محمد بن مسعود بن محمد عیاشی

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

محمد بن مسعود بن محمد عیاشی در تاریخ اسلامی

مقدمه

ابوالنضر محمد بن مسعود بن محمد بن عیاش عیاشی سمرقندی سلمی تمیمی کوفی در حدود سال 206 هجری در سمرقند به دنیا آمد و در حدود سال 260 وارد عراق شد. عیاشی از بسیاری از علمای برجسته قم، کوفه و بغداد همچون: عبداللّه بن محمد بن خالد طیالسی و برخی شاگردان حسن بن علی بن فضال حدیث، تفسیر و فقه را فرا گرفته. و از علی بن محمد بن فیروزان و حسین بن اشکیب نیز روایت کرده است. گرچه از افراد ضعیف بسیار روایت می‌کرده است.

وی از علمای نامدار و جلیل القدر، از مفسران والامقام امامیه، از استوانه‌های مذهب تشیع و یگانه روزگار خویش بود. رجالیان او را ثقه، صدوق، دارای اخبار فراوان ( از شیعه و سنی ) و بصیر و آگاه به چگونگی روایات دانسته اند. ابوعمرو کشی می‌گوید: در مورد چند نفر از عیاشی پرسیدم و او تمام ویژگی‌ها و مراتب اعتبارشان را بیان کرد. گفته شده وی به گسترش علم و دانش اهمیت بسیاری می‌داد و در این راه، اموال فراوانی خرج کرد. حتی ارثیه پدری‌اش را که سیصد هزار دینار بود، در راه علم و حدیث انفاق کرد؛ به طوری که منزلش همانند مسجد، از جویندگان دانش لبریز بود. پسرش جعفر و محمد بن عمر کشی و حیدر بن محمد سمرقندی از شاگردان او بوده‌اند و علی بن حسن بن فضال نیز از وی روایت کرده است. ابونضر در ابتدا تابع اهل سنّت، بود؛ ولی آگاه و مستبصر شد و مذهب امامیه را برگزید.

عیاشی در حدود 208 تألیف داشته که افراد بسیاری از جمله پسرش جعفر آنها را روایت کرده‌اند. کتاب‌های او در خراسان، شأن و منزلتی خاص و شهرت فراوان داشته است. ابونضر عیاشی سرانجام در سال 320 هجری از دنیا رفت.

فهرست نویسان، آثار بسیاری برای عیاشی برشمرده‌اند که بدین قرار است: اثبات امامة علی بن الحسین علیه السلام الانبیاء والائمه علیهم السلام ، دلائل الائمه علیهم السلام ، الصلوة علی الائمه، الاوصیا، محنة ( محبة ) الاوصیا، الغیبه، التفسیر، الصلوة، الطهارات، مختصرالصلوة، مختصرالمختصر، الصوم، مختصرالصوم، الجنائز، مختصرالجنائز، المناسک، مختصرالمناسک، العالم والمتعلم، الدعوات، الزکوة، قسم الزکوات ( الزکاة )، زکات الفطر، الاشربه، حدالشارب، الاضاحی، العقیقه، النکاح، الصداق، الطلاق، التقیه، الاجوبه المسکته، سجودالقرآن، القول بین القولین، معرفه الناقلین، الطب، الرؤیا، النجوم والفال والقیافه والزجر، القرعه، الفرقان بین حلّ المأکول وحرامه، البیوع، السلم، الصرف، الرهن، الشرکه، المضاربه، الشفعه، الاستبراء، التجاره، القضایا وآداب الحکام ( القضاء وادب الحکم )، الحد فی الزنا، الحدود فی السرقه، حدالقاذف، الدیات، المعاقل، الملاهی، معاریض الشعر، السبق والرمی، قسم الغنیمة والفیی ء، الدین والحمالة والحواله، القبالات والمزارعات، الاجازات، الهبه، الزهد، الاحباس ( الاجناس )، القبله، الجزیة والخراج، الطاعه، احتجاج المعجزه، العمره، کتاب مکة والحرم، الحیض، نکاح الممالیک، مایکره من الجمع بینهم، جزافات الخطا، جنایه العبید والجنایة علیهم، جنایه العُجْم ( العجم والجنایة علیهم )، الحدود، دیه الجنین، العینه، الحث علی النکاح، الاکفاء والاولیاء والشهادات فی النکاح، فداالاساری والغلول، جزاء ( حبس ) المحارب، قتال ( قتل ) المشرکین، الجهاد، المداراه، الاستخاره، الصوم والکفارات، الجمع بین الصلاتین، المساجد، المآثم، فرض طاعه العلماء، الصدقة علی الواجبه ( غیرالواجبه )، الکعبه، جلدالشارب، ما ابیح قتله للمحرم، وجوب الحج، باطن القرائات، الجنة والنار، الصید، الذبائح، الرضاع المتعه، الوطی بالملک ( بملک الیمین )، الوصایا، المواریث، البر والصله، محاسن الاخلاق، حقوق الاخوان، الایمان، النذور، النسبة ( النساء ) والولاء، الاستیذان، عشره النساء، الشهادات، الشروط، الیمین مع الشاهد، العتق والکتابه ( والتدبیر )، النشوز والخلع والمبارات، صنائع المعروف، الخیار والتخییر، العدد، الظهار، الایلاء، اللعان، الرجعه، الصفة والتوحید، الرد علی من صام وافطر قبل رؤیه الهلال، اللباس، الثیاب، من تکره ( یکره ) مناکحته، اثبات مسح القدمین، جوابات مسائل وردت من عدة بلدان، صوم السنة والنافله، فروع فرض الصوم، معرفه البیان، القطع والسرقه، الملاحم، المروة، التنزیل، فضایل القرآن، الغسل، الخمس، النوادر، یوم ولیله، مختصر یوم ولیله، الوضوء، الزنا والاحصان، الاستنجاء، التیمم، تطهیرالثیاب، صلاه الحضر، صلاه السفر، مختصرالشهادات، ابتداء فرض الصلوة، سنّه الصلاة، لبسه الصلاة، صلاة نوافل النهار، مواقیت الظهر والعصر، الاذان، حدودالصلاة، السهو، صلاه العلیل، صلاة یوم الجمعه، صلاه الحوائج والتطوع، صلاه العیدین، صلاه الغدیر، صلاه الخوف، صلاه الکسوف، صلاه الاستسقاء، صلاه السفینه، غسل المیت، المأتم، الصلاة علی الجنائز والبدأ، البشارات والمزار. کتاب هایی نیز از روایات اهل سنّت نگاشته که بدین قرارند: معیارالاخبار، الموضح ( یذکر فیه الشرائع )، سیرة ابی بکر، سیرة عمر، سیرة عثمان وسیرة معاویه.

منابع

1. فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱