مرگ جاهلی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مهدویت}} | {{مهدویت}} | ||
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | |||
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون [[امام مهدی]]{{ع}} است. "'''امام مهدی'''" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:</div> | |||
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | |||
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[امام مهدی در قرآن]] - [[امام مهدی در حدیث]] - [[امام مهدی در کلام اسلامی]]</div> | |||
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | |||
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[امام مهدی (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div> | |||
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | |||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
خط ۷: | خط ۱۴: | ||
*شخصی از [[امام صادق]]{{ع}} پرسید: "منظور از [[جاهلیت]]، [[جهل]] مطلق و درباره همه چیز است یا فقط نشناختن [[امام]] است؟ آن حضرت فرمود: [[جاهلیت]] [[کفر]] و [[نفاق]] و [[گمراهی]] است"<ref>{{عربی|"جَاهِلِيَّةَ كُفْرٍ و نِفَاقٍ و ضَلَال"}}، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۷۷.</ref>. پس نتیجه عدم [[شناخت]] [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}}، [[کفر]] و [[نفاق]] و [[گمراهی]] است. | *شخصی از [[امام صادق]]{{ع}} پرسید: "منظور از [[جاهلیت]]، [[جهل]] مطلق و درباره همه چیز است یا فقط نشناختن [[امام]] است؟ آن حضرت فرمود: [[جاهلیت]] [[کفر]] و [[نفاق]] و [[گمراهی]] است"<ref>{{عربی|"جَاهِلِيَّةَ كُفْرٍ و نِفَاقٍ و ضَلَال"}}، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۷۷.</ref>. پس نتیجه عدم [[شناخت]] [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}}، [[کفر]] و [[نفاق]] و [[گمراهی]] است. | ||
*البته ممکن است نشناختن، در اثر عدم معرفی [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} از سوی [[خدا]] باشد "بدون کوتاهی خود شخص". این حالت ضلال نامیده میشود و مرادف با [[استضعاف]] است. در این حالت، شخص مقصر نیست؛ ولی به هرحال از [[هدایت الهی]] و دینداری محروم شده است. حالت [[کفر]] و [[نفاق]]، مربوط به شخصی است که معرفی الهی برایش صورت گرفته؛ ولی او در پذیرفتن آن کوتاهی کرده است. این، دو حالت دارد: یا [[انکار]] و عدم [[تسلیم]] خود را به صراحت ابراز میدارد که [[کفر]] نامیده میشود یا آن را مخفی میدارد که [[نفاق]] است. در هرسه صورت، شخص، از مسیر [[عبودیت]] [[خداوند]] سبحانه و تعالی دور افتاده و سرانجام نیک نخواهد داشت؛ پس [[شناخت]] و [[پیروی]] از [[امامان]]{{عم}}، نه از باب تعبّد که به [[حکم عقل]] است؛ چرا که [[انسان]] [[خداشناس]] راهی به سوی [[خدا]] ندارد، مگر از طریقی که خود [[خداوند]] سبحانه و تعالی قرار داده است. جز از این راه، نمیتواند از [[رضا]] و [[خشم]] الهی [[آگاه]] شود. مراجعه [[مردم]] به [[ائمه اطهار]]{{عم}}، از باب مراجعه [[نادان]] به [[دانا]] است. این یک [[حکم عقلی]] است؛ همچنانکه عاقل در [[امور مادی]] و دنیایی خود، به [[دانا]] و متخصص آن مراجعه میکند، در امور معنوی و غیر مادی نیز [[عقل]] همینگونه [[حکم]] میکند<ref> سید محمد بنی هاشمی، معرفت امام عصر علیه السّلام، ص ۱۱۱( با تصرف)</ref>. البته در روایتهای [[اهل سنت]]، به جای [[معرفت]] [[امام]]، داشتن [[امام]] ذکر شده است. آنان از [[پیامبر خاتم|رسول گرامی اسلام]]{{صل}} [[نقل]] کردهاند که فرمود: "هرکس بمیرد و حال آنکه [[امام]] نداشته باشد به [[مرگ جاهلیت]] از [[دنیا]] رفته است"<ref>الطبقات الکبری، ج ۵، ص ۱۴۴</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۳۹۱ - ۳۹۳.</ref>. | *البته ممکن است نشناختن، در اثر عدم معرفی [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} از سوی [[خدا]] باشد "بدون کوتاهی خود شخص". این حالت ضلال نامیده میشود و مرادف با [[استضعاف]] است. در این حالت، شخص مقصر نیست؛ ولی به هرحال از [[هدایت الهی]] و دینداری محروم شده است. حالت [[کفر]] و [[نفاق]]، مربوط به شخصی است که معرفی الهی برایش صورت گرفته؛ ولی او در پذیرفتن آن کوتاهی کرده است. این، دو حالت دارد: یا [[انکار]] و عدم [[تسلیم]] خود را به صراحت ابراز میدارد که [[کفر]] نامیده میشود یا آن را مخفی میدارد که [[نفاق]] است. در هرسه صورت، شخص، از مسیر [[عبودیت]] [[خداوند]] سبحانه و تعالی دور افتاده و سرانجام نیک نخواهد داشت؛ پس [[شناخت]] و [[پیروی]] از [[امامان]]{{عم}}، نه از باب تعبّد که به [[حکم عقل]] است؛ چرا که [[انسان]] [[خداشناس]] راهی به سوی [[خدا]] ندارد، مگر از طریقی که خود [[خداوند]] سبحانه و تعالی قرار داده است. جز از این راه، نمیتواند از [[رضا]] و [[خشم]] الهی [[آگاه]] شود. مراجعه [[مردم]] به [[ائمه اطهار]]{{عم}}، از باب مراجعه [[نادان]] به [[دانا]] است. این یک [[حکم عقلی]] است؛ همچنانکه عاقل در [[امور مادی]] و دنیایی خود، به [[دانا]] و متخصص آن مراجعه میکند، در امور معنوی و غیر مادی نیز [[عقل]] همینگونه [[حکم]] میکند<ref> سید محمد بنی هاشمی، معرفت امام عصر علیه السّلام، ص ۱۱۱( با تصرف)</ref>. البته در روایتهای [[اهل سنت]]، به جای [[معرفت]] [[امام]]، داشتن [[امام]] ذکر شده است. آنان از [[پیامبر خاتم|رسول گرامی اسلام]]{{صل}} [[نقل]] کردهاند که فرمود: "هرکس بمیرد و حال آنکه [[امام]] نداشته باشد به [[مرگ جاهلیت]] از [[دنیا]] رفته است"<ref>الطبقات الکبری، ج ۵، ص ۱۴۴</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص ۳۹۱ - ۳۹۳.</ref>. | ||
==مقدمه== | |||
*در [[حدیثی]] از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} آمده: "هرکس بمیرد و [[امام زمان]]ش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است"<ref>اصول کافی، ج ۲، ص ۳۷۷.</ref>. "[[جاهلیت]]" در اصطلاح [[تاریخ]] به روزگار پیش از [[اسلام]]، که [[جهل]] و بیخردی بر [[مردم]] عموما، و [[عرب]] خصوصا [[حاکم]] بوده و بت میپرستیدند و [[اسیر]] احساسات و [[خرافات]] بودند و [[خودخواهی]] و [[خونریزی]] و [[تجاوز]] و [[ستیز]]، مایه [[مباهات]] آنها بود، اطلاق شده است. و به قول مرحوم [[طریحی]]: حالتی که عربهای قبل از [[اسلام]] داشتند و آن عبارت بود از: [[جهل]] به [[خدا]] و [[پیامبران]] و شرایع [[دین]]، و فخر و [[مباهات]] به آباء و انساب<ref>معارف و معاریف، ج ۴، ص ۷۰.</ref>. این کلمه چهار بار در [[قرآن کریم]] آمده است و در هریک از این چهار بار<ref>سوره آل عمران، ۱۵۴؛ سوره مائده، ۵۰؛ سوره احزاب، ۳۳؛ سوره فتح، ۲۶.</ref>، به نحوی از [[جاهلیت]] [[نکوهش]] شده و این شیوه مورد استنکار قرار گرفته است. | |||
*از [[امام باقر]] {{ع}} ذیل [[آیه]] {{متن قرآن|وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأُولَى}}<ref>سوره احزاب، ۳۳.</ref> آمده که فرمود: یعنی [[جاهلیت]] دیگری در [[آینده]] خواهد آمد<ref>بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۱۸۹.</ref>. احتمالاً منظور از مرگ جاهلیت، این است: آنکس که [[امام]] زمانش را نشناسد و بمیرد، بهرهای از [[دین]] و [[اسلام]] نبرده و در [[جاهلیت]] محض به سر بُرده است<ref>[[مجتبی تونهای|تونهای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۳۷.</ref>. | |||
==مرگ جاهلیت در فرهنگنامه آخرالزمان== | |||
*مرگ جاهلیت یعنی [[انسان]] بدون [[آگاهی]] و [[ایمان]] از [[دنیا]] برود و بدون [[شناخت حق]] و در حال [[شرک]] و [[کفر]] بمیرد. در [[روایات]] بسیاری در منابع [[شیعه]] و [[سنی]] این مضمون آمده است. | |||
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: هر کسی که از [[دنیا]] برود در حالی که [[امام زمان]] خود را نشناخته است، به مرگ جاهلیت مرده است. [[راوی]] پرسید این کدام [[جاهلیت]] است، آیا این یک [[جاهلیت]] مطلق است یا فقط ندانستن [[امام]] است؟ [[حضرت]] فرمود: [[جاهلیت]] [[کفر]] و [[نفاق]] و [[گمراهی]] است!<ref>اصول کافی، ج ۲، ص ۳۷۷.</ref> در روایتی دیگر نیز فرمود: هر کس شبی را بدون اینکه [[امام]] زمانش را بشناسد به صبح برساند در [[جاهلیت]] مرده است. در روایتی [[نقل]] شده که شخصی از [[حضرت]] [[امام عسکری]]{{ع}} پرسید: نظر شما درباره این [[حدیث]] که از [[پدران]] شما [[نقل]] شده است چیست؟ "هیچگاه [[زمین]] تا [[روز قیامت]] از حجتی [[الهی]] که [[خداوند]] بر [[بندگان]] قرار داده است، خالی نخواهد بود، و هر کسی که پیش از [[شناخت امام]] زمانش از [[دنیا]] برود، به مرگ جاهلیت مرده است". [[حضرت]] [[امام عسکری]]{{ع}} پاسخ داد: بلی! این سخن همانند روز، روشن و [[حق]] است. آن شخص پرسید: ای [[فرزند]] [[رسول خدا]]! چه کسی پس از شما [[حجت خدا]] بر روی [[زمین]] خواهد بود؟ [[حضرت]] فرمود: پس از من پسرم [[محمد]]، [[امام]] و [[حجت]] است. هر کس که بمیرد در حالی که او را نشناخته، در [[جاهلیت]] مرده است. [[آگاه]] باشید که او غیبتی خواهد کرد که [[نادان]] به [[گمراهی]] افتاده و [[اهل باطل]] هلاک میشوند، هر کس که در [[غیبت]] او برای ظهورش وقت تعیین کند، [[دروغگو]] خواهد بود. او پس از این [[غیبت]] [[ظهور]] خواهد کرد. گویا میبینم که وی به [[نجف]] رفته در حالی که پرچمهایی سفید رنگ بر بالای سرش افراشته شده است<ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص ۵۴۲.</ref>. | |||
==پرسش مستقیم== | ==پرسش مستقیم== | ||
# [[مطابق حدیث پیامبر که فرمود من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه چرا نشناختن امام مرگ جاهلی را به دنبال خواهد داشت؟ (پرسش)]] | |||
#[[چرا اگر امام مهدی خود را نشناسیم به مرگ جاهلی از دنیا رفتهایم؟ (پرسش)]] | |||
{{پرسمان ضرورت شناخت امام مهدی}} | {{پرسمان ضرورت شناخت امام مهدی}} | ||
خط ۳۰: | خط ۴۶: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگنامه مهدویت''']] | |||
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونهای|مجتبی تونهای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']] | |||
# [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | ==پانویس== |
نسخهٔ ۲۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۳۴
- این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام مهدی(ع) است. "امام مهدی" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام مهدی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- معاویه بن وهب گوید: شنیدم از امام صادق(ع) فرمود که رسول خدا(ص) فرمود: "هرکس بمیرد، در حالی که امام خودش را نمیشناسد، به مرگ جاهلی مرده است"[۱].
- محمد بن عثمان عمری گوید: از پدرم شنیدم که میگفت: "من در حضور ابو محمد حسن بن علی(ع) بودم. از آن حضرت درباره این خبر که: "زمین تا روز قیامت از حجّت خداوند سبحانه و تعالی بر خلقش خالی نیست و هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است. پرسیده شد؛ فرمود: به راستی این درست است؛ چنانکه روز درست است[۲]. به او عرض شد: ای فرزند رسول خدا! حجّت و امام بعد از شما کیست؟ فرمود: پسرم، محمد او امام و حجّت بعد از من است. هرکس بمیرد و او را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است. آگاه باشید برای او غیبتی است که نادانان در آن سرگردان میشوند و اهل باطل در آن هلاک میگردند و کسانی که برای آن، وقت معین کنند، دروغ میگویند. سپس خروج میکند و گویی به پرچمهای سپیدی مینگرم که بر بالای سر او در نجف کوفه در اهتزاز است"[۳].
- مرگ جاهلی، یعنی، مردن بدون شناخت خدا و رسول او(ص) کسی که امام زمان خود را نشناسد، در واقع از گمراهی زمان جاهلیت که خدا و پیغمبر(ص) را نمیشناختند، خارج نشده است؛ بنابراین، اگر معرفت خدا و رسول او، به معرفت امام زمان(ع) نینجامد، برای انسان سودی نخواهد داشت و او را دیندار نمیکند.
- شخصی از امام صادق(ع) پرسید: "منظور از جاهلیت، جهل مطلق و درباره همه چیز است یا فقط نشناختن امام است؟ آن حضرت فرمود: جاهلیت کفر و نفاق و گمراهی است"[۴]. پس نتیجه عدم شناخت امام زمان (ع)، کفر و نفاق و گمراهی است.
- البته ممکن است نشناختن، در اثر عدم معرفی امام زمان (ع) از سوی خدا باشد "بدون کوتاهی خود شخص". این حالت ضلال نامیده میشود و مرادف با استضعاف است. در این حالت، شخص مقصر نیست؛ ولی به هرحال از هدایت الهی و دینداری محروم شده است. حالت کفر و نفاق، مربوط به شخصی است که معرفی الهی برایش صورت گرفته؛ ولی او در پذیرفتن آن کوتاهی کرده است. این، دو حالت دارد: یا انکار و عدم تسلیم خود را به صراحت ابراز میدارد که کفر نامیده میشود یا آن را مخفی میدارد که نفاق است. در هرسه صورت، شخص، از مسیر عبودیت خداوند سبحانه و تعالی دور افتاده و سرانجام نیک نخواهد داشت؛ پس شناخت و پیروی از امامان(ع)، نه از باب تعبّد که به حکم عقل است؛ چرا که انسان خداشناس راهی به سوی خدا ندارد، مگر از طریقی که خود خداوند سبحانه و تعالی قرار داده است. جز از این راه، نمیتواند از رضا و خشم الهی آگاه شود. مراجعه مردم به ائمه اطهار(ع)، از باب مراجعه نادان به دانا است. این یک حکم عقلی است؛ همچنانکه عاقل در امور مادی و دنیایی خود، به دانا و متخصص آن مراجعه میکند، در امور معنوی و غیر مادی نیز عقل همینگونه حکم میکند[۵]. البته در روایتهای اهل سنت، به جای معرفت امام، داشتن امام ذکر شده است. آنان از رسول گرامی اسلام(ص) نقل کردهاند که فرمود: "هرکس بمیرد و حال آنکه امام نداشته باشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است"[۶][۷].
مقدمه
- در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) آمده: "هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است"[۸]. "جاهلیت" در اصطلاح تاریخ به روزگار پیش از اسلام، که جهل و بیخردی بر مردم عموما، و عرب خصوصا حاکم بوده و بت میپرستیدند و اسیر احساسات و خرافات بودند و خودخواهی و خونریزی و تجاوز و ستیز، مایه مباهات آنها بود، اطلاق شده است. و به قول مرحوم طریحی: حالتی که عربهای قبل از اسلام داشتند و آن عبارت بود از: جهل به خدا و پیامبران و شرایع دین، و فخر و مباهات به آباء و انساب[۹]. این کلمه چهار بار در قرآن کریم آمده است و در هریک از این چهار بار[۱۰]، به نحوی از جاهلیت نکوهش شده و این شیوه مورد استنکار قرار گرفته است.
- از امام باقر (ع) ذیل آیه ﴿وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأُولَى﴾[۱۱] آمده که فرمود: یعنی جاهلیت دیگری در آینده خواهد آمد[۱۲]. احتمالاً منظور از مرگ جاهلیت، این است: آنکس که امام زمانش را نشناسد و بمیرد، بهرهای از دین و اسلام نبرده و در جاهلیت محض به سر بُرده است[۱۳].
مرگ جاهلیت در فرهنگنامه آخرالزمان
- مرگ جاهلیت یعنی انسان بدون آگاهی و ایمان از دنیا برود و بدون شناخت حق و در حال شرک و کفر بمیرد. در روایات بسیاری در منابع شیعه و سنی این مضمون آمده است.
- امام صادق(ع) فرمود: هر کسی که از دنیا برود در حالی که امام زمان خود را نشناخته است، به مرگ جاهلیت مرده است. راوی پرسید این کدام جاهلیت است، آیا این یک جاهلیت مطلق است یا فقط ندانستن امام است؟ حضرت فرمود: جاهلیت کفر و نفاق و گمراهی است![۱۴] در روایتی دیگر نیز فرمود: هر کس شبی را بدون اینکه امام زمانش را بشناسد به صبح برساند در جاهلیت مرده است. در روایتی نقل شده که شخصی از حضرت امام عسکری(ع) پرسید: نظر شما درباره این حدیث که از پدران شما نقل شده است چیست؟ "هیچگاه زمین تا روز قیامت از حجتی الهی که خداوند بر بندگان قرار داده است، خالی نخواهد بود، و هر کسی که پیش از شناخت امام زمانش از دنیا برود، به مرگ جاهلیت مرده است". حضرت امام عسکری(ع) پاسخ داد: بلی! این سخن همانند روز، روشن و حق است. آن شخص پرسید: ای فرزند رسول خدا! چه کسی پس از شما حجت خدا بر روی زمین خواهد بود؟ حضرت فرمود: پس از من پسرم محمد، امام و حجت است. هر کس که بمیرد در حالی که او را نشناخته، در جاهلیت مرده است. آگاه باشید که او غیبتی خواهد کرد که نادان به گمراهی افتاده و اهل باطل هلاک میشوند، هر کس که در غیبت او برای ظهورش وقت تعیین کند، دروغگو خواهد بود. او پس از این غیبت ظهور خواهد کرد. گویا میبینم که وی به نجف رفته در حالی که پرچمهایی سفید رنگ بر بالای سرش افراشته شده است[۱۵].
پرسش مستقیم
- مطابق حدیث پیامبر که فرمود من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه چرا نشناختن امام مرگ جاهلی را به دنبال خواهد داشت؟ (پرسش)
- چرا اگر امام مهدی خود را نشناسیم به مرگ جاهلی از دنیا رفتهایم؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ "مَنْ مَاتَ لَا يَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً "، نعمانی، الغیبة، ص ۱۲۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۴۰۹، ح ۹
- ↑ " أَنَ هَذَا حَقٌ كَمَا أَنَ النَّهَارَ حَقٌ "
- ↑ " ابْنِي مُحَمَّدٌ وَ هُوَ الْإِمَامُ وَ الْحُجَّةُ بَعْدِي مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً أَمَا إِنَّ لَهُ غَيْبَةً يَحَارُ فِيهَا الْجَاهِلُونَ وَ يَهْلِكُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ وَ يَكْذِبُ فِيهَا الْوَقَّاتُونَ ثُمَّ يَخْرُجُ فَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى الْأَعْلَامِ الْبِيضِ تَخْفِقُ فَوْقَ رَأْسِهِ بِنَجَفِ الْكُوفَةِ"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۸۱، ح ۸
- ↑ "جَاهِلِيَّةَ كُفْرٍ و نِفَاقٍ و ضَلَال"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۷۷.
- ↑ سید محمد بنی هاشمی، معرفت امام عصر علیه السّلام، ص ۱۱۱( با تصرف)
- ↑ الطبقات الکبری، ج ۵، ص ۱۴۴
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۳۹۱ - ۳۹۳.
- ↑ اصول کافی، ج ۲، ص ۳۷۷.
- ↑ معارف و معاریف، ج ۴، ص ۷۰.
- ↑ سوره آل عمران، ۱۵۴؛ سوره مائده، ۵۰؛ سوره احزاب، ۳۳؛ سوره فتح، ۲۶.
- ↑ سوره احزاب، ۳۳.
- ↑ بحار الانوار، ج ۲۲، ص ۱۸۹.
- ↑ تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۳۷.
- ↑ اصول کافی، ج ۲، ص ۳۷۷.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۵۴۲.