آینده‌پژوهی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ ‏۲۴ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۳۰

آینده‌پژوهی به معنای فعالیت‌‏های پژوهشی درباره آینده جهان است^[۱].

مقدمه

"آینده"، کلید واژه، مفهوم و انگاره‏ای است که اندیشه و تأمّل درباره آن، برای همگان جالب و پر جاذبه است. * مردم دوست دارند بدانند سرنوشت جهان در آینده‏ چگونه رقم خواهد خورد؟ آیا دنیا به سمت پیشرفت، توسعه، تعالی و تکامل حرکت می‏کند یا نه؟ در آینده نزدیک یا دور، زندگی بشری چگونه خواهد بود؟ آیا وعده‏‌های ادیان و مکاتب درباره آینده تحقّق خواهد یافت یا نه؟ با توجّه به پیشرفت مادی بشر، وضعیت تکنولوژی و صنعت چگونه خواهد بود؟
با رخ‏‌نمایی این‏گونه پرسش‏ها و صدها سؤال دیگر، توجه به آینده، ضرورت و اهمیت ویژه‌‏ای یافته است و دولت‌‏ها و صاحبان دانش و اندیشه، همواره به فکر برنامه‌‏ریزی و سیاستگذاری "در عرصه اقتصاد، سیاست، امنیت، مدیریت و ..." برای آینده و پیشدستی برابر مشکلات احتمالی بوده‏‌اند و خواسته‏‌اند آینده‏ای مطمئن و توسعه‏‌آمیز برای کشورهای خود رقم زنند^[۲].
از طرف دیگر، پدیده‌‏ها و تحولات سریع و شگرفی که در عرصه بین‌الملل رخ داده است "مانند تحولات جهانی شدن و پیشرفت‏‌های فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی و تشکیل دهکده جهانی و ..." باعث شده است اندیشمندان و فیلسوفان توجّه ویژه‏‌ای نسبت به آینده جهان داشته باشند و درباره خطرات و تحوّلات احتمالی هشدارهایی بدهند.
ادیان- به‏ ویژه دین اسلام- نیز توجّه ویژه‏‌ای به آینده بشر دارند و افقی روشن و امیدوارانه فراروی انسان گشوده‏‌اند و آینده‏‌ای توأم با عدالت، امنیت، معنویت و پیشرفت برای جهان پیش‏‌بینی کرده‏‌اند. این وعده و بشارت به دست خاتم اوصیا، موعود آسمانی و حجت الهی عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف تحقق خواهد یافت.
پس مطالعه و پژوهش درباره "آینده"، در حال حاضر اهمیت و ضرورت ویژه‏‌ای یافته و "آینده‌پژوهی"- هرچند با پیشینه اندک و نوظهور- جایگاه مهم و برجسته‏‌ای میان علوم پیدا کرده و یکی از رشته‌‏های علمی، مطرح شده است.
در رابطه با آینده، اصطلاحات و الفاظ گوناگونی از قبیل: فرجام‌‏مندی، آینده‌‏نگری، پیش‏‌بینی، سرنوشت‌‏باوری، آینده‌‏باوری، غیب‌‏گویی، آینده‏‌شناسی، دوراندیشی و ... به کار می‏‌رود؛ اما آنچه اهمیت دارد "روش‏مند کردن پژوهش درباره آینده" و نشان دادن تصویری جامع و نزدیک به واقع از آینده است. بر این اساس فهم "آینده"، "تصویرسازی واقع‏‌بینانه از آینده" و "روش‏مند کردن پژوهش‏ درباره آینده"، امری بایسته و ضروری به نظر می‌‏رسد.
درباره مهدویت‌‏پژوهی و آینده‌پژوهی چند نکته قابل تأمل است^[۳]:

آینده‏‌پژوهی، اعم از غایت و نهایت‌‏پژوهی است. مهدویت‏‌پژوهی از این حیث، جزئی از آینده‏‌پژوهی است. البته مهدویت، آینده نهایی محسوب می‌‏شود.
آینده‏‌پژوهی، کلّی و مفهومی است؛ حال این‏که مهدویت‌‏پژوهی، مصداقی است؛ آن هم درباره همان یک مصداق تامّ و تمام. از طرفی جزئیات آینده جهان در نظام مهدوی، از جهات گوناگونی روشن شده است.
مهدویت‌‏پژوهی، کمال‌‏پژوهی است؛ پس در واقع، در "مهدویت"، نهایت همراه کمال مطرح است.

بنابراین مهدویت‌‏پژوهی، علاوه ‏بر منابع عقلی- فلسفی و احیانا علمی- تجربی، به شدّت در تبیین جزئیات، به منابع وحی و سنت و روش استنادی و اجتهادی وابسته است؛ برای نمونه، عقل با برهان و استدلال، غایت و علت نهایی را به صورت قطعی و حتمی برای انسان، جامعه، جهان و تاریخ پذیرفته و آن را تعمیم می‌‏دهد و نمی‌‏پذیرد این‏ها عبث آفریده شده باشند و این‏که نظام در آینده، نظامی متشکل از جمعیت، دولت، سرزمین و حاکمیت جهانی خواهد بود.
علم و تجربه‌‏های علمی، با تحلیل گذشته، به صورت احتمالی وضعیت آینده را پیش‌‏بینی می‌‏کند؛ ولی فراتر از همین احتمال کلی، پیش نمی‌‏رود و از محدوده علم تجربی، سیاسی و تاریخی خارج است. حداکثر می‌‏تواند تا این اندازه احتمال دهد که شکل جهانی و مردمی‌‏تری باشد. منابع قرآنی و سنّت "احادیث"، در تبیین مبانی و شرایط و حتی شکل، شیوه‌‏ها و ساختار آینده جهان و تاریخ و وضعیت نظام سیاسی، سیاست و دولت جهانی، به کمک عقل و تجربه می‌‏آیند و به صورت یقینی، دانسته‌‏های عقل را تفسیر و تفصیل داده و شکل و ساختار سیاسی آینده را تبیین و روشن می‏‌سازند و از آن خبر می‌‏دهند^[۴]^[۵].

جستارهای وابسته

منابع

سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت

پانویس

↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۷-۲۹.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۷-۲۹.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۷-۲۹.
↑ رحیم کارگر، آینده جهان(دولت و سیاست در اندیشه مهدویت)، ص ۱۵- ۱۷
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۷-۲۹.

[1] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۷-۲۹.

[2] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۷-۲۹.

[3] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۷-۲۹.

[4] رحیم کارگر، آینده جهان(دولت و سیاست در اندیشه مهدویت)، ص ۱۵- ۱۷

[5] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۷-۲۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 '''آینده‌پژوهی''' به معنای فعالیت‌‏های پژوهشی درباره آینده جهان است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۷-۲۹.</ref>.
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
 *"آینده"، کلید واژه، مفهوم و انگاره‏ای است که [[اندیشه]] و تأمّل درباره آن، برای همگان جالب و پر جاذبه است. * [[مردم]] [[دوست]] دارند بدانند [[سرنوشت]] [[جهان]] در آینده‏ چگونه رقم خواهد خورد؟ آیا [[دنیا]] به سمت [[پیشرفت]]، توسعه، تعالی و [[تکامل]] حرکت می‏کند یا نه؟ در آینده نزدیک یا دور، زندگی بشری چگونه خواهد بود؟ آیا وعده‏‌های [[ادیان]] و مکاتب درباره آینده تحقّق خواهد یافت یا نه؟ با توجّه به [[پیشرفت]] مادی [[بشر]]، وضعیت تکنولوژی و [[صنعت]] چگونه خواهد بود؟
 * با رخ‏‌نمایی این‏گونه پرسش‏ها و صدها سؤال دیگر، توجه به آینده، [[ضرورت]] و اهمیت ویژه‌‏ای یافته است و دولت‌‏ها و صاحبان [[دانش]] و [[اندیشه]]، همواره به [[فکر]] برنامه‌‏ریزی و سیاستگذاری "در عرصه [[اقتصاد]]، [[سیاست]]، [[امنیت]]، [[مدیریت]] و ..." برای آینده و پیشدستی برابر مشکلات احتمالی بوده‏‌اند و خواسته‏‌اند آینده‏ای مطمئن و توسعه‏‌آمیز برای کشورهای خود رقم زنند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۷-۲۹.</ref>.
-*از طرف دیگر، پدیده‌‏ها و تحولات سریع و شگرفی که در عرصه بین‌الملل رخ داده است "مانند تحولات [[جهانی شدن]] و پیشرفت‏‌های فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی و تشکیل دهکده جهانی و ..." باعث شده است [[اندیشمندان]] و [[فیلسوفان]] توجّه ویژه‏‌ای نسبت به [[آینده جهان]] داشته باشند و درباره خطرات و تحوّلات احتمالی هشدارهایی بدهند.
+* از طرف دیگر، پدیده‌‏ها و تحولات سریع و شگرفی که در عرصه بین‌الملل رخ داده است "مانند تحولات [[جهانی شدن]] و پیشرفت‏‌های فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی و تشکیل دهکده جهانی و ..." باعث شده است [[اندیشمندان]] و [[فیلسوفان]] توجّه ویژه‏‌ای نسبت به [[آینده جهان]] داشته باشند و درباره خطرات و تحوّلات احتمالی هشدارهایی بدهند.
-*ادیان- به‏ ویژه [[دین اسلام]]- نیز توجّه ویژه‏‌ای به آینده [[بشر]] دارند و افقی روشن و امیدوارانه فراروی [[انسان]] گشوده‏‌اند و آینده‏‌ای توأم با [[عدالت]]، [[امنیت]]، [[معنویت]] و [[پیشرفت]] برای [[جهان]] پیش‏‌بینی کرده‏‌اند. این وعده و [[بشارت]] به دست [[خاتم اوصیا]]، [[موعود]] آسمانی و [[حجت الهی]] عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف تحقق خواهد یافت.
+* ادیان- به‏ ویژه [[دین اسلام]]- نیز توجّه ویژه‏‌ای به آینده [[بشر]] دارند و افقی روشن و امیدوارانه فراروی [[انسان]] گشوده‏‌اند و آینده‏‌ای توأم با [[عدالت]]، [[امنیت]]، [[معنویت]] و [[پیشرفت]] برای [[جهان]] پیش‏‌بینی کرده‏‌اند. این وعده و [[بشارت]] به دست [[خاتم اوصیا]]، [[موعود]] آسمانی و [[حجت الهی]] عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف تحقق خواهد یافت.
-*پس [[مطالعه]] و [[پژوهش]] درباره "آینده"، در حال حاضر اهمیت و [[ضرورت]] ویژه‏‌ای یافته و "[[آینده‌پژوهی]]"- هرچند با پیشینه اندک و نوظهور- [[جایگاه]] مهم و برجسته‏‌ای میان [[علوم]] پیدا کرده و یکی از رشته‌‏های علمی، مطرح شده است.
+* پس [[مطالعه]] و [[پژوهش]] درباره "آینده"، در حال حاضر اهمیت و [[ضرورت]] ویژه‏‌ای یافته و "[[آینده‌پژوهی]]"- هرچند با پیشینه اندک و نوظهور- [[جایگاه]] مهم و برجسته‏‌ای میان [[علوم]] پیدا کرده و یکی از رشته‌‏های علمی، مطرح شده است.
-*در رابطه با آینده، اصطلاحات و الفاظ گوناگونی از قبیل: فرجام‌‏مندی، آینده‌‏نگری، پیش‏‌بینی، سرنوشت‌‏باوری، آینده‌‏باوری، غیب‌‏گویی، آینده‏‌شناسی، دوراندیشی و ... به کار می‏‌رود؛ اما آنچه اهمیت دارد "روش‏مند کردن [[پژوهش]] درباره آینده" و نشان دادن تصویری جامع و نزدیک به واقع از آینده است. بر این اساس [[فهم]] "آینده"، "تصویرسازی واقع‏‌بینانه از آینده" و "روش‏مند کردن پژوهش‏ درباره آینده"، امری بایسته و ضروری به نظر می‌‏رسد.
+* در رابطه با آینده، اصطلاحات و الفاظ گوناگونی از قبیل: فرجام‌‏مندی، آینده‌‏نگری، پیش‏‌بینی، سرنوشت‌‏باوری، آینده‌‏باوری، غیب‌‏گویی، آینده‏‌شناسی، دوراندیشی و ... به کار می‏‌رود؛ اما آنچه اهمیت دارد "روش‏مند کردن [[پژوهش]] درباره آینده" و نشان دادن تصویری جامع و نزدیک به واقع از آینده است. بر این اساس [[فهم]] "آینده"، "تصویرسازی واقع‏‌بینانه از آینده" و "روش‏مند کردن پژوهش‏ درباره آینده"، امری بایسته و ضروری به نظر می‌‏رسد.
-*درباره مهدویت‌‏پژوهی و [[آینده‌پژوهی]] چند نکته قابل تأمل است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۷-۲۹.</ref>:
+* درباره مهدویت‌‏پژوهی و [[آینده‌پژوهی]] چند نکته قابل تأمل است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۷-۲۹.</ref>:
-#آینده‏‌پژوهی، اعم از غایت و نهایت‌‏پژوهی است. مهدویت‏‌پژوهی از این حیث، جزئی از آینده‏‌پژوهی است. البته [[مهدویت]]، آینده نهایی محسوب می‌‏شود.
+# آینده‏‌پژوهی، اعم از غایت و نهایت‌‏پژوهی است. مهدویت‏‌پژوهی از این حیث، جزئی از آینده‏‌پژوهی است. البته [[مهدویت]]، آینده نهایی محسوب می‌‏شود.
-#آینده‏‌پژوهی، کلّی و مفهومی است؛ حال این‏که مهدویت‌‏پژوهی، مصداقی است؛ آن هم درباره همان یک مصداق تامّ و تمام. از طرفی جزئیات [[آینده جهان]] در [[نظام]] [[مهدوی]]، از جهات گوناگونی روشن شده است.
+# آینده‏‌پژوهی، کلّی و مفهومی است؛ حال این‏که مهدویت‌‏پژوهی، مصداقی است؛ آن هم درباره همان یک مصداق تامّ و تمام. از طرفی جزئیات [[آینده جهان]] در [[نظام]] [[مهدوی]]، از جهات گوناگونی روشن شده است.
-#مهدویت‌‏پژوهی، کمال‌‏پژوهی است؛ پس در واقع، در "[[مهدویت]]"، نهایت همراه کمال مطرح است.
+# مهدویت‌‏پژوهی، کمال‌‏پژوهی است؛ پس در واقع، در "[[مهدویت]]"، نهایت همراه کمال مطرح است.
-*بنابراین مهدویت‌‏پژوهی، علاوه ‏بر منابع عقلی- فلسفی و احیانا علمی- تجربی، به شدّت در تبیین جزئیات، به منابع [[وحی]] و [[سنت]] و روش استنادی و اجتهادی وابسته است؛ برای نمونه، [[عقل]] با [[برهان]] و [[استدلال]]، غایت و علت نهایی را به صورت قطعی و حتمی برای [[انسان]]، [[جامعه]]، [[جهان]] و [[تاریخ]] پذیرفته و آن را تعمیم می‌‏دهد و نمی‌‏پذیرد این‏ها عبث آفریده شده باشند و این‏که [[نظام]] در آینده، نظامی متشکل از جمعیت، [[دولت]]، سرزمین و [[حاکمیت جهانی]] خواهد بود.
+* بنابراین مهدویت‌‏پژوهی، علاوه ‏بر منابع عقلی- فلسفی و احیانا علمی- تجربی، به شدّت در تبیین جزئیات، به منابع [[وحی]] و [[سنت]] و روش استنادی و اجتهادی وابسته است؛ برای نمونه، [[عقل]] با [[برهان]] و [[استدلال]]، غایت و علت نهایی را به صورت قطعی و حتمی برای [[انسان]]، [[جامعه]]، [[جهان]] و [[تاریخ]] پذیرفته و آن را تعمیم می‌‏دهد و نمی‌‏پذیرد این‏ها عبث آفریده شده باشند و این‏که [[نظام]] در آینده، نظامی متشکل از جمعیت، [[دولت]]، سرزمین و [[حاکمیت جهانی]] خواهد بود.
-* [[علم]] و تجربه‌‏های علمی، با تحلیل گذشته، به صورت احتمالی وضعیت آینده را پیش‌‏بینی می‌‏کند؛ ولی فراتر از همین احتمال کلی، پیش نمی‌‏رود و از محدوده [[علم]] تجربی، [[سیاسی]] و تاریخی خارج است. حداکثر می‌‏تواند تا این اندازه احتمال دهد که شکل جهانی و مردمی‌‏تری باشد. منابع قرآنی و سنّت "[[احادیث]]"، در تبیین مبانی و شرایط و حتی شکل، شیوه‌‏ها و ساختار [[آینده جهان]] و [[تاریخ]] و وضعیت [[نظام]] [[سیاسی]]، [[سیاست]] و [[دولت جهانی]]، به کمک [[عقل]] و تجربه می‌‏آیند و به صورت یقینی، دانسته‌‏های [[عقل]] را [[تفسیر]] و تفصیل داده و شکل و ساختار [[سیاسی]] آینده را تبیین و روشن می‏‌سازند و از آن خبر می‌‏دهند<ref>  رحیم کارگر، آینده جهان(دولت و سیاست در اندیشه مهدویت)، ص ۱۵- ۱۷</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۷-۲۹.</ref>.
+* [[علم]] و تجربه‌‏های علمی، با تحلیل گذشته، به صورت احتمالی وضعیت آینده را پیش‌‏بینی می‌‏کند؛ ولی فراتر از همین احتمال کلی، پیش نمی‌‏رود و از محدوده [[علم]] تجربی، [[سیاسی]] و تاریخی خارج است. حداکثر می‌‏تواند تا این اندازه احتمال دهد که شکل جهانی و مردمی‌‏تری باشد. منابع قرآنی و سنّت "[[احادیث]]"، در تبیین مبانی و شرایط و حتی شکل، شیوه‌‏ها و ساختار [[آینده جهان]] و [[تاریخ]] و وضعیت [[نظام]] [[سیاسی]]، [[سیاست]] و [[دولت جهانی]]، به کمک [[عقل]] و تجربه می‌‏آیند و به صورت یقینی، دانسته‌‏های [[عقل]] را [[تفسیر]] و تفصیل داده و شکل و ساختار [[سیاسی]] آینده را تبیین و روشن می‏‌سازند و از آن خبر می‌‏دهند<ref> رحیم کارگر، آینده جهان(دولت و سیاست در اندیشه مهدویت)، ص ۱۵- ۱۷</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۷-۲۹.</ref>.
 == جستارهای وابسته ==
 {{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}