ۵. {{متن قرآن|كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا}} «پیش از ایشان، قوم نوح (پیامبران را) دروغگو شمردند و بنده ما نوح را دروغزن دانستند و گفتند: دیوانه است و (نوح از تبلیغ آن قوم) بازداشته شد» سوره قمر، آیه ۹. {{متن قرآن|كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ}} «قوم ثمود و عاد، آن (هنگامه) درهم کوبنده را دروغ شمردند» سوره حاقه، آیه ۴. {{متن قرآن|وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ}} «و اگر (مشرکان) تو را دروغگو می‌شمارند، پیش از ایشان، قوم نوح و عاد و ثمود هم (پیامبرانشان را) دروغگو شمردند» سوره حج، آیه ۴۲. {{متن قرآن|وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ}} «و اگر تو را دروغگو می‌شمرند پیشینیان آنان نیز پیامبرانشان را که برهان‌ها (ی روشن)  و نوشته‌ها و کتاب روشنگر (برای آنان) آورده بودند دروغگو شمرده‌اند» سوره فاطر، آیه ۲۵. «و قال: {{متن قرآن|فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ}} «ما خوب می‌دانیم که آنچه می‌گویند تو را اندوهناک می‌گرداند؛ (امّا) به راستی آنان تو را دروغزن نمی‌شمارند بلکه این ستمگران آیات خداوند را انکار می‌کنند» سوره انعام، آیه ۳۳.</ref>.
@@ خط ۲۱: / خط ۲۲: @@
 #{{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جٰاؤُ بِالْبَینٰاتِ وَ الزبُرِ وَ الْکتٰابِ الْمُنِیرِ }}<ref>«پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.</ref>
-==نکات==
+'''نکات:''' در [[آیات]] فوق این محورها مطرح گردیده است:
-در [[آیات]] فوق این محورها مطرح گردیده است:
 #تکذیب [[عذاب الهی]] ازسوی [[مشرکان]] [[عصر پیامبر]] و تأکید [[خداوند]] برحق بودن [[عذاب]] برای آنان: {{متن قرآن|وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ وَهُوَ الْحَقُّ}}<ref>«و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۶.</ref>»..
 #تکذیب [[قرآن]] از سوی [[مشرکان]] و [[قبیله]] [[پیامبر]] [[ ذکر]] گردیده است: {{متن قرآن|وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ}}<ref>«و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۶.</ref>.
@@ خط ۳۱: / خط ۳۱: @@
 #تکذیب [[پیامبر]] همانند تکذیب [[پیامبران پیشین]] [از طرف [[یهود]]] مطرح شده است: {{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ}}<ref>«پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۳۳۳.</ref>.
-==تکذیب در دایره المعارف قرآن کریم==
+==لغت‌شناسی==
-==مقدمه==
-[[تکذیب]] مصدر باب تفعیل از ماده "ک ـ ذ ـ ب" به معنای [[انکار]] کردن، [[دروغ]] پنداشتن چیزی و نسبت دروغ دادن به کسی است.<ref>المصباح، ص ۵۲۸؛ التحقیق، ج ۱۰، ص ۳۶؛ لسان العرب، ج ۱۲، ص ۵۲، "کذب".</ref>تکذیب در اصطلاح [[قرآن]] و [[روایات]]، در برابر [[تصدیق]] ([[ایمان]])<ref>مفردات، ص ۴۷۹ - ۴۸۰، ۷۰۴، "صدق، کذب"؛ تحف العقول، ص ۴۰۱؛ بحارالانوار، ج ۱، ص ۱۵۸.</ref> و به معنای انکار حقایقی مانند [[خداوند]]، [[پیامبر]]، [[امام]] و [[روز قیامت]] است<ref>معارف و معاریف ج ۳، ص ۶۵۳.</ref> و به طور کلی مکذِّب کسی است که [[حق]] را تکذیب کند.<ref>الفروق اللغویه، ص ۲۱۴.</ref>
 ==[[تکذیب]] در [[قرآن]]==
-[[قرآن کریم]] در بیش از ۲۰۰ [[آیه]] (به طور صریح یا غیر صریح) به موضوع [[تکذیب]] پرداخته است. در این [[آیات]] از تکذیب این امور سخن به میان آمده است:
-:[[آیات الهی]]: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا صُمٌّ وَبُكْمٌ فِي الظُّلُمَاتِ مَنْ يَشَإِ اللَّهُ يُضْلِلْهُ وَمَنْ يَشَأْ يَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و دروغ انگاران آیات ما، کران و لالانی در تاریکی‌هایند؛ هر کس را خداوند بخواهد، در بیراهی وا می‌نهد و هر کس را بخواهد، بر راهی راست می‌دارد» سوره انعام، آیه ۳۹.</ref>،
-:[[حق]]: {{متن قرآن|فَقَدْ كَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُمْ فَسَوْفَ يَأْتِيهِمْ أَنْبَاءُ مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ}}<ref>«بی‌گمان حق را هنگامی که نزدشان آمد دروغ شمردند، به زودی اخبار آنچه را که ریشخند می‌کردند به آنان خواهد رسید» سوره انعام، آیه ۵.</ref>، {{متن قرآن|وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ وَهُوَ الْحَقُّ قُلْ لَسْتُ عَلَيْكُمْ بِوَكِيلٍ}}<ref>«و قوم تو آن را دروغ شمردند در حالی که آن، حقّ است؛ بگو: من بر (نگهداشت) شما گمارده نیستم» سوره انعام، آیه ۶۶.</ref>،
-:[[انبیا]] و [[مرسلین]]: {{متن قرآن|أَفَرَأَيْتَ إِنْ مَتَّعْنَاهُمْ سِنِينَ}}<ref>«چه بینی اگر سال‌ها برخوردارشان گردانیم؟» سوره شعراء، آیه ۲۰۵.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم  و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم ؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref>،
-:[[بیم دهندگان]]: {{متن قرآن|كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِالنُّذُرِ}}<ref>«(قوم) ثمود بیم دادن  را دروغ شمردند» سوره قمر، آیه ۲۳.</ref>،
-:[[قرآن]]: {{متن قرآن|قُلْ إِنِّي عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَكَذَّبْتُمْ بِهِ مَا عِنْدِي مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ يَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ}}<ref>«بگو: بی‌گمان من از پروردگارم برهانی (روشن) دارم و شما آن را دروغ شمرده‌اید؛ آنچه آن را شتابناک می‌جویید نزد من نیست؛ داوری جز با خداوند نیست (که) حق را پی می‌گیرد و او بهترین جداکنندگان (حق از باطل) است» سوره انعام، آیه ۵۷.</ref>؛ {{متن قرآن|بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ}}<ref>«بلکه آنچه را که به دانش آن چیرگی نداشتند و هنوز تأویل آن به آنان نرسیده است دروغ شمردند؛ پیشینیان اینان نیز همین‌گونه (کتاب آسمانی را) دروغ شمردند و بنگر که سرانجام ستمگران چگونه بود» سوره یونس، آیه ۳۹.</ref>؛ {{متن قرآن|فَذَرْنِي وَمَنْ يُكَذِّبُ بِهَذَا الْحَدِيثِ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«بنابراین مرا با آن کسان که این سخن را دروغ می‌شمرند وا بگذار! به زودی آنان را آرام آرام از جایی که درنیابند فرو می‌گیریم» سوره قلم، آیه ۴۴.</ref>،
-:سخن راست [[خداوند]]: {{متن قرآن|فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَكَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءَهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِلْكَافِرِينَ}}<ref>«پس ستمگرتر از آن کس که بر خداوند دروغ بندد و راستی را چون به او برسد دروغ شمارد کیست؟ آیا جایگاه کافران در دوزخ نیست؟» سوره زمر، آیه ۳۲.</ref>،
-:[[نعمت‌های الهی]]: {{متن قرآن|فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ}}<ref>«پس کدام نعمت پروردگارتان را دروغ می‌شمارید؟» سوره الرحمن، آیه ۱۳.</ref>،
-:[[لقای الهی]]: {{متن قرآن|قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ حَتَّى إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُواْ يَا حَسْرَتَنَا عَلَى مَا فَرَّطْنَا فِيهَا وَهُمْ يَحْمِلُونَ أَوْزَارَهُمْ عَلَى ظُهُورِهِمْ أَلاَ سَاء مَا يَزِرُونَ}}<ref>«کسانی که لقای خداوند را دروغ شمردند بی‌گمان زیان برده‌اند؛ تا آنگاه که رستخیز ناگهان بر آنان در رسد می‌گویند: ای دریغ از آن کوتاهی‌ها که در دنیا کرده‌ایم! - در حالی که بارهای سنگین (گناهان) خود را بر دوش می‌کشند- آگاه باشید! بد باری است که بر دوش می‌کشن» سوره انعام، آیه ۳۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَنْ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنَ النَّهَارِ يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ}}<ref>«و روزی که آنان را گرد می‌آورد گویی جز ساعتی از روز درنگ نداشته‌اند (چنان‌که) همدیگر را می‌شناسند؛ کسانی که لقای خداوند را دروغ شمردند بی‌گمان زیان برده‌اند و راهیاب نبوده‌اند» سوره یونس، آیه ۴۵.</ref>،
-:لقای [[آخرت]]: {{متن قرآن|وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِلِقَاءِ الْآخِرَةِ وَأَتْرَفْنَاهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يَأْكُلُ مِمَّا تَأْكُلُونَ مِنْهُ وَيَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُونَ}}<ref>«و سرکردگان از قوم او که کفر ورزیده و لقای جهان واپسین را دروغ شمرده بودند و ما در زندگانی این جهان به آنها رفاه بخشیده بودیم گفتند: این (پیامبر) جز بشری مانند شما نیست، از آنچه می‌خورید می‌خورد و از آنچه می‌آشامید می‌آشامد» سوره مؤمنون، آیه ۳۳.</ref>،
-:[[روز]] [[جزا]]: {{متن قرآن|كَلَّا بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ}}<ref>«نه چنین است بلکه شما روز پاداش و کیفر را دروغ می‌شمارید» سوره انفطار، آیه ۹.</ref>؛ {{متن قرآن|كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ}}<ref>«قوم ثمود و عاد، آن (هنگامه) درهم کوبنده را دروغ شمردند» سوره حاقه، آیه ۴.</ref>.<ref>تفسیر ماوردی، ج ۶، ص ۲۲۳.</ref>،
-:[[قیامت]]: {{متن قرآن|بَلْ كَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَنْ كَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِيرًا}}<ref>«بلکه آنان رستخیز را دروغ شمرده‌اند و ما برای هر کس که رستخیز را دروغ شمارد آتشی فروزان آماده کرده‌ایم» سوره فرقان، آیه ۱۱.</ref>
-:و [[پاداش]] نیکوتر: {{متن قرآن|وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى}}<ref>«و وعده نیکوترین (بهشت) را دروغ شمرد،» سوره لیل، آیه ۹.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی، سید سعید]]، [[تکذیب (مقاله)|مقاله "تکذیب"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>
 ==[[ارتباط]] تکذیب با [[کفر]] و [[ظلم]]==
-گرچه تکذیب خودش کفر نیست؛ لیکن بر کفر دلالت می‌‌کند،<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۷۲.</ref> زیرا در تعریف کفر گفته شده که آن [[جهل]] به [[معارف]] است و گاه همراه با [[استکبار]] و تکذیب [[پیامبران]] و [[کتاب‌های آسمانی]] است و گاه مانند کفر [[مستضعفان]] بدون انکار است.<ref> المیزان، ج ۵، ص ۲۳۸.</ref> کفر در صورت همراه بودن با تکذیب مستلزم [[خلود]] در [[آتش دوزخ]] است: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«و آنان که کافر شدند و نشانه‌های  ما را دروغ شمردند دمساز آتش‌اند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۳۹.</ref> و گرنه در آن احتمال [[نجات]] هست، گرچه پس از توقف طولانی یا کوتاه در [[جهنم]] باشد.<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج ۶، ص ۲۳۴.</ref>
-برخی از واژه "[[اصحاب]]" در [[آیه]] {{متن قرآن|وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ أُولَئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَالشُّهَدَاءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ}}<ref>«و کسانی که به خداوند و پیامبرانش ایمان آورده‌اند، نزد پروردگار خویش همان راستگویان و شهیدانند؛ آنان راست پاداش و فروغشان؛ و آن کسان که کافر شدند و آیات ما را دروغ شمردند دوزخی‌اند» سوره حدید، آیه ۱۹.</ref> [[خلود]] را نسبت به صورت نخست استفاده کرده‌اند.<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج ۶، ص ۲۳۴.</ref>
-[[قرآن کریم]]، کسی را که بر [[خداوند]] [[افترا]] بسته یا [[آیات]] دلالت کننده بر وی را [[تکذیب]] کند، [[ظالم]] ترین [[انسان‌ها]] دانسته است: {{متن قرآن|وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«و ستمگرتر از آن کس که بر خداوند دروغی بندد یا آیات او را دروغ شمارد، کیست؟» سوره انعام، آیه ۲۱.</ref> در توضیح آن باید گفت که [[ظلم]] عبارت از [[انحراف]] و [[خروج]] از [[حد وسط]] است و تحلیل دقیق [[عقلی]] مفید آن است که [[زشتی]] هر گناهی به مقدار ظلمی است که در آن وجود دارد و همان گونه که ظلم با [[اختلاف]] ویژگی‌های ظالم، کوچک یا بزرگ می‌‌شود، با توجه به کسی که ظلم بر وی واقع شده یا [[اراده]] شده واقع شود نیز کوچک و بزرگ می‌‌گردد و هرچه [[شأن]] آن شخص عظیم‌تر باشد، ظلم نیز بزرگ‌تر خواهد بود و از آنجا که چیزی بزرگ‌تر و والاتر از خداوند و آیات وی نیست، کسی که به [[خدا]] افترا بسته یا آیات وی را تکذیب کند، ظالم ترین شخص خواهد بود، هرچند در [[حقیقت]] به خود [[ستم]] کرده است<ref>المیزان، ج ۷، ص ۴۴.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی، سید سعید]]، [[تکذیب (مقاله)|مقاله "تکذیب"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>
 ==تکذیب [[انبیا]]، [[شیوه]] [[مخالفان]]==
-تکذیب و متهم ساختن [[پیامبران]] به [[دروغگویی]] از شیوه‌های معمول مخالفان انبیا بوده است. [[قرآن]] تکذیب [[نوح]]{{ع}} {{متن قرآن|فَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ مَا نَرَاكَ إِلَّا بَشَرًا مِثْلَنَا وَمَا نَرَاكَ اتَّبَعَكَ إِلَّا الَّذِينَ هُمْ أَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّأْيِ وَمَا نَرَى لَكُمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِبِينَ}}<ref>«پس سردستگان کافر از قوم وی گفتند: ما تو را جز بشری مانند خویش نمی‌دانیم و جز این نمی‌بینیم که فرومایگان ما نسنجیده  از تو پیروی کرده‌اند و در شما برتری نسبت به خویش نمی‌بینیم بلکه شما را دروغگو می‌پنداریم» سوره هود، آیه ۲۷.</ref>،
-:هود{{ع}} {{متن قرآن|قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي سَفَاهَةٍ وَإِنَّا لَنَظُنُّكَ مِنَ الْكَاذِبِينَ}}<ref>«سرکردگان کافر از قوم وی گفتند: بی‌گمان ما تو را در نابخردی می‌بینیم و ما تو را از دروغگویان می‌دانیم» سوره اعراف، آیه ۶۶.</ref>،
-:[[صالح]]{{ع}} {{متن قرآن|أَأُلْقِيَ الذِّكْرُ عَلَيْهِ مِنْ بَيْنِنَا بَلْ هُوَ كَذَّابٌ أَشِرٌ}}<ref>«آیا در میان ما کتاب آسمانی را تنها بر او فرو افکنده‌اند؟ (خیر)، بلکه او دروغزنی خویشتن‌خواه است» سوره قمر، آیه ۲۵.</ref>،
-:[[موسی]]{{ع}} {{متن قرآن|أَسْبَابَ السَّمَاوَاتِ فَأَطَّلِعَ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّي لَأَظُنُّهُ كَاذِبًا وَكَذَلِكَ زُيِّنَ لِفِرْعَوْنَ سُوءُ عَمَلِهِ وَصُدَّ عَنِ السَّبِيلِ وَمَا كَيْدُ فِرْعَوْنَ إِلَّا فِي تَبَابٍ}}<ref>«راه‌های آسمان‌ها، تا به خدای موسی بنگرم  و من او را دروغگو می‌پندارم، و بدین‌گونه بدی کردار فرعون در چشم او آراسته گشت و از راه بازداشته شد و چاره‌بینی فرعون جز زیانکاری  نداشت» سوره غافر، آیه ۳۷.</ref>،
-:[[شعیب]]{{ع}} {{متن قرآن|وَمَا أَنْتَ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا وَإِنْ نَظُنُّكَ لَمِنَ الْكَاذِبِينَ}}<ref>«و تو جز بشری مانند ما نیستی و بی‌گمان ما تو را از دروغگویان می‌دانیم» سوره شعراء، آیه ۱۸۶.</ref>،
-:[[حضرت محمد]]{{صل}} {{متن قرآن|وَعَجِبُوا أَنْ جَاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ وَقَالَ الْكَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ كَذَّابٌ}}<ref>«و از اینکه بیم‌دهنده‌ای از خودشان به سراغشان آمد شگفتی کردند و کافران گفتند: این جادوگری بسیار دروغگوست» سوره ص، آیه ۴.</ref> و همه انبیا {{متن قرآن|قَالُوا مَا أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا وَمَا أَنْزَلَ الرَّحْمَنُ مِنْ شَيْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا تَكْذِبُونَ}}<ref>«گفتند: شما جز بشری مانند ما نیستید و (خداوند) بخشنده، چیزی فرو نفرستاده است و شما جز دروغ نمی‌گویید» سوره یس، آیه ۱۵.</ref>؛ {{متن قرآن|فَإِنْ كَذَّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ جَاءُوا بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَالْكِتَابِ الْمُنِيرِ}}<ref>«پس اگر تو را دروغگو شمرده‌اند (بدان که) پیامبران پیش از تو (نیز) که برهان‌ها و نوشته‌ها و کتاب روشنگر را آورده بودند، دروغگو شمرده شده‌اند» سوره آل عمران، آیه ۱۸۴.</ref> از سوی [[اقوام]] ایشان را [[نقل]] کرده و [[صبر]] و [[بردباری]] آنان در برابر این تکذیب‌ها {{متن قرآن|وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُوا عَلَى مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ وَلَقَدْ جَاءَكَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِينَ}}<ref>«و به یقین پیش از تو (نیز) پیامبرانی دروغگو شمرده شدند پس، هر چه دروغگو شمرده شدند و آزار دیدند شکیبایی ورزیدند تا آنکه یاری ما به ایشان رسید؛ و برای کلمات خداوند هیچ دگرگون‌کننده‌ای نیست و بی‌گمان (برخی) از خبر (های) پیامبران به تو رسیده است» سوره انعام، آیه ۳۴.</ref> را یادآور شده است و به [[رسول]] گرامی خود که از [[تکذیب]] [[اندوهگین]] گردیده {{متن قرآن|قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لَا يُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ}}<ref>«ما خوب می‌دانیم که آنچه می‌گویند تو را اندوهناک می‌گرداند؛ (امّا) به راستی آنان تو را دروغزن نمی‌شمارند بلکه این ستمگران آیات خداوند را انکار می‌کنند» سوره انعام، آیه ۳۳.</ref> [[دلداری]] داده و او را به [[صبر]] و [[بردباری]] فراخوانده است.<ref>مجمع البیان، ج ۲، ص ۹۰۱.</ref> برخی، اصل [[نبوت]] و همه [[انبیا]] را [[انکار]] کرده و برخی نیز بعضی از انبیا را منکر بوده‌اند <ref>المنیر، ج ۶، ص ۱۱.</ref> و از آنجا که همه انبیا [[هدف]] و [[شخصیت حقوقی]] واحدی دارند،<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۲۸۹؛ تفسیر موضوعی، ج ۶، ص ۵۵.</ref> انکار بعضی از آنها به منزله انکار تمامی آنان است <ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۳۲؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۴، ص ۸۱.</ref> و از این نظر این دو گروه تفاوتی با یکدیگر ندارند و هر دو گروه مستحق عذاب‌اند.
-در برخی [[روایات]] تکذیب [[اهل بیت]]{{ع}} همانند تکذیب [[پیامبران]] دانسته شده و به تکذیب کنندگان [[وعده]] ناخوشایند [[مجازات]] و [[عذاب اخروی]] داده شده است.<ref>الکافی، ج ۱، ص ۴۱۸، ۴۳۵.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی، سید سعید]]، [[تکذیب (مقاله)|مقاله "تکذیب"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>
 ==عوامل تکذیب==
-[[قرآن کریم]] ضمن گزارش تکذیب پیامبران و حقایق از سوی [[اقوام]] ایشان به عوامل آن نیز اشاره کرده است:
 ===[[جهل و نادانی]]===
-گاهی بی خبری افراد از حکمت‌ها، حقایق، [[معارف]]، [[احکام]] و اهداف بلند انبیا موجب تکذیب و [[انکار حقایق]] از سوی آن هاست: {{متن قرآن|بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ}}<ref>«بلکه آنچه را که به دانش آن چیرگی نداشتند و هنوز تأویل آن به آنان نرسیده است دروغ شمردند؛ پیشینیان اینان نیز همین‌گونه (کتاب آسمانی را) دروغ شمردند و بنگر که سرانجام ستمگران چگونه بود» سوره یونس، آیه ۳۹.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۰، ص ۶۶ - ۶۷.</ref> در برخی روایات نیز [[نادانی]] و [[ضعف]] [[بصیرت]]، از عوامل تکذیب به شمار آمده است <ref>بحارالانوار، ج ۳ ص ۶۰.</ref>
 ===[[هواپرستی]] و [[استکبار]]===
-برخی کوته فکران، [[تمایلات]] و خواسته‌های خویش را معیار خوب و بد دانسته، هر چیزی را که موافق [[خواسته‌ها]] و هوس‌های خود نیابند از سرِ استکبار، تکذیب و انکار می‌‌کنند: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم  و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم ؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی» سوره بقره، آیه ۸۷.</ref>.
 ===استبعاد===
-بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|وَمَا مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا إِذْ جَاءَهُمُ الْهُدَى إِلَّا أَنْ قَالُوا أَبَعَثَ اللَّهُ بَشَرًا رَسُولًا}}<ref>«و مردم را هنگامی که برای آنان رهنمود آمد هیچ چیز از ایمان آوردن باز نداشت مگر همین که گفتند: آیا خداوند بشری را به پیامبری برانگیخته است؟!» سوره اسراء، آیه ۹۴.</ref> از جمله چیزهایی که سبب انکار [[پیامبر]]{{صل}} دانسته شده بعید شمردن [[رسالت]] شخصی از جنس [[بشر]] است.
 ===[[گناهان]] پیاپی===
-[[عاقبت]] [[اعمال سوء]] و [[ارتکاب گناهان]] پیاپی، [[تکذیب آیات الهی]] است: {{متن قرآن|ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاءُوا السُّوأَى أَنْ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِئُونَ}}<ref>«سپس سرانجام آنان که بدی کردند بدی  بود، برای آنکه آیات خداوند را دروغ شمردند و آن را به ریشخند می‌گرفتند» سوره روم، آیه ۱۰.</ref>، چون کسی که در [[شهوت‌ها]] فرو رفته و به [[گناه]] دلبسته باشد، هیچ چیزی از جمله [[معاد]] و [[قیامت]] نمی‌تواند مانع ازگناه او باشد:{{متن قرآن|وَمَا يُكَذِّبُ بِهِ إِلَّا كُلُّ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ}}<ref>«و جز تجاوزگر بزهکار، آن را دروغ نمی‌شمرد،» سوره مطففین، آیه ۱۲.</ref> {{متن قرآن|مُعْتَدٍ}} به معنای [[متجاوز]] است و مراد از آن در اینجا متجاوز از حدود [[عبودیت]] است و {{متن قرآن|أَثِيمٍ}} کسی است که گناهان فراوانی داشته باشد.<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۸۸؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۲۳۳.</ref>
 ===[[ثروت اندوزی]] و [[دنیاطلبی]]===
-دنیا طلبی و فرو رفتن در ورطه مادیات باعث [[غفلت]] و [[غرور]] و [[ضعف]] [[عقل]] می‌‌شود و [[انسان]] می‌‌پندارد اگر در [[دنیا]] به ثروتی رسید، [[شایستگی]] آن را داشته و همواره آن را خواهد داشت.<ref> المنیر، ج ۱۵، ص ۲۵۷.</ref> ثروت اندوزی، گاه باعث تردید در فرارسیدن قیامت: {{متن قرآن|وَمَا أَظُنُّ السَّاعَةَ قَائِمَةً وَلَئِنْ رُدِدْتُ إِلَى رَبِّي لَأَجِدَنَّ خَيْرًا مِنْهَا مُنْقَلَبًا}}<ref>«و گمان ندارم که رستخیز برپا شود و اگر مرا به سوی پروردگارم باز گردانند جایگاهی از آن بهتر خواهم یافت» سوره کهف، آیه ۳۶.</ref> یا حتی [[تکذیب]] آن می‌‌گردد: {{متن قرآن|وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى}}<ref>«و وعده نیکوترین (بهشت) را دروغ شمرد،» سوره لیل، آیه ۹.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى}}<ref>«و چون (در دوزخ) فرو افتد داراییش برای او سودی نخواهد داشت،» سوره لیل، آیه ۱۱.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی، سید سعید]]، [[تکذیب (مقاله)|مقاله "تکذیب"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>
 ==پیامدهای تکذیب==
-طبق بسیاری از [[آیات]]، مکذبان فرجام خوشایندی نداشته و سرانجام، آثار [[سوء]] تکذیب دامنگیرشان خواهد شد: {{متن قرآن|قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا}}<ref>«بگو: اگر دعای شما نباشد  پروردگارم به شما بهایی نمی‌دهد که (حقّ را) دروغ شمردید پس به زودی (عذاب) گریبانگیر (شما) خواهد شد» سوره فرقان، آیه ۷۷.</ref>.<ref>[[مجمع البیان]]، ج ۷، ص ۲۸۵.</ref> پیامدهای تکذیب در دو بخش قابل پیگیری است:
 ===پیامدهای [[دنیوی]]===
-# [[گمراهی]]: [[خداوند]] تکذیب کنندگان [[آیات الهی]] را [[مجازات]] کرده، آنان را [[گمراه]] می‌‌کند یعنی از شنیدن و [[استجابت]] [[کلام]] [[حق]]، [[ناشنوا]] و از گفتن کلام حق و [[شهادت به توحید]] و [[رسالت]]، لال می‌‌کند و آنان را در تاریکی‌هایی قرار می‌‌دهد که حقایق را نمی‌بینند: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا صُمٌّ وَبُكْمٌ فِي الظُّلُمَاتِ مَنْ يَشَإِ اللَّهُ يُضْلِلْهُ وَمَنْ يَشَأْ يَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و دروغ انگاران آیات ما، کران و لالانی در تاریکی‌هایند؛ هر کس را خداوند بخواهد، در بیراهی وا می‌نهد و هر کس را بخواهد، بر راهی راست می‌دارد» سوره انعام، آیه ۳۹.</ref>.<ref>المیزان، ج ۷، ص ۸۳ - ۸۴.</ref>
+===پیامدهای [[اخروی]]===
-#طبع [[قلب]]: {{متن قرآن|تِلْكَ الْقُرَى نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنْبَائِهَا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا مِنْ قَبْلُ كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِ الْكَافِرِينَ}}<ref>«ما از اخبار این شهرها برای تو باز می‌گوییم و به راستی پیامبرانشان برهان‌ها (ی روشن)  برای آنان آوردند و آنها بر آن نبودند که به آنچه پیشاپیش دروغ انگاشته بودند ایمان آوردند بدین گونه خداوند بر دل کافران مهر می‌نهد» سوره اعراف، آیه ۱۰۱.</ref>.<ref>المیزان، ج ۸، ص ۲۰۴.</ref> طبع قلب به معنای مهر زدن و نهادن علامت [[کفر]] بر قلب [[کافر]] است که [[ملائکه]] هنگام [[مشاهده]] آن علامت در می‌‌یابند که وی دیگر [[ایمان]] نمی‌آورد.<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص ۱۳۰.</ref> چنین شخصی از [[بهره‌های معنوی]] [[محروم]] گشته، تنها بهره وی همانا [[تکذیب]] است.<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج ۷، ص ۱۱۹.</ref>
-# [[استدراج]] و [[امهال]]: [[خداوند]] درباره مکذبان [[وعده]] داده است که به زودی و ناخودآگاه آنان را دچار استدراج می‌‌کند تا [[شقاوت]] آنان تمام شده، در ورطه [[هلاکت]] افتند: {{متن قرآن|فَذَرْنِي وَمَنْ يُكَذِّبُ بِهَذَا الْحَدِيثِ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ}}<ref>«بنابراین مرا با آن کسان که این سخن را دروغ می‌شمرند وا بگذار! به زودی آنان را آرام آرام از جایی که درنیابند فرو می‌گیریم» سوره قلم، آیه ۴۴.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۳۸۶.</ref> و به آنها مهلت خواهد داد تا بر [[گناهان]] خود بیفزایند،<ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۳۸۶.</ref> زیرا [[تدبیر]] وی] سخت [[استوار]] است: {{متن قرآن|وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ}}<ref>«و به آنان مهلت می‌دهم که تدبیر من سنجیده است» سوره اعراف، آیه ۱۸۳.</ref>
-افزون بر موارد یاد شده که بیشتر مربوط به عقوبت‌های فردی‌اند، چنان چه [[جامعه]] نیز دچار تکذیب شود به عنوان [[مجازات]] از انواع [[برکات]] و [[خیرات]] [[زیاد]] محروم می‌‌شود: {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ}}<ref>«و اگر مردم آن شهرها ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند بر آنان از آسمان و زمین برکت‌هایی می‌گشودیم اما (پیام ما را) دروغ شمردند بنابراین برای آنچه می‌کردند آنان را فرو گرفتیم» سوره اعراف، آیه ۹۶.</ref>؛<ref>المیزان، ج ۸، ص ۲۰۱.</ref> همچنین در صورتی که همه یا اکثر افراد جامعه از مکذبان باشند [[سنّت الهی]] آن است که تکذیب کنندگان با انواع [[بلاها]] به هلاکت برسند: {{متن قرآن|قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ}}<ref>«پیش از شما سنّت‌هایی (بوده و) از میان رفته‌اند پس روی زمین گردش کنید تا بنگرید سرانجام دروغ‌انگاران چگونه بوده است» سوره آل عمران، آیه ۱۳۷.</ref> و نیز {{متن قرآن|بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ}}<ref>«بلکه آنچه را که به دانش آن چیرگی نداشتند و هنوز تأویل آن به آنان نرسیده است دروغ شمردند؛ پیشینیان اینان نیز همین‌گونه (کتاب آسمانی را) دروغ شمردند و بنگر که سرانجام ستمگران چگونه بود» سوره یونس، آیه ۳۹.</ref>.<ref>الصافی، ج ۳، ص ۱۰۲.</ref> از این رو [[آیات]] فراوانی با ذکر [[سرنوشت]] اقوامی که [[پیامبران]] خود را تکذیب کرده‌اند [[مردم]] را به [[عبرت‌گیری]] از سرنوشت شوم آنها [[دعوت]] می‌‌کند، چنان که در [[آیه]] {{متن قرآن|فَانْتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَكَانُوا عَنْهَا غَافِلِينَ}}<ref>«بنابراین از آنان انتقام گرفتیم و برای آنکه آیات ما را دروغ شمردند و از آنها غافل بودند آنان را در دریا غرق کردیم» سوره اعراف، آیه ۱۳۶.</ref> [[سرنوشت]] [[قوم نوح]]، یعنی گرفتن [[انتقام الهی]] از آنها و [[غرق]] ساختن آنان در دریا به سبب [[تکذیب آیات الهی]] و [[غفلت]] از آنها گزارش شده است. در [[روایت]] نیز وارد شده که مکذبان از قوم نوح بر اثر [[تکذیب]] و سایر [[قوم]] وی نیز به سبب [[رضایت]] به تکذیب آنان غرق شدند.<ref>بحارالانوار، ج ۵، ص ۲۸۳.</ref> براساس [[آیه]] {{متن قرآن|فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref>«پس او را دروغگو شمردند آنگاه زلزله آنان را فرو گرفت و در خانه‌شان از پا افتادند» سوره عنکبوت، آیه ۳۷.</ref> [[اصحاب]] [[مدین]] نیز به سبب تکذیب [[شعیب]]{{ع}} [[زلزله]] آنان را فرا گرفت و بامدادان در خانه‌هایشان از پا درآمدند<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی، سید سعید]]، [[تکذیب (مقاله)|مقاله "تکذیب"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>.
-===پیامدهای [[اخروی]]===
-افزون بر اینکه در ۱۲ آیه به [[هلاکت]] و نابودی مکذبان و [[نفرین]] بر آنها با تعبیر {{متن قرآن|وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ}}<ref>«در آن روز، وای بر دروغ‌انگاران!» سوره طور، آیه ۱۱.</ref> در [[قیامت]] تصریح شده<ref>المعجم المفهرس، ص ۶۰۲، "کذب".</ref>۱۰ آیه در سوره مرسلات<ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۱۴۴.</ref> و دو آیه در  سوره طور، ۱۱ و سوره [[مطفّفین]]، ۱ در [[آیات]] دیگری نیز پیامدهای گوناگون تکذیب آنان بیان شده است:
-# [[حبط عمل]]: [[اعمال]] مکذبان حبط شده و بهره ای از [[ثواب]] اعمال خود نخواهند داشت: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و کردار کسانی که آیات ما و دیدار جهان واپسین را دروغ شمردند تباه شد؛ آیا جز برای آنچه می‌کردند کیفر می‌بینند؟» سوره اعراف، آیه ۱۴۷.</ref>.<ref>المیزان، ج ۸، ص ۲۴۷.</ref>، زیرا اعمال خود را مطابق [[دستور]] انجام نداده‌اند.<ref>مجمع البیان، ج ۴، ص ۷۳۶.</ref>
-# [[حسرت]]: از جمله عذاب‌های بزرگ تکذیب کنندگان در قیامت حسرت آنها بر [[زیانکاری]] است، زیرا هم [[سرمایه]] خود را از دست داده و هم سودی به دست نیاورده اند: {{متن قرآن|قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ حَتَّى إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوا يَا حَسْرَتَنَا عَلَى مَا فَرَّطْنَا فِيهَا وَهُمْ يَحْمِلُونَ أَوْزَارَهُمْ عَلَى ظُهُورِهِمْ أَلَا سَاءَ مَا يَزِرُونَ}}<ref>«کسانی که لقای خداوند را دروغ شمردند بی‌گمان زیان برده‌اند؛ تا آنگاه که رستخیز ناگهان بر آنان در رسد می‌گویند: ای دریغ از آن کوتاهی‌ها که در دنیا کرده‌ایم! - در حالی که بارهای سنگین (گناهان) خود را بر دوش می‌کشند- آگاه باشید! بد باری است که بر دوش می‌کشن» سوره انعام، آیه ۳۱.</ref>
-#چشیدن [[عذاب]]: به مکذبان چنین خطاب می‌‌شود که همان آتشی را که منکرش بودید بچشید: {{متن قرآن|وَأَمَّا الَّذِينَ فَسَقُوا فَمَأْوَاهُمُ النَّارُ كُلَّمَا أَرَادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا أُعِيدُوا فِيهَا وَقِيلَ لَهُمْ ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّذِي كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ}}<ref>«و اما نافرمانان جایگاهشان آتش (دوزخ) است؛ هر بار که می‌خواهند از آن بیرون روند دوباره به آن بازگردانده می‌شوند و به آنان می‌گویند: عذاب آتشی را که دروغ می‌شمردید، بچشید» سوره سجده، آیه ۲۰.</ref>
-# [[خلود در جهنم]]: آنان در [[آتش جهنم]] دائماً خواهند ماند. {{متن قرآن|وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ}}<ref>«و آنان که کافر شدند و نشانه‌های  ما را دروغ شمردند دمساز آتش‌اند؛ آنان در آن جاودانند» سوره بقره، آیه ۳۹.</ref> شایان ذکر است که بر اساس نظری در [[آیه]] {{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ}}<ref>«و (یاد کن) روزی (را) که از هر امتی دسته‌ای از آنان را که نشانه‌های ما را دروغ می‌شمردند گرد می‌آوریم و آنگاه آنان را به هم می‌پیوندند» سوره نمل، آیه ۸۳.</ref> می‌‌توان یکی از پیامدهای [[اخروی]] [[تکذیب]] را [[حشر]] مکذبان همراه با [[ذلت]] و [[خواری]] دانست. برداشت مذکور در صورتی است که آیه مربوط به [[قیامت]] بوده، کلمه "مِن" در آن برای [[تبیین]] باشد نه [[تبعیض]] و نیز واژه "حشر" تنها در جمع و بر وجه اذلال و [[خوار]] کردن به کار رود؛<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص ۲۵۸.</ref> ولی بر اساس [[روایات اهل بیت]]{{ع}} آیه مربوط به [[رجعت]] بوده،<ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۶۷؛ نورالثقلین، ج ۴، ص ۱۰۰ - ۱۰۱.</ref> "مِن" در آن برای تبعیض و بدین معناست که در رجعت، برخی از مکذبان که ستمشان به نهایت رسیده، به [[دنیا]] باز می‌‌گردند تا از آنان [[انتقام]] گرفته شده، بخشی از عذابی را که مستحق آن هستند، بچشند، در حالی که در قیامت همه [[انسان‌ها]] بدون استثنا [[محشور]] می‌‌شوند: {{متن قرآن|وَيَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبَالَ وَتَرَى الْأَرْضَ بَارِزَةً وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا}}<ref>«و روزی (را یاد کن) که کوه‌ها را به جنبش آوریم و زمین را آشکار  بینی و مردم  را گرد آوریم و هیچ یک از ایشان را وا نمی‌نهیم» سوره کهف، آیه ۴۷.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۷، ص ۳۶۶ - ۳۶۷؛ جوامع الجامع، ج ۲، ص ۱۹۵.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی، سید سعید]]، [[تکذیب (مقاله)|مقاله "تکذیب"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>
 == پرسش‌های وابسته ==