منشأ حق

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث حق است.

مقدمه

• مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین بحث در مسأله حق و تکلیف، بحث مبانی حق است، در یک تقسیم‌بندی کلی دیدگاه‌ها به دو دسته است:

1. دیدگاه‌های خدا محور
2. دیدگاه‌های انسان محور.

• در دیدگاه اول: خدا، محور و منشأ اصلی حق است و در دیدگاه دوم: انسان، اعم از عقل او یا ترجیحات نفسانی او منشأ اصلی حق است.
• در سیستم حقوقی اسلام، چون فقط خدای متعال است که:

1. دارای علم مطلق است و همه مصالح دنیوی و اخروی انسان‌ها را می‌داند و همچنین نزدیک‌ترین و بهترین راه‌های تحصیل آن مصالح را می‌شناسد؛
2. تحت تأثیر هواهای نفسانی و اغراض شخصی واقع نمی‌شود
3. خالق جهان هستی و مالک و صاحب اختیار حقیقی آن است، پس فقط او می‌تواند و باید حقوق موجودات را بیان کند.

• در تفسیر آیه ﴿الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ﴾ گفته اند: از ظرافت‌های این آیه است که کلمه حق را با ﴿مِن﴾ ابتدائیه مقید کرده؛ یعنی مبدأ و منشأ حق خداوند است؛ نه اینکه حق با او قرین و همراه باشد. حقِ بالاصاله، او و سَرَیان و سَیلان همه حقوق از اوست، قرب با او، قرب به حق و بُعد از او، بُعد از حق است، برای وصول به حق و احیای آن در حیات فردی و اجتماعی هیچ مسیری واقعی‌تر از راه الهی نیست که از طریق وحی به انبیا تعلیم داده شده است. ذات اقدسِ الهی است که هم حقوق فطری و طبیعی انسان را تعیین کرده است و هم حقوق فردی و اجتماعی او را، هم حدود و جایگاه حقوق وی را معین کرده است و هم آثار و نتایج آن را، هم حقوق کامل و شایسته انسان را تبیین نموده و هم حقوق سایر موجودات را، هم حقوق واقعی و کاذب را از هم باز شناسانده و هم تکالیف افراد را در جایگاه مختلف در قبال آن حقوق مشخص کرده است. او در کتاب تشریع که ﴿تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْء﴾ است، ذره‌ای از حقوقِ کتاب تکوین را که مقام حقیقی انسان است کم نگذاشته و چون خدای سبحان حق محض است، منشأ همه حقوق، ذات متعالی اوست.

جستارهای وابسته

• حق الله
• حق و باطل
• حق‌الناس
• حق‌پوشی
• حق‌طلبی
• حقوق اجتماعی
• حقوق اسلامی
• حقوق انسانی
• حقوق بشر
• حقوق خانواده
• حقوق فردی
• ابطال حق
• اثبات حق
• اجتماع حق
• ادای حق
• تضییع حق
• دعوی در حق
• دفاع از حق
• شهادت به حق
• غصب حق
• قضاوت حق

منابع

• شکری، آرزو، حقوق اهل بیت

پانویس