سبیعه بنت حارث

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سبیعه بنت حارث در قرآن - سبیعه بنت حارث در تاریخ اسلامی

مقدمه

سبیعه دختر حارث از طایفه بنی‌اَسلَم بن اَفصَی و از قبیله خُزاعَه بود. آنان در روستایی به نام وَبرَه، در مسیر مکه به مدینه، در چند منزلی مدینه می‌زیستند که امروزه حدود ۲۰۰ کیلومتر تا مدینه فاصله دارد. وی را از زنان مهاجر، صحابه پیامبر(ص) و راویان حدیث می‌شناسند. نخستین بار در رویدادهای سال ششم هجری از سبیعه یاد شده است. در آن هنگام سبیعه همسر صیفی بن راهب یا فردی به نام مسافر از طایفه بنی‌مخزوم از قریش و ساکن مکه بود. براساس گزارش بسیاری از مفسران، پس از پیمان صلح حدیبیه میان پیامبر(ص) و مشرکان قریش در سال ششم هجری و در حالی که هنوز پیامبر از حدیبیه بازنگشته بود، سبیعه به اسلام گروید و همسر کافر خود را رها کرد و همانجا به پیامبر(ص) و دیگر مسلمانان پیوست. شوهر سبیعه از پیامبر خواست طبق مفاد پیمان‌نامه، سبیعه را بازگرداند که آیه يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُمْ مَا أَنْفَقُوا وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنْفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنْفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ نازل شد. در این آیه از مسلمانان خواسته شده چنانچه زنی مسلمان مهاجرت کرده و نزد مؤمنان آید، ابتدا ایمان او را بیازمایند و چنانچه از ایمان او مطمئن شدند، وی را به کافران بازنگردانند. در ادامه آیه اشاره شده که نه شوهران چنین زنانی بر آنان حلال هستند و نه آنان بر شوهرانشان و باید مهریه‌ای را که شوهران کافرشان پیش‌تر پرداخت کرده‌اند، به آنان بازگردانده شود؛ همچنین در آیه بیان شده که در صورتی که به آنان مهریه بپردازید، می‌توانید با این زنان ازدواج کنید.

ابن‌عباس آزمون زنان را این‌گونه بیان می‌کند که باید سوگند یاد کنند که تنها برای اسلام و نه به سبب کینه از شوهر یا علاقه به سرزمین جدید یا هدف دنیوی دیگری مهاجرت کرده‌اند. سبیعه سوگند یاد کرد که چنین است. در اینجا پیامبر(ص) مهریه و هزینه‌هایی را که شوهرش پرداخته بود به او داد و فرمود که براساس پیمان حدیبیه تنها مردان را باز می‌گرداند نه زنان را. برخی از مفسران، شأن نزول یادشده را درباره زنی به نام سُعیده یا سعیده دختر حارث آورده‌اند که احتمالاً بر اثر تصحیف، "سبیعه" به "سعیده" تغییر یافته است.

سبیعه پس از مهاجرت به مدینه با یکی از مهاجران به نام سعد بن خَولَه عامری از طایفه بنی‌عامر از قریش که در آن هنگام تقریباً ۲۹ سال داشت، ازدواج کرد. حدود دو سال بعد، سعد همراه پیامبر به مکه رفت و در مناسک حج آن سال شرکت کرد؛ ولی در مکه بیمار شد و درگذشت. (سعد بن خوله) بنابر گزارش‌های اهل سنت، سبیعه در آن هنگام باردار بود و کمتر از یک ماه بعد زایمان کرد. اندکی بعد فردی از طایفه همسر متوفای سبیعه، به نام ابوالسنابل بن بعکک عامری که خود خواهان ازدواج با سبیعه بود، متوجه شد که یکی از ساکنان مدینه به نام ابوالبداح از وی خواستگاری کرده و سبیعه خواهان ازدواج با اوست. ابوالسنابل سبیعه را از این ازدواج منع کرد، زیرا وی عدّه وفات (۴ ماه و ۱۰ روز) را نگذرانده بود. سبیعه این حکم را از پیامبر پرسید و پیامبر(ص) در پاسخ، عدّه او را منقضی دانسته و به او اجازه ازدواج دادند. این رویداد، مستندی فقهی برای فقیهان اهل‌سنت در تعیین عده زن بارداری است که همسرش از دنیا رفته است. بنابرگزارش مقاتل، سبیعه در نهایت با ابوالسنابل ازدواج کرد. برخی مفسران به خطا او را از همسران عمر بن خطاب دانسته‌اند. برخی مفسران اهل سنت در تفسیر آیهوَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِنْ نِسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُولَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَنْ يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا. به تصمیم سبیعه به ازدواج پس از زایمان او اشاره کرده‌اند.

جستارهای وابسته

منابع

• گودرزی زاهدی، محمود، مقاله «سبیعه بنت حارث»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵

پانویس