خطیئه

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

خطیئه در حدیث - خطیئه در تاریخ اسلامی - خطیئه در فقه سیاسی - خطیئه در جامعه‌شناسی اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل خطیئه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

به اعتقاد راغب “خطأ” عدول از جهت است و چند نوع می‌باشد: اول. کاری را اراده کند که اراده کردنش خوب نیست؛ این همان خطای تامی است که انسان به سبب آن مؤاخذه می‌شود، مانند ﴿إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا﴾؛ دوم. اراده کار خوب کند، ولی در خلاف واقع شود، مانند ﴿مَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً...﴾.

“خطیئه” از نظر معنا با کلمه سیئه و اثم قرابت دارد، با این تفاوت که کلمه خطیئه بیشتر در جایی استعمال می‌شود که مورد، مقصود اصلی و فی‌نفسه نبوده باشد، و آن فعلی که به خطا انجام شده، در حقیقت از مقصد دیگری ناشی شده است. به عنوان مجاز، به هر عملی که نباید انجام شود، اطلاق “خطا” شده است. از دید راغب، واژه‌های “خطیئة و سیئة” به یکدیگر نزدیکند، ولی خطیئة بیشتر در جایی به کار می‌رود که انجام دهنده کار خطا، مقصود و هدفش کار خطا نبوده، بلکه قصد و اراده او در انجام کار، سبب وقوع او در خطا شده است؛ مانند کسی که شکاری را هدف قرار می‌دهد، اما ناخواسته تیرش به انسانی اصابت می‌کند. به لحاظ مصداقی نیز خطا در مقابل صواب شامل خطای در حکم، عمل یا تعیین موضوع و مصداق می‌شود. خطا غالباً در مقام عمل و جایی که تشخیص وظیفه مشکل باشد، اتفاق می‌افتد. مردم گاه اعمالی را به احتمال اینکه درست و وظیفه است، انجام می‌دهند، در حالی که در این تشخیص اشتباه می‌کنند.

به بیان المیزان، “خطیئه” عملی است که خطا در آن انباشته شده و استقرار یافته باشد و خطا فعلی است که بدون قصد از انسان سر زده باشد. معلوم است چنین عملی معصیت شمرده نمی‌شود؛ همچنین هر عملی که انجام دادنش سزاوار نباشد، آن را خطیئه، می‌نامند. تفسیر نمونه نیز در توضیح این واژه می‌نویسد: خطیئه از خطا به معنی لغزش‌ها و گناهانی است که بدون قصد از انسان سر می‌زند و گاهی دارای کفاره و غرامت است، ولی تدریجاً در معنای آن توسعه داده شد، به گونه‌ای که هر گناهی اعم از عمد و غیر عمد را در بر می‌گیرد. در برابر خطیئه و خطا، مفهوم “صواب، قرار می‌گیرد. صواب امری است که به اقتضای عقل و شرع، شایسته و پسندیده باشد. و در یک کاربرد عام معمولاً خطا و خطیئه به هر گونه عمل نابه‌جا و نابایسته اعم از عمدی و غیرعمدی اطلاق می‌گردد. در هر حال، اگر وعده عذاب نشانه گناه بودن عمل باشد، ارتکاب خطا دست‌کم در برخی موارد مصداق گناه و فاعل آن مستحق کیفر و عقوبت شناخته شده است.

آیات قرآنی مرتبط

1. لزوم استغفار از خطاها: ﴿وَاسْتَغْفِرِي لِذَنْبِكِ إِنَّكِ كُنْتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ﴾.
2. طلب عفو از خطاها، دعای همیشگی مؤمنان: ﴿رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا﴾.
3. ابتلای برخی اقوام پیشین به عذاب الهی نیز در آیاتی به ارتکاب خطاها مستند شده است و در برخی نیز وعده عذاب جهنم جاودان به خطاکاران داده شده است.

منابع

1. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم