سوره مدثر

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

سوره مدثر در علوم قرآنی

مقدمه

هفتاد و چهارمین سوره قرآن و چهارمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با هشدار نسبت به رستاخیز، ویژگی‌های هشداردهنده، هشدار به منکران آیات خدا، سرانجام نیکوکاران و مجرمین.

این سوره را «مدّثّر» می‌نامند که با ﴿يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ﴾؛ آغاز می‌گردد که خطاب به حضرت رسول(ص) است. این سوره دارای ۵۶ آیه، ۲۵۶ کلمه و ۱۰۳۶ حرف است.

دهمین سوره از سوره‌های «مخاطبات» است که با خطاب ﴿يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ﴾آغاز می‌شود. از نظر حجم از سوره‌های «مفصّلات» یعنی از سوره‌های نسبتاً کوچک است که در جزء ۲۹ قرار دارد. این سوره جزء اولین سوره‌های نازل شده در اوائل بعثت و ظهور دعوت اسلامی است. حتی بعضی گفته‌اند اولین سوره نازل شده از قرآن همین است. البته این سخن صحیح نیست؛ زیرا آیات سوره چنین حرفی را تکذیب می‌کند. به لحاظ این که از برخی آیات آن به دست می‌آید که رسول خدا(ص) قبل از این سوره، قرآن را بر مردم می‌خوانده و مردم تکذیبش می‌کردند و از آن اعراض می‌نمودند. به همین جهت، بعضی از مفسرین متمایل به این قول شده‌اند که اولین آیاتی که از قرآن نازل شد، تنها هفت آیه از اول همین سوره بوده است. البته لازمه این قول، آن است که سوره مورد بحث یک باره نازل نشده باشد. این قول هرچند از نظر متن آیات هفت‌گانه بعید نیست، لکن سیاق اول سوره علق آن را دفع می‌کند، چون ظاهر آن این است که آیات اول سوره علق، اولین آیات نازله از قرآن است. به هر حال، این سوره در اوائل بعثت نازل شده و جزو اولین سوره‌های قرآنی است.

۳ آیه این سوره سوگند دارد (در آیات ﴿كَلاَّ وَالْقَمَرِ وَاللَّيْلِ إِذْ أَدْبَرَ وَالصُّبْحِ إِذَا أَسْفَرَ ﴾ با سوگند به: ماه، شب، صبحگاهان).

ین سوره با فرمان قیام، انذار کافران، تکبیر پروردگار و با امر به طهارت و دوری از آلودگی‌های ظاهری و باطنی آغاز می‌گردد، اشارات شدیداللحنی به یکی از منکران و مخالفان یعنی ولید بن مغیره دارد و به طعن و تکذیب او پاسخ می‌دهد، به مسائل مربوط به معاد و علائم و خصوصیات بهشتیان و دوزخیان اشاره می‌کند، با توصیف انسان‌های متکبّر و مستکبر سرنوشت نهایی انسان را وابسته به اعمال نیک و بد او می‌داند و به این نکته که بخشش نباید به امید پاداش بزرگتر باشد اشاره می‌کند. آیات هفتگانه در افتتاح سوره متضمن امر به انذار و لوازم انذار است که خدای تعالی نسبت به آن فرمان داده است.

گنابادی در تفسیر این سوره نوشته است: بندگان را از شیطان و زشتی‌ها و رذائل نفسانی و از خشم و عقوبت‌های خدا برحذر کن، چون رسول باید بین وحدت و کثرت واقع شود و جامع هر دو باشد به نحوی که جهت وحدت پوشیده نشود و به علاقه‌های کثرت (در حین اشتغال به کثرت) آلوده نگردد و در حین استغراق در وحدت از کثرت غافل نشود؛ لذا خدای تعالی فرمود: از اشتغال به کثرت‌ها بلند شو، به جهت توجه کن و پس از آن انذار نما تا انذار تو، جهت وحدت را از تو نبرد. پروردگارت را تکبیر بگو تا چیزی نبینی مگر آنکه خدا را محیط به آن ببینی.

بحث‌های این سوره در هفت محور است:

1. دعوت پیامبر(ص) به قیام و انذار و ابلاغ علنی راه خدا و استقامت در ابلاغ دین خدا.
2. اشاره به رستاخیز و صفاتدوزخیان، همان‌ها که به مقابله با قرآن برخاسته و به استهزای حق پرداختند.
3. قسمتی از ویژگی‌های دوزخ همراه با انذار کافران.
4. تأکید بر امر رستاخیز از طریق سوگندهای مکرّر.
5. ارتباط سرنوشت هر انسانی با اعمال او و نفی هرگونه افکار غیر منطقی در این زمینه.
6. قسمتی از ویژگی‌های بهشتیان و دوزخیان و سرنوشت هر کدام از آنها
7. چگونگی فرار افراد جاهل، مغرور و خودخواه از حق و حقیقت.

منابع

1. صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره مدثر»، دانشنامه معاصر قرآن کریم