سوره نمل

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره نمل در علوم قرآنی

مقدمه

بیست و هفتمین سوره قرآن و چهل و هشتمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با موضوعات داستان موسی، سلیمان(ع)، بلقیس، صالح، لوط(ع)، توحید و معاد.

وجه تسمیه این سوره به «نمل» از داستان مورچگان و سلیمان در این سوره اخذ شده است. نام دوم این سوره «سلیمان» است؛ زیرا داستان حضرت سلیمان مشروحاً در این سوره بیان شده است. نام سوم این سوره «طاسین» است؛ زیرا این سوره با همین حروف مقطعه (= طس: طا. سین) آغاز شده است. و سیزدهمین سوره از سوره‌های بیست و نه گانه مقطعات است.

تعداد آیات آن ۹۳ و در نزد قاریان حجاز ۹۵ آیه است که نظریه اول مشهور است. و ۱۱۶۶ کلمه و ۴۷۹۵ حرف دارد. از نظر حجم از سوره‌های «مثانی» و نسبتاً متوسط و مقداری کمتر از نیم جزء قرآن است. از سوره‌های چهارده‌گانه «سجده» است و در آیه ۲۵ سجده مستحب دارد. ویژگی این سوره داشتن دو ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ است. دعای معروف ﴿أَمَّنْ يُجِيبُ﴾، آیه ﴿أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ﴾ است.

مسئله خداشناسی و نشانه‌های توحید، احوال حشر و معاد، شرایط تأثیر نصایح و مواعظ، داستان سلیمان(ع) و بلقیس - ملکه سبا - و اشاره به داستان حضرت موسی(ع)، حضرت صالح(ع) و حضرت لوط(ع) و سیر آفاقی از موضوعات این سوره است.

فضیلت سوره

از پیامبر گرامی آورده‌اند که فرمودند: «هر کس سوره طس (سلیمان) را تلاوت کند، خداوند به شمار کسانی که رسالت حضرت سلیمان را گواهی کرده و یا آن را دروغ شمردند و نیز هود، شعیب، صالح و ابراهیم، این پیام آوران خدا را تصدیق و یا تکذیب کردند، ده پاداش و حسنه به او ارزانی میدارد و به هنگام برپایی رستاخیز ندای جانبخش لا اله الا الله را سر می‌دهد».

مقاصد سوره

به طوری که از آیات صدر سوره و پنج آیه آخر آن بر‌می‌آید غرض سوره، این است که مردم را بشارت و انذار دهد و به همین منظور، مختصری از داستان‌های موسی، داوود، سلیمان، صالح و لوط(ع) را به عنوان شاهد ذکر نموده و به دنبال آن پاره‌ای از اصول معارف مانند وحدانیت خدای تعالی در ربوبیت و معاد را ذکر نموده است. خودسازی، صفات مؤمنین، نشانه‌های آفریدگار در نظام آفرینش، کثرت نعمت‌های الهی و سیر آفاقی از دیگر مقاصد سوره می‌باشد.

ساختار

سوره دارای شش بخش است. افتتاح و اختتام سوره محتوی نام مبارک قرآن و حاوی تبشیر و انذار است. بیشترین آیات مربوط به بخش سوم (۱۵-۴۴) داستان مورچگان، سلیمان و بلقیس است.

در این بخش که حاوی نام سوره است بر ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ تأکید شده است و تفاوت مَنِشی و اعتقادی انبیاء و ملوک را برجسته کرده است. بخش‌های یک (آیات ۱-۶)، پنج (آیات ۶۷-۸۲) و شش (آیات ۸۳-۹۳) جنبه نظری دارند و بخش‌های دو (آیات ۷-۱۴)، سه (آیات ۱۵-۴۴) و چهار (آیات ۴۵-۶۶) حاوی جنبش انبیاء است. تقارن موزونی بین حکایت و نظر، اعتقادات و عمل است.

آیات نامدار و مشهور

1. ﴿طس تِلْكَ آيَاتُ الْقُرْآنِ وَكِتَابٍ مُبِينٍ﴾،
2. ﴿هُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾ ،
3. ﴿الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ﴾،
4. ﴿يَا مُوسَى إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾،
5. ﴿اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ﴾،
6. ﴿إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾،
7. ﴿قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوكَ إِذَا دَخَلُوا قَرْيَةً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً وَكَذَلِكَ يَفْعَلُونَ﴾،
8. ﴿قِيلَ لَهَا ادْخُلِي الصَّرْحَ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَكَشَفَتْ عَنْ سَاقَيْهَا قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُمَرَّدٌ مِنْ قَوَارِيرَ قَالَتْ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَيْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾،
9. ﴿قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ﴾،
10. ﴿أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ﴾،
11. ﴿قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ﴾،
12. ﴿فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّكَ عَلَى الْحَقِّ الْمُبِينِ﴾،
13. ﴿وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ سَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَتَعْرِفُونَهَا وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ﴾.

منابع

1. صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره نمل»، دانشنامه معاصر قرآن کریم

پانویس