سوره مریم در علوم قرآنی

این مدخل از زیرشاخه‌های سوره مریم است. "سوره مریم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره مریم در علوم قرآنی

مقدمه

در این سوره، داستان بارداری و زندگی حضرت مریم مادر حضرت عیسی(ع) و یکی از زنان بسیار باتقوا و پاکدامن گنجانده شده که به‌منظور ارج نهادن به شخصیت حضرت مریم و تبیین مقام و ارزش معنوی زن در قرآن، این سوره به نام «مریم» نامگذاری شده است.

غرض این سوره به طوری که در آخرش می‌فرماید: فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِينَ وَتُنْذِرَ بِهِ قَوْمًا لُدًّا بشارت و انذار است، و این غرض را در سیاقی بدیع و بسیار جالب ریخته، نخست به داستان زکریا و یحیی و قصه مریم و عیسی و سرگذشت ابراهیم و اسحاق و یعقوب و ماجرای موسی و هارون و داستان اسماعیل و حکایت ادریس و سهمی که به هر یک از ایشان از نعمت ولایت داده ـ که یا نبوت بوده و یا صدق و اخلاص ـ اشاره کرده، آن گاه علت این عنایت را چنین بیان فرموده که این بزرگواران خصلت‌های برجسته‌ای داشته‌اند از آن جمله نسبت به پروردگارشان خاضع و خاشع بودند، و لیکن اخلاف ایشان از یاد خدا اعراض نموده به مسأله توجه به پروردگار به کلی بی‌اعتناء شدند، و به جای آن دنبال شهوت را گرفتند به همین جهت به زودی حالت غی را که همان از دست دادن رشد است دیدار می‌کنند، مگر آنکه کسی از ایشان توبه کند و به پروردگار خود بازگشت نماید که او سرانجام به اهل نعمت می‌پیوندد.

سپس نمونه‌هایی از لغزش‌های اهل غی و زورگویی‌های آنان و آرای خارج از منطق ایشان از قبیل نفی معاد، و به خدا نسبت پسر داری دادن، و بت پرستیدن و آنچه که از لوازم این لغزش‌ها است از نکبت و عذاب را خاطر نشان می‌سازد. می‌توان گفت بیان این سوره شبیه به بیان مدعیی است که برای اثبات دعوی خود مثال‌هایی می‌آورد. همانند این که گفته شود فلانی را و فلانی و فلانی که از اهل رشد و دارای موهبتی الهی بودند در زندگی خود دل از شهوات نفس کنده و به سوی پروردگارشان متوجه شدند، و طریقه خضوع و خشوع را پیش گرفتند و هر وقت آیات پروردگارشان را متذکر می‌شدند از صمیم دل خاضع می‌گشتند. و طریقه آدمی به سوی رشد و موهبت همین است، لیکن اخلاف همین نامبردگان این طریقه را کنار گذاشتند، یعنی از عمل اعراض و به شهوات مذموم رو آوردند، و این رویه، ایشان را جز به سوی غی که خلاف رشد است، نکشانیده و جز بر باطل استورات رشان نمی‌کند، و سرانجام ایشان این می‌شود که رجوع به خدا را انکار، و شرکایی برای خدا اثبات نموده، سد راه دعوت هم می‌شوند و این جز به سوی نکبت و عذاب رهنمونشان نمی‌کند.

پس این سوره با ذکر چند مثال آغاز و با گرفتن نتیجه‌ای کلی از آن مثل‌ها، که مورد نظر بوده، خاتمه یافته است. و این نتیجه‌گیری از جمله أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ شروع شده و تا چند آیه بعد ادامه می‌یابد.

این سوره مردم را به سه طائفه تقسیم می‌کند:

1. آنهایی که خدا انعام شان کرد که یا انبیاء بودند و یا اهل اجتباء و هدایت؛
2. اهل غی، یعنی آنهایی که مایه و استعداد رشد خود را از دست دادند؛
3. آن کسانی که توبه نموده ایمان آوردند، و عمل صالح کردند که به زودی به اهل نعمت و رشد می‌پیوندند. و آن گاه ثواب توبه تائبین و مسترشدین و عذاب غاویان‌که همنشینان شیطان و از اولیای اویند را تذکر می‌دهد.

گفته شده: این سوره بدون هیچ شکی در مکه نازل شده؛ زیرا هم عده‌ای از مفسرین مکی بودن آن را مورد اتفاق دانسته و هم مضامین آیاتش بر این معنا دلالت دارد.

ویژگی‌های سوره مریم:

1. دارای ۹۸ آیه به عدد کوفی و شامی، ۹۹ آیه به عدد حجازی، ۹۷۲ یا ۹۸۲ کلمه و ۳۸۰۲ یا ۳۹۳۵ حرف است.
2. در ترتیب نزول، چهل و چهارمین و در مصحف شریف نوزدهمین سوره قرآن است.
3. پس از سوره معارج و پیش از سوره طه در مکه نازل شد؛ به‌جز آیات ۵۸ و ۷۱ که مدنی‌اند.
4. گفته‌اند چهار آیه منسوخ دارد.

محتوای عمده سوره:

1. سرگذشت برخی از پیامبران همچون زکریا، یحیی، اسماعیل، ادریس، مسیح و ابراهیم(ع)؛
2. داستان حضرت مریم و ولادت حضرت عیسی(ع)؛
3. قیامت و حشر و نشر؛
4. مسئله شفاعت؛
5. ترسیم سرنوشت صالحان و بدکاران در قیامت.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی