سفر در علوم قرآنی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث سفر است. "سفر" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سفر در قرآن - سفر در علوم قرآنی

مقدمه

قرآن کریم طی ۲۳ سال در حالات مختلف مانند شب و روز، حضر و سفر، جنگ و صلح و... بر پیامبر(ص) نازل می‌شد. در این میان، بخشی از آیات قرآن کریم در سفر بر پیامبر نازل گردیده که آیات سفری نامیده شده‌اند. سیره‌نویسان و مورخان، مسیر این سفرها و مکان و زمان نزول این آیات را نگاشته‌اند.

نمونه‌ای از آیات سفری:

1. آیه: ﴿وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ﴾ در سفر مکه در حجة‌الوداع نازل شده است؛ ولی برخی نزول این آیه را در غزوه فتح، و برخی دیگر در سفر عمرة‌ القضاء دانسته‌اند.
2. آیه: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ در عمره حدیبیه و یا حجة‌الوداع نازل شده است.
3. آیه: ﴿وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ﴾در حدیبیه نازل گشته است.
4. آیه: ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ﴾ هنگام فتح مکه فرو فرستاده شده است.
5. آیه: ﴿وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾ در حجة‌الوداع نازل گردیده است.
6. آیه: ﴿الَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِلَّهِ وَالرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ مَا أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَاتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾ در غزوه حمراء‌الاسد فرو فرستاده شده است.
7. آیه: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ﴾در یکی از سفرهای پیامبر اکرم(ص) نازل گشته است.
8. آیه: ﴿مَنْ يَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً يَكُنْ لَهُ نَصِيبٌ مِنْهَا وَمَنْ يَشْفَعْ شَفَاعَةً سَيِّئَةً يَكُنْ لَهُ كِفْلٌ مِنْهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مُقِيتًا﴾ در کعبه در سفر حجة‌الوداع فرو فرستاده شده است.
9. آیه: ﴿وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ﴾ در عسفان بین نماز ظهر و عصر نازل شده است.
10. آیه: ﴿يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلَالَةِ﴾ در یکی از سفرهای پیامبر(ص) نازل گردیده است.
11. آیه: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ﴾ در حجة‌الوداع و یا در غدیر خم فرو فرستاده شده است.
12. آیه: ﴿وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرِينَ﴾ در جنگ احد هنگامی که پیامبر(ص) بر سر جنازه مثله شده عمویش حمزه ایستاده بود، نازل شد.
13. آیه: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾ بعد از پایان جنگ بدر نازل شد.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی