| مداخل مرتبط = [[حجر بن عنبس حضرمی کوفی در تاریخ اسلامی]]
| پرسش مرتبط =
}}
== مقدمه ==
[[حجر]] را از این رو که منسوب به حضرموت [[یمن]] است<ref>سمعانی، ج۲، ص۲۳۰.</ref>، حضرمی و چون در شمار [[اهل کوفه]]<ref>ابن حبان، ج۶، ص۲۳۵.</ref> بود، [[کوفی]]<ref>بخاری، ج۳، ص۷۳.</ref> و به احتمال به سبب آنکه از [[قبیله]] برنده از حضرموت بود او را کندی<ref>طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۴.</ref> یا چون از بنی تنع، از [[همدان]]<ref>سمعانی، ج۱، ص۴۸۲.</ref> بود او را تنعی<ref>ابن عساکر، ج۲۲، ص۱۱۹؛ سمعانی، ج۱، ص۴۸۳.</ref> خوانده‌اند. نسبت او را ثقفی هم گفته‌اند که احتمالا تصحیف تنعی است<ref>ر.ک: مبارکفوری، ج۲، ص۶۸.</ref>. از وی با کنیه‌های مختلف (أبو السکن، ابوالعنبس و ابوقیله) یاد شده است<ref>بخاری، ج۳، ص۷۳؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۲۶۶؛ دولابی، ج۲، ص۶۵؛ ابن عساکر، ج۲۲، ص۱۱۹.</ref>. نام پدرش را [[قیس]] نیز آورده‌اند<ref>طبرانی، ج۴، ص۳۴.</ref>، در [[صحابی]] بودن وی [[اختلاف]] است. [[صحابه]] نگاران مشهور او را در شمار صحابه آورده و گفته‌اند: او در [[زمان جاهلیت]] می‌زیست و در آن [[زمان]] [[خون]] خورده بود (اکل الدم) سپس با آنکه [[رسول خدا]]{{صل}} را ندید، اما در زمان [[حیات]] آن [[حضرت]] [[اسلام]] آورد<ref>ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵؛ ابن عبدالبر، ج۱، ص۳۹۱؛ ابن اثیر، ج۱، ص۶۹۸-۶۹۹.</ref>. [[ابن حجر]] در بخش سوم - [[مخضرمین]] - از وی یاد کرده و با اشاره به اختلاف اقوال درباره صحابی بودن او و خبری که از او [[نقل]] شده، می‌گوید: در اینکه [[حجر بن عنبس]] رسول خدا{{صل}} را ندیده است [[اتفاق نظر]] وجود دارد و گویا خبری که او نقل کرده از بعضی از صحابه شنیده است<ref>ر.ک: ابن حجر، ج۲، ص۱۴۳.</ref> دو [[خبر]] از وی نقل شده است، یکی درباره آمین گفتن رسول خدا{{صل}} پس از [[سوره حمد]] که براساس بیشتر منابع، وی آن را از [[وائل بن حجر]] صحابی شنیده است<ref>ر.ک: ابن ابی شیبه، ج۲، ص۳۱۵؛ احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۳۱۶؛ ترمذی، ج۱، ص۱۷۵.</ref> و [[روایت]] دوم درباره [[خواستگاری]] [[ابوبکر]] و [[عمر]] از [[حضرت زهرا]]{{ع}} و [[سخن]] رسول خدا{{صل}} در این باره است<ref>ر.ک: ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ بغوی، ج۲، ص۱۳۰؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵.</ref>. البته در روایتی دیگر از وی [[نقل]] شده که [[رسول خدا]]{{صل}} به [[حضرت زهرا]]{{ع}} فرمود: من تو را به [[ازدواج]] کسی درآوردم که [[دجال]] نیست<ref>عقیلی، ج۴، ص۱۶۵.</ref>، أما گذشته از آنکه این [[روایت]] ممکن است بخشی از همان روایت دوم باشد، در [[نقل روایت]] دوم از رسول خدا{{صل}} به شکل مستقیم با مرسل [[اختلاف]] است. افزون بر آنکه در نقل این بخش از روایت از رسول خدا{{صل}} [[اختلاف]] وجود دارد<ref>برای بررسی آن، ر.ک: جعفر مرتضی، ج۵، ص۲۷۵.</ref>، به نظر [[بغوی]]<ref>بغوی، ج۲، ص۱۳۰.</ref> و برخی دیگر<ref>ر.ک: مغلطای، ج۱، ص۱۵۵؛ هیثمی، ج۹، ص۲۰۴.</ref> او این روایت را از رسول خدا{{صل}} نشنیده است. شاید از این رو، او را در شمار [[تابعین]] آورده و [[ثقه]] دانسته‌اند<ref>ر.ک: ابن حبان، ج۶، ص۲۳۴.</ref> و بر [[صحابی]] نبودن وی تأکید کرده‌اند<ref>ابن جوزی، ص۱۸۰.</ref>.
او از [[اصحاب امام علی]]{{ع}} بود<ref>قرطبی، ج۱۰، ص۵۰.</ref> که براساس برخی منابع، همراه آن [[حضرت]] در [[جنگ جمل]]<ref>ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ احمد بن حنبل، العلل، ج۲، ص۷۷؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ ابونعیم، ج۲، ص۸۹۵.</ref> و [[صفین]]<ref>ابن سعد، ج۸، ص۱۶؛ عقیلی، ج۴، ص۱۶۵؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۲۶۶.</ref> و ظاهرا در [[نهروان]]<ref>ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰؛ خطیب بغدادی، ج۸، ص۲۶۸.</ref> شرکت کرد. او از بسته شدن راه [[آب]] از سوی [[دشمن]] در [[جنگ صفین]] و چاره جویی [[امام علی]]{{ع}} [[خبر]] داده است<ref>ابن ابی شیبه، ج۸، ص۷۲۴؛ خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۱۴۵.</ref>. همچنین وی گوید: ما با [[علی]]{{ع}} برای شرکت در [[جنگ نهروان]] خارج شدیم تا آنکه هنگام [[نماز عصر]] به [[سرزمین]] [[بابل]] رسیدیم، [[ولی]] آن حضرت به سبب آنکه در آن سرزمین [[خسوف]] رخ داده بود در آنجا [[نماز]] نخواند<ref>ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰؛ خطیب بغدادی، ج۸، ص۲۶۸و با اندکی تغییر، قرطبی، ج۱۰، ص۵۰.</ref>. از این روایت در باب [[کراهت]] نماز در مکانی که خسوف رخ داده استفاده شده است<ref>ابن ابی شیبه، ج۲، ص۲۷۰.</ref>. [[حجر]] در [[حدود]] [[سال ۹۰ق]]، درگذشت<ref>صمدی، ج۱۱، ص۳۲۱.</ref><ref>مآخذ: ابن ابی حاتم / الجرح و التعدیل + ابن اثیر / اسد الغابه + ابن حبان / کتاب الثقات + ابن حجر / الاصابه + ابن سعد / الطبقات الکبری + ابن عبدالبر / الاستیعاب + ابن عساکر / تاریخ مدینة دمشق + ابونعیم / معرفة الصحابه + احمد بن حنبل / مسند + بخاری / التاریخ الکبیر + بغوی / معجم الصحابه + سمعانی / الانساب + طبرانی / المعجم الکبیر + هیثمی / مجمع الزواند +
ابن ابی شیبه (م۲۳۵)، المصنف، تحقیق سعید محمد لحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹؛ ابن جوزی، ابوالفرج (م۵۹۷)، الموضوعات، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، المکتبة السلفیه، ۱۳۸۶؛ ابن حجر، احمد بن علی (م۸۵۲)، تلخیص الحبیر، بیروت، دارالفکر، احمد بن حنبل (م ۲۴۱)، العلل ومعرفة الرجال، تحقیق وصی الله بن محمود عباس، ریاض، دارالخانی، ۱۴۰۸؛ ترمذی، محمد بن عیسی (م۲۷۹)، سنن، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳؛ جعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، بیروت، دارالهادی و دارالسیره، ۱۴۱۵؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی (م ۴۶۲)، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷؛ دولابی محمد بن احمد (م ۳۱۰)، الکنی والأسماء، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰؛ صفدی، خلیل بن أیبک (م ۷۶۴)، الوافی بالوفیات، به کوشش یوسف فان اس، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۱؛ عقیلی، محمد بن عمرو (م ۳۲۲)، الضعفاء الکبیر، تحقیق عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیہ، ۱۴۱۸؛ قرطبی، محمد بن احمد (م ۶۷۱)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۸؛ مبارکفوری، محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم (م ۱۳۵۳)، تحفة الاحوذی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰؛ مغلطای، علاءالدین بن قلیج (م ۷۶۲)، الانابه، تحقیق عزت المرسی و دیگران، ریاض، مکتبة الرشد، ۱۴۲۰.</ref><ref>[[قاسم خانجانی|خانجانی، قاسم]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۳ (کتاب)|مقاله «حجر بن عنبس حضرمی کوفی»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۳، ص: ۱۶.</ref>.
