بحث:دحیه کلبی (مقاله)

دحیة بن خلیفة بن فروة از قبیله یمنی‌تبار کلب از کلان مجموعه قضاعه بود که در سرمرزهای حجاز و شام به سوی شمال می‌زیستند و از سوی روم بر این منطقه ولایت داشتند، ازاین‌رو او را کَلْبی و قضاعی خوانده‌اند. از وی،خانواده و پیشینه‌اش در دوره پیش از اسلام اطلاع چندانی در دست نیست. وی از تاجرانی بود که به شام رفت‌وآمد داشت و به یثرب کالاهای تجاری به ویژه مواد غذایی می‌آورد و همین امر سبب آشنایی او با پیامبر (ص) شد.

برپایه روایت مشهوری در تفاسیر، به هنگام گرانی و کمبود مواد غذایی، روزی دحیه با کالای تجاری خود که بیشتر خوراکی بود، با کاروانی تجاری به مدینه رسید و با نواختن طبل، حضور خود را اعلام داشت و مردم به رقابت از یکدیگر و برای خرید مواد غذایی مورد نیاز خود، رسول خدا (ص) را که در حال ارائه خطبه نماز جمعه بودند رها کرده و از مسجد خارج شدند و به سمت کاروان تجاری رفتند، ازاین‌رو آیه «واِذا رَاَوا تِجـرَةً اَو لَهوًا اِنفَضّوا اِلَیها وتَرَکوکَ قامـًا قُلما عِندَ اللّهِ خَیرٌ مِنَ اللَّهوِ ومِنَ التِّجـرَةِ واللّهُ خَیرُ الرّازِقین» (جمعه / ۶۲، ۱۱) در این باره نازل شد. بر پایه این آیه برخی نمازگزاران با مشاهده تجارت، پیامبر (ص) را رها کرده‌اند. با تکیه بر روایت شناخته شده ابن عباس در ترتیب نزول سوره‌های قرآن و موقعیت سوره جمعه در این روایت، این رخداد باید میان سال‌های ۵ـ۸ هجرت باشد.

در اواخر سال ۶ یا اوایل سال ۷ هجرت رسول خدا (ص) به دحیه مأموریت داد همراه تنی چند نامه ایشان را به هرقل، قیصر روم برساند و وی را به اسلام دعوت کند. او نخست به بُصری و سپس به حِمص از شهرهای شمالی شام رفت و آنجا با قیصر روم که در آن زمان در آن شهر جای گرفته بود، دیدار کرد و قیصر با او رفتاری شایسته داشت. در راه بازگشت از شام در محل «حِسمی» در نزدیکی تبوک، هنید و تنی از اطرافیانش از طایفه بنی‌ضلیع از قبیلهجذام به دحیه حمله کرده و همه اموال و هدایایی را که قیصر به او داده بود غارت کردند. قبیله جذام که پیروی خود را از پیامبر (ص) اعلام کرده بودند، همراه رهبرشان رفاعة بن زید در پی بازگرداندن هدایای قیصر برآمدند؛ ولی هنید و همراهانش گریخته بودند، ازاین‌رو دحیه با جامه‌ای کهنه به مدینه بازگشت و نتیجه سفر خود و غارت اموالش را به پیامبر (ص) بازگفت. بر پایه گزارش دیگری، همزمان با غارت هنید، جذامیان با هنید درگیر شدند و اموال غارت شده را بازگرداندند. رسول خدا (ص) برای توبیخ هنید، پسر خوانده‌اش زیدبن‌حارثه را که خود نیز نَسَبی کلبی داشت، همراه دحیه و ۵۰۰ جنگجوی دیگر در همان سال ۶ هجرت به حِسمی اعزام کرد که در آن درگیری، هنید و همراهانش کشته شدند و زید با غنایم اسرای نبرد بازگشت. بر اساس روایت انس بن مالک، دحیه در نبرد خیبر در سال ۷ شرکت داشت و صفیه دختر رهبر قبیله بنی‌نضیر، سهم غنیمت وی بود که رسول خدا (ص) او را به ۷ شتر خرید. به روایت دیگری، هنگامی که دحیه، صفیه را در میان اسرای خیبر دید، از رسول خدا (ص) خواست او را به دحیه ببخشد؛ ولی پیامبر (ص) با درخواست او مخالفت کرد و دختر عموی صفیه را به وی بخشید.دحیه را تنومند، زیبا و سفیدرو وصف کرده‌اند، به گونه‌ای که در زیبایی مثال‌زدنی بود و هرگاه به مدینه می‌آمد، همه دختران نوجوان برای دیدن او از خانه بیرون می‌رفتند و جبرئیل نیز هرگاه می‌خواست به چهره انسان متمثّل شود، به سیمای وی درمی‌آمد، چنان‌که گفته‌اند رسول خدا (ص) وی را شبیهجبرئیل دانست. بر پایه روایات متعددی، کسانی چون امام علی (ع)، حضرت زهرا علیهاالسلام، ابوذر و عایشه با دحیه رویارو شده‌اند و سپس پیامبر (ص) به آنان فرموده که وی جبرئیل بود، ازاین‌رو از اطرافیان خود می‌خواست هنگامی که دحیه را نزدش می‌بینند، وارد نشوند . مانند این روایات را هنگام کمک‌های غیبی الهی در نبردبدر و بنی‌قریظه نقل کرده‌اند.

درباره زمان و چگونگی اسلام آوردن او اطلاعات ضد و نقیضی ثبت شده است: به روایتی از ابن عباس، وی پس از وفات پیامبر (ص) و در زمان خلافت ابوبکر که فتوحات شام آغاز شده بود، اسلام آورده است؛ ولی ابن‌سعد، اسلام او را به پیش از نبردبدر در سال دوم هجری نسبت داده و از آن با تعبیر «اَسلَمَ قدیما» یاد کرده که معمولاً برای کسانی به کار می‌رود که در دوره مکیمسلمان شده‌اند. آغاز همراهی دحیه با پیامبر (ص) در نبردهای ایشان را از پیکاراحد در سال سوم هجری دانسته‌اند؛ لیکن درباره نقش او در این جنگ‌ها اطلاعات مشخصی در دست نیست. در منابع صوفیانه قرن ۶ در گزارشی داستانگونه هست که وی از شاهان عرب بود و هنگامی که به مدینه آمد که مسلمان شود،جبرئیل پیامبر (ص) را از آمدنش آگاه ساخت و حضرت از او به گرمی پذیرایی کرد. دحیه بر اثر رفتار پیامبر (ص) اسلام آورد و کشتن دخترانش را «گناهان» خود خواند که رسول خدا (ص) بر پایه وحی جبرئیل، این گناه را بخشوده دانست. این گزارش، تلویحی اشاره دارد که وی در این دیدار ۶۰ سال داشته است. هدایایی میان دحیه و پیامبر (ص) رد و بدل شده است؛ شهبا قاطر رسول اکرم (ص) هدیه دحیه بود؛ همچنین وی از پسته و بادام‌هایی که از شام آورده بود به حضرت داد . گزارش دیگری، خشکبار هدیه شده را خرما، انجیر و کشمش یاد می‌کند. نقل کرده‌اند که وی گفت: پارچه‌هایی برای رسول خدا (ص) آوردند که یکی را به من بخشید و فرمود: آن را نصف کن؛ نصف آن را پیراهن خود کن و نیم دیگر را به همسرت بده تا آن را حجاب خود قرار دهد و به او بگو زیر آن لباسی بپوشد که ویژگی‌های وی را نمایان نکند؛ نیز گفته است که به رسول خدا (ص) لباسی از پشم و کفشی هدیه کردم؛ آن حضرت از آنها بهره‌برداری کرد تا پاره شدند و هیچ‌گاه نپرسید که آیا از پشم حیوانی ساخته شده‌اند که ذبح شرعی شده است؛ همچنین پیامبر (ص) خواهر او شراف را به عقد خود درآورد؛ ولی شراف در مسیر مدینه از دنیا رفت. به روایت علی بن مجاهد، دحیه نخست، خواهرزاده خود خوله دختر هذیل را به عقد حضرت درآورد؛ لیکن او در مسیر راه از دنیا رفت؛ آن گاه شراف، خواهر خود را به عقد پیامبر (ص) درآورد که وی نیز در راه از دنیا رفت؛ همچنین گفته شده که دحیه با دره، دختر ابولهب عموی رسول‌خدا (ص)ازدواج کرد. این ازدواج‌ها بر پایه رسم قبایل و برای تحکیم روابط در مجموعه انجام گرفته‌اند.

دحیه در نبرد یرموک در سال ۱۳ هجرت حضور داشت و فرمانده یکی از گروه‌های نظامی بود و پس از فتح دمشق به همراه سوارانی عازم تَدمُر شد، تا آنجا را فتح کند. او مدتی نیز ساکن مصر بود. دحیه در مِزَّه روستای بزرگی در نزدیکی دمشقسکونت گزید و تاریخ وفات او روشن نیست؛ ولی گفته شده تا هنگام به قدرت رسیدن معاویه در سال ۴۰ هجری زنده بوده است و او را از صحابه بزرگسال شمرده‌اند. قبرش را در سردابی در قریه شجره در فلسطین یا مزّه دانسته‌اند. بازماندگان او در بقاع می‌زیستند.