ابن سکیت

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابن سکیت در تاریخ اسلامی

مقدمه

ابویوسف یعقوب بن اسحاق اهوازی بغدادی، مشهور به ابن سکیت اهل دورق، روستایی در اهواز بود. پدرش اسحاق که سکیت لقب داشت، مردی صالح و از علمای نحو و لغت و شعر عرب به شمار می‌‌رفت و او خود از علمای بغداد و از جمله کسانی بود که از کوفیون کسب علم کرده بودند، از این رو به نحو اهل کوفه آشنا بود و در علوم قرآن و شعر مهارت داشت. ابن سکیت در حدیث نیز دستی داشت و از امام جواد(ع) روایات و مسائلی را نقل کرده است. مرحوم صدوق او را راوی امام رضا(ع) نیز دانسته است، اما به نظر می‌‌رسد مقصود از ابوالحسن در آن روایت امام هادی(ع) است و کلمه رضا به اشتباه بر آن افزوده شده است، چون نجاشی می‌‌گوید: ابن سکیت از خواص اصحاب امام محمد تقی و امام علی النقی(ع) بود و کلینی همان روایت را بدون قید «الرضا» نقل کرده است. ابن سکیت را متبحر در انواع علوم دانسته و گفته‌اند که فصیحان عرب را ملاقات کرد و از آنان دانش آموخت و آنچه از آنان شنیده بود در کتاب‌هایش نوشت، ضمن اینکه از دیانت و عفاف بالایی برخوردار بود. استادان او ابوعمرو شیبانی، فراء نحوی، ابن اعرابی و اثرم، و شاگردان و راویان او میمون بن هارون کاتب، محمد بن عجلان اخباری، محمد بن فرج مقرئی، ابوسعید سکری و ابوعکرمه ضُبّی بودند.

علمای شیعه و اهل سنت او را موثق، راستگو و غیر قابل طعن می‌‌دانند. با آنکه قتل او به سبب تشیع بود، ذهبی او را تجلیل نموده و اشعارش را نیکو، کتاب‌هایش را سودمند و به خصوص کتاب منطق او را گرانسنگ و قابل تقدیر معرفی کرده است. از مبرّد نحوی هم نقل شده که در میان بغدادی‌ها کتابی همچون منطق ابن سکیت نیست.

ابن سکیت و پدرش معلم بودند و در بغداد تعلیم و تربیت کودکان را برعهده داشتند، به همین سبب امیر محمد بن عبدالله بن طاهر و سپس خلیفه متوکل عباسی آموزش و پرورش فرزندان خود را به او واگذاشتند و دستمزد خوبی به او می‌‌دادند، اما زمانی متوکل از او پرسید: فرزندان من پیش تو محبوب ترند یا حسن و حسین(ع)؟ ابن سکیت از دو فرزند خلیفه بد گفت و خوبی‌های حسنین(ع) را برشمرد و بلافاصله متوکل دستور داد که شکم او را دریدند. به قولی هم گفت: قنبر خادم علی(ع) از تو و دو فرزندت بهتر است. آن گاه دستور داد تا زبانش را از پشت سر بیرون کشیدند. قتل این عالم شیعی را به سال ۲۴۳، ۲۴۴ و ۲۴۶ هـ در ۵۸ سالگی نوشته‌اند. بر این اساس، می‌‌توان سال ولادت وی را دهه هشتاد قرن دوم گمانه زد. ابن سکیت کتاب‌های زیادی تدوین کرد که بسیاری از آنها امروزه در دست است و کتاب‌هایی را نیز به او منسوب دانسته‌اند.

آثار وی عبارت‌اند از: اصلاح المنطق الاضداد الالفاظ الاصوات المقصور و الممدود المذکر و المؤنث الوحش (الوحوش) النبات (الشجر و النبات) الامثال القلب و الابدال البحث الزبرج الاجناس الفرق السرج و اللجام فَعَلَ واَفْعَلَ الحشرات الابل النوادر معانی الشعر سرقات الشعراء و ما اتفقوا (تواردوا) علیه المثنی و المبنی و المکنی الایام و اللیالی ما جاء فی الشعر و ما حرّف عن جهته ما اتفق لفظه واختلف معانه الطیر (منطق الطیر) الارضین والجبال والاودیه التوسعه الفصیح شرح الوسط الانواء الانساب شرح اشعار عمرو بن ربیعه ابونواس و شعر فنال کلابی البیان شرح دیوان عروة بن ورد حطیئه خنساء مزرّد و قیس بن خطیم الدعاء الانواع التصغیر خلق الانسان و معانی الابیات و شرح و جمع آوری اشعار دیوان‌های امرءالقیس، زهیر، نابغه ذبیانی، اعشی، ابوداود، بشر بن ابی حازم، اوس بن حجر، علقمة الفحل، طرفه، عنتره، عمرو بن کلثوم، حارث بن حلزه، فرزدق، اخطل، جریر، عامر بن طفیل، سلیک بن سلکه، جامع بن مرحبه، عمرو بن احمر و حسان بن ثابت.

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱