زهیر بن قین بجلی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

اینک داستان [[ملحق شدن]] [[زهیر]] به کاروان [[حسین]]{{ع}} را از زبان همسرش دِلهم، و همراهان وی از [[طائفه]] «[[فزاره]]» و «[[بجیله]]» بخوانید و شرح بیشتری از فداکاری‌های زهیر را در صفحات بعد خواهید دید.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص:۴۳۰-۴۳۱.</ref>

[[ابومخنف]] می‌‌گوید: «دِلهم» [[همسر]] [[زهیر]]، هنگامی که دید شوهرش به [[پیام]] فرستاده [[حجت خدا]] [[امام حسین]]{{ع}} توجهی نکرد و ساکت مانده است! خطاب به شوهرش زهیر گفت: سبحان [[الله]]! آیا فرزند [[رسول خدا]]{{صل}} تو را به حضور می‌‌طلبد و تو از رفتن [[امتناع]] می‌‌ورزی؟ چه شود اگر در محضرش شرفیاب شوی و سخنان او را بشنوی و باز گردی - بلکه تو خود می‌‌بایست به محضرش شرفیاب می‌‌شدی –<ref>{{عربی|سُبْحَانَ اَللَّهِ أَ يَبْعَثُ إِلَيْكَ اِبْنُ رَسُولِ اَللَّهِ ثُمَّ لاَ تَأْتِيهِ لَوْ أَتَيْتَهُ فَسَمِعْتَ كَلاَمَهُ ثُمَّ اِنْصَرَفْتَ}}</ref>

و بعد [[زهیر]] در ادامه به آن همراهانی که از او جدا می‌‌شدند گفت: اما من امروز با شما [[وداع]] می‌‌کنم و شما را به [[خدا]] می‌‌سپرم!<ref>{{عربی|فَأَمَّا أَنَا فَأَسْتَوْدِعُكُمُ اَللَّهَ}}</ref>

همراهان گفتند: پس از این گفت وگو، [[زهیر]] ملازم رکاب [[امام حسین]]{{ع}} شد و پیوسته [[گوش به فرمان]] آن [[حضرت]] بود تا در پاری آن [[امام]] بزرگوار، شربت [[شهادت]] نوشید <ref>ارشاد مفید، ج۲، ص۷۲؛ مقتل ابی مخنف، ص۷۴؛ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۷۱؛ نفس المهموم، ص۱۷۶؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۶؛ ابصار العین، ص۱۴۳؛ و در کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۴۹ با کمی تفاوت.</ref>.

==لبیک زهیر پس از [[خطبه امام]]{{ع}} با [[حر]]==

هنگامی که [[سپاه]] [[حر بن یزید ریاحی]] در [[منزل]] ذی حسم راه را بر کاروان امام{{ع}} بست و نگذاشت حضرت به سوی [[کوفه]] برود، و اجازه هم نداد به [[مکه]] بازگردد امام{{ع}} خطبه‌ای بسیار گرم و آتشین در برابر آنان ایراد نمود<ref>خطبه {{متن حدیث|إِنِّي لاَ أَرَى اَلْمَوْتَ إِلاَّ سَعَادَةً}}، در شرح حال حر بن یزید ریاحی در همین تالیف ملاحظه نمایید.</ref> و پس از پایان [[خطبه]] حضرت، زهیر بن قین، این رادمرد [[الهی]] از جا برخاست و رو به همراهان خود کرد و گفت: شما حرف می‌‌زنید یا من حرف بزنم؟ گفتند: تو سخن بگوی. [[زهیر]] پس از [[حمد]] و ثنای [[پروردگار]] گفت: ای فرزند [[رسول خدا]]! گفتارت را شنیدیم، [[خداوند]] در همه [[مشکلات]] تو را [[راهنما]] باشد، به [[خدا]] [[سوگند]]! اگر [[دنیا]] برای ما [[پایدار]] می‌‌ماند و [[زندگی]] ما در آن [[جاودانه]] بود، با این حال ما ترجیح می‌‌دادیم که با شما کشته شویم و از اقامت [[ابدی]] در این دنیا چشم بپوشیم (یعنی تا چه رسد به این که دنیا که فانی شدنی است و دوام ندارد)<ref>{{عربی|قَدْ سَمِعْنَا هَدَاكَ اَللَّهُ يَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ مَقَالَتَكَ وَ اللهِ لَوْ كَانَتِ اَلدُّنْيَا لَنَا بَاقِيَةً وَ كُنَّا فِيهَا مُخَلَّدِينَ إِلَّا أَنَّ فَرَاقَهَا فِی نَصْرِکَ وَ مُواسَاتِکَ لَآثَرْنَا الخُرُوجُ مَعَكَ عَلَى اَلْإِقَامَةِ فِیهَا}}</ref>.

روزها گذشت و [[کاروان حسینی]] وارد [[کربلا]] شد تا هنگامی که غروب [[روز]] [[تاسوعا]] (نهم [[محرم]]) فرا رسید، هوا تاریک شد، امام{{ع}} [[یاران]] خود را جمع کرد و خطبه‌ای خواند و در ضمن از آنها خواست که از [[تاریکی]] [[شب]] استفاده کنند و از کربلا خارج شوند و [[جان]] خود را [[حفظ]] نمایند! ولی هیچ یک از آنان [[راضی]] به [[ترک امام]]{{ع}} نشدند، هر کدام به نحوی اعلام [[وفاداری]] کردند و [[آمادگی]] خود را تا پای [[جان]] دادن ابراز نمودند. در این میان [[زهیر]] بن قین نیز برخاست و در برابر [[امام حسین]]{{ع}} چه [[زیبا]] وعاشقانه و فداکارانه سخن گفت: ای [[فرزند پیامبر]] [[خدا]]! به خدا قسم [[دوست]] داشتم که در راه [[حمایت]] تو، کشته شوم و دوباره زنده شوم باز کشته شوم تا هزار بار، و باز [[آرزو]] داشتم که خدا با کشته شدن من، تو و [[جوانان]] [[بنی هاشم]] را از آسیب [[دشمنان]] نگاه می‌‌داشت.<ref>{{عربی|وَ اَللَّهِ لَوَدِدْتُ أَنِّي قُتِلْتُ ثُمَّ نُشِرْتُ ثُمَّ قُتِلْتُ حَتَّى أُقْتَلَ هَكَذَا أَلْفَ مَرَّةٍ وَ أَنَّ اَللَّهَ تَعَالَى يَدْفَعُ بِذَلِكَ اَلْقَتْلَ عَنْ نَفْسِكَ وَ عَنْ أَنْفُسِ هَؤُلاَءِ اَلْفِتْيَانِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ}}؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۴۱۹؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۵۹؛ البدایة والنهایة، ج۸، ص۱۷۸؛ ارشاد مفید، ج۲، ص۹۱؛ امالی صدوق، مجلس ۳۰؛ بحار الأنوار، ج۴، ص۳۹۲؛ مقتل مقرم، ص۲۶۱ و ابصارالعین، ص۱۴۴.</ref>؛

==[[سخنرانی]] به یادماندنی [[زهیر]] در [[روز عاشورا]]==

چون [[زهیر]] این سخنان کوبنده و بیدار کننده را گفت، خود فروختگان به [[دنیا]] و [[مال و منال]] [[دنیا]] او را [[دشنام]] دادند و [[ابن زیاد]] را ستودند و گفتند: به [[خدا]] قسم دست از شماها برنمی داریم تا آنکه [[حسین]] و همراهانش را بکشیم یا او و همراهانش را پیش [[امیر]] ابن زیاد بفرستیم.

[[زهیر]] با کمال [[حلم]] و [[بردباری]] و باز از روی [[خیرخواهی]] از [[اهانت]] آنها ملول نشد و به [[پیروی]] از مولایش [[امام حسین]]{{ع}} آنها را دوباره [[موعظه]] کرد و گفت: «ای [[بندگان خدا]]! پسر [[فاطمه]] (حسین) به [[نصرت]] و [[مودت]] شایسته‌تر است از پسر [[سمیه]] (ابن زیاد) پس اگر او را [[یاری]] نمی‌کنید، پس شما را به خدا [[پروا]] میدهم از اینکه [[خاندان پاک رسول خدا]]{{صل}} را بکشید کار این مرد و پسر عمویش [[یزید بن معاویه]] را بازگذارید، به [[جان]] خودم [[سوگند]]، همانا [[یزید]] از شما [[راضی]] خواهد شد بدون آنکه حسین{{ع}} را بکشید»<ref>{{عربی|عِبَادَ اَللَّهِ، إِنَّ وَلَدَ فَاطِمَةَ{{س}} أَحَقُّ بِالْوُدِّ وَ اَلنَّصْرِ مِنِ اِبْنِ سُمَيَّةَ فَإِنْ لَمْ تَنْصُرُوهُمْ فَأُعِيذُكُمْ بِاللَّهِ أَنْ تَقْتُلُوهُمْ، فَخَلُّوا بَيْنَ اَلرَّجُلِ وَ بَيْنَ اِبْنِ عَمِّهِ يَزِيدَ بْنِ مُعَاوِيَةَ، فَلَعَمْرِي إِنَّ يَزِيدَ لَيَرْضَى مِنْ طَاعَتِكُمْ بِدُونِ قَتْلِ اَلْحُسَيْنِ{{ع}}}}؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲۶؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۶۲؛ البدایة والنهایة ابن کثیر، ج۸، ص۱۸۱؛ نفس المهموم، ص۲۳۵ و ابصارالعین، ص۱۴۴.</ref>

[[شمر]] که [[باور]] نمی‌کرد [[زهیر]] او را چنین [[پست]] و ناچیز معرفی کند، خواست با اظهار [[قدرت]] و [[مقام]]، [[شخصیت]] پوشالی خود را بزرگ نشان دهد لذا گفت: تو و صاحبت را تا یک [[ساعت]] دیگر خدا خواهد کُشت!<ref>{{عربی|إِنَّ اَللَّهَ قَاتِلُكَ وَ صَاحِبُكَ عَنْ سَاعَةٍ}}</ref>

پس [[زهیر]] به [[فرمان امام]]{{ع}} برگشت و در جایگاه خود ایستاد<ref>مقتل ابو مخنف تحقیق غفاری، ص۱۱۹؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۴۲۶؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۶۲؛ و البدایة والنهایة ابن کثیر، ج۸، ص۱۸۱؛ نفس المهموم، ص۲۳۵ و ابصارالعین، ص۱۴۴.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص:۴۳۹-۴۴۱.</ref>

زهیر بن قین با شنیدن [[سخن امام]]{{ع}} و مشاهده این [[تصمیم]] ناجوانمردانه [[شمر]]، سخت برآشفت و با ده نفر از همراهانش به [[سپاه]] شمر حمله کردند و چنان غیرتمندانه [[یورش]] بردند که آن [[جمعیت]] بسیار را از دور خیمه‌های امام حسین{{ع}} راندند و شرشان را از سر [[اهل بیت]] باز داشتند، اما از همین جا، [[جنگ]] درگرفت و [[زهیر]]، [[ابا عزّه ضبابی]] را که از [[یاران]] [[شمر]] و از خویشانش بود به [[هلاکت]] رساند و همراهان زهیر هم باقی [[سپاه]] [[شمر]] را تعقیب کردند به ناگاه سپاه شمر دست به دست هم دادند. به زهیر و همراهانش دوباره [[حمله]] نمودند و بر آنها [[غلبه]] کردند و ده نفر از [[سربازان]] [[اسلام]] را به [[شهادت]] رساندند، ولی زهیر در این حمله، سالم ماند و خطری او را [[تهدید]] نکرد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۳۸ و ابصارالعین، ص۱۴۵.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص:۴۴۱-۴۴۲.</ref>

طبق نقل [[طبری]] و برخی دیگر از [[مورخان]] از [[ابومخنف]] [[روایت]] می‌‌کنند: پس از آنکه [[حبیب بن مظاهر]] به شهادت رسید، زهیر بن قین با [[حر بن یزید ریاحی]] به [[قلب]] [[لشکر]] [[عمر سعد]]<ref>در برخی نقل‌ها مثل، امالی صدوق مجلس ۳۰ آورده است که: زهیر پس از شهادت حر و قبل از شهادت حبیب بن مظاهر عزم میدان کرد و جنگید تا به شهادت رسید. و به نظر مؤلف، اصح آن است که زهیر بعد از شهادت حبیب بن مظاهر عزم میدان کرده است؛ زیرا موقعی که امام حسین نی به نماز ظهر ایستادند زهیر بن قین و سعید بن عبدالله جان خود را سپر کردند و امام{{ع}} و اصحاب نماز خواندند (نفس المهموم، ص۲۶۶) و حبیب بن مظاهر در این موقعیت در حال نبرد بود و به شهادت رسید. بنابراین زهیر بعد از شهادت حبیب ابن مظاهر به شهادت رسیده است. و ظاهرة زهیر به قین خود تنها به میدان رزم رفته و حر بن یزید ریاحی قبل از او به میدان گام گذاشته بوده و به شهادت رسیده است، مگر این که گفته شود زهیر دو نوبت به میدان رزم رفته، یک نوبت با حر بن یزید ریاحی، نوبت دوم پس از شهادت حر بن یزید ریاحی و بعد از نماز ظهر و شهادت حبیب مجددا به میدان رزم رفته و در این نوبت به شهادت رسیده است. چنانچه از عبارت بالا در متن همین قول استفاده می‌‌شود. والله العالم.</ref>، [[یورش]] بردند و [[جنگ]] [[سختی]] در گرفت و هر کدام از این دو که جانش به خطر می‌‌افتاد دیگری او را [[نجات]] می‌داد و تا ساعتی این حالت ادامه یافت تا آنکه [[حر]] به [[شهادت]] رسید و [[زهیر]] سالم به [[خیمه گاه]] بازگشت و پس از آنکه [[امام حسین]]{{ع}} به [[نماز]] ایستاد و از نماز فارغ شد، زهیر به میدان رفت و مبارزه‌ای کرد که مثل او کمتر دیده شده بود و در حین [[حمله]] این [[رجز]] را می‌‌خواند:

 

{{عربی|"أقدِم هُديتَ هادِياً مَهدِيّا فَاليَومَ تَلقى‌ جَدَّكَ النَّبِيّا"}}

 

{{عربی|"وحَسَناً وَالمُرتَضى‌ عَلِيّا وذَا الجَناحَينِ الفَتَى الكَمِيّا"}}

 

{{عربی|"وأسَدَ اللَّهِ الشَّهيدَ الحَيّا"}}؛

 

[[علامه مجلسی]] از [[محمد بن ابی طالب]] نقل می‌‌کند: هنگامی که [[زهیر]] روی [[زمین]] افتاد آخرین [[سخن امام حسین]]{{ع}} خطاب به او چنین بود که فرمود:[[خداوند]] هرگز تو را از [[رحمت]] خود دور نکند ای زهیر، و کشنده‌ات را [[لعنت]] کند مانند لعنت به آنها که [[مسخ]] شدند و به صورت میمون‌ها و خوک‌ها درآمدند<ref>{{متن حدیث| لا یُبعِدُك اللَّهِ یا زهیر ! وَ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَكَ لَعَنَ الذین مُسِخُوا قِرَدَةً وخنازیرَ }}؛ بحار الأنوار، ج۴۵، ص۲۶ و ابصارالعین، ص۱۴۵.</ref>؛

در برخی از [[منابع تاریخی]] آمده است که پس از [[عاشورا]] و [[شهادت]] زهیر، همسرش دلهم به غلام خود گفت: برو جنازه مولایت را کفن کن و به [[خاک]] بسپار. غلام می‌‌گوید: وقتی آمدم، جنازه [[امام حسین]]{{ع}} را بی‌کفن [[مشاهده]] کردم. با خود گفتم: آیا مولایم را کفن کنم و [[حسین]]{{ع}} را واگذارم؟ آنگاه حسین{{ع}} را کفن پوشانده و برگشتم. غلام وقتی قصه را برای [[همسر]] زهیر بازگو نمود، دلهم، او را [[تحسین]] کرد و کفنی دیگر به او داد و گفت: برو مولایت را [[کفن]] کن و [[غلام]] به [[کربلا]] بازگشت و [[بدن]] [[زهیر]] را کفن کرد<ref>ترجمه امام حسین{{ع}}، ص۸۱؛ در نفس المهموم، ص۱۷۷ دارد غلام وقتی بدن امام حسین{{ع}} را بی‌کفن دید با آن کفن، بدن امام حسین{{ع}} را کفن کرد و مولای خود زهیر را با کفنی دیگر کفن کرد.</ref>

[[زهیر بن قین بن حارث بجلی]]، یکی از برجسته‌ترین [[یاران امام حسین]]{{ع}} بود که در [[روز عاشورا]]، [[فرماندهی]] جناح راست [[سپاه امام]]{{ع}} بر عهده او بود و نقش مؤثّری در برخورد با [[سپاه کوفه]] داشت. بَلاذُری، وی را از هواداران [[عثمان]] می‌داند. [[دشمن]] نیز در عصر [[تاسوعا]]، او را [[عثمانی]] خواند. با این همه، هنگامی که در [[منزل]] [[زَرود]] فرستاده [[امام]]{{ع}}، او را برای [[دیدار]] با ایشان [[دعوت]] کرد، با [[تشویق]] همسرش، به [[حضور امام]] حسین{{ع}} رسید و طولی نکشید که با چهره‌ای گشاده - که حاکی از تحوّل اساسی در روحیّه او بود-، به خیمه‌اش بازگشت و [[دستور]] داد که آن را به نزدیکی خیمه‌های [[امام حسین]]{{ع}} منتقل کنند. [[زهیر]]، پس از بازگشت از [[محضر امام]]{{ع}}، خاطره‌ای را برای همراهانش تعریف کرد تا شاید بتواند آنان را با خود همراه کند. اما از آن جمعیتی که با او بودند، کسی برنخاست. پس از این لحظه سرنوشت‌ساز، زهیر در صف [[یاران]] [[استوار]] امام حسین{{ع}} قرار گرفت. [[شب عاشورا]] نیز امام حسین{{ع}}، خطاب به یاران خود فرمود: «بدانید که به گمانم، امروز، آخرین روزی است که با آنهاییم. من به شما، اجازه دادم و همه شما آزادید که بروید. هیچ عهدی از من بر عهده شما نیست. شب، تاریکی‌اش را گسترده است. پس آن را مَرکب خود قرار دهید [و بروید]»<ref>{{متن حدیث|أَلَا وَ إِنِّي‏ لَأَظُنُ‏ أَنَّهُ‏ آخِرُ يَوْمٍ‏ لَنَا مِنْ هَؤُلَاءِ أَلَا وَ إِنِّي قَدْ أَذِنْتُ لَكُمْ فَانْطَلِقُوا جَمِيعاً فِي حِلٍّ لَيْسَ عَلَيْكُمْ مِنِّي ذِمَامٌ هَذَا اللَّيْلُ قَدْ غَشِيَكُمْ فَاتَّخِذُوهُ جَمَلاً}} (الإرشاد، ج۲، ص۹۱).</ref>. زُهَیر، ایستاد و با این جملات [[زیبا]] و شگفت‌انگیز، نسبت به آن [[امام]]{{ع}}، اظهار ارادت و [[وفاداری]] کرد: «به [[خدا]] [[سوگند]]، دوست دارم که کشته شوم، آن گاه، دوباره زنده گردم و باز، کشته شوم و تا هزار بار، کشته شدنم تکرار شود؛ و [[خداوند]]، با این کشته شدنم، از تو و از این [[جوانان]] خاندانت، کشته شدن را برطرف کند»<ref>{{متن حدیث|وَاللّهِ، لَوَدِدْتُ أَنِّي قُتِلْتُ، ثُمَّ نُشِرتُ، ثُمَّ قُتِلتُ حَتَّى اُقْتَلَ كَذَا أَلْفَ قَتْلَةٍ، وَ أَنَّ اللّهَ يَدْفَعُ بِذَلِكَ القَتْلَ عَنْ نَفْسِكَ وَعَنْ أَنْفُسِ هَؤُلاءِ الفِتْيَةِ مِنْ أهْلِ بَيْتِكَ}} (تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۱۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۵۹).</ref>. [[ظهر عاشورا]]، زُهَیر، در کنار [[سعد بن عبداللّه حنفی]]، همراه با نیمی از [[یاران]] باقی‌مانده امام{{ع}}، خود را سپرِ [[دفاعی]] ایشان قرار دادند. آنان، جلوی امام{{ع}} ایستادند و امام{{ع}} در پشتِ آنها [[نماز]] خواند. زُهَیر، پس از نبردی سنگین و قهرمانانه، به دست [[کثیر بن عبداللّه]] و [[مهاجر بن اوس]]، [[شهید]] شد. لحظه‌ای که او به [[زمین]] افتاد، امام{{ع}} خطاب به این [[مجاهد]] بزرگ، چنین فرمود: «خداوند، تو را از [رحمتش] دور نکند - ای زُهَیر - و کُشنده‌ات را [[لعنت]] نماید؛ همانند [[لعن]] کسانی که آنها را به بوزینه و خوک، تبدیل کرد!» <ref>{{متن حدیث|لَا يُبْعِدَنَّكَ اللّهُ يَا زُهَيرُ، وَلَعَنَ اللّهُ قَاتِلَكَ، لَعَنَ الَّذِينَ مَسَخَهُمْ قِرَدَةً وَ خَنَازِيرَ!}} (ر.ک: مقتل الحسین{{ع}}، خوارزمی، ج۲، ص۲۰).</ref>.

زهیر گفت: [[بندگان خدا]]! [[فرزند فاطمه]] به [[دوست داشتن]] و کمک سزاوارتر از پسر [[سمیه]] است<ref>سمیه کنیز زانیه‌ای بود که در جاهلیت پرچمی نشانه فحشا بر سر خانه خویش نصب می‌کرد و زیاد زنازاده‌ای بود که از او متولد شده است.</ref>، اگر یاریشان نمی‌کنید [[پناه]] بر خدا از این که آنها را به قتل برسانید، این مرد [[حسین]]{{ع}} را با پسرعمویش [[یزید بن معاویه]] [[آزاد]] بگذارید، در کار او و [[یزید]] دخالت نکنید قسم به جانم اگر [[حسین]] را هم به [[قتل]] نرسانید، [[یزید]] از شما [[راضی]] خواهد شد، و به همین اندازه که از او [[اطاعت]] کردید و دست از [[یاری]] حسین برداشتید و خود را برای [[جنگ]] با حسین آماده کرده‌اید اکتفا خواهد نمود. در این هنگام [[شمر بن ذی الجوشن]] به طرف [[زهیر]] تیری انداخت و گفت: ساکت باش، [[خدا]] صدایت را خفه کند. با کثرت کلامت ما را خسته کرده‌ای.