حکم تکلیفی

اقسام احکام

• احکام شرعی به دو قسم تقسیم می‌شوند:

1. حکم تکلیفی: حکمی شرعی که مستقیم به فعل مکلّف تعلّق می‌گیرد و بایدها و نبایدهایی هستند که وظیفۀ مکلف را در ابعاد مختلف زندگی، اعم از شخصی، عبادی، خانوادگی، اقتصادی و سیاسی مشخص می‌سازد، مانند وجوب نماز و حرمت غیبت.
2. حکم وضعی: غیر از احکام تکلیفی بقیه احکام را احکام وضعی می‌نامند مانند: طهارت و نجاست، مالکیّت، زوجیت. حکم وضعی به‌ علت اینکه غالباً موضوع و زمینه برای حکم تکلیفی است به این اسم نامیده شده است.

• احکام تکلیفی را به این جهت تکلیفی می‌گویند که معمولاً دارای کلفت و مشقت هستند. وجوب حکم تکلیفی برای انسان منوط به تحقق شرایط تکلیف است؛ از این رو، انسان غیر بالغ، دیوانه و ناتوان، مکلّف به عمل به آن نیست. در احکام تکلیفی، حکم به عنوان، تعلق گرفته و به افراد و مصادیق خارجی سرایت نمی‌کند؛ اما در احکام وضعی، موضوع اصلی، وجودات خارجی است و بین حکم وضعی و تکلیفی از نظر مفهوم هیچ گونه ارتباطی وجود ندارد.

اقسام حکم تکلیفی

• هر عملی که شخص مکلف انجام می‌دهد از نظر شرعی یکی از عنوان‌های پنج‌گانه ذیل را دارد:

1. واجب: فعلی که شارع به گونه الزامی آن را از مکلّف خواسته و تخلّف از آن جایز نیست مانند نماز و روزه.
2. مستحب: فعلی که شارع آن را از مکلّف خواسته و اجازه ترک آن را نیز داده ولی بهتر است انجام شود، مانند نماز شب.
3. حرام: فعلی که شارع به گونه الزامی ترک آن را از مکلّف خواسته و انجامش عذاب دارد مانند دروغ و غیبت.
4. مکروه: فعلی که شارع از آن نهی کرده اما اجازه انجام آن را نیز داده ولی بهتر است ترک شود.
5. مباح: عملی که انجام و ترک آن برابر است مانند راه رفتن قطع نظر از احکام عارضی آن.

• هیچ یک از اعمال ما خارج از اینها نیست. به این پنج حکم، "احکام خمسه" می‌‌گویند.
• امام علی(ع) در بیان فلسفه برخی واجبات و محرمات می‌فرماید: «خداوند ایمان را برای پالایش از شرک واجب کرد، نماز را برای دوری خود از خودبینی و خودپسندی، زکات را برای گشایش روزی، روزه را برای آزمایش خلوص بندگان، حجّ را برای تقویت دین، جهاد را برای عزّت و شکست‌ناپذیری اسلام.»...

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
2. دین‌پرور، سیدجمال‌الدین، دانشنامه نهج البلاغه

پانویس