قیام مختار

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

قیام مختار در حدیث - قیام مختار در کلام اسلامی - قیام مختار در معارف و سیره حسینی

مقدمه

مختار بن ابی عبیده ثقفی، پنج سال پس از حادثه کربلا و یک سال پس از نهضت توّابین، در سال ۶۶ هجری در کوفه قیام کرد. هدف نهضت او خون‌خواهی حسین(ع) و انتقام از قاتلان شهدای کربلا و جنایتکاران حادثه عاشورا بود. قیام او و خونخواهی‌اش موجب خرسندی ائمّه بود. از امام باقر(ع) روایت شده که: «لاَ تَسُبُّوا الْمُخْتَارَ فَإِنَّهُ قَدْ قَتَلَ قَتَلَتَنَا وَ طَلَبَ بِثَأْرِنَا». مختار را ناسزا نگویید،؛ چراکه او قاتلان ما را کشت و به خون‌خواهی ما برخاست. خلاصه‌ای از قیام او (طبق نفس المهموم) چنین است: مختار، در ۱۴ ربیع الاول سال ۶۶ در کوفه قیام کرد و عبد الله بن مطیع را که کارگزار عبد الله بن زبیر بود بیرون نمود. آغاز قیامشان با شعار «یا منصور امت» و «یا لثارات الحسین» بود. درگیری‌های سختی در محلّه‌ها و میدان‌های کوفه پیش آمد. گروه‌هایی کشته و گروه‌هایی تسلیم شدند و مختار وارد قصر شد و فردایش برای مردم سخنرانی کرد، اشراف کوفه با او بیعت کردند. مختار پس از استیلا بر اوضاع، یکایک قاتلان حسین(ع) را دستگیر می‌‌کرد و می‌‌کشت. نیروهایی هم به اطراف می‌‌فرستاد تا هم بر آن مناطق استیلا یابد و هم جنایتکاران را گرفته و به کیفر رساند. مدّت‌ها این تحرّکات و دستگیری‌ها و نبرد با مقاومت کنندگان از طرفداران بنی امیّه ادامه داشت. مختار موفق شد کسانی چون عمر سعد، شمر، ابن زیاد، خولی، سنان، حرمله، حکیم بن طفیل، منقذ بن مره، زید بن رقاد، زیاد بن مالک، مالک بن بشر، عبد الله بن اسید، عمرو بن حجاج و بسیاری از کسان را که در کربلا دستشان به خون شهدا آلوده بود از دم تیغ گذراند و پیکرشان را بسوزاند و یا در مقابل سگ‌ها بیندازد. مختار، سر «ابن زیاد» را به مدینه نزد محمد حنفیه فرستاد، او هم آن سر را پیش امام سجاد(ع) آورد. آن حضرت مشغول غذا خوردن بود. با دیدن این صحنه، سجده شکر به جای آورد و فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَدْرَكَ لِي ثَارِي مِنْ أَعْدَائِي، وَ جَزَى اللَّهُ الْمُخْتَارَ خَيْراً». مختار، هجده ماه حکومت کرد (تا ۱۴ رمضان سال ۶۷) و در سنّ ۶۷ سالگی در درگیری با سپاهیان عبد الله بن زبیر به شهادت رسید.

یاری زنان به نهضت مختار ثقفی

قیام مختار با شعار "یَا لَثَارَاتِ الْحُسَیْنِ"، در سال ۶۶ هجری، تحولی بزرگ و تاریخی بود که پس از رویداد کربلا به وقوع پیوست. قیام مختار موجب خوش حالی اهل بیت امام حسین(ع) در مدینه شد، تا جایی که یکی از دختران امام علی می‌گوید: هیچ یک از زنان بنی‌هاشم، پس از رویداد کربلا خود را آرایش نکرد، تا این که مختار سر ابن زیاد را برای ما فرستاد.

از امام صادق(ع) نیز روایت شده که پس از حادثه کربلا هیچ زنی از بنی هاشم خود را آرایش نکرد و اهل بیت در ماتم بودند و پنج سال تمام، دودی از خانه بنی‌هاشم دیده نشد (غذای گرم تهیه نکردند و این کنایه از غم و اندوه است) تا این که ابن زیاد کشته شد.

افزون بر اهل بیت، همه شیعیان و دوستداران آن حضرت نیز از قیام مختار شاد و مسرور شدند و به نهضت مختار یاری رساندند. حتی برخی از زنان برای به کیفر رسیدن همسران‌شان که در کربلا حضور داشتند و جنایاتی را نیز انجام داده بودند، با مأموران مختار همکاری می‌کردند.

در جنگ مختار با مصعب بن زبیر نیز زنان کوفه هنگام محاصره شدن مختار و یارانش به او کمک می‌کردند و بخشی از نیازهای آنان از قبیل نان، آب و... به دست زنان کوفه تأمین می‌شد. زنان از خانه‌های خود به بهانه حضور در مسجد جامع و نماز وقتی به در دار الاماره می‌رسیدند، آنچه را در زیر چادرهای خود پنهان کرده بودند، از لای در به داخل می‌انداختند. این جریان به مصعب گزارش شد و او با مشورت مهلب تصمیم گرفت که پست مراقبت را بیشتر کنند، همه راه‌های نفوذی را مأمور بگذارند و اجازه ندهند که زنان به مختار یاری رسانند. مأموران مصعب هر زنی را که از کوچه‌های اطراف قصد عبور داشت، بازرسی می‌کردند تا مطمئن شوند که چیزی برای محاصره شدگان همراه او نیست.

فضیل بن خدیج می‌گوید: مأموران مصعب در یک روز سه زن از طایفه شبام و شاکر را دست‌گیر کردند که قصد داشتند آذوقه برای بستگان و شوهران خود ببرند.

جستارهای وابسته

• مختار ثقفی

منابع

1. مزینانی، محمد صادق، نقش زنان در حماسه عاشورا
2. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا