آستانه حضرت معصومه: تفاوت میان نسخه‌ها

آستانه حضرت معصومه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۲۳

۸ بایت حذف‌شده ، ‏۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱

جز

جایگزینی متن - 'دوازده' به 'دوازده'

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۲۲۶

ویرایش

@@ خط ۳۴: / خط ۳۴: @@
 پس از شاه [[اسماعیل]]، در سال ۹۵۰ق اعتمادالدوله به [[فرمان]] شاه تهماسب، ضریحی مزین به کاشی‌های هفت رنگ نگارین و کتیبه‌ای معرق به درازای ۸۰/ ۴ و پهنای ۴۰/ ۴ متر و بلندای دو متر بنا نهاد و اطراف آن روزنه‌هایی گذاشت تا [[قبر]] اصلی از درون آن دیده شود و بتوانند نذورات خود را درون آن بریزند. وی سپس ضریحی دیگر از فولاد سفید، گرداگرد [[ضریح]] پیشین به فاصله نیم‌متری از زاویه جنوب غربی [[مرقد]] [[نصب]] کرد. این ضریح نیز در ۱۰۰۰ ق / ۱۵۹۱م به دست شاه [[عباس]] اول با ضریح دیگری جابه جا شد. فتحعلی شاه این ضریح را در سال ۱۲۴۵ ق / ۱۸۲۹م با صفحاتی از نقره پوشاند و آن را بر فراز پایه‌ای از سنگ مرمر به بلندای سی سانتیمتر جای داد<ref>سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ص۸۵۵؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۶؛ آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ص۲۶۳-۳۰۶.</ref>. از آن پس هر بار که ضریح، بازسازی یا نوسازی شده، از جنس نقره ساخته شده است<ref>سیاحت‌نامه شاردن، ج۳، ص۶۷؛ مردم و دیدنی‌های ایران، ص۱۵۸؛ ایران و قضیه ایران، ج۲، ص۱۱؛ سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ص۸۵۵.</ref>. شاه عباس ضریحی از فولاد سفید ترتیب داد و مرقد را طوری آرایش داد که آن ضریح کاشی را فرا گرفت. ضریح نقره که اکنون دیده می‌شود، همان ضریح فولادین است و فقط لایه‌هایی از نقره بر آن افزوده‌اند<ref>راهنمای قم، ص۳۵.</ref>. در طلایی ضریح را در سال ۱۳۲۱ق ساختند و کف [[حرم]] را نیز در همان سال با سنگ فرش مرمرین کردند<ref>راهنمای قم، ص۳۶-۴۰.</ref>.
-نخستین گنبد را [[زینب]] نوه [[امام جواد]]{{ع}} به فاصله نیم قرن پس از [[رحلت]] [[حضرت]] معصومه{{س}}، در اواسط [[قرن سوم]] قمری، با موادی از گچ و آجر به سبک همان عصر بر روی مرقد حضرت معصومه{{س}} بنا کرد<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۶۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷.</ref>. تا سال ۴۴۷ق (۴۵۷ق) جای گنبد کنونی، سه گنبد کوچک برجی شکل برپا بود. در این سال، [[وزیر]] طغرل کبیر، به نام [[میرابوالفضل عراقی]]، برای [[زیارت]] [[روضه]] مرتضویه به [[نجف]] مشرف شد و پس از [[ملاقات]] با [[شیخ طوسی]]، به توصیه او، گنبدی بلندتر بر [[مزار]] [[حضرت]] معصومه{{س}} ساخت<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷-۴۰۹.</ref>. در سال ۶۰۵ق [[امیر مظفر احمد بن اسماعیل]]، سردودمان [[ملوک]] [[آل]] مظفر، دست به کاشی‌کاری گنبد زد که در سال ۶۱۳ق آن را به پایان رساند<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۵.</ref>. در سال ۹۲۵ ق/ ۱۵۱۹م شاه‌بیگم صفوی، در جای گنبد عراقی، گنبدی دیگر ساخت و آن را با کاشی معرق آراست. در سال ۱۲۱۸ق/۱۸۰۳م به [[فرمان]] فتحعلی‌شاه، آن کاشی‌های معرق را برداشتند و با [[دوازده]] هزار خشت زرین گنبد را آراستند. بلندی این گنبد از سطح بام شانزده متر و از سطح [[زمین]] ۳۲ متر است. پیرامون خارجی آن ۶۶/ ۲۸ و قطر آن دوازده متر است<ref>سفرنامه سدیدالسلطنه، ص۱۱۴؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۶، ۴۲۰، ۴۸۳؛ سیمای قم، ص۸۳-۸۴.</ref>. در سال ۱۲۱۸ق از طرف فتحعلی شاه قاجار، گنبد اصلی [[حرم]] را طلاکاری کردند<ref>راهنمای قم، ص۳۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۷۴.</ref>، سپس در سال ۱۳۳۶ق [[مسجد]] [[بالاسر]] را ساختند و تا سال ۱۲۶۶ ق سقف و پایه ایوان شاه اسماعیل صفوی را با خشت‌های زر آراستند، [[صحن]] [[عتیق]] را نیز گسترش دادند و در شمال آن بقعه‌ای برای [[دفن]] فتحعلی شاه [[پیش‌بینی]] کردند. همچنین گلدسته شمالی صحن عتیق را برپا ساختند و با خشت طلا آراستند. کیکاوس میرزا که [[حاکم]] [[قم]] و کاشان بود در سال ۱۲۱۵ق سقف گنبد را نخست مقرنس کاری و سپس آینه‌کاری کرد و کتیبه‌ای گرداگرد آن نگاشت<ref>راهنمای قم، ص۳۶-۴۰.</ref>. قاعده گنبد، کثیرالاضلاع، غیرمتساوی و دارای هشت صفه و چهار صفه است که جهات اصلی هر یک دارای دهانه‌ای به طول ۸۰/ ۲ است و جهات فرعی به دهانه ۷۰/ ۲ متر راه باز می‌کند و بلندی آن نزدیک چهارده متر است<ref>راهنمای قم، ص۴۵۱.</ref>.
+نخستین گنبد را [[زینب]] نوه [[امام جواد]]{{ع}} به فاصله نیم قرن پس از [[رحلت]] [[حضرت]] معصومه{{س}}، در اواسط [[قرن سوم]] قمری، با موادی از گچ و آجر به سبک همان عصر بر روی مرقد حضرت معصومه{{س}} بنا کرد<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۶۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷.</ref>. تا سال ۴۴۷ق (۴۵۷ق) جای گنبد کنونی، سه گنبد کوچک برجی شکل برپا بود. در این سال، [[وزیر]] طغرل کبیر، به نام [[میرابوالفضل عراقی]]، برای [[زیارت]] [[روضه]] مرتضویه به [[نجف]] مشرف شد و پس از [[ملاقات]] با [[شیخ طوسی]]، به توصیه او، گنبدی بلندتر بر [[مزار]] [[حضرت]] معصومه{{س}} ساخت<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷-۴۰۹.</ref>. در سال ۶۰۵ق [[امیر مظفر احمد بن اسماعیل]]، سردودمان [[ملوک]] [[آل]] مظفر، دست به کاشی‌کاری گنبد زد که در سال ۶۱۳ق آن را به پایان رساند<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۵.</ref>. در سال ۹۲۵ ق/ ۱۵۱۹م شاه‌بیگم صفوی، در جای گنبد عراقی، گنبدی دیگر ساخت و آن را با کاشی معرق آراست. در سال ۱۲۱۸ق/۱۸۰۳م به [[فرمان]] فتحعلی‌شاه، آن کاشی‌های معرق را برداشتند و با دوازده هزار خشت زرین گنبد را آراستند. بلندی این گنبد از سطح بام شانزده متر و از سطح [[زمین]] ۳۲ متر است. پیرامون خارجی آن ۶۶/ ۲۸ و قطر آن دوازده متر است<ref>سفرنامه سدیدالسلطنه، ص۱۱۴؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۶، ۴۲۰، ۴۸۳؛ سیمای قم، ص۸۳-۸۴.</ref>. در سال ۱۲۱۸ق از طرف فتحعلی شاه قاجار، گنبد اصلی [[حرم]] را طلاکاری کردند<ref>راهنمای قم، ص۳۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۷۴.</ref>، سپس در سال ۱۳۳۶ق [[مسجد]] [[بالاسر]] را ساختند و تا سال ۱۲۶۶ ق سقف و پایه ایوان شاه اسماعیل صفوی را با خشت‌های زر آراستند، [[صحن]] [[عتیق]] را نیز گسترش دادند و در شمال آن بقعه‌ای برای [[دفن]] فتحعلی شاه [[پیش‌بینی]] کردند. همچنین گلدسته شمالی صحن عتیق را برپا ساختند و با خشت طلا آراستند. کیکاوس میرزا که [[حاکم]] [[قم]] و کاشان بود در سال ۱۲۱۵ق سقف گنبد را نخست مقرنس کاری و سپس آینه‌کاری کرد و کتیبه‌ای گرداگرد آن نگاشت<ref>راهنمای قم، ص۳۶-۴۰.</ref>. قاعده گنبد، کثیرالاضلاع، غیرمتساوی و دارای هشت صفه و چهار صفه است که جهات اصلی هر یک دارای دهانه‌ای به طول ۸۰/ ۲ است و جهات فرعی به دهانه ۷۰/ ۲ متر راه باز می‌کند و بلندی آن نزدیک چهارده متر است<ref>راهنمای قم، ص۴۵۱.</ref>.
 آستانه حضرت معصومه{{س}}، شش گلدسته دارد که دو گلدسته وصل به گنبد اصلی، در اوایل [[روزگار]] صفویان توسط شاه‌بیگم بنا شده و در ۱۱۹۸ق/۱۷۸۳م توسط لطفعلی خان زند، [[تجدید]] بنا شده‌اند. در ۱۲۱۸ق/۱۸۰۳م فتحعلی شاه این گلدسته‌ها را که از سطح [[زمین]] ۲۰/ ۳۲ و از سطح بام ۴۰/ ۱۷ ارتفاع دارد و قطر آنها ۵/ ۱ متر است، طلاکاری کرد. این گلدسته‌ها در [[زمان]] ناصرالدین شاه قاجار در ۱۲۸۶ق/۱۸۹۶م تجدید بنا شدند و روی آنها با کاشی آراسته شد. در ۱۲۹۹ق/ ۱۸۸۱م کامران میرزای قاجار آنها را با خشت‌های زرین آراست. دو گلدسته دیگر در ۱۳۰۳ ق /۱۸۸۵م توسط [[علی اصغر خان اتابک]] در [[صحن]] نو و دو سوی ایوان آینه بنا شدند که به گلدسته اتابکی مشهورند. بلندی آنها از کف صحن ۸۰/ ۴۲ و از سطح بام ۲۸ و قطر آنها ۳۰/ ۳ متر است. دو گلدسته کوتاه نیز بر فراز زاویه‌های بخش درونی صحن نو قرار دارند<ref>سیاحت‌نامه شاردن، ج۳، ص۶۶؛ آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ۲۶۳-۲۹۰.</ref>.
@@ خط ۵۴: / خط ۵۴: @@
 آستانه [[حضرت]] معصومه{{س}} از دیرباز به عنوان [[محل آموزش]] دروس [[دینی]] مورد توجه قرار گرفت. در روزگاری که این آستانه توسعه بیشتری یافت، حجره‌هایی‌ها برای تحصیل و سکونت طلاب در داخل صحن‌ها در نظر گرفته شد<ref>قم از نگاه بیگانگان، ص۳۳، ۵۶.</ref>. بر پایه گزارش‌های [[تاریخی]]، در [[قرن ششم]] قمری، [[قم]] دارای نه [[مدرسه علمیه]] بود و این مدارس دارای وسایل کافی و مدرسان و [[مفسران]] بزرگ بود و کتابخانه‌هایی آکنده از کتاب‌های فرقه‌های مختلف در آن وجود داشت. همچنین در قرن‌های پنجم و ششم قمری که سلجوقیان بر [[ایران]] [[حکومت]] می‌کردند، قم مرکز بزرگی برای [[فقها]] و [[علمای شیعه]] بود. عده‌ای برای تحصیل به این [[شهر]] می‌آمدند و مدارس دایری داشتند، به گونه‌ای که مدرسانی در حد [[فقیه]] و [[مرجع]] در آنجا می‌زیستند<ref>نقض، ص۲۱۰؛ گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۷.</ref>. از اوایل [[قرن یازدهم]] قمری، مدارسی در قم پاگرفت که نام هر یک از آنها در دوره‌ای از [[تاریخ]] شناخته می‌شود. مدرسه‌هایی مانند [[فیضیه]]، [[مؤمنیه]](تحویلیه)، [[رضویه]](مأموریه)، مدرسه مادرشاه، مدرسه [[مهدی]] قلی خان، مدرسه حاج سیدصادق، مدرسه [[آیت‌الله بروجردی]]<ref>أنوار المشعشعین، ج۱، ص۲۴۰-۲۷۲، ۴۱۱، ۴۱۳؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۷- ۴۱۹.</ref> و مدرسه [[آیت‌الله گلپایگانی]] از این قبیل‌اند. هزاران [[طلبه]] از [[قرن پنجم]] به بعد در این [[شهر]] پرورش یافته‌اند و هزاران عالم از آنجاسر برآورده‌اند. با توسعه تدریجی آموزش‌های [[دینی]]، [[شهر قم]] رفته رفته، به لحاظ [[علمی]] نیز مراحل [[تکامل]] خود را طی کرد و اکنون یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های علمی [[جهان اسلام]] و [[شیعه]] به شمار می‌رود. شماری از علمای بزرگ شیعه طی قرن‌های گذشته اگر چه در [[شهرها]] و حوزه‌های دیگر پرورش یافتند، با [[مهاجرت]] به [[قم]] تا آخر [[عمر]] در آنجا ماندند و در همانجا [[زندگی]] را بدرود گفتند که از جمله آنها می‌توان میرزا [[ابوالقاسم گیلانی]]، معروف به [[میرزای قمی]] و صاحب [[قوانین]] (۱۲۳۱ق)، ملا [[محمد مهدی نراقی]]، حاج شیخ [[عبدالکریم یزدی]] (۱۳۵۵ق/۱۳۱۵ش) و [[آیت‌الله بروجردی]] را نام برد<ref>قم از نظر اجتماعی و اقتصادی، ص۹۴.</ref>.
-از آغاز ساختمان [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}}، به تدریج مدارس و [[مساجد]] بسیاری پیرامون آن پدید آمد و قم به شهر [[دین]] و [[علم]] تبدیل شد، به گونه‌ای که در [[قرن ششم]]، مدارسی چند در این شهر کوچک برپا بود<ref>نقض، ص۲۱۰.</ref>. شماری از این مدارس از مراکز مهم و کانونی [[علوم اسلامی]] [[شیعی]] به شمار می‌آیند. به همین دلیل، از یک قرن پیش شمار فراوانی از طلاب [[علوم دینی]] [[ایرانی]] و خارجی در قم ساکن شده‌اند<ref>نقض، ص۲۱۰؛ تاریخ مذهبی قم، ص۱۸۸- ۱۸۹.</ref>. در قرن ششم قمری، مدرسه کوچکی در نزدیکی [[مرقد]] حضرت معصومه{{س}} برای [[علوم]] متداول و سکونت طلاب ساخته بودند و آن را مدرسه ستی (سیدتی) [[فاطمه]] می‌نامیدند. بعدها آن را مدرسه آستانه نامیدند. نام این مدرسه در کتاب النقض نوشته [[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، از آثار همان دوره آمده است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۷۱؛ تربت پاکان، ج۱، ص۱۳۲.</ref>. با [[تغییر]] مسیر رودخانه از جنوبی آستانه به سوی غربی و ویرانی مدرسه ستی فاطمه بر اثر سیل، در روزگاری که ملا [[محسن فیض کاشانی]] در قم [[مرجعیت]] یافت، با کمک خواستن از سلیمان‌خان، متولی [[مقبره]] شاه [[صفی]] و در نهایت با [[پشتیبانی]] شاه [[عباس]] دوم، مدرسه‌ای را به جای مدرسه پیشین بنیاد نهاد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۷۳.</ref>. سپس شادقلی خان [[حکمران]] [[قم]] در ۱۰۵۴ ق باز هم به پیشنهاد ملا [[محسن فیض]]، در جانب شمالی آن، مدرسه دیگری بنا نهاد که آن را مدرسه [[فیضیه]] نامیدند. در سال ۱۰۵۵ق نیز اعتمادالدوله [[میرزا تقی خان]]، مشهور به ساروتقی، نخست [[وزیر]] شاه عباس دوم، مدرسه دیگری بزرگ‌تر از دو مدرسه دیگر، در شمال مدرسه شادقلی بنا نهاد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۸، ۶۷۴.</ref> که به نام مدرسه ساروتقی معروف بود. در [[زمان]] فتحعلی شاه به [[دستور]] وی هر سه مدرسه زمان [[صفویه]] را خراب کردند و با افزودن [[زمین]] و فضا، دو مدرسه کنونی را بنا نهادند که یکی فیضیه و دیگری دارالشفا است<ref>سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ص۴۶۲؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۲۰، ۶۷۵.</ref>. بر پایه کتیبه [[منصوب]]، [[بانی]] [[ایران]]، شاه تهماسب صفوی و معمار آن استاد [[سلطان]] [[قمی]] و سال بنا ۹۳۹ ق است. فیضیه تا سال ۱۳۴۱ق یک طبقه بود و فقط در دو سوی سه ایوان آن چهار غرفه و جمعاً [[دوازده]] غرفه بزرگ و کوچک وجود داشت و در سال ۱۳۰۱ش حاج میرزا [[محمد]] فیض در جانب شمال و [[شرق]] مدرسه به غرفه‌سازی پرداخت و یک چهارم از ساختمان فوقانی آن را به پایان برد و بقیه آن را شیخ [[عبدالکریم حائری یزدی]] کامل کرد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۷۶-۶۷۷.</ref>.
+از آغاز ساختمان [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}}، به تدریج مدارس و [[مساجد]] بسیاری پیرامون آن پدید آمد و قم به شهر [[دین]] و [[علم]] تبدیل شد، به گونه‌ای که در [[قرن ششم]]، مدارسی چند در این شهر کوچک برپا بود<ref>نقض، ص۲۱۰.</ref>. شماری از این مدارس از مراکز مهم و کانونی [[علوم اسلامی]] [[شیعی]] به شمار می‌آیند. به همین دلیل، از یک قرن پیش شمار فراوانی از طلاب [[علوم دینی]] [[ایرانی]] و خارجی در قم ساکن شده‌اند<ref>نقض، ص۲۱۰؛ تاریخ مذهبی قم، ص۱۸۸- ۱۸۹.</ref>. در قرن ششم قمری، مدرسه کوچکی در نزدیکی [[مرقد]] حضرت معصومه{{س}} برای [[علوم]] متداول و سکونت طلاب ساخته بودند و آن را مدرسه ستی (سیدتی) [[فاطمه]] می‌نامیدند. بعدها آن را مدرسه آستانه نامیدند. نام این مدرسه در کتاب النقض نوشته [[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، از آثار همان دوره آمده است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۷۱؛ تربت پاکان، ج۱، ص۱۳۲.</ref>. با [[تغییر]] مسیر رودخانه از جنوبی آستانه به سوی غربی و ویرانی مدرسه ستی فاطمه بر اثر سیل، در روزگاری که ملا [[محسن فیض کاشانی]] در قم [[مرجعیت]] یافت، با کمک خواستن از سلیمان‌خان، متولی [[مقبره]] شاه [[صفی]] و در نهایت با [[پشتیبانی]] شاه [[عباس]] دوم، مدرسه‌ای را به جای مدرسه پیشین بنیاد نهاد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۷۳.</ref>. سپس شادقلی خان [[حکمران]] [[قم]] در ۱۰۵۴ ق باز هم به پیشنهاد ملا [[محسن فیض]]، در جانب شمالی آن، مدرسه دیگری بنا نهاد که آن را مدرسه [[فیضیه]] نامیدند. در سال ۱۰۵۵ق نیز اعتمادالدوله [[میرزا تقی خان]]، مشهور به ساروتقی، نخست [[وزیر]] شاه عباس دوم، مدرسه دیگری بزرگ‌تر از دو مدرسه دیگر، در شمال مدرسه شادقلی بنا نهاد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۸، ۶۷۴.</ref> که به نام مدرسه ساروتقی معروف بود. در [[زمان]] فتحعلی شاه به [[دستور]] وی هر سه مدرسه زمان [[صفویه]] را خراب کردند و با افزودن [[زمین]] و فضا، دو مدرسه کنونی را بنا نهادند که یکی فیضیه و دیگری دارالشفا است<ref>سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ص۴۶۲؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۲۰، ۶۷۵.</ref>. بر پایه کتیبه [[منصوب]]، [[بانی]] [[ایران]]، شاه تهماسب صفوی و معمار آن استاد [[سلطان]] [[قمی]] و سال بنا ۹۳۹ ق است. فیضیه تا سال ۱۳۴۱ق یک طبقه بود و فقط در دو سوی سه ایوان آن چهار غرفه و جمعاً دوازده غرفه بزرگ و کوچک وجود داشت و در سال ۱۳۰۱ش حاج میرزا [[محمد]] فیض در جانب شمال و [[شرق]] مدرسه به غرفه‌سازی پرداخت و یک چهارم از ساختمان فوقانی آن را به پایان برد و بقیه آن را شیخ [[عبدالکریم حائری یزدی]] کامل کرد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۷۶-۶۷۷.</ref>.
 در راستای توسعه آستانه و استقبال [[روز]] افزون از [[زیارت]] و بازدید [[حرم]] و گسترش [[شهر قم]]، مساجدی به ویژه در داخل و پیرامون آستانه ساخته شد که هر یک در دوره‌ای، کانون [[تبلیغات]] و اجتماعات اثرگذار [[دینی]] بوده‌اند و بعضی از آنها اکنون نیز جایگاه ویژه‌ای در آستانه، [[فرهنگ اسلامی]] و برپایی [[شعایر]] دینی دارند<ref>أنوار المشعشعین، ج۱، ص۲۲۳، ۲۲۸.</ref>. از آن جمله است: [[مسجد]] [[امام حسن عسکری]]{{ع}}، [[مسجد جامع]] مسجد عشقعلی، مسجد [[حسینی]]، مسجد فاطمیه و مسجد اعظم. علاوه بر اینها، پس از رواق غربی، بنایی است وسیع و نو، که بر سراسر آن سقفی بی‌ستون سایه افکنده و [[مسجد]] [[بالاسر]] نامیده می‌شود<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۶۱.</ref>. این مسجد وسیع‌ترین ساختمان آستانه و مرکز تشکیل مجالس عمومی [[سوگواری]] و [[نماز جماعت]] است<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۶۲۰-۶۲۱.</ref>. دیگر مسجد موزه است که در جنوب [[روضه]] منوره و در امتداد رواق جنوبی با گنبد بزرگی واقع شده است. این بنا در مجموع از آثار [[قرن چهاردهم]] شمرده می‌شود<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۶۱.</ref>. اما مسجد اعظم، از آثار مرحوم [[آیت‌الله]] [[سید محمد حسین طباطبایی بروجردی]] است که ساخت آن از ۱۳۶۷ق آغاز شد<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۷۱۱.</ref> و در سال ۱۳۷۵ق به بهره‌برداری رسید.