|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| | | #تغییر_مسیر [[سبق و رمایه در لغت]] |
| {{امامت}}
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[رمایه]]''' است. "'''[[رمایه]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[رمایه در قرآن]] - [[رمایه در حدیث]] - [[رمایه در فقه اسلامی]] - [[رمایه در فقه سیاسی]]</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[رمایه (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
| |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
| |
| | |
| ==معنای لغوی==
| |
| [[سبق و رمایه]] از دو کلمه مستقل “سبق” و “رمایه” ترکیب یافته است و هریک از این دو در لغت دارای معنای ویژه‌ای می‌باشند. | |
| “رمایه” از واژه [[عربی]] “رمی” گرفته شده و به معنای [[تیراندازی]] است و خود “رمایه” تمرین و مسابقه تیراندازی میان دو و یا چند نفر است که در آن، شرط‌بندی کرده باشند. “سبق” نیز در لغت دوگونه تلفظ دارد؛ یکی با [[سکون]] باء (بر وزن سبز) و دیگری با فتحه سین و باء و سکون قاف (بر وزن سَبَد). طبق تلفظ اول سَبق، به معنای “مسابقه” بین دو یا چند نفر است، و طبق معنای دوم، منظور “آن [[مالی]] است که در مسابقه مرکب‌های [[جنگی]]، مانند اسب‌دوانی و... به عنوان شرط مسابقه، پرداخت می‌شود”<ref>فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۴.</ref>.
| |
| دوگانه بودن تلفظ [[سبق]] باعث اختلاف‌نظر و فتوای [[فقها]] شده است. در [[حدیثی]] که کلمه “سبق” ذکر شده است، بعضی آن را سبق فرض کرده و بر آن اساس، هرگونه مسابقه در غیر موارد اسب‌دوانی و فیل و شتر و قاطر و مانند آنها را جایز ندانسته‌اند.
| |
| اما عده‌ای نیز کلمه سبق را بر اساس تلفظ دوم آن (سَبَق) گرفته‌اند و بر این اساس، تمام مسابقات را جایز دانسته‌اند، مشروط بر اینکه “وجه شرط”، یعنی آن مالی که برنده از بازنده می‌گیرد، به عنوان “وعده” باشد و نه “شرط”<ref>فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۴.</ref>.
| |
| به هر حال این معنای دو کلمه سبق و رمایه از نظر لغت [[عرب]] می‌باشد.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۶۲.</ref>
| |
| | |
| ==معنای اصطلاحی==
| |
| [[فقهای اسلام]] با تعبیرهای گوناگون و محتوای مشترکی “سبق و رمایه” را تعریف کرده‌اند.
| |
| صاحب کتاب [[فقه]] الامام [[جعفر]] الصادق{{ع}} آن را به این صورت تعریف می‌کند: “سبق، عبارت است از مسابقه اسب‌دوانی و مشابه اسب‌دوانی به منظور شناخته‌شدن [[بهترین]] اسب‌دوان. رمایه نیز عبارت است از: مسابقه تیراندازی برای شناخته‌شدن بهترین تیرانداز”<ref>فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۳.</ref>.
| |
| | |
| این یک تعریف از “سبق و رمایه” می‌باشد، و طبق ظاهر این تعریف، سبق و رمایه تنها شامل [[تیراندازی]] و مسابقه اسب‌دوانی است و شامل تمام مرکب‌های [[جنگی]] نمی‌شود، اما نویسنده کتاب فوق در ادامه بحث خود، [[سبق و رمایه]] را شامل تمام مرکب‌های [[دفاعی]] و جنگی و همه سلاح‌ها معرفی می‌کند؛ حتی مرکب‌های جنگی جدید الاختراع، مانند: تانک و هواپیما و... و سلاح‌های تیراندازی جدید مانند توپ را مشمول سبق و رمایه می‌داند<ref>فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۵.</ref>.
| |
| در میان تعریف‌های [[فقهی]] شاید بتوان گفت: [[بهترین]] و [[جامع‌ترین]] تعریف، متعلّق به [[فقیه]] متبحّر و [[شجاع]] [[شیعه]] “شهید ثانی” می‌باشد. ایشان در تعریف سبق و رمایه چنین می‌فرماید: {{عربی|وهو عقد شرّع لفائدة التمرّن علی مباشرة النضال والإستعداد لممارسة القتال}}<ref>شرح لمعه، ج۲، ص۲۲.</ref>؛ “سبق و رمایه، یک [[عقد]] و شرط‌بندی [[شرعی]] است که به منظور تمرین و ورزیده‌شدن [[انسان]] در امر [[مبارزه]] مسلّحانه و [[جنگ]]، بین اشخاص، منعقد می‌گردد”.
| |
| | |
| چنان‌که از تعریف بالا نیز استفاده می‌شود، [[هدف]] اصلی از عقد سبق و رمایه “معامله” نیست، بلکه [[آمادگی]] [[مسلمانان]] برای [[جهاد]] و [[جنگ با دشمنان]] می‌باشد و قبول بُعد معامله‌ای آن از سوی [[اسلام]]، به عنوان در نظر گرفتن یک جایزه می‌باشد و لذا عنوان سبق و رمایه را باید بیشتر در بُعد نظامی آن بحث کرد. چنان‌که [[خداوند]] در [[قرآن]] نیز بیان می‌فرماید، [[پیامبران]] گذشته نیز [[پیروان]] خود را به برقراری “سبق و رمایه” [[تشویق]] می‌کرده‌اند و [[فرزندان حضرت]] [[یعقوب]] برنامه ویژه‌ای در این‌باره داشتند<ref>{{متن قرآن|قَالُوا يَا أَبَانَا إِنَّا ذَهَبْنَا نَسْتَبِقُ وَتَرَكْنَا يُوسُفَ عِنْدَ مَتَاعِنَا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَمَا أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنَا وَلَوْ كُنَّا صَادِقِينَ}} «گفتند: ای پدر! ما رفته بودیم مسابقه بدهیم و یوسف را کنار بار خود وانهاده بودیم که گرگ او را خورد و (می‌دانیم) اگر (هم) راستگو می‌بودیم (سخن) ما را باور نمی‌کردی» سوره یوسف، آیه ۱۷.</ref>.
| |
| | |
| لازم به [[یادآوری]] است که این تعریف‌ها متعلّق به زمان‌های گذشته است، زمانی که از [[سلاح]] و وسایل نظامی، دفاعی و تهاجمی ماشینی جدید، هیچ‌گونه خبری نبود و آن [[زمان]]، وسایل نظامی و جنگی و [[اسلحه]] و مرکب‌ها، منحصر در [[تیراندازی]]، اسب، فیل، قاطر، شتر و... بوده است و لذا در [[اسلام]] و [[فقه]] مدوّن آن، اینها به عنوان نمونه و مصداق خارجی [[سبق و رمایه]] ذکر شده‌اند.
| |
| لیکن در [[زمان]] جدید با تفحص و [[کاوش]] در متون [[قرآنی]] و [[حدیثی]] و [[فقهی]]، می‌توان سبق و رمایه را با واژه‌ها و کلمات [[روز]] و عام‌تری تعریف کرد. تعریف شامل و عامی که خود، [[تفسیری]] باشد بر “تعریف [[شهید ثانی]]” و آن تعریف جدیدتر چنین است:
| |
| “مجموعه برنامه‌های [[آموزش]] همگانی و عمومی اسلحه و ابزار و آلات نظامی و مرکب‌های [[جنگی]] و برقراری مسابقات و مانورهای نظامی جهت [[آمادگی]] رزمی عمومی را سبق و رمایه می‌نامند”.
| |
| | |
| چنان‌که همه [[فقها]] گفته‌اند، هزینه این مسابقات و مانورها را، هم اشخاص [[حقیقی]] و هم اشخاص [[حقوقی]] و [[دولت]] می‌توانند بر عهده بگیرند و بر آن [[نظارت]] کنند.
| |
| امروزه مرکب‌های جنگی علاوه بر اسب، فیل، قاطر و شتر، شامل خودرو، [[موتور]] سیکلت، تانک، هلیکوپتر، هواپیماهای جنگی گوناگون، کشتی‌ها و زیردریایی‌ها و ناوها و... می‌شود.
| |
| تیراندازی نیز شامل تمام وسایل [[دفاعی]]، مانند انواع تفنگ و خمپاره‌انداز، موشک‌های ضد هوایی‌ها، توپخانه و... می‌گردد.
| |
| و همه اینها تحت عنوان فقهی “سبق و رمایه” قرار می‌گیرند و نیز انواع ورزش‌های مفید و مسابقه در خوش‌نویسی و... مشمول عنوان فقهی [[سبق]] هستند و این مطلب جدیدی نیست که ما مطرح بکنیم، بلکه فقها از قدیم آن را گفته‌اند و قاطبه فقها بر این بوده‌اند که عنوان سبق، شامل همه اینهاست، با این تفاوت که در غیر موارد تعیین‌شده آن را به صورت یک “عقدی که به عنوان [[معامله]] پرداخت [[پول]] مشروط در مسابقه را الزامی کند” نمی‌دانسته‌اند. از فقهای [[اهل‌سنت]] “شافعی” و “ابوالعباس” مسابقه با کشتی را مشمول “سبق” می‌دانند<ref>الخلاف، ج۳، ص۲۷۲.</ref>.
| |
| | |
| شهید ثانی از علمای بزرگ [[شیعه]] می‌گوید: “... مسابقه دو، کشتی، قایق‌رانی و مسابقه با پرندگان و مسابقه در پرتاب سنگ و وزنه‌برداری بدون شرط کردن (سبق یعنی پولی که در [[سبق و رمایه]] به شخص برنده پرداخت می‌شود) [[حرام]] نیست... چون [[هدف]] صحیحی بر آنها بار است...”<ref>شرح لمعه، ج۲، ص۲۳.</ref>. صاحب کتاب [[فقه]] الامام [[جعفر]] الصادق{{ع}} نیز در این‌باره چنین نوشته است:
| |
| “... اکنون که در [[جنگ‌ها]]، [[دشمنان]] از چیزهایی مثل اسب و تیر و کمان استفاده نمی‌کنند، آیا سبق و رمایه شامل [[اسلحه]] و ابزارهای [[جنگی]] جدیدی، مانند تفنگ، خودروها و مشابه اینها می‌گردد یا نه؟ پاسخ این است که: آری، سبق و رمایه، سلاح‌های نوظهور را در برمی‌گیرد، زیرا سخن [[خداوند]] در [[قرآن]] که می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref>، عمومیت دارد و شامل هر [[قوه]] و نیرویی می‌شود که بتوان با آن، [[دشمن]] را [[ارعاب]] کرد و دشمن در صورتی از ما حساب می‌برد که مسلح به اسلحه خود او یا بهتر از اسلحه او باشیم.
| |
| | |
| به عبارت دیگر: اعتبار با حافر، خف و نصل نیست؛ بلکه اعتبار با اسلحه متداول در هر [[زمان]] است و این سه نوع در [[عصر پیامبر]] عظیم‌الشأن، رواج داشته و لذا آن [[حضرت]] آنها را به عنوان نمونه ذکر کرده است و این سخن ما [[اجتهاد در مقابل نص]] نیست بلکه این همان برداشت و [[اجتهاد]] درست و [[تفسیر]] [[نص]] است و مشابه آن [[حدیثی]] است که می‌گوید: حیوان را به جز با آهن و [[حدید]] نمی‌توان [[تذکیه]] و [[پاک]] گردانید {{عربی|لا ذکاة الا بالحدید}} که منظور از حدید، فلز سفت است چه آهن باشد و چه فلزات دیگر، مانند: پولاد، مس و... این‌طور نیست که اگر حیوانی را با چاقوی مسی سر بریدند، حرام و میته باشد و خوردن گوشتش جایز نباشد؛ من [[گمان]] نمی‌کنم کسی چنین [[اعتقادی]] داشته باشد. بنابراین، اجتهاد در تفسیر نص جایز است، مانند [[تفسیر]] [[حدید]] به فلز و [[جسم]] سخت و سفت ولیکن [[اجتهاد در مقابل نص]] [[حرام]] است؛ مانند: حلال‌شمردن مردار و میته بدون [[ذبح]] و سر بریدن آن”<ref>محمدجواد مغنیه، فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۶.</ref>.
| |
| | |
| این استدلالِ استاد [[محمد جواد مغنیه]] بر جواز شمول [[سبق و رمایه]] بر سلاح‌های نظامی جدید الاختراع بود که ملاحظه فرمودید. نظر [[شهید ثانی]] را نیز اندکی قبل ملاحظه کردید. مطلب دیگر این است که [[امام]] المحققین میرزا [[محمدحسن نجفی]] ([[صاحب جواهر]]) نیز بر جواز مسابقه در موارد گوناگون مفید و خوب، [[معتقد]] می‌باشد و بر آن [[استدلال]] کرده است، ایشان می‌گوید: “... انجام مسابقات در غیر موارد [[منصوص]] اگر به صورت [[عقد]] نباشد، جایز است چون اصالت با جواز است و نیز به دلیل [[سیره]] و روش [[ائمه معصومین]] و سیره مستمر [[عوام]] (متشرعه) و [[علما]] در بلاد و زمان‌های مختلف، چون [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} و با هم مسابقه کشتی و نیز مسابقه خوش‌نویسی می‌گذاشتند و.... بلکه هیچ بعید نیست که در چنین مسابقاتی پرداخت و اخذ عوض به صورت [[وعده]] (و نه به صورت عقد) نیز جایز باشد...”<ref>محمدجواد مغنیه، فقه الإمام جعفر الصادق{{ع}}، ج۴، ص۲۳۵.</ref>. نتیجه کلی که از تمام این سخنان و نقل‌قول‌ها می‌توان گرفت، همان مطلبی است که قبلاً گفته‌شد و آن، عدم انحصار سبق و رمایه در مرکب‌ها و سلاح‌های قدیمی و شمول آن بر مرکب‌های [[جنگی]] جدید ماشینی و سلاح‌های نوظهور این عصر می‌باشد. پس از این مقدمات بار دیگر [[بهترین]] تعریفی را که از سبق و رمایه به نظر می‌رسد، ذکر می‌کنیم: “مجموعه برنامه‌های [[آموزش]] همگانی و عمومی [[اسلحه]] و ابزار و آلات نظامی و مرکب‌های جنگی و برقراری مسابقات و مانورهای نظامی، جهت [[آمادگی]] رزمی عمومی را سبق و رمایه می‌نامند”.<ref>[[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|فقه سیاسی اسلام]]، ص ۲۶۳.</ref>
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| # [[پرونده:1100676.jpg|22px]] [[ابوالفضل شکوری|شکوری، ابوالفضل]]، [[فقه سیاسی اسلام (کتاب)|'''فقه سیاسی اسلام''']]
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| | |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| | |
| [[رده:رمایه در فقه سیاسی]]
| |
| [[رده:مدخل]]
| |
