سوره نازعات

سوره نازعات از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره نازعات در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

هفتاد و نهمین سوره قرآن و هشتاد و یکمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با موضوعات رستاخیز، به سخره‌گیرندگان معاد و پاسخ آنان و اشاره به داستان موسی(ع) و فرعون. این سوره را به این مناسبت «نازعات» مینامند که با سوگند خداوند به نازعات آغاز می‌گردد: ﴿وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا﴾، دارای ۴۶ آیه و ۱۳۳ کلمه است. از نظر حجم از سوره‌های «مفصّلات» یعنی از سوره‌های نسبتاً کوچک است که بعد از سوره نبأ در آغاز جزء سیام قرار دارد.

سیزدهمین سوره از سوره‌هایی است که با سوگند آغاز می‌گردد (و شامل پنج سوگند پیاپی است). اشاره به داستان حضرت موسی(ع) و سرگذشت این جهان و آن جهانی فرعون، تأکید بر وقوع حتمی روز جزا و قیامت و شرح حالات انسان در آن روز و یادآوری این نکته که عمر انسان در دنیا نسبت به زندگی آخرت بسیار کوتاه و ناچیز است از مطالب این سوره است.

در این سوره خبرهای مؤکدی از وقوع قیامت آمده و از طریق تدبیر ربوبی که نتیجه‌اش تقسیم شدن مردم به دو طایفه بهشتی و دوزخی است، بر وقوع آن استدلال کرده است و در آخر با اشاره به اینکه از رسول خدا(ص) می‌پرسیدند که قیامت چه وقت است؟ و با پاسخ به این سؤال، سوره را ختم می‌کند. از سیاق این سوره بر می‌آید که در مکه نازل شده است.

مفسرین در تفسیر آیات پنج‌گانه ﴿وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا ﴾اختلاف عجیبی به راه انداخته‌اند، ولی همه آنان اتفاق دارند بر این که پنج سوگند از جانب خدای تعالی است و بیشترشان گفته‌اند جواب قسم حذف شده و تقدیر کلام اقسم بالنازعات و اقسم بالناشطات... است و معنایش این است که من به این نامبرده‌ها سوگند میخورم که شما به طور یقین مبعوث خواهید شد.

سوره نازعات دارای ۵ بخش است:

بخش اول: آیات ﴿وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ قُلُوبٌ يَوْمَئِذٍ وَاجِفَةٌ أَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌ يَقُولُونَ أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِي الْحَافِرَةِ أَئِذَا كُنَّا عِظَامًا نَّخِرَةً قَالُوا تِلْكَ إِذًا كَرَّةٌ خَاسِرَةٌ فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِذَا هُم بِالسَّاهِرَةِ﴾، آیه اول تا یازدهم سوگند﴿وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا ﴾ و جواب آن ﴿ يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ قُلُوبٌ يَوْمَئِذٍ وَاجِفَةٌ أَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌ يَقُولُونَ أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِي الْحَافِرَةِ أَئِذَا كُنَّا عِظَامًا نَّخِرَةً ﴾ است. در آیات ﴿وَالنَّازِعَاتِ غَرْقًا وَالنَّاشِطَاتِ نَشْطًا وَالسَّابِحَاتِ سَبْحًا فَالسَّابِقَاتِ سَبْقًا فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ قُلُوبٌ يَوْمَئِذٍ وَاجِفَةٌ أَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌ يَقُولُونَ أَئِنَّا لَمَرْدُودُونَ فِي الْحَافِرَةِ أَئِذَا كُنَّا عِظَامًا نَّخِرَةً ﴾ با نظریه بعید بودن معاد و در آیات ﴿قَالُوا تِلْكَ إِذًا كَرَّةٌ خَاسِرَةٌ فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِذَا هُم بِالسَّاهِرَةِ﴾ با استهزای معاد مقابله می‌کند. تأکید بر وقوع معاد در پاسخ به کسانی است که بیان قرآن را در خصوص ترس و سرافکندگی بعیدشماران و سختپنداران نپذیرفته و معاد را به سخره گرفته‌اند و به هشدارهای الهی توجه نکرده‌اند.

بخش دوم: آیات ﴿هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَى إِذْ نَادَاهُ رَبُّهُ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى فَقُلْ هَل لَّكَ إِلَى أَن تَزَكَّى وَأَهْدِيَكَ إِلَى رَبِّكَ فَتَخْشَى فَأَرَاهُ الآيَةَ الْكُبْرَى فَكَذَّبَ وَعَصَى ثُمَّ أَدْبَرَ يَسْعَى فَحَشَرَ فَنَادَى فَقَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الأَعْلَى فَأَخَذَهُ اللَّهُ نَكَالَ الآخِرَةِ وَالأُولَى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لِّمَن يَخْشَى ﴾. بیان داستان موسی(ع) و فرعون برای عبرت از سرنوشت تلخ فرعون و تأکید بر حقانیت مبدأ و معاد.

بخش سوم: آیات ﴿أَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاء بَنَاهَا رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوَّاهَا وَأَغْطَشَ لَيْلَهَا وَأَخْرَجَ ضُحَاهَا وَالأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَ أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءَهَا وَمَرْعَاهَا وَالْجِبَالَ أَرْسَاهَا مَتَاعًا لَّكُمْ وَلِأَنْعَامِكُمْ ﴾. نفی خود برتربینی انسان با برشمردن مظاهر آفرینش و دعوت او به مقایسه خودش با جهان خلقت و خالق جهان. و حاوی پیام مرکزی و هدایتی سوره نازعات است که انسان را دعوت به نفی خودپرستی و بندگی خدای متعال می‌کند.

بخش چهارم: آیات ﴿فَإِذَا جَاءَتِ الطَّامَّةُ الْكُبْرَى يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الإِنسَانُ مَا سَعَى وَبُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِمَن يَرَى فَأَمَّا مَن طَغَى وَآثَرَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَى وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى﴾. در این بخش با این که دو مسئله اصلی بهشت و جهنم هر دو مطرح شده‌اند ولی با توجه به مقدمه انذاری سیاق‌ و نیز با توجه به سابقه سوره، در می‌یابیم که آنچه که ارتباط این بخش را با بخش‌های قبل و بعد تأمین می‌کند، مسئله طغیان و جحیم است. پس در این سیاق، سرکشان و نافرمانان را به وقوع قیامت تهدید می‌کند که قیامت برپا می‌شود و اوضاع شما در قیامت، دردناک است.

بخش پنجم: آیات ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْسَاهَا فِيمَ أَنتَ مِن ذِكْرَاهَا إِلَى رَبِّكَ مُنتَهَاهَا إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرُ مَن يَخْشَاهَا كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهَا لَمْ يَلْبَثُوا إِلاَّ عَشِيَّةً أَوْ ضُحَاهَا ﴾. سؤال و جواب راجع به زمان رخداد قیامت. تأکید جایگاه پیامبر(ص) به عنوان هشداردهنده قیامت و نزدیکی زمان برپایی قیامت. در این سوره بعد از این همه بیانات قرآن در بخش‌های اول تا چهارم، در بخش پنجم مخاطبان، سؤال از زمان قیامت میپرسند و با توجه به اینکه سیاق سوره که درباره طغیان و مخالفت است، سؤال کافران از زمان قیامت، آخرین حربه در نفی قیامت به شمار می‌آید. بنابراین خدای متعال با جوابی که می‌دهد، اوّلاً اصل سؤال را خنثی می‌کند و زیر سؤال می‌برد و می‌گوید که جای سؤال پرسیدن نیست و جواب دادن به این سؤال بر عهده پیامبر نیست و بعد هم تهدید را به خود آنها متوجه می‌کند که قیامت برپا می‌شود و شما در آن روز می‌بینید که زمان قبل از آن، جز به اندازه یک عصرگاه یا صبحگاه به نظر نمی‌رسد.

منابع

1. صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره نازعات»، دانشنامه معاصر قرآن کریم