سوره منافقون

سوره منافقون از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره منافقون در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

شصت و سومین سوره قرآن و صد و چهارمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مدینه با موضوع محوری منافقان و صفات و رفتار آنان.

این سوره را «منافقون» می‌نامند، به این مناسبت که اکثر آیات این سوره درباره منافقان و صفات و احوال و رفتار آنان است. این سوره دارای ۱۱ آیه و ۱۸۰ کلمه است. از نظر حجم از سوره‌های «مفصّلات» و نسبتاً کوچک است و بخشی از حزب سوم جزءِ ۲۸ را شامل است.

این سوره بعد از سوره واقعه، دومین سوره از سوره‌های «زمانیّه» است که با کلمه ﴿إِذَا﴾ آغاز می‌شود.

این سوره با ترسیم چهره واقعی منافقان و ذکر علائم و نشانه‌ها و توطئه آنان علیه مسلمانان از محروم بودنشان از رحمت و مغفرت الهی سخن می‌گوید؛ عوامل غفلت از یاد خدا را یادآوری می‌کند و این که زندگی فانی و مال و مقام نباید موجب غفلت از یاد خدا گردد.

این سوره در نماز جمعه نیز تلاوت می‌گردد تا به خاطر یادآوری این خصلت‌ها و روش‌های فریب‌کارانه، هم مردم از نقش چنین عناصر و جریاناتی آگاهی یابند و هم با در دست داشتن این نشانه‌ها و معیارها مراقب باشند که مبادا همان مدعیان دین‌باوری و دین‌مداری و اصول‌گرایی و یا اقامه‌کنندگان نماز جمعه و حضور یابندگان در آن، خود به این بیماری روانی، اخلاقی و رفتاری و اجتماعی آلوده شوند و همان کارها را با خود و خلق خدا بکنند و دین را ابزار سلطه و فریب سازند.

ساختار

این سوره از دو بخش تشکیل شده است.

1. آیات: ۱ - ۸ (بیان رفتار و صفات منافقین).
2. آیات: ۹ - ۱۱ (هشدار به مسلمانان نسبت به غفلت از یاد خدا و لزوم رفتار نیک اجتماعی).

آیات بخش اول وضع منافقین را توصیف می‌کند و آنان را به دشمنی با مسلمین متهم ساخته، به رسول خدا دستور می‌دهد تا از خطر آنان برحذر باشد.

آیات بخش دوم، به مؤمنین تذکر می‌دهد تا از بعضی صفات که باعث نفاق در قلب می‌شود بپرهیزند، یکی از آنها سرگرمی به مال و اولاد و غافل شدن از یاد خدا و دیگری هم، بخل است.

در بخش دوم مؤمنین را نصیحت می‌کند تا از کارهایی که سرانجامش نفاق است بپرهیزند، تا به نفاق و موجبات هلاکت دچار نگردند و کارشان به آتش دوزخ منجر نشود. موضوع نفاق، تقارن مفهومی بین دو بخش ایجاد کرده است. در بخش اول، منافقین بی‌اعتقاد هستند، اما در بخش دوم، نفاق عملی بین مسلمین را هشدار می‌دهد. مشغول شدن افراطی به اموال و اولاد موجب فراموشی یاد خدا می‌شود و عدم انفاق از نشانه‌های نفاق یاد شده است.

آیات مشهور

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ﴾.

منابع

1. صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره منافقون»، دانشنامه معاصر قرآن کریم