خلافت امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-</div>\n<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> +</div>))
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-==پانویس== {{یادآوری پانویس}} {{پانویس}} +== پانویس == {{پانویس}}))
خط ۵۹: خط ۵۹:
#[[پرونده:978964298273.jpg|22px]] [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|'''امامت''']]
#[[پرونده:978964298273.jpg|22px]] [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|'''امامت''']]


==پانویس==
== پانویس ==
{{یادآوری پانویس}}
{{پانویس}}
{{پانویس}}


نسخهٔ ‏۲۵ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۰۵


این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل خلافت امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

آیا نصوص نصب و خلافت امام علی تعارض ندارند؟

  1. تحلیل گزارش حسن بصری: یکی از گزارش کنندگان وصیت پیامبر(ص) بر ابوبکر در مسئله خلافت، حسن بصری است، لکن وی:
    1. درعصر پیامبر(ص) و به اصطلاح از صحابه نبوده است تا به صورت مستقیم گزارش کند.
    2. وی از انتخاب پیامبر(ص) ابوبکر را بر امام جماعت در زمان بیماری خود، تعیین وی بر منصب خلافت را استنباط و اجتهاد می‌کند. دراین‌باره باید گفت آیا امامت نماز جماعت ابوبکر به دستور شخصی پیامبر(ص) یا عایشه بوده است محل بحث است و پیامبر(ص) بنا بر روایاتی، بعد از توجه به جریان امامت ابوبکر، خود شخصاً به اقامه نماز جماعت پرداخت.
    3. چنان‌که منصفان اهل سنت مانند قاضی عبدالجبار[۴]تذکر دادند نفس امامت نماز جماعت بر تعیین خلافت هیچ دلالت صریح و مفهومی ندارد.
  2. تحلیل گزارش بکر بن أخت:یکی از گزارش کنندگان، بکربن أخت عبدالواحد بن زیاد است، رئیس مذهب اشاعره یعنی شیخ ابوالحسن اشعری در کتاب خود برخی از آرای ناسازگار وی با اسلام مانند منافق بودن، عبادت شیطان، ارتکاب گناهان کبیره وی را برشمرده است که چنین آموزه‌هایی مورد پذیرش اشاعره نیست [۵]. از آن برمی‌آید که وی از آرای شاذ و خلاف پیروی می‌کرد و ادعای نص بر ابوبکر وی نیز می‌تواند مصداق یکی ازآنها باشد. امام نووی در شرح مسلم خود بعد از گزارش نظریه بکربن أخت و دیگر قائلان نص آنها را غیرقابل وصف می‌کند [۶]
  1. یکی از این موارد گفتگوهای متعدد خلیفه دوم با ابن عباس است که به عنوان یک صحابه برتر و عالم و مفسّر قرآن رابطه نزدیکی با خلیفه اول داشت، در عین‌ حال از اعتقاد قلبی خود درباره امامت علی(ع)دفاع می‌کرد. عمر در یک‌جا از علی(ع) به ابن عباس گلایه می‌کند که از او خواستم همراه من بیاید اما او پاسخ منفی داد و من اورا ناراحت می‌بینم، خلیفه دوم خود علت ناراحتی علی(ع) را مسئله از دست دادن خلافت ذکر می‌کند و ابن عباس نیز آن را تأیید می‌کند و خاطر نشان می‌سازد که آن حضرت اعتقاد دارد که پیامبر(ص) حکومت را به وی واگذار نموده بود[۱۳]. عمر در پاسخ این گفته ابن عباس - که خود نیز مؤید آن بود - آن را نفی نمی‌کند و لکن از این راه می‌خواهد توجیه کند که خداوند چیز دیگری را اراده نموده بود و مراد خداوند واقع شد، اما اراده رسول خدا عملی نشد [۱۴]. ما در تحلیل حدیث قلم ضمن آوردن این اعتراف عمر در نقد آن خاطر نشان کردیم که وی پیامبر الهی را به انجام و ابلاغ خلاف وحی و امر الهی متهم می‌کند، در حالی‌ که خود اهل سنت عصمت پیامبر در مقام وحی و ابلاغ آن را می‌پذیرند. اما استدلال عمر که اراده الهی واقع شد، این درست است اما باید توجه کرد که اراده خداوند دو نوع است، یکی اراده تکوینی که هیچ شیءای اعم از خوب و بد، واجب و حرام بدون تعلق اراده تکوینی وی وجود و تحقق نخواهد یافت. اراده دوم خداوند اراده تشریعی است، به این معنی که اراده خداوند بر اسلام آوردن همه انسان‌ها، انجام دادن همه اعمال حسنه تعلق گرفته و برمقابل ا یعی بر اعمل قبیح و معصیت و کفر اراده الهی تعلق نگرفته است، این اراده تنها اراده تشریعی و اعتباری است یعنی خداوند دوست دارد همه انسان‌ها مسلمان و کننده اعمال حسنه باشند، لکن در کنار آن انسان‌ها نیز در انجام یا ترک آن مختار و آزادند. اینکه اراده خداوند بر عدم خلافت علی(ع) تعلق گرفته است، این از یک منظر صحیح و از منظر دیگر باطل است. اگر مقصود از اراده، اراده تشریعی باشد، باید گفت در اینجا اراده خداوند با اراده رسولش یعنی خلافت علی(ع) یکی و متحد است، خداوند و رسولش در مقام تشریع حکومت و امامت را به علی(ع) واگذار نمودند. اما اینکه در این میان یک عده مانع اراده تشریعی خداوند و پیامبرش شدند و با راهکارهای مختلف خود بر مسند حکومت نشاندند؛ به عنوان یک فعل و عمل خارجی نمی‌تواند از قلمرو اراده الهی خارج باشد و از این منظر به آن اراده تکوینی خداوند تعلق گرفته است و لکن تعلق چنین اراده‌ای نمی‌تواند مشروعیت‌زا باشد؛ چرا که این قسم از اراده خداوند بر همه امور از جمله کفر و معصیت نیز تعلق گرفته است و درعین حال خداوند از انجام آنها راضی نیست.
  2. مورد دوم در جریان نزول یک بلا بود که حل آن تنها از عهده حضرت علی(ع) برمی‌آمد. عمر به اتفاق همراهان به حضور حضرت رفتند و آن حضرت جوابش را داد. در اینجا عمر اعتراف نمود که: قسم به خدا، حق تعالی امر حکومت را به تو اراده کرده بود، اما قوم تو از ادای آن امتناع نمودند[۱۵]
  3. مورد دیگری که عمر بر نص علی(ع) اعتراف نمود به حدیث قلم و دوات مربوط می‌شود. وی اعتراف می‌کند که پیامبر(ص) در آن مجلس در صدد انتصاب علی(ع) به حکومت بود که من مانع شدم. توضیح و تحلیل آن در فصل نقد شبهات ذیل حدیث فوق گذشت.
  4. ابن عباس همچنین گزارش می‌کند وقتی بر عمر وارد شدم، او از علی(ع) درباره مطرح کردن خود به عنوان خلیفه در میان مردم گلایه کرد. ابن عباس در پاسخ وی صریحاً و با شجاعت گفت که او خود را کاندیدا مطرح نمی‌کند، بلکه رسول خدا وی را نصب نموده اما دیگران از او این حق را گرفتند[۱۶]. در اینجا باید به پاسخ عمر دقت کرد که آیا وی اصل ترشیح و انتخاب پیامبر(ص) را نفی می‌کند یا به توجیه کنار گذاشتن حضرت علی(ع) می‌پردازد؟ جواب عمر مطابق گزارش ابن ابی الحدید سنی چنین است: عمر گفت همانا او جوان تازه کار بود که عرب سنّ او را کوچک شمردند[۱۷]. خلیفه دوم در این پاسخ اصل ادعای ابن عباس مبنی بر انتخاب علی(ع) به امامت و حکومت توسط رسول خدا را نفی کرد، بلکه به توجیه رفتار و کردار شخص خود در سقیفه پرداخت که ابوبکر را برآن حضرت مقدم داشت و برای این‌کار خود پای عرب را پیش می‌کشد که عرب به علت جوانی از پذیرفتن حکومت ابا می‌کردند. ابن عباس جواب این استدلال عمر را درهمانجا می‌دهد، آنچه در اینجا ما درصدد آنیم نشان دادن اعتراف خلیفه دوم به اصل نصب حضرت علی(ع) توسط پیامبر اسلام(ص) است.
  5. حضرت علی(ع) وقتی از مسجدی خارج شد، یکی از حضار حضرت را به کبر و عُجب متهم می‌کرد، عمر در جواب او می‌گفت: برای مثل وی حقش است که خود را فرا دست بگیرد؛ چراکه قسم به خدا اگر شمشیر او نبود عمود اسلام برجا باقی نمی‌ماند. دراین هنگام همان شخص از عمر پرسید پس چرا وی را از حقش منع کردید؟ [۱۸] از سؤال سائل که پس شما چرا او را مانع شدید، برمی‌آید در اذهان مسلمانان صدر اسلام وجود نص و تعلق حکومت نبوی به آن حضرت ترکز بود، لذا عمر در جواب وی نگفت که وی اصلاً حقی نداشت، بلکه دوباره به توجیه قدیمی یعنی جوانی و دوست داشتن فرزندان عبدالمطلب روی آورد [۱۹][۲۰].
  6. خلیفه دوم در گفتگوی دیگر با ابن عباس با تأکید و آوردن قسم به اولویت اول علی(ع) برای حکومت بعد از رحلت پیامبر(ص) اعتراف می‌کند:" أما و الله إن كان صاحبك هذا أولى الناس بالأمر بعد وفاة رسول الله إلا أنا خفناه على اثنتين قال ابن عباس فجاء بمنطق لم أجد بدا معه من مسألته عنه فقلت يا أمير المؤمنين ما هما قال خشيناه على حداثة سنه و حبه بني عبد المطلب" [۲۱]. ابن عباس در این روایت منطق و مبنای خلیفه دوم را به نوعی اعجاب‌آور وصف می‌کند، و آن را قانع کننده نمی‌داند که اعتراض خود را در موارد دیگر به خلیفه دوم به صورت صریح و شفاف ذکر کرده است.
  7. جمعی از صحابه: غیر از خلیفه دوم جمعی از صحابه درباره ورود اصل نص و به تعبیر دقیق‌تر اصل نصب پیامبر(ص) روایات مختلفی را گزارش نمودند که بخشی از آنها در پاسخ شبهه عدم ورود نص در روایات نبوی در فصل چهارم گزارش شد که خواننده فاضل را به آن حواله می‌دهیم.
  8. ابن ابی الحدید: شارع معتزلی نهج البلاغه بعد از گزارش موارد فوق اعتراف می‌کند که این گزارشات بر نص دلالت می‌کند[۲۲] لکن وی بین دو امر یعنی اخذ ظاهر نصوص فوق - که لازمه‌اش انتخاب مذهب شیعه است - و چگونگی توجیه رفتار صحابه که از این نصوص روی برگرداندند، متحیر مانده است، لذا مشکل و تحیّر خود را از نقیب ابوجعفر ابوزید می‌پرسد که ما توجیه او را در فصل توجیهات نصب ذیل توجیه تفکیک نصوص پیامبر از دینی و غیر دینی نقل ونقد خواهیم کرد.
  9. قاضی عبدالجبار: وی از عالمان بنام معتزله و صاحب کتاب گران‌سنگ المغنی فی ابواب التوحید و العدل و کتاب معروف دیگر شرح الأصول الخمسة است که درباره امامت و امام بعد از رحلت پیامبر(ص) تصریح نموده است که: "ان مذهبنا ان الامام بعد النبی علی بن ابی طالب"[۲۳]. نکته دیگر اینکه برخی معتزله امام علی(ع) را افضل از خلیفه اول می‌دانند ولکن بر این باورند وصف افضلیت در امامت شرط نیست [۲۴]»[۲۵].

جستارهای وابسته

پرسش‌های وابسته

منابع

  1. عباسی، حبیب، مقاله «علی بن ابی‌طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱‌
  2. قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت

پانویس

  1. ↑ مجمع الزوائد، هیثمی، ج۹، ص۱۳۶؛ مسند أبی یعلی، ابویعلی موصلی، ج۱، ص۳۷۷؛ مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب، ج۱، ص۱۲۱؛ السیرة الحلبیه، حلبی، ج۲، ص۳۵۰.
  2. ↑ عباسی، حبیب، مقاله «علی بن ابی‌طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۰۹.
  3. ↑ ر.ک: میرشریف جرجانی، شرح المواقف، ج۸، ص ۳۹۵؛ باقلانی، تهمید الأوائل و تلخیص الدلائل، ص۴۵۰؛ ابن حزم، ج۴،صص۹ - ۱۰۷.
  4. ↑ ر.ک: المغنی، ج۲، ص ۱۲۳.
  5. ↑ مقالات الأسلامیین، ص ۲۸۶.
  6. ↑ امام الووی، شرح مسلم، ج۱۲، ص ۲۰۵.
  7. ↑ امام الووی، شرح مسلم، ج۱۲، ص ۲۰۵.
  8. ↑ ر.ک: بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۳۴۹؛ غزالی، قواعد العقائد،ص ۲۲۶؛ نووی، صحیح مسلم، حاشیه نووی، ج۱۲، ص۲۰۵؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۵، ص ۲۱۹.
  9. ↑ ر.ک: کتب کلامی، ذیل بحث امامت و نیز: علی اصغر رضوانی، امام‌شناسی، ج۲، صص ۶۳۴ - ۶۴۵.
  10. ↑ شرح مسلم، حاشیه امام النووی، ج۱۲، ص۲۰۴.
  11. ↑ ابوبکر احمد الجواهری البغدادی، السقیفه،ص ۴۱، با تحقیق و مقدمه محمدهادی امینی.
  12. ↑ «انی لا استخلف فان رسول الله لم یستخلف و ان أستخلف فان ابابکر قداستخلف»؛ صحیح مسلم، ج۳، ص ۱۴۵۵، ح ۱۸۲۳؛ تاریخ طبری، ج۲، ص ۷۵۰؛ تاریخ کامل، ج۳، ص۶۵.
  13. ↑ " إِنَّهُ يَزْعُمُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَرَادَ الْأَمْرَ لَهُ"
  14. ↑ "يَا ابْنَ عَبَّاسٍ! وَ أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَكَانَ مَا ذَا إِذَا لَمْ يُرِدِ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِكَ! إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ إِذَا أَرَادَ أمر أَمْراً وَ أَرَادَ اللَّهُ غَيْرَهُ، نَفَذَ مُرَادُ اللَّهِ وَ لَمْ يَنْفُذْ مُرَادُ رَسُولِ اللَّه‏"شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۲، صص ۹ - ۷۸.
  15. ↑ " أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ أَرَادَكَ الْحَقُّ وَ لَكِنْ أَبَى قَوْمُكَ‏ "؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۱۲، صص۷۹و۸۰.
  16. ↑ " قَدْ رَشَّحَهُ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) فَصُرِفَتْ‏ عَنْهُ "
  17. ↑ " قَالَ: إِنَّهُ كَانَ شَابّاً حَدَثاً فَاسْتَصْغَرَتِ الْعَرَبُ سِنَّهُ"؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۱۲، ص۸۰.
  18. ↑ "فَمَا مَنَعَكُمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَنْه‏"
  19. ↑ "كَرِهْنَاهُ عَلَى حَدَاثَةِ السِّنِّ وَ حُبِّهِ بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِب‏"
  20. ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۲، صص ۸۱و۸۲
  21. ↑ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۲، ص ۵۷.
  22. ↑ وما أراها الا تکادداله علی النص؛ شرح نهج البلاغه، ج ۱۲، ص۸۲.
  23. ↑ المغنی، ج۱، ص۵۱۶. وی در ادامه تأکید می‌کند امام نزد معتزله بعد از پیامبر چهار خلیفه معروف هستند بعد از آنها نوبت به اختیار امت می‌رسد. نکته دیگر اینکه وی هرچند حضرت علی(ع) را امام بلافصل می‌داند و لکن در اشتراط صفات امامت مانند عصمت، علم غیب ولدنی مخالف امامیه بوده وآن را شرط امام نمی‌داند؛ المغنی، ج۲۰، ص ۱۸.
  24. ↑ «فاما عندنا: ان افضل الصحابه امیرالمؤمنین علیّ ثم الحسن والحسین(ع)»؛ شرح اصول الخمسه، ص ۷۶۷.
  25. ↑ قدردان قراملکی، محمد حسن، امامت، ص۳۵۸ - ۳۶۹.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=خلافت_امام_علی&oldid=578265»