زحف در فقه سیاسی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث زحف است. زحف از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زحف در قرآن - زحف در حدیث - زحف در فقه سیاسی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

حرکت سنگین لشکر به سوی دشمن که به علت انبوهی و کثرت نیرو با سنگین و کندی انجام می‌شود. در اصل به معنای حرکت ‌کردن با کشیدن پا روی زمین، حرکت با وجود مانع که موجب سنگینی حرکت می‌شود.

﴿إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ﴾.

این آیه شریفه حکم حرمت عقب‌نشینی در مقابل دشمن انبوه و پشت‌ به ‌پشت هم داده را بیان می‌کند.

شأن نزول آیه، جنگ بدر است؛ امّا حکم آن اختصاص به جنگ خاصی ندارد.

واژه ﴿زَحْفًا﴾ حالتی در سپاه را به تصویر می‌کشد که در اثر کثرت نفر، انبوهی و نزدیکی آنان به یکدیگر مانند یک مجموعۀ واحد و به‌هم‌پیوسته به نظر می‌رسند به رغم کُندی در حرکت، خوف‌انگیز و هراس آور است.

احکام شرعی بسیاری در برخورد با سپاه دشمن در قرآن وجود دارد که نسبت تعداد آنها با مسلمین یا سایر تاکتیک‌های جنگی ملاک تعیین آنهاست؛ از جمله وجوب استقامت در مقابل دو برابر سپاهی دشمن: ﴿وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾، حرمت فرار از مقابل سپاه دشمن الا برای جابه‌جایی نیرو و تغییر جبهه جنگ: ﴿وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَى فِئَةٍ﴾ و....

منابع

• نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم