بحث:علم معصوم

برای رسیدن به محتوای اين مدخل، به مصداق های ذیل مراجعه شود:

1. علم امام؛
2. علم پیامبر؛
3. علم پیامبر خاتم؛
4. علم ولی؛
5. علم وصی؛
6. علم اهل بیت؛
7. علم فاطمه زهرا.

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

جستارهای وابسته

• سیره علمی معصوم
• مرجعیت علمی معصوم
• آیه ۶۵ سوره نمل
• احادیث علم معصوم
• علم امامت
• وجود نوری معصوم
• افزایش علم معصوم
• سر الله
• علم الکتاب
• علم مقدر الهی
• علم مکفوف
• علم موقوف الهی

http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/farhangbooks/Books/21/3.htm علم، نقیض جهل. و به معنای دانش و آگاهی است. برخی در تعریف اصطلاحی علم گفته‌اند: حقیقت علم، کشف امر خارج از ذهن به واسطه صورت ذهنی است. که از راه حس، عقل و تجربه، حاصل می‌شود. و در برابر آن علوم اعتباری است که ما به ازای خارجی ندارند، مانند اعتبار ریاست برای فردی. از تقسیمات علم، تقسیم آن به نظری و عملی است: علم نظری، دانشی است که به دنبال آن کمالی حاصل شود، مانند علم به موجودات. علم عملی، دانشی است که با عمل کردن بر طبق آن، کمال، حاصل می شود، مانند علم به عبادات. علاوه بر علوم یاد شده که اکتسابی است، برخی علوم از راه مکاشفه و بدون واسطه و با اشراق الهی برای برخی نفوس حاصل می شود که از آن به "علم لدنّی" تعبیر شده است. از نظر بعضی، ادراک، شعور، تصوّر، حفظ، تذکر، ذکر، معرفت، فهم، فقه، عقل، حکمت و... هم معنا و مترادف با "علم" است.

آثار علم

• روی آوردن انسان به آخرت، در صورت آگاهی و توجّه به حیات جاوید و مطلق آن:﴿﴿وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ﴾﴾
• علم و آگاهی، عامل ترجیح دادن منافع آخرتی بر منافع دنیایی:﴿﴿وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُم بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ﴾﴾
• نقش اساسی علم و آگاهی، در استفاده از آیات و حدود خدا:﴿﴿فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىَ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يَتَرَاجَعَا إِن ظَنَّا أَن يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَهُوَ الَّذِيَ أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ﴾﴾، ﴿﴿ وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِي لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾

﴿﴿هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خَاوِيَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّلْعَالِمِينَ﴾﴾، ﴿﴿كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾.

• علم، باعث پایداری در تبلیغ دین و خیرخواهی خالصانه:﴿﴿ أُبَلِّغُكُمْ رِسَالاتِ رَبِّي وَأَنصَحُ لَكُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ ﴾﴾
• علم و آگاهی، زمینه اطاعت از حق:﴿﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ﴾﴾، ﴿﴿قَالَ قَدْ أُجِيبَت دَّعْوَتُكُمَا فَاسْتَقِيمَا وَلاَ تَتَّبِعَانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لاَ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً﴾﴾، ﴿﴿قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا﴾﴾، ﴿﴿يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا ﴾﴾، ﴿﴿وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ﴾﴾، ﴿﴿ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِّنَ الأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ﴾﴾
• مبتنی بودن ادای گواهی و اعتبار آن، بر علم و آگاهی:﴿﴿ لَّكِنِ اللَّهُ يَشْهَدُ بِمَا أَنزَلَ إِلَيْكَ أَنزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلائِكَةُ يَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا ﴾﴾، ﴿﴿ارْجِعُواْ إِلَى أَبِيكُمْ فَقُولُواْ يَا أَبَانَا إِنَّ ابْنَكَ سَرَقَ وَمَا شَهِدْنَا إِلاَّ بِمَا عَلِمْنَا وَمَا كُنَّا لِلْغَيْبِ حَافِظِينَ﴾﴾، ﴿﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ شَهِيدًا يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِالْبَاطِلِ وَكَفَرُوا بِاللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَجَعَلُوا الْمَلائِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثًا أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُكْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَيُسْأَلُونَ وَقَالُوا لَوْ شَاء الرَّحْمَنُ مَا عَبَدْنَاهُم مَّا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَلا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلاَّ مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ﴾﴾
• علم و آگاهی به بی نیازی خدا، زمینه ساز انفاق از مال حلال و مرغوب:﴿﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَلاَ تَيَمَّمُواْ الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِيهِ إِلاَّ أَن تُغْمِضُواْ فِيهِ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ ﴾﴾
• علم و آگاهی، زمینه ایمان:﴿﴿وَلا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلاَّ مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ﴾﴾.
• گرایش مسیحیان صدر اسلام به اسلام، برخاسته از علم و شناخت آنان بر حقّانیت قرآن:

﴿﴿هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الأَلْبَابِ﴾﴾، ﴿﴿لَّكِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَالْمُقِيمِينَ الصَّلاةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أُوْلَئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا﴾﴾، ﴿﴿لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لاَ يَسْتَكْبِرُونَ وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ﴾﴾، ﴿﴿وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾﴾.

• علم، باعث استواری و تزلزل ناپذیری ایمان:﴿﴿وَأَوْحَيْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَلْقِ عَصَاكَ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ قَالُواْ آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِينَ﴾﴾، ﴿﴿قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنتُم بِهِ قَبْلَ أَن آذَنَ لَكُمْ إِنَّ هَذَا لَمَكْرٌ مَّكَرْتُمُوهُ فِي الْمَدِينَةِ لِتُخْرِجُواْ مِنْهَا أَهْلَهَا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلافٍ ثُمَّ لأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ قَالُواْ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَأَلْقِ مَا فِي يَمِينِكَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا كَيْدُ سَاحِرٍ وَلا يُفْلِحُ السَّاحِرُ حَيْثُ أَتَى فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سُجَّدًا قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هَارُونَ وَمُوسَى قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ فِي جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ أَيُّنَا أَشَدُّ عَذَابًا وَأَبْقَى قَالُوا لَن نُّؤْثِرَكَ عَلَى مَا جَاءَنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالَّذِي فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا أَنتَ قَاضٍ إِنَّمَا تَقْضِي هَذِهِ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا﴾﴾، ﴿﴿فَأَلْقَى مُوسَى عَصَاهُ فَإِذَا هِيَ تَلْقَفُ مَا يَأْفِكُونَ فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ سَاجِدِينَ ﴾﴾، ﴿﴿ قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَأَرْجُلَكُم مِّنْ خِلافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ﴾﴾، ﴿﴿قَالُوا لا ضَيْرَ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ﴾﴾.
• ایمان به انبیا، نشانه علم و آگاهی:﴿﴿وَيَا قَوْمِ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالاً إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ وَمَا أَنَاْ بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّهُم مُّلاقُوا رَبِّهِمْ وَلَكِنِّيَ أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ﴾﴾
• علم و دانش اهل ایمان، مایه ترفیع درجه آنان به فرمان خداوند:﴿﴿ويَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾﴾.
• علم و معرفت، زمینه ساز خضوع و تسلیم در برابر حق:﴿﴿قُلْ آمِنُواْ بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُواْ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا﴾﴾، ﴿﴿وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾﴾، ﴿﴿فَلَمَّا جَاءَتْ قِيلَ أَهَكَذَا عَرْشُكِ قَالَتْ كَأَنَّهُ هُوَ وَأُوتِينَا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهَا وَكُنَّا مُسْلِمِينَ﴾﴾، ﴿﴿وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ﴾﴾
• علم و آگاهی، وسیله تشخیص ارزشهای برتر:﴿﴿وَلَوْ أَنَّهُمْ آمَنُواْ وَاتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِّنْ عِندِ اللَّه خَيْرٌ لَّوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿ وَإِن كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿انفِرُواْ خِفَافًا وَثِقَالاً وَجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ فِي اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَلَأَجْرُ الآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَلاَ تَشْتَرُواْ بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِيلاً إِنَّمَا عِندَ اللَّهِ هُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِّمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلا يُلَقَّاهَا إِلاَّ الصَّابِرُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَإِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾،﴿﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِي لِلصَّلاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾
• علم عادی و دلایل ظاهری، کافی در تشخیص امور:﴿﴿وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾﴾، ﴿﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُب بَّيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلاَ يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلاَ يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإِن كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لاَ يَسْتَطِيعُ أَن يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ مِن رِّجَالِكُمْ فَإِن لَّمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاء أَن تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى وَلاَ يَأْبَ الشُّهَدَاء إِذَا مَا دُعُواْ وَلاَ تَسْأَمُوْا أَن تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَو كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلاَّ تَرْتَابُواْ إِلاَّ أَن تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلاَّ تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُواْ إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلاَ يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلاَ شَهِيدٌ وَإِن تَفْعَلُواْ فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴾﴾، ﴿﴿وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلاَ تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُم بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالأَمْنِ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لا هُنَّ حِلٌّ لَّهُمْ وَلا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُم مَّا أَنفَقُوا وَلا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَن تَنكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾﴾.
• نقش علم و آگاهی، در پی بردن به حقّانیت تعالیم قرآن:﴿﴿وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾﴾، ﴿﴿وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ﴾﴾.
• آگاهی از قصّه اصحاب کهف، موجب تصدیق حقانیت معاد:﴿﴿إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا ﴾﴾، ﴿﴿وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِم بُنْيَانًا رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِم مَّسْجِدًا ﴾﴾
• علم به امداد و حمایت خدا از پارسایان، زمینه تقواپیشگی در امر قصاص:﴿﴿الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾﴾.
• علم به شدّت کیفر الهی، زمینه تقوا:﴿﴿وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَلاَ تَحْلِقُواْ رُؤُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِّن رَّأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِّن صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَن لَّمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾﴾.
• آگاهی به حشر و لقای الهی، راهی برای پرهیزکاری:﴿﴿وَاذْكُرُواْ اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ فَمَن تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَى وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴾﴾، ﴿﴿نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُواْ حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُواْ لأَنفُسِكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّكُم مُّلاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ﴾﴾.
• علم به آگاهی گسترده خدا، زمینه ساز پارسایی:﴿﴿وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاء فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلاَ تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِّتَعْتَدُواْ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلاَ تَتَّخِذُواْ آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنزَلَ عَلَيْكُمْ مِّنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُم بِهِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾﴾، ﴿﴿وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاء أَوْ أَكْنَنتُمْ فِي أَنفُسِكُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَكِن لاَّ تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلاَّ أَن تَقُولُواْ قَوْلاً مَّعْرُوفًا وَلاَ تَعْزِمُواْ عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّىَ يَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ﴾﴾
• نقش علم، در گرایش و اقرار به توحید:﴿﴿شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلائِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾﴾.
• دریافتهای علمی در پهنه طبیعت و وجود انسان، هموارکننده راه پی بردن به حقّانیت وحدانیت خدا:﴿﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِن كَانَ مِنْ عِندِ اللَّهِ ثُمَّ كَفَرْتُم بِهِ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ هُوَ فِي شِقَاقٍ بَعِيدٍ سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾﴾.
• عقیده قارون به نقش تعیین کننده علم و دانش وی، در دستیابی به ثروت:﴿﴿إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ﴾﴾، ﴿﴿قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ﴾﴾
• بهره‌مندی از علم و آگاهی، سبب مُجاز بودن آدمی بر احتجاج و مجادله با مخالفان:﴿﴿هَاأَنتُمْ هَؤُلاء حَاجَجْتُمْ فِيمَا لَكُم بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاء سَمَّيْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَاؤُكُم مَّا نَزَّلَ اللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾﴾

ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ویتَّبِعُ کلَّ شَیطـن مَرید. حج (۲۲) ۳

اَلَم تَرَوا اَنَّ اللّهَ سَخَّرَ لَکم ما فِی السَّمـوتِ وما فِی الاَرضِ واَسبَغَ عَلَیکم نِعَمَهُ ظـهِرَةً وباطِنَةً ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ولا هُدًی ولا کتـب مُنیر. لقمان (۳۱) ۲۰

اَلَّذینَ یجـدِلونَ فی ءایـتِ اللّهِ بِغَیرِ سُلطـن اَتـهُم کبُرَ مَقتـًا عِندَ اللّهِ وعِندَ الَّذینَ ءامَنوا کذلِک یطبَعُ اللّهُ عَلی کلِّ قَلبِ مُتَکبِّر جَبّار.غافر (۴۰) ۳۵

اِنَّ الَّذینَ یجـدِلونَ فی ءایـتِ اللّهِ بِغَیرِ سُلطـن اَتـهُم اِن فی صُدورِهِم اِلاّ کبرٌ ما هُم بِبــلِغیهِ فاستَعِذ بِاللّهِ اِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ البَصیر.غافر (۴۰) ۵۶

• تقلید از دیگران در مسائل دین، منوط به علم و آگاهی آنان:

﴿﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ﴾﴾ وما اَرسَلنا مِن قَبلِک اِلاّ رِجالاً نوحی اِلَیهِم فَسـَلوا اَهلَ الذِّکرِ اِن کنتُم لا تَعلَمون.نحل (۱۶) ۴۳ وما اَرسَلنا قَبلَک اِلاّ رِجالاً نوحی اِلَیهِم فَسـَلوا اَهلَ الذِّکرِ اِن کنتُم لا تَعلَمون. انبیاء (۲۱) ۷

۲۰. حمد ۲۷. حمد و ستایش داود و سلیمان(علیهما السلام) از خداوند، در پی برخورداری از نعمت علم و دانش: ولَقَد ءاتَینا داوودَ وسُلَیمـنَ عِلمـًا وقالا اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی فَضَّلَنا... . نمل (۲۷) ۱۵

۲۱. خضوع ۲۸. علم و آگاهی، باعث خضوع در برابر آیات قرآن: ﴿﴿قُلْ آمِنُواْ بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُواْ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلأَذْقَانِ سُجَّدًا﴾﴾ ﴿﴿وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَإِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ﴾﴾

۲۲. دفع ضرر ۲۹. علم، باعث مصونیت از ضررها و سختیها: قُل لا اَملِک لِنَفسی نَفعـًا ولا ضَرًّا...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ...وما مَسَّنِی السّوءُ... . اعراف (۷) ۱۸۸

۲۳. رشد ۳۰. علم، باعث رشد و تکامل آدمی: ...وعُلِّمتُم ما لَم تَعلَموا اَنتُم ولا ءاباؤُکم... .انعام (۶) ۹۱ ﴿﴿قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا﴾﴾

۲۴. رفاه ۳۱. علم، زمینه ساز رفاه و آسایش: قُل لا اَملِک لِنَفسی نَفعـًا ولا ضَرًّا... ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ لاَستَکثَرتُ مِنَ الخَیرِ... .اعراف (۷) ۱۸۸

۲۵. زهد ۳۲. آگاهی از بازی و سرگرمی بودن دنیا، موجب زهد و اجتناب از دنیاطلبی: ﴿﴿وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ﴾﴾

۲۶. شایسته احترام => همین مدخل، عالمان، ارزش عالمان

۲۷. شایستگی فرماندهی ۳۳. علم و دانش، از ملاکهای شایستگی برای فرماندهی جنگ: اَلَم تَرَ اِلَی المَلاَِ مِن بَنی اِسرءیلَ مِن بَعدِ موسی اِذ قالوا لِنَبِی لَهُمُ ابعَث لَنا مَلِکـًا نُقـتِل فی سَبیلِ اللّهِ... * وقالَ لَهُم نَبِیهُم اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکم طالوتَ مَلِکـًا قالوا اَنّی یکونُ لَهُ المُلک عَلَینا ونَحنُ اَحَقُّ بِالمُلک مِنهُ ولَم یؤتَ سَعَةً مِنَ المالِ قالَ اِنَّ اللّهَ اصطَفهُ عَلَیکم وزادَهُ بَسطَةً فِی العِلمِ والجِسمِ واللّهُ یؤتی مُلکهُ مَن یشاءُ... .بقره (۲) ۲۴۶ و ۲۴۷

۲۸. شایستگی قضاوت ۳۴. شایستگی برای منصب قضاوت، از آثار علم: وداوودَ وسُلَیمـنَ اِذ یحکمانِ فِی الحَرثِ اِذ نَفَشَت فیهِ غَنَمُ القَومِ وکنّا لِحُکمِهِم شـهِدین * فَفَهَّمنـها سُلَیمـنَ وکلاًّ ءاتَینا حُکمـًا وعِلمـًا... .انبیاء (۲۱) ۷۸ و ۷۹

۲۹. شایستگی مدیریت ۳۵. علم، از ملاکهای شایستگی برای مدیریت در اقتصاد: قالَ اجعَلنی عَلی خَزائِنِ الاَرضِ اِنّی حَفیظٌ عَلیم. یوسف (۱۲) ۵۵

۳۰. شفاعت ۳۶. متکی بودن شفاعت در آخرت، بر علم و آگاهی: ﴿﴿وَلا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلاَّ مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ﴾﴾

۳۱. صبر ۳۷. آگاهی و شناخت، زمینه ساز صبر و شکیبایی: تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیک ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ هـذا فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹ وکیفَ تَصبِرُ عَلی ما لَم تُحِط بِهِ خُبرا.کهف (۱۸) ۶۸ ولَقَد ضَرَبنا لِلنّاسِ فی هـذا القُرءانِ مِن کلِّ مَثَل فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۵۶ ولـَئِن جِئتَهُم بِـایة لَیقولَنَّ الَّذینَ کفَروا اِن اَنتُم اِلاّ مُبطِـلون * کذلِک یطبَعُ اللّهُ عَلی قُلوبِ الَّذینَ لایعلَمون * فَاصبِر اِنَّ وعدَ اللّهِ حَقٌّ ولا یستَخِفَّنَّک الَّذینَ لا یوقِنون. روم (۳۰) ۵۸ - ۶۰

۳۲. عبرت آموزی ۳۸. علم، زمینه عبرت و پندآموزی: اَفَمَن یعلَمُ اَنَّما اُنزِلَ اِلَیک مِن رَبِّک الحَقُّ کمَن هُوَ اَعمی اِنَّما یتَذَکرُ اُولُوا الاَلبـب. رعد (۱۳) ۱۹ ولَقَد عَلِمتُمُ النَّشاَةَ الاولی فَلَولا تَذَکرون.واقعه (۵۶) ۶۲

۳۳. غرور ۳۹. علم و دانش، از اسباب غرور و تکبّر: ﴿﴿إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ﴾﴾، ﴿﴿قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِي أَوَلَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلا يُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ﴾﴾ فَاِذا مَسَّ الاِنسـنَ ضُرٌّ دَعانا ثُمَّ اِذا خَوَّلنـهُ نِعمَةً مِنّا قالَ اِنَّما اوتیتُهُ عَلی عِلم بَل هِی فِتنَةٌ ولـکنَّ اَکثَرَهُم لا یعلَمون. زمر (۳۹) ۴۹ فَلَمّا جاءَتهُم رُسُلُهُم بِالبَینـتِ فَرِحوا بِما عِندَهُم مِنَ العِلمِ وحاقَ بِهِم ما کانوا بِهِ یستَهزِءون. غافر (۴۰) ۸۳

۳۴. فهم احکام ۴۰. دانش و فرهنگ، زمینه ساز درک عمیق تر حدود و احکام الهی: اَلاَعرابُ اَشَدُّ کفرًا ونِفاقـًا واَجدَرُ اَلاّ یعلَموا حُدودَ ما اَنزَلَ اللّهُ... . توبه (۹) ۹۷

۳۵. فهم بطلان شرک ۴۱. علم، راهی برای درک بطلان و سستی بنیان شرک و ولایت غیر خدا: مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِ اللّهِ اَولِیاءَ کمَثَلِ العَنکبوتِ اتَّخَذَت بَیتـًا واِنَّ اَوهَنَ البُیوتِ لَبَیتُ العَنکبوتِ لَو کانوا یعلَمون.عنکبوت (۲۹) ۴۱

۳۶. فهم قرآن ۴۲. علم و دانش، زمینه فهم معارف قرآن: ﴿﴿فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّىَ تَنكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَن يَتَرَاجَعَا إِن ظَنَّا أَن يُقِيمَا حُدُودَ اللَّهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿وَهُوَ الَّذِيَ أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ﴾﴾، ﴿﴿ وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِي لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾، ﴿﴿كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِّقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾

۳۷. فهم مالکیت خدا ۴۳. علم و مطالعه در زمین و ساکنان آن، راهی برای پی بردن به مالکیت خدا: قُل لِمَنِ الاَرضُ ومَن فیها اِن کنتُم تَعلَمون * سَیقولونَ لِلّهِ قُل اَفَلا تَذَکرون * قُل مَن بِیدِهِ مَلَکوتُ کلِّ شَیء وهُوَ یجیرُ ولا یجارُ عَلَیهِ اِن کنتُم تَعلَمون * سَیقولونَ لِلّهِ قُل فَاَنّی تُسحَرون. مؤمنون (۲۳) ۸۴ و ۸۵ و ۸۸ و ۸۹ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۵۷

۳۸. فهم مثالهای قرآن ۴۴. نقش علم و آگاهی، در پی بردن به عمق مثلهای قرآن: مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِ اللّهِ اَولِیاءَ کمَثَلِ العَنکبوتِ اتَّخَذَت بَیتـًا واِنَّ اَوهَنَ البُیوتِ لَبَیتُ العَنکبوتِ لَو کانوا یعلَمون * وتِلک الاَمثـلُ نَضرِبُها لِلنّاسِ وما یعقِلُها اِلاَّ العــلِمون. عنکبوت (۲۹) ۴۱ و ۴۳ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً رَجُلاً...بَل اَکثَرُهُم لایعلَمون.زمر (۳۹) ۲۹

۳۹. قدرت ۴۵. علم، منشأ قدرت: وقالَ لَهُم نَبِیهُم اِنَّ اللّهَ قَد بَعَثَ لَکم طالوتَ مَلِکـًا قالوا اَنّی یکونُ لَهُ المُلک عَلَینا ونَحنُ اَحَقُّ بِالمُلک مِنهُ ولَم یؤتَ سَعَةً مِنَ المالِ قالَ اِنَّ اللّهَ اصطَفـهُ عَلَیکم وزادَهُ بَسطَةً فِی العِلمِ والجِسمِ واللّهُ یؤتی مُلکهُ مَن یشاءُ واللّهُ وسِعٌ عَلیم. بقره (۲) ۲۴۷ قالَ الَّذی عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الکتـبِ اَنا ءاتیک بِهِ قَبلَ اَن یرتَدَّ اِلَیک طَرفُک... . نمل (۲۷) ۴۰

۴۰. مانع افترا ۴۶. علم و آگاهی، مانع افترا به خداوند: وقالوا لَن تَمَسَّنَا النّارُ اِلاّ اَیامـًا مَعدودَةً قُل اَتَّخَذتُم عِندَ اللّهِ عَهدًا فَلَن یخلِفَ اللّهُ عَهدَهُ اَم تَقولونَ عَلَی اللّهِ ما لاتَعلَمون. بقره (۲) ۸۰ وقالوا لَو شاءَ الرَّحمـنُ ما عَبَدنـهُم ما لَهُم بِذلِک مِن عِلم اِن هُم اِلاّ یخرُصون.زخرف (۴۳) ۲۰ اِنَّ الَّذینَ لا یؤمِنونَ بِالأخِرَةِ لَیسَمّونَ المَلـئِکةَ تَسمِیةَ الاُنثی * وما لَهُم بِهِ مِن عِلم اِن یتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِنَّ الظَّنَّ لا یغنی مِنَ الحَقِّ شیــا.نجم (۵۳) ۲۷ و ۲۸

۴۱. مانع تکاثر ۴۷. علم و دانش، مانع تکاثر و زیاده طلبی: اَلهـکمُ التَّکاثُر * کلاّ لَو تَعلَمونَ عِلمَ الیقین.تکاثر (۱۰۲) ۱ و ۵

۴۲. مسئولیت=> همین مدخل، عالمان، مسئولیت عالمان

۴۳. نفی شرک ۴۸. علمِ نشئت گرفته از کتب آسمانی پیشین، نفی کننده شرک و عبادت غیر خدا: قُل اَرَءَیتُم ما تَدعونَ مِن دونِ اللّهِ اَرونی ماذا خَلَقوا مِنَ الاَرضِ اَم لَهُم شِرک فِی السَّمـوتِ ائتونی بِکتـب مِن قَبلِ هـذا اَو اَثـرَة مِن عِلم اِن کنتُم صـدِقین.احقاف (۴۶) ۴ .

۴۹. منافات داشتن شرک، با علم و آگاهی: ...فَلا تَجعَلوا لِلّهِ اَندادًا واَنتُم تَعلَمون.بقره (۲) ۲۲ ﴿﴿وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلاَ تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُم بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالأَمْنِ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴾﴾ مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِ اللّهِ اَولِیاءَ کمَثَلِ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۵۸ العَنکبوتِ اتَّخَذَت بَیتـًا واِنَّ اَوهَنَ البُیوتِ لَبَیتُ العَنکبوتِ لَو کانوا یعلَمون.عنکبوت (۲۹) ۴۱ اِنَّ الَّذینَ لا یؤمِنونَ بِالأخِرَةِ لَیسَمّونَ المَلـئِکةَ تَسمِیةَ الاُنثی * وما لَهُم بِهِ مِن عِلم اِن یتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِنَّ الظَّنَّ لا یغنی مِنَ الحَقِّ شیــا.نجم (۵۳) ۲۷ و ۲۸

۴۴. ولایت ۵۰. علم و آگاهی همه جانبه، شرط ضروری برای ولایت و سرپرستی: ...اَفَتَتَّخِذونَهُ وذُرِّیتَهُ اَولِیاءَ مِن دُونی... * ما اَشهَدتُهُم خَلقَ السَّمـوتِ والاَرضِ ولا خَلقَ اَنفُسِهِم... . کهف (۱۸) ۵۰ و ۵۱

۴۵. هدایت

• علم و آگاهی، مقدّمه هدایت:

﴿﴿يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا ﴾﴾، ﴿﴿وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ﴾﴾

آرزوی علم

۵۲. حبیب نجّار، آرزومند آگاهی قوم خود به آمرزش، و تکریم خدا از وی در بهشت: وجاءَ مِن اَقصَا المَدینَةِ رَجُلٌ... * اِتَّبِعوا مَن لا یسـَلُکم اَجرًا وهُم مُهتَدون * قیلَ ادخُلِ الجَنَّةَ قالَ یــلَیتَ قَومی یعلَمون * بِما غَفَرَ لی رَبّی وجَعَلَنی مِنَ المُکرَمین.یس (۳۶) ۲۰ و ۲۱ و ۲۶ و ۲۷

.

آفات علم

۱. پیروی از هوای نفس ۵۳. پیروی از هوای نفس، از آفات علم و سبب استفاده از آن در مسیر خلاف حق: واتلُ عَلَیهِم نَبَاَ الَّذی ءاتَینـهُ ءایـتِنا فَانسَلَخَ مِنها فَاَتبَعَهُ الشَّیطـنُ فَکانَ مِنَ الغاوین * ولَو شِئنا لَرَفَعنـهُ بِها ولـکنَّهُ اَخلَدَ اِلَی الاَرضِ واتَّبَعَ هَوهُ فَمَثَلُهُ کمَثَلِ الکلبِ اِن تَحمِل عَلَیهِ یلهَث اَو تَترُکهُ یلهَث ذلِک مَثَلُ القَومِ الَّذینَ کذَّبوا بِـایـتِنا فَاقصُصِ القَصَصَ لَعَلَّهُم یتَفَکرون.اعراف (۷) ۱۷۵ و ۱۷۶

۲. عجله ۵۴. تعجیل و شتاب، از آفات علم: فَوَجَدا عَبدًا مِن عِبادِنا ءاتَینـهُ رَحمَةً مِن عِندِنا وعَلَّمنـهُ مِن لَدُنّا عِلمـا * قالَ لَهُ موسی هَل اَتَّبِعُک عَلی اَن تُعَلِّمَنِ مِمّا عُلِّمتَ رُشدا * قالَ اِنَّک لَن تَستَطیعَ مَعِی صَبرا * وکیفَ تَصبِرُ عَلی ما لَم تُحِط بِهِ خُبرا * قالَ سَتَجِدُنی اِن شاءَ اللّهُ صابِرًا ولا اَعصی لَک اَمرا * قالَ فَاِنِ اتَّبَعتَنی فَلا تَسـَلنی عَن شَیء حَتّی اُحدِثَ لَک مِنهُ ذِکرا * قالَ اَلَم اَقُل لَک اِنَّک لَن تَستَطیعَ مَعِی صَبرا * قالَ اِن سَاَلتُک عَن شَیء بَعدَها فَلا تُصـحِبنی قَد بَلَغتَ مِن لَدُنّی عُذرا * قالَ هـذا فِراقُ بَینی وبَینِک سَاُنَبِّئُک بِتَأویلِ ما لَم تَستَطِع عَلَیهِ صَبرا.کهف (۱۸) ۶۵ - ۷۰ و ۷۵ و ۷۶ و ۷۸ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۵۹

ابزار علم

۱. کتب آسمانی ۵۵. کتب آسمانی، مایه علم و آگاهی: ...واِنَّ الَّذینَ اُوتوا الکتـبَ لَیعلَمونَ اَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّهِم ومَا اللّهُ بِغـفِل عَمّا یعمَلون.بقره (۲) ۱۴۴ اَلَّذینَ ءاتَینـهُمُ الکتـبَ یعرِفونَهُ کما یعرِفونَ اَبناءَهُم واِنَّ فَریقـًا مِنهُم لَیکتُمونَ الحَقَّ وهُم یعلَمون. بقره (۲) ۱۴۶ اَفَغَیرَ اللّهِ اَبتَغی حَکمـًا وهُوَ الَّذی اَنزَلَ اِلَیکمُ الکتـبَ مُفَصَّلاً والَّذینَ ءاتَینـهُمُ الکتـبَ یعلَمونَ اَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِن رَبِّک بِالحَقِّ فَلا تَکونَنَّ مِنَ المُمتَرین.انعام (۶) ۱۱۴ ...حَتّی جاءَهُمُ العِلمُ... .یونس (۱۰) ۹۳ .

ارزش علم

۵۶. علم و دانش، ارزشمند و والا: وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم عَلَی المَلـئِکةِ فَقالَ اَنبِـونی بِاَسماءِ هـؤُلاءِ اِن کنتُم صـدِقین * قالوا سُبحـنَک لا عِلمَ لَنا اِلاّ ما عَلَّمتَنا اِنَّک اَنتَ العَلیمُ الحَکیم * قالَ یـــادَمُ اَنبِئهُم بِاَسمائِهِم فَلَمّا اَنبَاَهُم بِاَسمائِهِم قالَ اَلَم اَقُل لَکم اِنِّی اَعلَمُ غَیبَ السَّمـوتِ والاَرضِ واَعلَمُ ما تُبدونَ وما کنتُم تَکتُمون.بقره (۲) ۳۱ - ۳۳ ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲ فَتَعــلَی اللّهُ المَلِک الحَقُّ ولا تَعجَل بِالقُرءانِ مِن قَبلِ اَن یقضی اِلَیک وحیهُ وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴ ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. قصص (۲۸) ۱۴ ...قُل هَل یستَوِی الَّذینَ یعلَمونَ والَّذینَ لا یعلَمونَ... . زمر (۳۹) ۹ ﴿﴿ويَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ﴾﴾ ۵۷. پی بردن به سستی ولایت غیر خدا، مرهون علم: مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذوا مِن دونِ اللّهِ اَولِیاءَ کمَثَلِ العَنکبوتِ اتَّخَذَت بَیتـًا واِنَّ اَوهَنَ البُیوتِ لَبَیتُ العَنکبوتِ لَو کانوا یعلَمون.عنکبوت (۲۹) ۴۱

• انکار و استهزا به آیات الهی، پس از علم به آنها، درپی دارنده کیفر آخرتی:

﴿﴿وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آيَاتِنَا شَيْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوًا أُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ﴾﴾ ۵۹. مبتنی ساختن عقیده، رفتار و سخن بر علم، لازم و ضروری: ...اَم تَقولونَ عَلَی اللّهِ ما لاتَعلَمون. بقره (۲) ۸۰ ولَن تَرضی عَنک الیهودُ ولاَالنَّصـری حَتّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم قُل اِنَّ هُدَی اللّهِ هُوَ الهُدی ولئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم بَعدَ الَّذی جاءَک مِنَ العِلمِ ما لَک مِنَ اللّهِ مِن ولِی ولا نَصیر. بقره (۲) ۱۲۰ ولـَئِن اَتَیتَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ بِکلِّ ءایة ما تَبِعوا قِبلَتَک وما اَنتَ بِتابِع قِبلَتَهُم وما بَعضُهُم بِتابِع قِبلَةَ بَعض ولـَئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم مِن بَعدِ ما جاءَک مِنَ العِلمِ اِنَّک اِذًا فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۶۰ لَمِنَ الظّــلِمین. بقره (۲) ۱۴۵ یـاَیهَا النّاسُ کلوامِمّا فِی الاَرضِ حَلـلاً طَیبـًا ولا تَتَّبِعوا خُطُوتِ الشَّیطـنِ اِنَّهُ لَکم عَدُوٌّ مُبین * ...واَن تَقولوا عَلَی اللّهِ ما لاتَعلَمون.بقره (۲) ۱۶۸ و ۱۶۹ واَنِ احکم بَینَهُم بِما اَنزَلَ اللّهُ ولا تَتَّبِع اَهواءَهُم واحذَرهُم اَن یفتِنوک عَن بَعضِ ما اَنزَلَ اللّهُ اِلَیک فَاِن تَوَلَّوا فَاعلَم اَنَّما یریدُ اللّهُ اَن یصیبَهُم بِبَعضِ ذُنوبِهِم واِنَّ کثیرًا مِنَ النّاسِ لَفـسِقون * اَفَحُکمَ الجـهِلِیةِ یبغونَ ومَن اَحسَنُ مِنَ اللّهِ حُکمـًا لِقَوم یوقِنون.[۱۶]مائده (۵) ۴۹ و ۵۰ وجَعَلوا لِلّهِ شُرَکاءَ الجِنَّ وخَلَقَهُم وخَرَقوا لَهُ بَنینَ وبَنـت بِغَیرِ عِلم سُبحـنَهُ وتَعــلی عَمّا یصِفون. انعام (۶) ۱۰۰ قَد خَسِرَ الَّذینَ قَتَلوا اَولـدَهُم سَفَهـًا بِغَیرِ عِلم وحَرَّموا ما رَزَقَهُمُ اللّهُ افتِراءً عَلَی اللّهِ... .انعام (۶) ۱۴۰ سَیقولُ الَّذینَ اَشرَکوا لَو شاءَ اللّهُ ما اَشرَکنا... قُل هَل عِندَکم مِن عِلم فَتُخرِجوهُ لَنا... .انعام (۶) ۱۴۸ ...اَتَقولونَ عَلَی اللّهِ ما لا تَعلَمون. اعراف (۷) ۲۸ ...واَن تَقولوا عَلَی اللّهِ ما لا تَعلَمون.اعراف (۷) ۳۳ اَلاَعرابُ اَشَدُّ کفرًا ونِفاقـًا واَجدَرُ اَلاّ یعلَموا حُدودَ ما اَنزَلَ اللّهُ عَلی رَسولِهِ واللّهُ عَلیمٌ حَکیم. توبه (۹) ۹۷ وما یتَّبِعُ اَکثَرُهُم اِلاّ ظَنـًّا اِنَّ الظَّنَّ لا یغنی مِنَ الحَقِّ شیــًا اِنَّ اللّهَ عَلیمٌ بِما یفعَلون.یونس (۱۰) ۳۶ ...اَتَقولونَ عَلَی اللّهِ ما لا تَعلَمون. یونس (۱۰) ۶۸ ﴿﴿وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً﴾﴾ وینذِرَ الَّذینَ قالوا اتَّخَذَ اللّهُ وَلَدا * ما لَهُم بِهِ مِن عِلم... . کهف (۱۸) ۴ و ۵ ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم... .حج (۲۲) ۳ ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ولا هُدًی ولا کتـب مُنیر. حج (۲۲) ۸ ویعبُدونَ مِن دونِ اللّهِ ما لَم ینَزِّل بِهِ سُلطـنـًا وما لَیسَ لَهُم بِهِ عِلمٌ... . حج (۲۲) ۷۱ اِذ تَلَقَّونَهُ بِاَلسِنَتِکم وتَقولونَ بِاَفواهِکم ما لَیسَ لَکم بِهِ عِلمٌ وتَحسَبونَهُ هَینـًا وهُوَ عِندَ اللّهِ عَظیم. نور (۲۴) ۱۵ ووصَّینَا الاِنسـنَ بِولِدَیهِ حُسنـًا واِن جـهَداک لِتُشرِک بی ما لَیسَ لَک بِهِ عِلمٌ فَلاتُطِعهُما اِلَی مَرجِعُکم فَاُنَبِّـئُکم بِما کنتُم تَعمَلون.عنکبوت (۲۹) ۸ بَلِ اتَّبَعَ الَّذینَ ظَـلَموا اَهواءَهُم بِغَیرِ عِلم فَمَن یهدی مَن اَضَلَّ اللّهُ وما لَهُم مِن نـصِرین.روم (۳۰) ۲۹ واِن جـهَداک عَلی اَن تُشرِک بی ما لَیسَ لَک بِهِ عِلمٌ فَلا تُطِعهُما... . لقمان (۳۱) ۱۵ ...ومِنَ النّاسِ مَن یجـدِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلم ولا هُدًی ولا کتـب مُنیر. لقمان (۳۱) ۲۰ تَدعونَنی لاَِکفُرَ بِاللّهِ واُشرِک بِهِ ما لَیسَ لی بِهِ عِلمٌ... . غافر (۴۰) ۴۲ وجَعَلوا المَلـئِکةَ الَّذینَ هُم عِبـدُ الرَّحمـنِ اِنـثـًا اَشَهِدوا خَلقَهُم سَتُکتَبُ شَهـدَتُهُم فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۶۱ ویسـَلون * وقالوا لَو شاءَ الرَّحمـنُ ما عَبَدنـهُم ما لَهُم بِذلِک مِن عِلم اِن هُم اِلاّ یخرُصون. زخرف (۴۳) ۱۹ و ۲۰ ﴿﴿وَقَالُوا مَا هِيَ إِلاَّ حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا يُهْلِكُنَا إِلاَّ الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ﴾﴾ ﴿﴿وَإِذَا قِيلَ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَالسَّاعَةُ لا رَيْبَ فِيهَا قُلْتُم مَّا نَدْرِي مَا السَّاعَةُ إِن نَّظُنُّ إِلاَّ ظَنًّا وَمَا نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنِينَ وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون﴾﴾ قُل اَرَءَیتُم ما تَدعونَ مِن دونِ اللّهِ اَرونی ماذا خَلَقوا مِنَ الاَرضِ اَم لَهُم شِرک فِی السَّمـوتِ ائتونی بِکتـب مِن قَبلِ هـذا اَو اَثـرَة مِن عِلم اِن کنتُم صـدِقین. احقاف (۴۶) ۴ ...ولَولا رِجالٌ مُؤمِنونَ ونِساءٌ مُؤمِنـتٌ لَم تَعلَموهُم اَن تَطَـوهُم فَتُصیبَکم مِنهُم مَعَرَّةٌ بِغَیرِ عِلم لِیدخِلَ اللّهُ فی رَحمَتِهِ مَن یشاءُ لَو تَزَیلوا لَعَذَّبنَا الَّذینَ کفَروا مِنهُم عَذابـًا اَلیمـا.فتح (۴۸) ۲۵ قُتِلَ الخَرّصون * اَلَّذینَ هُم فی غَمرَة ساهون.ذاریات (۵۱) ۱۰ و ۱۱ وما لَهُم بِهِ مِن عِلم اِن یتَّبِعونَ اِلاَّ الظَّنَّ واِنَّ الظَّنَّ لا یغنی مِنَ الحَقِّ شیــا. نجم (۵۳) ۲۸ ۶۰. برخورداری از علم الهی، پاداش خداوند به نیکوکاران: ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲ ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. قصص (۲۸) ۱۴ نیز=> همین مدخل، عالمان، ارزش عالمان

ازدیاد علم

۶۱. دعا برای ازدیاد علم، از توصیه های خداوند به پیامبر(صلی الله علیه وآله): ...وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴ ۶۲. نقش قرآن، در ازدیاد علم: ...ولا تَعجَل بِالقُرءانِ مِن قَبلِ اَن یقضی اِلَیک وحیهُ وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴ نیز=> همین مدخل، مراتب علم

استفاده از علم

۶۳. لزوم به کارگیری علوم و دانشها، در راستای دفاع از منافع انسانهای مظلوم و مورد تجاوز دشمن: وعَلَّمنـهُ صَنعَةَ لَبوس لَکم لِتُحصِنَکم مِن بَأسِکم فَهَل اَنتُم شـکرون. انبیاء (۲۱) ۸۰

اعطای علم

۶۴. اعطای علمی اندک به انسانها از سوی خدا: ویسـَلونَک عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِن اَمرِ رَبّی وما اوتیتُم مِنَ العِلمِ اِلاّ قَلیلا. اسراء (۱۷) ۸۵ ۶۵. اعطای علم، پاداش خداوند به نیکوکاران: ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲ ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. قصص (۲۸) ۱۴

دعا برای علم

۶۶. لزوم دعا در پیشگاه خدا، برای دریافت و افزایش علم خود: ...وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴ ۶۷. نقش دعا، در فراگیری علم الهی: رَبَّنا وابعَث فیهِم رَسولاً مِنهُم یتلوا عَلَیهِم ءایـتِک ویعَلِّمُهُمُ الکتـبَ والحِکمَةَ ویزَکیهِم اِنَّک اَنتَ العَزیزُ الحَکیم. بقره (۲) ۱۲۹ فَتَعــلَی اللّهُ المَلِک الحَقُّ ولا تَعجَل بِالقُرءانِ مِن قَبلِ اَن یقضی اِلَیک وحیهُ وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴

________________________________________ [۱] . ترتیب العین، ج ۲، ص ۱۲۷۴، «علم». [۲] . لغت نامه، ج ۱۰، ص ۱۴۱۵۹، «علم». [۳] . المیزان، ج ۱، ص ۵۰؛ ج ۸ ، ص ۵۳. [۴] . همان، ج ۸، ص ۴۷ - ۵۰. [۵] . همان ، ص ۵۳. [۶] . مفردات، ص ۵۸۰، «علم». [۷] . التفسیر الکبیر، ج ۲، ص ۱۸۷ - ۱۹۱. [۸] . همان، ج ۲۱، ص ۱۲۷ - ۱۲۸. [۹] . این آیه دلالت می کند که حقیقت ایمان، اعتقاد قلبی و معرفت است، زیرا خداوند شهادت را به علم مشروط کرده است. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۹۰) [۱۰] . چون ساحران، اهل فن و علم بودند، به آسانی معجزه موسی(علیه السلام) را از افسون تمایز دادند و به حقّانیت آن ایمان آوردند. [۱۱] . به دلیل آیات قبل، مرجع ضمیر «انّه»، قرآن است. (التفسیر المنیر، ج ۱۷، ص ۲۴۶) [۱۲] . ضمیر «انّه» به «اللّه» برمی گردد. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰ ، ص ۳۰) [۱۳] . امام باقر(علیه السلام): مراد از «اَثارة من علم» علم اوصیای انبیا است. (الکافی، ج ۱، ص ۴۲۶، ح ۷۲؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۹، ح ۶)، برخی مفسّران، مقصود از آن را علم حاصل از کتب پیشینیان دانسته اند. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۱۲۴) [۱۴] . مراد از «رجل» حبیب نجّار است. (مجمع البیان، ج ۷ - ۸ ، ص ۶۵۵ ؛ الکشاف، ج ۴، ص ۱۰) [۱۵] . در احتمالی، منظور از علم، قرآن است. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص ۲۰۰) [۱۶] . جهل، در مقابل علم و عقل است.

علم در پیری ۵۵۲. از دست رفتن علم انسان، در دوران پیری و کهنسالی: واللّهُ خَلَقَکم...ومِنکم مَن یرَدُّ اِلی اَرذَلِ العُمُرِ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۲ لِکی لَا یعلَمَ بَعدَ عِلم شیــًا... . نحل (۱۶) ۷۰ ...فَاِنّا خَلَقنـکم مِن تُراب...ومِنکم مَن یرَدُّ اِلی اَرذَلِ العُمُرِ لِکیلا یعلَمَ مِن بَعدِ عِلم شیــًا... .حج (۲۲) ۵

علم به اعمال ۵۵۳. علم انسان به عمل خود، در قیامت: واِذَا الجَنَّةُ اُزلِفَت * عَلِمَت نَفسٌ ما اَحضَرَت.تکویر (۸۱) ۱۳ و ۱۴ واِذَا القُبورُ بُعثِرَت * عَلِمَت نَفسٌ ما قَدَّمَت واَخَّرَت. انفطار (۸۲) ۴ و ۵ نیز=> همین مدخل، علم حضوری، علم کافران و علم مشرکان

علم زیانبار ۵۵۴. حرمت فراگیری علوم زیانبار و بی فایده:﴿﴿وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُم بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ﴾﴾

علم سحر=> سحر

علم شهودی ۵۵۵. علم حضوری انسان در قیامت، به ربوبیت خدا: واِذ اَخَذَ رَبُّک مِن بَنی ءادَمَ مِن ظُهورِهِم ذُرِّیتَهُم واَشهَدَهُم عَلی اَنفُسِهِم اَلَستُ بِرَبِّکم قالوا بَلی شَهِدنا اَن تَقولوا یومَ القِیـمَةِ اِنّا کنّا عَن هـذا غـفِلِین.[۱]اعراف (۷) ۱۷۲ ۵۵۶. علم حضوری و شهودی تمامی موجودات، نسبت به پروردگار: ...اَو لَم یکفِ بِرَبِّک اَنَّهُ عَلی کلِّ شَیء شَهید.[۲]فصّلت (۴۱) ۵۳ ۵۵۷. علم شهودی ابراهیم(علیه السلام) به کیفیت احیای مردگان و معاد آنان: واِذ قالَ اِبرهیمُ رَبِّ اَرِنی کیفَ تُحی المَوتی قالَ اَولَم تُؤمِن قالَ بَلی ولـکن لِیطمَئِنَّ قَلبی قالَ فَخُذ اَربَعَةً مِنَ الطَّیرِ فَصُرهُنَّ اِلَیک ثُمَّ اجعَل عَلی کلِّ جَبَل مِنهُنَّ جُزءًا ثُمَّ ادعُهُنَّ یأتینَک سَعیـًا واعلَم اَنَّ اللّهَ عَزیزٌ حَکیم.[۳]بقره (۲) ۲۶۰ ۵۵۸. علم شهودی ابراهیم(علیه السلام) به ملکوت آسمانها و زمین: وکذلِک نُری اِبرهیمَ مَلَکوتَ السَّمـوتِ والاَرضِ ولِیکونَ مِنَ الموقِنین. انعام (۶) ۷۵ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۳ ۵۵۹. علم شهودی یوسف(علیه السلام) به برهان پروردگار، عامل عصمت او از گناه: ... وکذلِک مَکنّا لِیوسُفَ فِی الاَرضِ... * ولَقَد هَمَّت بِهِ وهَمَّ بِها لَولا اَن رَءا بُرهـنَ رَبِّهِ... .یوسف (۱۲) ۲۱ و ۲۴ ۵۶۰. علم شهودی یوسف(علیه السلام) به حاکمیت یافتن خود در مصر: اِذ قالَ یوسُفُ لاَِبیهِ یـاَبَتِ اِنّی رَاَیتُ اَحَدَ عَشَرَ کوکبـًا والشَّمسَ والقَمَرَ رَاَیتُهُم لی سـجِدین * ورَفَعَ اَبَوَیهِ عَلَی العَرشِ وخَرّوا لَهُ سُجَّدًا وقالَ یـاَبَتِ هـذا تَأویلُ رُءیـی مِن قَبلُ قَد جَعَلَها رَبّی حَقـًّا... * رَبِّ قَد ءاتَیتَنی مِنَ المُلک... . یوسف (۱۲) ۴ و ۱۰۰ و ۱۰۱ ۵۶۱. شهود ورود مسلمانان به مسجدالحرام، در آرامش و امنیت کامل (فتح مکه) از سوی پیامبر(صلی الله علیه وآله) در رؤیا: سُبحـنَ الَّذی اَسری بِعَبدِهِ لَیلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ اِلَی المَسجِدِ الاَقصَا الَّذی بـرَکنا حَولَهُ لِنُرِیهُ مِن ءایـتِنا... . اسراء (۱۷) ۱ ۵۶۲. علم شهودی پیامبر(صلی الله علیه وآله) نسبت به برخی حقایق: ...وما جَعَلنَا الرُّءیا الَّتی اَرَینـک... .[۴]اسراء (۱۷) ۶۰ ۵۶۳. علم شهودی پیامبر(صلی الله علیه وآله) به ورود مسلمانان به مسجدالحرام، در آرامش و امنیت کامل (فتح مکه): لَقَد صَدَقَ اللّهُ رَسولَهُ الرُّءیا بِالحَقِّ لَتَدخُلُنَّ المَسجِدَ الحَرامَ اِن شاءَ اللّهُ ءامِنینَ... .فتح (۴۸) ۲۷ ۵۶۴. علم شهودی پیامبر(صلی الله علیه وآله) به جبرئیل: عَلَّمَهُ شَدیدُ القُوی * وهُوَ بِالاُفُقِ الاَعلی * ما کذَبَ الفُؤادُ ما رَای * ولَقَد رَءاهُ نَزلَةً اُخری.نجم (۵۳) ۵ و ۷ و ۱۱ و ۱۳ اِنَّهُ لَقَولُ رَسول کریم * ذی قُوَّة عِندَ ذِی العَرشِ مَکین * ولَقَد رَءاهُ بِالاُفُقِ المُبین.تکویر (۸۱) ۱۹ و ۲۰ و ۲۳ ۵۶۵. علم شهودی پیامبر(صلی الله علیه وآله) نسبت به وجود خدا: ما کذَبَ الفُؤادُ ما رَای.[۵]نجم (۵۳) ۱۱ ۵۶۶. علم شهودی انسان به جهنّم، در صورت رسیدن به مرحله یقین: کلاّ لَو تَعلَمونَ عِلمَ الیقین * لَتَرَوُنَّ الجَحیم * ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَینَ الیقین.تکاثر (۱۰۲) ۵ - ۷ ۵۶۷. شهود آیات بزرگ الهی، به وسیله پیامبر(صلی الله علیه وآله) در معراج: ما کذَبَ الفُؤادُ ما رَای * لَقَد رَأی مِن ءایـتِ رَبِّهِ الکبری. نجم (۵۳) ۱۱ و ۱۸ ۵۶۸. علم شهودی به خداوند، راهی استوار برای شناخت او: ...اَو لَم یکفِ بِرَبِّک اَنَّهُ عَلی کلِّ شَیء شَهید.[۶]فصّلت (۴۱) ۵۳ نیز=> همین مدخل، علم غیب فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۴

علم غیب ۵۶۹. اختصاص علم غیب مطلق، به خدا: ﴿﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾﴾ وعِندَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ لا یعلَمُها اِلاّ هُوَ ویعلَمُ ما فِی البَرِّ والبَحرِ وما تَسقُطُ مِن ورَقَة اِلاّ یعلَمُها ولا حَبَّة فی ظُـلُمـتِ الاَرضِ ولا رَطب ولا یابِس اِلاّ فی کتـب مُبین. انعام (۶) ۵۹ ویقولونَ لَولا اُنزِلَ عَلَیهِ ءایةٌ مِن رَبِّهِ فَقُل اِنَّمَا الغَیبُ لِلّهِ... .[۷]یونس (۱۰) ۲۰ ولا اَقولُ لَکم عِندی خَزائِنُ اللّهِ ولا اَعلَمُ الغَیبَ ولا اَقولُ اِنّی مَلَک... .[۸]هود (۱۱) ۳۱ تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیک ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ هـذا فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹ ولِلّهِ غَیبُ السَّمـوتِ والاَرضِ... .[۹]هود (۱۱) ۱۲۳ ولِلّهِ غَیبُ السَّمـوتِ والاَرضِ وما اَمرُ السّاعَةِ اِلاّ کلَمحِ البَصَرِ اَو هُوَ اَقرَبُ اِنَّ اللّهَ عَلی کلِّ شَیء قَدیر. نحل (۱۶) ۷۷ قُلِ اللّهُ اَعلَمُ بِما لَبِثوا لَهُ غَیبُ السَّمـوتِ والاَرضِ اَبصِر بِهِ واَسمِع ما لَهُم مِن دونِهِ مِن وَلی ولا یشرِک فی حُکمِهِ اَحَدا. کهف (۱۸) ۲۶ قُل لاّ یعلَمُ مَن فِی السَّمـوتِ والاَرضِ الغَیبَ اِلاَّ اللّهُ... . نمل (۲۷) ۶۵ عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا.جنّ (۷۲) ۲۶ ۵۷۰. اعتراف نوح(علیه السلام) به نداشتن علم غیب در برابر قومش: ولَقَد اَرسَلنا نوحـًا اِلی قَومِهِ اِنّی لَکم نَذیرٌ مُبین * ولا اَقولُ لَکم عِندی خَزائِنُ اللّهِ ولا اَعلَمُ الغَیبَ ولا اَقولُ اِنّی مَلَک ولا اَقولُ لِلَّذینَ تَزدَری اَعینُکم لَن یؤتِیهُمُ اللّهُ خَیرًا اَللّهُ اَعلَمُ بِما فی اَنفُسِهِم اِنّی اِذًا لَمِنَ الظّــلِمین.هود (۱۱) ۲۵ و ۳۱ ۵۷۱. مطّلع شدن بر غیب، منوط به خواست خداوند: ﴿﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾﴾ ۵۷۲. پیامبر(صلی الله علیه وآله) مأمور به اعلام نداشتن علم غیب: قُل لا اَقولُ لَکم...ولا اَعلَمُ الغَیبَ... . انعام (۶) ۵۰ قُل...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ... . اعراف (۷) ۱۸۸ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۵

آثار علم غیب

۱.دفع ضرر ۵۷۳. برخورداری از علم غیب، زمینه دور ماندن از ضررها و سختیها: ...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ...وما مَسَّنِی السّوءُ... .اعراف (۷) ۱۸۸ فَلَمّا قَضَینا عَلَیهِ المَوتَ مادَلَّهُم عَلی مَوتِهِ اِلاّ دابَّةُ الاَرضِ تَأکلُ مِنسَاَتَهُ فَلَمّا خَرَّ تَبَینَتِ الجِنُّ اَن لَو کانوا یعلَمونَ الغَیبَ ما لَبِثوا فِی العَذابِ المُهین.سبأ (۳۴) ۱۴

۲. کسب خیر ۵۷۴. داشتن علم غیب، باعث کسب خیر و رفاه: ...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ لاَستَکثَرتُ مِنَ الخَیرِ... . اعراف (۷) ۱۸۸

۳. نجات ۵۷۵. رهایی جنّیان از رنج خدمت و سختی خفّت بار در دستگاه سلیمان(علیه السلام)، در صورت داشتن علم غیب: ولِسُلَیمـنَ الرِّیحَ... * ...فَلَمّا خَرَّ تَبَینَتِ الجِنُّ اَن لَو کانوا یعلَمونَ الغَیبَ ما لَبِثوا فِی العَذابِ المُهین. سبأ (۳۴) ۱۲ و ۱۴

بهره مندان علم غیب

۱. انبیا ۵۷۶. خداوند، افاضه کننده علم غیب به بعضی انبیا: ﴿﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾﴾ [۱۰] عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا * اِلاّ مَنِ ارتَضی مِن رَسول فَاِنَّهُ یسلُک مِن بَینِ یدَیهِ ومِن خَلفِهِ رَصَدا. جنّ (۷۲) ۲۶ و ۲۷ ۵۷۷. آگاه شدن پیامبران به غیب و نهان امور، از سوی خدا، دلیل لزوم ایمان به او و انبیا: ﴿﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾﴾ ۵۷۸. رضایت خداوند از پیامبران، موجب آگاه ساختن آنان بر علم غیب: عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا * اِلاّ مَنِ ارتَضی مِن رَسول... . جنّ (۷۲) ۲۶ و ۲۷

۲. عیسی(علیه السلام) ۵۷۹. برخورداری عیسی(علیه السلام)،از علم غیب و آگاهی وی به اسرار بنی اسرائیل: ورَسولاً اِلی بَنِی اِسرءیلَ...واُنَبِّئُکم بِما تَأکلونَ وما تَدَّخِرونَ فی بُیوتِکم... . آل عمران (۳) ۴۹ ۵۸۰. برخورداری عیسی(علیه السلام) از علم غیب، از معجزات آن حضرت : ...قَد جِئتُکم بِـایة مِن رَبِّکم...واُنَبِّئُکم بِما تَأکلونَ وما تَدَّخِرونَ فی بُیوتِکم اِنَّ فی ذلِک لاَیةً لَّکم... . آل عمران (۳) ۴۹

۳. محمّد(صلی الله علیه وآله)=>محمّد(صلی الله علیه وآله)، علم غیب محمّد(صلی الله علیه وآله)

۴. نوح(علیه السلام) ۵۸۱. اعتراف نوح (علیه السلام) به عدم اطّلاع از غیب و امور غیبی: ولَقَد اَرسَلنا نوحـًا اِلی قَومِهِ اِنّی لَکم نَذیرٌ مُبین * ولا اَقولُ لَکم عِندی خَزائِنُ اللّهِ ولا اَعلَمُ الغَیبَ... . هود (۱۱) ۲۵ و ۳۱ نیز=> همین مدخل، علم لدنّی فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۶

بهره مندی از علم غیب ۵۸۲. وحی، راهی برای دسترسی بشر به غیب: ذلِک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیهِ اِلَیک وما کنتَ لَدَیهِم اِذ یلقونَ اَقلـمَهُم اَیهُم یکفُلُ مَریمَ وما کنتَ لَدَیهِم اِذ یختَصِمون. آل عمران (۳) ۴۴ ﴿﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾﴾ تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیک ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ هـذا فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹ ذلِک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیهِ اِلَیک وما کنتَ لَدَیهِم اِذ اَجمَعوا اَمرَهُم وهُم یمکرون.یوسف (۱۲) ۱۰۲ عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا * اِلاّ مَنِ ارتَضی مِن رَسول فَاِنَّهُ یسلُک مِن بَینِ یدَیهِ ومِن خَلفِهِ رَصَدا. جنّ (۷۲) ۲۶ و ۲۷ ۵۸۳. امکان فراگیری علم غیب، برای برخی انسانها: ذلِک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیهِ اِلَیک وما کنتَ لَدَیهِم اِذ یلقونَ اَقلـمَهُم اَیهُم یکفُلُ مَریمَ وما کنتَ لَدَیهِم اِذ یختَصِمون. آل عمران (۳) ۴۴ ﴿﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾﴾ تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیها اِلَیک ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ هـذا فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین. هود (۱۱) ۴۹ ذلِک مِن اَنباءِ الغَیبِ نوحیهِ اِلَیک وما کنتَ لَدَیهِم اِذ اَجمَعوا اَمرَهُم وهُم یمکرون.یوسف (۱۲) ۱۰۲

﴿﴿فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا﴾﴾ و ﴿﴿قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا﴾﴾ و ﴿﴿قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا﴾﴾، ﴿﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا ﴾﴾

• کافران، محروم از پشتوانه غیبی و گرفتار اندیشه‌های باطل خویش:﴿﴿أَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَل لّا يُؤْمِنُونَ﴾﴾، ﴿﴿ أَمْ عِندَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ﴾﴾، ﴿﴿ وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ ﴾﴾، ﴿﴿أَمْ عِندَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ﴾﴾

• محرومیت غیر خداوند، از داشتن علم غیب:

﴿﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾﴾ وعِندَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ لا یعلَمُها اِلاّ هُوَ... .انعام (۶) ۵۹ ...فَقُل اِنَّمَا الغَیبُ لِلّهِ... . یونس (۱۰) ۲۰ تِلک مِن اَنباءِ الغَیبِ...ما کنتَ تَعلَمُها اَنتَ ولا قَومُک مِن قَبلِ... . هود (۱۱) ۴۹ اَطَّـلَعَ الغَیبَ... .[۱۲]مریم (۱۹) ۷۸ قُل لاّ یعلَمُ مَن فِی السَّمـوتِ والاَرضِ الغَیبَ اِلاَّ اللّهُ... . نمل (۲۷) ۶۵ اَم عِندَهُمُ الغَیبُ فَهُم یکتُبون. طور (۵۲) ۴۱ اَعِندَهُ عِلمُ الغَیبِ فَهُوَ یری. نجم (۵۳) ۳۵ عــلِمُ الغَیبِ فَلا یظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا.جنّ (۷۲) ۲۶

• سنّت الهی، در مطلع نساختن مردمان از غیب:

﴿﴿مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِي مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاء فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾﴾

• محرومیت انسانها، از داشتن علم غیب:

...ولا اَعلَمُ الغَیبَ... . انعام (۶) ۵۰ ...ولَو کنتُ اَعلَمُ الغَیبَ... . اعراف (۷) ۱۸۸

• محرومیت جنّیان، از داشتن علم غیب:

...فَلَمّا خَرَّ تَبَینَتِ الجِنُّ اَن لَو کانوا یعلَمونَ الغَیبَ ما لَبِثوا فِی العَذابِ المُهین. سبأ (۳۴) ۱۴

• حضرت یوسف(ع)، برخوردار از دانش قضاوت، در دوران جوانی:

ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲

• آگاهی به احکام الهی، معیار صلاحیت برای قضاوت:

...لِتَحکمَ بَینَ النّاسِ بِما اَرک اللّهُ... .نساء (۴) ۱۰۵ اِنّا اَنزَلنَا التَّورةَ فیها هُدی ونورٌ یحکمُ بِهَا النَّبِیونَ الَّذینَ اَسلَموا لِلَّذینَ هادوا والرَّبّـنِیونَ والاَحبارُ بِمَا استُحفِظوا مِن کتـبِ اللّهِ وکانوا عَلَیهِ شُهَداءَ فَلا تَخشَوُا النّاسَ واخشَونِ ولا تَشتَروا بِـایـتی ثَمَنـًا قَلیلاً ومَن لَم یحکم بِما اَنزَلَ اللّهُ فَاُولـئِک هُمُ الکـفِرون * وکتَبنا عَلَیهِم فیها اَنَّ النَّفسَ بِالنَّفسِ والعَینَ بِالعَینِ والاَنفَ بِالاَنفِ والاُذُنَ بِالاُذُنِ والسِّنَّ بِالسِّنِّ والجُروحَ قِصاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کفّارَةٌ لَهُ ومَن لَم یحکم بِما اَنزَلَ اللّهُ فَاُولـئِک هُمُ الظّــلِمون. مائده (۵) ۴۴ و ۴۵

علم لدنّی ۵۹۱. اعطای علم لدنّی، پاداش احسان و نیکوکاری: ...ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۲ ...ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. قصص (۲۸) ۱۴ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۸

دارندگان علم لدنّی

۱. آدم(علیه السلام) ۵۹۲. تعلیم أسما به آدم(علیه السلام) از جانب خدا: وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها... . بقره (۲) ۳۱ ۵۹۳. تعلیم اسامی تمام حجّتهای الهی به آدم(علیه السلام): وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها... .[۱۳]بقره (۲) ۳۱ ۵۹۴. تعلیم مناسک حج به آدم(علیه السلام) از جانب جبرئیل، جهت قبول توبه او: فَتَلَقّی ءادَمُ مِن رَبِّهِ کلِمـت فَتابَ عَلَیهِ اِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحیم.[۱۴]بقره (۲) ۳۷ ۵۹۵. آدم(علیه السلام)، دریافت کننده کلماتی اعطایی و آموزشی برای توبه، از سوی خدا: فَتَلَقّی ءادَمُ مِن رَبِّهِ کلِمـت فَتابَ عَلَیهِ اِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحیم. بقره (۲) ۳۷ ۵۹۶. علم لدنّی آدم(علیه السلام)، راز برتری او بر فرشتگان: وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم عَلَی المَلـئِکةِ فَقالَ اَنبِـونی بِاَسماءِ هـؤُلاءِ اِن کنتُم صـدِقین. بقره (۲) ۳۱

۲. آصف بن برخیا ۵۹۷. توانایی آصف بن برخیا، بر آوردن تخت ملکه سبأ، در یک چشم به هم زدن، از آثار بهره مندی وی از علم لدنّی: قالَ الَّذی عِندَهُ عِلمٌ مِنَ الکتـبِ اَنا ءاتیک بِهِ قَبلَ اَن یرتَدَّ اِلَیک طَرفُک... .[۱۵]نمل (۲۷) ۴۰

۳. ابراهیم(علیه السلام) ۵۹۸. حضرت ابراهیم(ع) برخوردار از دانش و آگاهیهای ویژه، برای هدایت دیگران، از جانب خدا: وتِلک حُجَّتُنا ءاتَینـها اِبرهیمَ عَلی قَومِهِ... .انعام (۶) ۸۳ ﴿﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا﴾﴾ و ﴿﴿يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا ﴾﴾

• دانش الهی حضرت ابراهیم(ع)، مبنا و مجوّز او برای دعوت به پیروی از خود:﴿﴿وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَّبِيًّا﴾﴾ و ﴿﴿يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا ﴾﴾

۴. اسحاق(علیه السلام) ۶۰۰. اسحاق(علیه السلام)، شخصیتی عالم، و تعلیم دیده از طرف خداوند: ونَبِّئهُم عَن ضَیفِ اِبرهیم * قالوا لا تَوجَل اِنّا نُبَشِّرُک بِغُلـم عَلیم.[۱۶]حجر (۱۵) ۵۱ و ۵۳ هَل اَتـک حَدیثُ ضَیفِ اِبرهیمَ... * ...قالوا لا فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۵۹ تَخَف وبَشَّروهُ بِغُلـم عَلیم. ذاریات (۵۱) ۲۴ و ۲۸

۵. بلعم باعورا ۶۰۱. محروم شدن بلعم باعورا از علم خدادادی، بر اثر دلبستگی به دنیا و هواپرستی: واتلُ عَلَیهِم نَبَاَ الَّذی ءاتَینـهُ ءایـتِنا فَانسَلَخَ مِنها فَاَتبَعَهُ الشَّیطـنُ فَکانَ مِنَ الغاوین * ولَو شِئنا لَرَفَعنـهُ بِها ولـکنَّهُ اَخلَدَ اِلَی الاَرضِ واتَّبَعَ هَوهُ فَمَثَلُهُ کمَثَلِ الکلبِ اِن تَحمِل عَلَیهِ یلهَث اَو تَترُکهُ یلهَث ذلِک مَثَلُ القَومِ الَّذینَ کذَّبوا بِـایـتِنا فَاقصُصِ القَصَصَ لَعَلَّهُم یتَفَکرون.[۱۷]اعراف (۷) ۱۷۵ و ۱۷۶

۶ . خضر(علیه السلام) ۶۰۲. اعطای علمی خاصّ و ویژه به خضر(علیه السلام) از جانب خداوند: فَوَجَدا عَبدًا مِن عِبادِنا ءاتَینـهُ رَحمَةً مِن عِندِنا وعَلَّمنـهُ مِن لَدُنّا عِلمـا.[۱۸]کهف (۱۸) ۶۵

۷. داود(علیه السلام) ۶۰۳. داود(علیه السلام) برخوردار از علمی ویژه و اعطایی از ناحیه خداوند: ...وقَتَلَ داوودُ جالوتَ...وعَلَّمَهُ مِمّا یشاءُ... .بقره (۲) ۲۵۱ وداوودَ وسُلَیمـنَ اِذ یحکمانِ فِی الحَرثِ... * ...وکلاًّ ءاتَینا حُکمـًا وعِلمـًا... .انبیاء (۲۱) ۷۸ و ۷۹ ولَقَد ءاتَینا داوودَ...عِلمـًا ... . نمل (۲۷) ۱۵ ۶۰۴. حمد و ستایش خداوند از سوی داود(علیه السلام) به سبب برخورداری از علم لدنّی: ولَقَد ءاتَینا داوودَ...عِلمـًا وقالا اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی فَضَّلَنا... . نمل (۲۷) ۱۵ ۶۰۵. علم اعطایی خداوند به داود(علیه السلام)، باعث برتری او بر بسیاری از بندگان مؤمن: ولَقَد ءاتَینا داوودَ وسُلَیمـنَ عِلمـًا وقالا اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی فَضَّلَنا عَلی کثیر مِن عِبادِهِ المُؤمِنین.نمل (۲۷) ۱۵ ۶۰۶. خداوند، عطاکننده دانش صنعت زره سازی به داود(علیه السلام): وداوود... *وعَلَّمنـهُ صَنعَةَ لَبوس... .انبیاء (۲۱) ۷۸ و ۸۰ ۶۰۷. اعطای دانش فنّ زره سازی به داود(علیه السلام) از سوی خداوند، برای محفوظ ماندن از خطرهای جنگ: وداوودَ وسُلَیمـنَ اِذ یحکمانِ فِی الحَرثِ اِذ نَفَشَت فیهِ غَنَمُ القَومِ وکنّا لِحُکمِهِم شـهِدین * وعَلَّمنـهُ صَنعَةَ لَبوس لَکم لِتُحصِنَکم مِن بَأسِکم فَهَل اَنتُم شـکرون.انبیاء (۲۱) ۷۸ و ۸۰ ۶۰۸. تعلیم زبان پرندگان به داود(علیه السلام): وورِثَ سُلَیمـنُ داوودَ وقالَ یـاَیهَا النّاسُ عُلِّمنا مَنطِقَ الطَّیرِ... . نمل (۲۷) ۱۶

۸ . سلیمان(علیه السلام) ۶۰۹. خداوند، عطاکننده علمی ویژه به سلیمان(علیه السلام): فَفَهَّمنـها سُلَیمـنَ وکلاًّ ءاتَینا حُکمـًا وعِلمـًا... . انبیاء (۲۱) ۷۹ ولَقَد ءاتَینا داوودَ وسُلَیمـنَ عِلمـًا... .نمل (۲۷) ۱۵ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۶۰ ۶۱۰. تعلیم زبان پرندگان به سلیمان(علیه السلام): وورِثَ سُلَیمـنُ داوودَ وقالَ یـاَیهَا النّاسُ عُلِّمنا مَنطِقَ الطَّیرِ... . نمل (۲۷) ۱۶

۹. طالوت ۶۱۱. ازدیاد علم و دانش طالوت، از جانب خداوند، در پی برگزیدگی او: ...اِنَّ اللّهَ اصطَفهُ عَلَیکم وزادَهُ بَسطَةً فِی العِلمِ... . بقره (۲) ۲۴۷

۱۰. علی(علیه السلام) ۶۱۲. علی(علیه السلام)، بهره مند از علم الهی: ویقولُ الَّذینَ کفَروا لَستَ مُرسَلاً قُل کفی بِاللّهِ شَهیدًا بَینی وبَینَکم ومَن عِندَهُ عِلمُ الکتـب.[۱۹]رعد (۱۳) ۴۳

۱۱. عیسی(علیه السلام) ۶۱۳. تعلیم کتاب به عیسی(علیه السلام) از سوی خداوند: ...اِنَّ اللّهَ یبَشِّرُک بِکلِمَة مِنهُ اسمُهُ المَسیحُ عیسَی ابنُ مَریمَ... * ویعَلِّمُهُ الکتـبَ والحِکمَةَ... . آل عمران (۳) ۴۵ و ۴۸ اِذ قالَ اللّهُ یـعیسَی ابنَ مَریمَ...واِذ عَلَّمتُک الکتـبَ... . مائده (۵) ۱۱۰

۱۲. لوط(علیه السلام) ۶۱۴. اعطای حکمت و علم به لوط(علیه السلام) از جانب خداوند: ولوطـًا ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا... . انبیاء (۲۱) ۷۴

۱۳. محمّد(صلی الله علیه وآله) ۶۱۵. پیامبر(صلی الله علیه وآله) دارای علمی عطا شده، از جانب پروردگار: ولَن تَرضی عَنک الیهودُ ولاَالنَّصـری حَتّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُم... ولئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم بَعدَ الَّذی جاءَک مِنَ العِلمِ ما لَک مِنَ اللّهِ مِن ولِی ولا نَصیر.بقره (۲) ۱۲۰ ولـَئِن اَتَیتَ الَّذینَ اوتوا الکتـبَ بِکلِّ ءایة ما تَبِعوا قِبلَتَک... ولـَئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم مِن بَعدِ ما جاءَک مِنَ العِلمِ اِنَّک اِذًا لَمِنَ الظّــلِمین.بقره (۲) ۱۴۵ کما اَرسَلنا فیکم رَسولاً مِنکم یتلوا عَلَیکم ءایـتِنا ویزَکیکم ویعَلِّمُکمُ الکتـبَ والحِکمَةَ ویعَلِّمُکم ما لَم تَکونوا تَعلَمون. بقره (۲) ۱۵۱ فَمَن حاجَّک فیهِ مِن بَعدِ ما جاءَک مِنَ العِلمِ فَقُل... . آل عمران (۳) ۶۱ لَقَد مَنَّ اللّهُ عَلَی المُؤمِنینَ اِذ بَعَثَ فیهِم رَسولاً مِن اَنفُسِهِم یتلوا عَلَیهِم ءایـتِهِ ویزَکیهِم ویعَلِّمُهُمُ الکتـبَ والحِکمَةَ واِن کانوا مِن قَبلُ لَفی ضَلـل مُبین. آل عمران (۳) ۱۶۴ ...وعَلَّمَک ما لَم تَکن تَعلَمُ... . نساء (۴) ۱۱۳ ﴿﴿ وَكَذَلِكَ نُصَرِّفُ الآيَاتِ وَلِيَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَيِّنَهُ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ﴾﴾ یعتَذِرونَ اِلَیکم اِذا رَجَعتُم اِلَیهِم قُل لا تَعتَذِروا لَن نُؤمِنَ لَکم قَد نَبَّاَنَا اللّهُ مِن اَخبارِکم وسَیرَی اللّهُ عَمَلَکم ورَسولُهُ ثُمَّ تُرَدّونَ اِلی عــلِمِ الغَیبِ والشَّهـدَةِ فَینَبِّئُکم بِما کنتُم تَعمَلون.توبه (۹) ۹۴ وکذلِک اَنزَلنـهُ حُکمـًا عَرَبِیـًّا ولـَئِنِ اتَّبَعتَ اَهواءَهُم بَعدَما جاءَک مِنَ العِلمِ ما لَک مِنَ اللّهِ مِن ولِی ولا واق. رعد (۱۳) ۳۷ فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۶۱ ما ضَلَّ صاحِبُکم وما غَوی * وما ینطِقُ عَنِ الهَوی * اِن هُوَ اِلاّ وحی یوحی * عَلَّمَهُ شَدیدُ القُوی.[۲۰]نجم (۵۳) ۲ - ۵ الرَّحمـن * عَلَّمَ القُرءان.[۲۱]الرّحمن (۵۵) ۱ و ۲ ولَقَد رَءاهُ بِالاُفُقِ المُبین * وما هُوَ عَلَی الغَیبِ بِضَنین. تکویر (۸۱) ۲۳ و ۲۴ ۶۱۶. نزول وحی بر پیامبر(صلی الله علیه وآله) و برخورداری وی از حکمت و علم لدنّی، باعث عصمت ایشان: ولَولا فَضلُ اللّهِ عَلَیک ورَحمَتُهُ لَهَمَّت طَـائِفَةٌ مِنهُم اَن یضِلّوک وما یضِلّونَ اِلاّ اَنفُسَهُم وما یضُرّونَک مِن شَیء واَنزَلَ اللّهُ عَلَیک الکتـبَ والحِکمَةَ وعَلَّمَک ما لَم تَکن تَعلَمُ وکانَ فَضلُ اللّهِ عَلَیک عَظیمـا. نساء (۴) ۱۱۳

۱۴. ملائکه ۶۱۷. اعتراف ملائکه به آموختن علم از خدا: وعَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم عَلَی المَلـئِکةِ... * قالوا سُبحـنَک لا عِلمَ لَنا اِلاّ ما عَلَّمتَنا... . بقره (۲) ۳۱ و ۳۲

۱۵. موسی(علیه السلام) ۶۱۸. اعطای دانشی گسترده از سوی خدا به موسی(علیه السلام)، همزمان با رسیدن او به مرحله جوانی و رشد عقلی: نَتلوا عَلَیک مِن نَبَاِ موسی وفِرعَونَ... * ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ واستَوی ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا... .قصص (۲۸) ۳ و ۱۴

۱۶. نوح(علیه السلام) ۶۱۹. علم نوح(علیه السلام)، دریافت شده از جانب خداوند: لَقَد اَرسَلنا نوحـًا اِلی قَومِهِ فَقالَ یـقَومِ... * اُبَلِّغُکم رِســلـتِ رَبّی واَنصَحُ لَکم واَعلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعلَمون. اعراف (۷) ۵۹ و ۶۲ ولوطـًا ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا... * ونوحـًا اِذ نادی مِن قَبلُ... .[۲۲]انبیاء (۲۱) ۷۴ و ۷۶

۱۷. یعقوب(علیه السلام) ۶۲۰. یعقوب(علیه السلام) برخوردار از دانشی ویژه و عطا شده از سوی خداوند: ...اِلاّ حاجَةً فی نَفسِ یعقوبَ...واِنَّهُ لَذو عِلم لِما عَلَّمنـهُ... .[۲۳]یوسف (۱۲) ۶۸ قالَ اِنَّما اَشکوا بَثّی وحُزنی اِلَی اللّهِ واَعلَمُ مِنَ اللّهِ ما لا تَعلَمون. یوسف (۱۲) ۸۶ ولَمّا فَصَلَتِ العیرُ قالَ اَبوهُم اِنّی لاََجِدُ ریحَ یوسُفَ... * فَلَمّا اَن جاءَ البَشیرُ اَلقـهُ عَلی وجهِهِ فَارتَدَّ بَصیرًا قالَ اَلَم اَقُل لَکم اِنّی اَعلَمُ مِنَ اللّهِ ما لاتَعلَمون. یوسف (۱۲) ۹۴ و ۹۶ ۶۲۱. آگاهی اندکی از مردم زمان یعقوب(علیه السلام) از مرتبه دانش آن حضرت: ولَمّا دَخَلوا مِن حَیثُ اَمَرَهُم اَبوهُم ما کانَ یغنی عَنهُم مِنَ اللّهِ مِن شَیء اِلاّ حاجَةً فی نَفسِ یعقوبَ قَضـها واِنَّهُ لَذو عِلم لِما عَلَّمنـهُ ولـکنَّ اَکثَرَ النّاسِ لا یعلَمون. یوسف (۱۲) ۶۸ ۶۲۲. توصیه های یعقوب(علیه السلام) به فرزندان خویش (لزوم توکل بر خدا و توجّه به اسباب و علل) جلوه ای از علم ویژه او: وقالَ یـبَنِی لا تَدخُلوا مِن باب وحِد وادخُلوا مِن اَبوب مُتَفَرِّقَة وما اُغنی عَنکم مِنَ اللّهِ مِن شَیء اِنِ الحُکمُ اِلاّ لِلّهِ عَلَیهِ تَوَکلتُ وعَلَیهِ فَلیتَوَکلِ المُتَوَکلون * ولَمّا دَخَلوا مِن حَیثُ اَمَرَهُم اَبوهُم ما کانَ یغنی عَنهُم مِنَ اللّهِ مِن شَیء اِلاّ حاجَةً فی نَفسِ یعقوبَ قَضـها واِنَّهُ لَذو عِلم لِما عَلَّمنـهُ ولـکنَّ اَکثَرَ النّاسِ لایعلَمون.یوسف (۱۲) ۶۷ و ۶۸

۱۸. یوسف(علیه السلام) ۶۲۳. یوسف(علیه السلام)، دارنده علم لدنّی: اِذ قالَ یوسُفُ لاَِبیهِ یـاَبَتِ اِنّی رَاَیتُ اَحَدَ عَشَرَ کوکبـًا والشَّمسَ والقَمَرَ رَاَیتُهُم لی سـجِدین * وکذلِک یجتَبیک رَبُّک ویعَلِّمُک مِن تَأویلِ الاَحادیثِ... . یوسف (۱۲) ۴ و ۶ فَلَمّا ذَهَبوا بِهِ واَجمَعوا اَن یجعَلوهُ فی غَیـبَتِ الجُبِّ واَوحَینا اِلَیهِ لَتُنَبِّئَنَّهُم بِاَمرِهِم هـذا وهُم لا یشعُرون *...وکذلِک مَکنّا لِیوسُفَ فِی الاَرضِ ولِنُعَلِّمَهُ... * ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین * قالَ لا یأتیکما طَعامٌ تُرزَقانِهِ اِلاّ نَبَّأتُکما بِتَأویلِهِ قَبلَ اَن یأتِیکما ذلِکما مِمّا عَلَّمَنی رَبّی اِنّی تَرَکتُ مِلَّةَ قَوم لا یؤمِنونَ بِاللّهِ وهُم بِالأخِرَةِ هُم کـفِرون. یوسف (۱۲) ۱۵ و ۲۱ و ۲۲ و ۳۷ فَلَمّا دَخَلوا عَلی یوسُفَ ءاوی اِلَیهِ اَبَوَیهِ وقالَ ادخُلوا مِصرَ اِن شَـاءَ اللّهُ ءامِنین * رَبِّ قَد ءاتَیتَنی مِنَ المُلک وعَلَّمتَنی مِن تَأویلِ الاَحادیثِ... . یوسف (۱۲) ۹۹ و ۱۰۱ ۶۲۴. اعطای علم و دانش به یوسف(علیه السلام) پاداش نیکوکاری او: ...وکذلِک مَکنّا لِیوسُفَ فِی الاَرضِ ولِنُعَلِّمَهُ ... *ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین. یوسف (۱۲) ۲۱ و ۲۲

سلب علم لدنّی ۶۲۵. بقا و زوال علوم اعطایی خدا به بشر، منوط به مشیت خدا: ...وما اوتیتُم مِنَ العِلمِ اِلاّ قَلیلا * ولـَئِن شِئنا لَنَذهَبَنَّ بِالَّذی اَوحَینا اِلَیک... .اسراء (۱۷) ۸۵ و ۸۶

عوامل سلب علم لدنّی

۱.شرک ۶۲۶. شرک و کفر، از موانع دستیابی به علوم موهبتی و خدادادی: ...ذلِکما مِمّا عَلَّمَنی رَبّی اِنّی تَرَکتُ مِلَّةَ قَوم لا یؤمِنونَ بِاللّهِ وهُم بِالأخِرَةِ هُم کـفِرون * واتَّبَعتُ مِلَّةَ ءاباءی...ما کانَ لَنا اَن نُشرِک بِاللّهِ مِن شَیء... .یوسف (۱۲) ۳۷ و ۳۸

۲. گناه ۶۲۷.گناه، موجب سلب علوم خدادادی: ولَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ ءاتَینـهُ حُکمـًا وعِلمـًا وکذلِک نَجزِی المُحسِنین * قالَ رَبِّ السِّجنُ اَحَبُّ اِلَی مِمّا یدعونَنی اِلَیهِ واِلاّ تَصرِف عَنّی کیدَهُنَّ اَصبُ اِلَیهِنَّ واَکن مِنَ الجـهِلین.یوسف (۱۲) ۲۲ و ۳۳

۳. هواپرستی ۶۲۸. محروم شدن بلعم باعورا از علم خدادادی، بر اثر دلبستگی به دنیا و هواپرستی: واتلُ عَلَیهِم نَبَاَ الَّذی ءاتَینـهُ ءایـتِنا فَانسَلَخَ مِنها فَاَتبَعَهُ الشَّیطـنُ فَکانَ مِنَ الغاوین * ولَو شِئنا لَرَفَعنـهُ بِها ولـکنَّهُ اَخلَدَ اِلَی الاَرضِ واتَّبَعَ هَوهُ فَمَثَلُهُ کمَثَلِ الکلبِ اِن تَحمِل عَلَیهِ یلهَث اَو تَترُکهُ یلهَث ذلِک مَثَلُ القَومِ الَّذینَ کذَّبوا فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۶۳ بِـایـتِنا فَاقصُصِ القَصَصَ لَعَلَّهُم یتَفَکرون.[۲۴]اعراف (۷) ۱۷۵ و ۱۷۶

علم نجوم ۶۲۹. آشنایی ابراهیم(علیه السلام) با علم نجوم و ستاره شناسی: واِنَّ مِن شیعَتِهِ لاَِبرهیم * فَنَظَرَ نَظرَةً فِی النُّجوم * فَقالَ اِنّی سَقیم.[۲۵]صافّات (۳۷) ۸۳ و ۸۸ و ۸۹ ۶۳۰. درک عظمت نظام ستارگان و سوگند به آنها، در گرو داشتن علم نجوم: فَلا اُقسِمُ بِمَوقِعِ النُّجوم * واِنَّهُ لَقَسَمٌ لَو تَعلَمونَ عَظیم. واقعه (۵۶) ۷۵ و ۷۶

کسب علم=> همین مدخل، تحصیل علم

مراتب علم ۶۳۱. علم، دارای مراتب گوناگون و متعدد: ...وفَوقَ کلِّ ذی عِلم عَلیم. یوسف (۱۲) ۷۶ ...وقُل رَبِّ زِدنی عِلمـا. طه (۲۰) ۱۱۴ کلاّ سَوفَ تَعلَمون * ثُمَّ کلاّ سَوفَ تَعلَمون * کلاّ لَو تَعلَمونَ عِلمَ الیقین. تکاثر (۱۰۲) ۳ - ۵

منشأ علم=> همین مدخل، علم لدنّی نیز=>تعلیم

نعمت علم ۶۳۲. علم، نعمتی بزرگ و شایسته شکر و سپاس: کما اَرسَلنا فیکم رَسولاً مِنکم یتلوا عَلَیکم ءایـتِنا ویزَکیکم ویعَلِّمُکمُ الکتـبَ والحِکمَةَ ویعَلِّمُکم ما لَم تَکونوا تَعلَمون *فَاذکرونی اَذکرکم واشکروا لی ولا تَکفُرون.بقره (۲) ۱۵۱ و ۱۵۲ اِذ قالَ اللّهُ یـعیسَی ابنَ مَریمَ اذکر نِعمَتی عَلَیک...واِذ عَلَّمتُک الکتـبَ والحِکمَةَ والتَّورةَ والاِنجیلَ... . مائده (۵) ۱۱۰ وکذلِک یجتَبیک رَبُّک ویعَلِّمُک مِن تَأویلِ الاَحادیثِ ویتِمُّ نِعمَتَهُ عَلَیک وعَلی ءالِ یعقوبَ کما اَتَمَّها عَلی اَبَوَیک مِن قَبلُ اِبرهیمَ واِسحـقَ اِنَّ رَبَّک عَلیمٌ حَکیم. یوسف (۱۲) ۶ واللّهُ اَخرَجَکم مِن بُطُونِ اُمَّهـتِکم لا تَعلَمونَ شیــًا وجَعَلَ لَکمُ السَّمعَ والاَبصـرَ والاَفـِدَةَ لَعَلَّکم تَشکرون. نحل (۱۶) ۷۸ وعَلَّمنـهُ صَنعَةَ لَبوس لَکم لِتُحصِنَکم مِن بَأسِکم فَهَل اَنتُم شـکرون. انبیاء (۲۱) ۸۰ ولَقَد ءاتَینا داوودَ وسُلَیمـنَ عِلمـًا وقالا اَلحَمدُ لِلّهِ الَّذی فَضَّلَنا عَلی کثیر مِن عِبادِهِ المُؤمِنین * ...وقالَ رَبِّ اَوزِعنی اَن اَشکرَ نِعمَتَک الَّتی اَنعَمتَ عَلَی وعَلی ولِدَی... .نمل (۲۷) ۱۵ و ۱۹ نیز=> نعمت، مصادیق نعمت، علم فرهنگ قرآن، جلد ۲۱، صفحه ۱۶۴

هجرت برای علم=> همین مدخل، تحصیل علم نیز=> الهام، ایمان، بصیرت، بینایی، تعلّم، تعلیم، حکمت، شعور، شناخت، شنوایی، وحی و یقین

[۱] . اشاره به ربوبیت خدا با «هذا» مفید برداشت یاد شده است. (المیزان، ج ۱۸، ص ۳۰۸) [۲] . بنا بر اینکه «شهید» به معنای مشهود باشد. (همان، ج ۱۷، ص ۴۰۴) [۳] . ابراهیم(علیه السلام) خواستار مشاهده حسّی تعلّق حیات به اجزای مرده نبوده، بلکه خواستار مشاهده فعل خداوند متعال و امر او به احیای مردگان بوده که عملی غیر محسوس است. (همان، ج ۲، ص ۳۷۴) [۴] . در بعضی موارد، «رؤیا» به معنای مشاهده در بیداری است. (لسان العرب، ج ۵، ص ۸۸ ، «رأی») [۵] . محمّد بن فضیل گوید: از امام رضا(علیه السلام) سؤال کردم: آیا رسول خدا(صلی الله علیه وآله) پروردگار ـ عزّوجلّ ـ را دیده است؟ آن حضرت فرمود: آری، با قلب خود دیده است. آیا نشنیده ای [سخن] خدای ـ عزّوجلّ ـ را که می فرماید: «ما کذب الفؤاد ما رأی» آن حضرت با چشم سر، خدا را ندید، بلکه با دیده دل او را دید. (التوحید، صدوق، ص ۱۱۶، ب ۸ ، ح ۱۷؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۱۵۳، ح ۳۴) [۶] . بنا بر اینکه «شهید» به معنای مشهود باشد. (المیزان، ج ۱۷، ص ۴۰۵) [۷] . ادات حصر الف و لام «الغیب» که برای استغراق جنس است، مفید حصر علم غیب به خداوند است. [۸] . مقصود نوح(علیه السلام) از بیان این جملات آن است که به قوم خود بفهماند او فوق قدرت خود نمی تواند کاری بکند و از درون افراد هم غیر خدا کسی خبر ندارد. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص ۲۳۷) [۹] . مقصود از «للّه غیب...» این است که علم غیب آسمانها و زمین به خدا اختصاص دارد. (مجمع البیان، ج ۵ - ۶ ، ص ۳۱۳؛ تفسیر التحریر و التنویر، ج ۶، جزء ۱۲، ص ۱۹۴) [۱۰] . یعنی بعضی از انبیا را برای بهره مندی از علم غیب برمی گزیند. (مجمع البیان، ج ۱ - ۲، ص ۸۹۵) [۱۱] . مقصود از «غیب» لوح محفوظ است که در آن غیبها نوشته شده است. معنا چنین می شود: مگر لوح محفوظ پیش اینها است که از آن بنویسند و به مردم خبر دهند؟ پس چرا به تو [پیامبر(صلی الله علیه وآله)] خبر نمی دهند از آن غیبی که هیچ شکی در آن نیست؟ (المیزان، ج ۱۹، ص ۲۱) کنایه از اینکه کافران مشرک هیچ گونه ارتباطی با غیب ندارند و علم غیب نمی دانند. [۱۲] . همزه در «أطلع الغیب» برای استفهام انکاری است. [۱۳] . امام صادق(علیه السلام) فرمود: خداوند ـ تبارک و تعالی ـ به آدم(علیه السلام) اسامی تمامی حجّتهای خود را آموخت. (کمال الدین ، صدوق، ج ۱، ص ۱۴؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۵۴، ح ۸۷) [۱۴] . از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است: هنگامی که خداوند ـ تبارک و تعالی ـ اراده کرد، توبه آدم(علیه السلام) را بپذیرد، جبرئیل را به سوی او فرستاد. جبرئیل پس از سلام به آدم(علیه السلام) گفت: خدا من را فرستاد تا مناسک حج را به تو بیاموزم و بدین وسیله خدا توبه تو را بپذیرد. (علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۰۰؛ تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۷۰، ح ۱۵۳) [۱۵] . مقصود از «الّذی» آصف بن برخیا وزیر سلیمان و بنا بر قولی منظور از «الکتاب» لوح محفوظ است. (مجمع البیان ، ج ۷ - ۸ ، ص ۳۴۹؛ روح المعانی، ج ۱۱، جزء ۱۹، ص ۳۰۲) [۱۶] . مراد از «علیم»، علم با تعلیم الهی است. (المیزان، ج ۱۲، ص ۱۸۰) [۱۷] . بنا بر قولی، منظور از «الّذی» بلعم باعورا (الکاشف، ج ۲، ص ۱۷۸) و از «فانسلخ منها» خروج از علم به آیات الهی است. (مجمع البیان، ج ۳ - ۴، ص ۷۶۸) [۱۸] . جمهور مفسّران قائل اند که مقصود از «عبداً» خضر(علیه السلام)است. (انوار التنزیل، بیضاوی، ج ۳، ص ۲۹) [۱۹] . مقصود از «من عنده امّ الکتاب» بر اساس برخی روایات، علی بن ابی طالب(علیه السلام) است. (الکشف و البیان، ثعلبی، ج ۵، ص ۳۰۳؛ شواهدالتنزیل، حسکانی، ج ۱، ص ۴۰۰) [۲۰] . بنا بر احتمالی، مراد از «شدید القوی» خداوند است. (المیزان، ج ۱۹، ص ۲۷) [۲۱] . بنا بر احتمالی «علّم القرآن» یعنی خدا به پیامبر(صلی الله علیه وآله)و او به امّتش قرآن آموخت. (مجمع البیان، ج ۹ - ۱۰، ص ۲۹۹) [۲۲] . بنا بر اینکه «نوحاً» عطف بر «لوطاً» باشد. [۲۳] . نکره بودن «علم»، از ویژگی آن حکایت می کند. [۲۴] . بنا بر قولی، منظور از «الذّی...» بلعم باعورا (الکشاف، ج ۲، ص ۱۷۸) و از «فانسلخ منها» خروج از علم به آیات الهی است. (مجمع البیان، ج ۳ - ۴، ص ۷۶۸) [۲۵] . از امام کاظم(علیه السلام) روایت شده است: خداوند متعال در حق ابراهیم(علیه السلام)فرموده: «فنظر نظرة فی النّجوم فقال: انّی سقیم» اگر ابراهیم(علیه السلام)علم نجوم نمی دانست در ستارگان نظر نمی افکند و نمی گفت: «انّی سقیم». (بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۱۴۶، ح ۲۱)