دعای امام حسین: تفاوت میان نسخه‌ها
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۲۱۵: | خط ۲۱۵: | ||
متن دعا این چنین است: | متن دعا این چنین است: | ||
{{متن حدیث|يا الهى صبراً على قضائك و لا معبود سواك يا غياث المستغيثين}}.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۳۸۰.</ref> | {{متن حدیث|يا الهى صبراً على قضائك و لا معبود سواك يا غياث المستغيثين}}.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۳۸۰.</ref> | ||
==دعاهای ضمن [[خطبه‌ها]]== | |||
برخی از دعاهای [[حضرت]] ابتدا با وسط یا آخر خطبه‌ای آمده که [[حضرت سید الشهداء]]{{ع}} آن را ایراد فرموده است. | |||
از آن جمله: | |||
===دعای شاکرین=== | |||
این [[دعا]] را [[طبری]] در [[تاریخ الأمم و الملوک (کتاب)|تاریخ الأمم و الملوک]]<ref>طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۱۸.</ref> و [[شیخ مفید]] در کتاب [[الارشاد (کتاب)|الارشاد]]<ref>مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۹۱.</ref> و [[فتال نیشابوری]] در [[روضة الواعظین (کتاب)|روضة الواعظین]]<ref>محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۱۸۳.</ref> و [[طبرسی]] در کتاب [[اعلام الوری (کتاب)|اعلام الوری]]<ref>طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۴۵۵.</ref> و [[علامه مجلسی]] در «[[بحار الانوار]]»<ref>مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۴۴، ص۳۹۲.</ref> آورده‌اند. | |||
شیخ مفید نقل می‌کند: حسین{{ع}} نزدیکی‌های شب [[یاران]] خود را گرد آورد، [[علی بن الحسین]] [[زین العابدین]]{{ع}} گوید: من در آن حال با این که [[بیمار]] بودم نزدیک شدم که ببینم پدرم به آنان چه می‌گوید، پس شنیدم رو به [[اصحاب]] کرده فرمود: [[سپاس]] کنم خدای را به بهترین سپاس‌ها و [[حمد]] کنم او را در [[خوشی]] و [[سختی]]، بار خدایا من سپاس گویم تو را بر این که ما را به [[نبوت]] گرامی داشتی و [[قرآن]] را به ما آموختی و در [[دین]] ما را [[دانا]] ساختی و گوش‌های شنوا و دیده‌های [[بینا]] و دل‌های [[آگاه]] بما ارزانی داشتی، پس ما را از سپاسگزاران قرار ده...<ref>{{متن حدیث|فَجَمَعَ الْحُسَيْنُ{{ع}} أَصْحَابَهُ عِنْدَ قُرْبِ الْمَسَاءِ، قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ زَيْنُ الْعَابِدِينَ{{ع}}: فَدَنَوْتُ مِنْهُ لِأَسْمَعَ مَا يَقُولُ لَهُمْ وَ أَنَا إِذْ ذَاكَ مَرِيضٌ فَسَمِعْتُ أَبِي يَقُولُ لِأَصْحَابِهِ أُثْنِي عَلَى اللَّهِ أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَحْمَدُكَ عَلَى أَنْ أَكْرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّةِ وَ عَلَّمْتَنَا الْقُرْآنَ وَ فَقَّهْتَنَا فِي الدِّينِ وَ جَعَلْتَ لَنَا أَسْمَاعاً وَ أَبْصَاراً وَ أَفْئِدَةً فَاجْعَلْنَا مِنَ الشَّاكِرِينَ...}}؛ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۹۱.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۳۸۰.</ref> | |||
===دعای تنافس=== | |||
این دعا ضمن [[خطبه]] [[امر به معروف و نهی از منکر]] آمده که [[ابن شعبه حرانی]] آن را در [[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول]]<ref>حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول{{صل}}، ص۲۳۹.</ref> آورده و [[علامه مجلسی]] نیز از او در «[[بحارالانوار]]»<ref>مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۷، ص۸۰-۸۱، حدیث ۳۷.</ref> نقل کرده است. | |||
متن [[دعا]] این چنین است: | |||
{{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ مَا كَانَ مِنَّا تَنَافُساً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاساً مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَ لَكِنْ لِنُرِيَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ وَ يَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ وَ يُعْمَلَ بِفَرَائِضِكَ وَ سُنَنِكَ وَ أَحْكَامِكَ فَإِنْ لَمْ تَنْصُرُونَا وَ تُنْصِفُونَا قَوِيَ الظَّلَمَةُ عَلَيْكُمْ وَ عَمِلُوا فِي إِطْفَاءِ نُورِ نَبِيِّكُمْ وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا وَ إِلَيْهِ أَنَبْنَا وَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ}}.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۳۸۱.</ref> | |||
==دعاهای موردی عمومی== | |||
از [[حضرت سید الشهداء]]{{ع}} دعاهایی عمومی در [[حق]] [[شیعیان]] و یاورانش رسیده که به برخی از آنها اشاره می‌شود: | |||
===دعای بر شیعیان خود=== | |||
این دعا را [[حضرت]]{{ع}} در مسیرش به سوی [[کربلا]]، هنگام شنیدن خبر کشته شدن فرستاده‌اش [[قیس بن مسهر صیداوی]] توسط [[عبیدالله بن زیاد]]، قرائت کرده است: | |||
این دعا در مصادری آمده از قبیل: | |||
# [[تاریخ الامم و الملوک (کتاب)|تاریخ الامم و الملوک]]، [[طبری]]<ref>طبری، تاریخ الطبری. تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۰۵.</ref>. | |||
# [[الفتوح (کتاب)|الفتوح]]، [[ابن اعثم]]<ref>احمد ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۸۳.</ref>. | |||
# [[مقتل الحسین (کتاب)|مقتل الحسین]]، خوارزمی<ref>اخطب خوارزم، مقتل الحسین{{ع}}، ج۱، ص۳۳۶.</ref>. | |||
# [[مثیر الاحزان (کتاب)|مثیر الاحزان]]، ابن نما<ref>جعفر بن محمد ابن نما، مثیر الأحزان، ص۴۴.</ref>. | |||
# [[اللهوف (کتاب)|اللهوف]]، [[سید بن طاووس]]<ref>علی بن موسی ابن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص۴۷.</ref>. | |||
# [[الکامل فی التاریخ (کتاب)|الکامل فی التاریخ]]، [[ابن اثیر]]<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۶۰.</ref>. | |||
# [[تسلیة المجالس و زینة المجالس (کتاب)|تسلیة المجالس و زینة المجالس]]، [[حائری]] کرکی<ref>محمد بن ابی طالب حائری کرکی، تسلیة المجالس و زینة المجالس، ج۲، ص۲۴۲.</ref>. | |||
# [[بحار الأنوار (کتاب)|بحار الأنوار]]، علامه مجلسی<ref>مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۴۴، ص۳۸۲.</ref>. | |||
متن دعا این چنین است: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا وَ لِشِيعَتِكَ مَنْزِلًا كَرِيماً وَ اجْمَعْ بَيْنَنَا وَ إِیَّاهُمْ فِي مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِكَ إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ}}<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۸۳.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۳۸۲.</ref> | |||
===دعای [[هدایت]] و [[تقوا]]=== | |||
این [[دعا]] را [[ابن اعثم]] در [[الفتوح (کتاب)|الفتوح]]<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۳۱.</ref> و خوارزمی [[حنفی]] در [[مقتل الحسین (کتاب)|مقتل الحسین]]<ref>اخطب خوارزم، مقتل الحسین{{ع}}، ج۱، ص۲۸۴.</ref> و [[حائری]] کرکی در [[تسلیة المجالس و زینة المجالس (کتاب)|تسلیة المجالس و زینة المجالس]]<ref>حائری کرکی، تسلیة المجالس و زینة المجالس، ج۲، ص۱۷۱.</ref> از [[امام حسین]]{{ع}} نقل کرده‌اند که در پاسخ در نامه‌ای که از [[مردم کوفه]] برای او رسیده آمده است. | |||
متن دعا این چنین است: | |||
{{عربی|جمعنا الله و إیاکم علی الهدی، و ألزمنا و إیاکم کلمة التقوی، إنه لطیف لما یشاء}}<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۳۱.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۳۸۳.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۵ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۳۷
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسین است. دعای امام حسین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دعای امام حسین در حدیث - دعای امام حسین در تاریخ اسلامی - دعای امام حسین در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردادعیه امام حسین(ع)
دعا و نیایش از سرمایه‌های بسیار ارزنده و از حقایق مسلم اسلام و قرآن و روایات معصومین است که استفاده صحیح از آن روح و جسم انسان را پرورش می‌دهد و از جمله امامان معصومی که از آنان ادعیه نقل شده حضرت سید الشهداء(ع) است.
مفهوم دعا
دعا در لغت
فیومی درباره مفهوم لغوی دعا می‌نویسد: دعوت الله (أدعوه) (دعاء): ابتهلت إلیه بالسؤال و رغبت فیما عنده من الخیر[۱]. دعوت الله أدعوه دعاء؛ یعنی تضرع نمودم به سوی او با درخواست و رغبت پیدا کردم در آنچه از خیر نزد اوست. دعا در اصطلاح عبارت است از درخواست عنایت و فضل خداوند و استمداد از او.
دعا در اصطلاح
در قرآن کریم و روایات با صراحت به نیایش با خداوند متعال دعوت شده است، آنجا که می‌فرماید: ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ﴾[۲]. از امیرمؤمنان(ع) نقل شده که فرمود: «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى فِي الْأَرْضِ الدُّعَاءُ»[۳]. محبوب‌ترین کارها در (روی) زمین برای خدای عزوجل دعا است.[۴]
انواع دعاهای منسوب به امام حسین(ع)
دعاهای منسوب به امام حسین(ع) بر چند نوع است:
- دعاهای مستقل: مقصود از آن دعاهایی است که در مواقع خاص و در موضوعات خاص از جانب آن حضرت انشاء شده است همانند: دعای عرفه و....
- دعاهای ضمن خطبه‌ها: مقصود از آن دعاهایی است که حضرت ضمن خطبه‌ها و سخنانش ایراد نموده است.
- دعاهای موردی عمومی: مثل دعای حضرت بر عموم اصحابش.
- دعاهای موردی شخصی: مثل دعاهای حضرت به برخی از اصحابش.
- نفرین‌های عمومی: همانند نفرین حضرت به لشکر عمر بن سعد.
- نفرین‌های شخصی: همانند نفرین حضرت به برخی از آحاد لشکر عمر بن سعد یا خود او[۵].[۶]
دعاهای مستقل
در کتب ادعیه و حدیث دعاهایی به صورت مستقل به امام حسین(ع) نسب داده شده که به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
دعای عرفه
علت نسبت این دعا به «عرفه» تلاوت آن از سوی حضرت در سرزمین عرفات است و نیز تلاوت آن در روز عرفه در همه جا سفارش شده است. این دعا را سید بن طاووس در اقبال الأعمال[۷] و کفعمی در «البلد الأمین»[۸] و مجلسی در «بحار الأنوار»[۹] و زاد المعاد[۱۰] نقل کرده‌اند. این دعا ذیلی دارد که در انتساب آن به حضرت سیدالشهداء(ع) اختلاف است؛ برخی آن را انشاء حضرت دانسته و برخی نیز آن را به ابن عطاء الله اسکندرانی از صوفیان اهل سنت نسبت داده‌اند و ما به زودی درباره آن بحث مفصلی خواهیم نمود. به نظر می‌رسد این دعا روز نهم ذی حجه قبل از سال شصت هجری از سوی حضرت انشاء و قرائت شده؛ زیرا هشتم ذی حجه از سال شصت هجری حضرت از مدینه به طرف مکه حرکت کرده و خروج خود را آغاز نموده است. در ابتدای این دعا در «اقبال الأعمال» چنین آمده است: «وَ مِنَ الدَّعَوَاتِ الْمُشَرَّفَةِ فِي يَوْمِ عَرَفَةَ دُعَاءُ مَوْلَانَا الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَيْسَ لِقَضَائِهِ دَافِعٌ وَ لَا لِعَطَائِهِ مَانِعٌ وَ لَا كَصُنْعِهِ صُنْعُ صَانِعٍ وَ هُوَ الْجَوَادُ الْوَاسِعُ...»
همچنین در ابتدای این دعا در البلد الأمین چنین آمده است: «ثُمَّ ادْعُ بِدُعَاءِ الْحُسَيْنِ(ع) وَ هُوَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَيْسَ لِقَضَائِهِ دَافِعٌ وَ لَا لِعَطَائِهِ مَانِعٌ وَ لَا كَصُنْعِهِ صُنْعُ صَانِعٍ وَ هُوَ الْجَوَادُ الْوَاسِعُ...». علامه مجلسی می‌نویسد: «و قال الكفعمي في حاشية البلد الأمين المذكور على أول هذا الدعاء وَ ذَكَرَ السَّيِّدُ الْحَسِيبُ النَّسِيبُ رَضِيُّ الدِّينِ عَلِيُّ بْنُ طَاوُسٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ فِي كِتَابِ مِصْبَاحِ الزَّائِرِ قَالَ رَوَى بِشْرٌ وَ بَشِيرٌ الْأَسَدِيَّانِ أَنَّ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع) خَرَجَ عَشِيَّةَ عَرَفَةَ يَوْمَئِذٍ مِنْ فُسْطَاطِهِ مُتَذَلِّلًا خَاشِعاً فَجَعَلَ(ع) يَمْشِي هَوْناً هَوْناً حَتَّى وَقَفَ هُوَ وَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ وُلْدِهِ وَ مَوَالِيهِ فِي مَيْسَرَةِ الْجَبَلِ مُسْتَقْبِلَ الْبَيْتِ ثُمَّ رَفَعَ يَدَيْهِ تِلْقَاءَ وَجْهِهِ كَاسْتِطْعَامِ الْمِسْكِينِ ثُمَّ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَيْسَ لِقَضَائِهِ دَافِعٌ إِلَى آخِرِهِ»[۱۱]. کفعمی در حاشیه البلد الأمین که ذکر شده بر اول این دعا گفته: و ذکر کرده سید باحسب و نسب رضی‌الدین علی بن طاووس در کتاب مصباح الزائر و گفت: روایت کرده بشر و بشیر اسدی این که حسین بن علی بن ابی طالب(ع) بعد از ظهر عرفه آن روز با حالت ذلت و خشوع از خیمه‌اش خارج شد و شروع به حرکت آرام آرام نمود تا این که جماعتی از اهل بیت و اولاد و موالیانش در طرف چپ کوه رو به قبله توقف کردند، آنگاه دستان خود را به طرف صورت خود همانند درخواست کردن مسکین بالا برد، سپس می‌گفت: «ستایش مخصوص خداوندی است که دفع کننده‌ای بر قضای او نیست.»...
آخر دعا در بخش اول آن این چنین است: «وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ»[۱۲]. و شروع ملحق آن عبارت است از: «إِلَهِي أَنَا الْفَقِيرُ فِي غِنَايَ فَكَيْفَ لَا أَكُونُ فَقِيراً فِي فَقْرِي»[۱۳]. و آخر ملحق آن عبارت است: «وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ»[۱۴].[۱۵]
دعای انتصاف مظلوم از ظالم (دعای مظلوم)
این دعا را سید بن طاووس در کتاب مهج الدعوات[۱۶] آورده و نیز کفعمی در «مصباح»[۱۷] و مجلسی در «بحار الأنوار»[۱۸] نقل کرده‌اند. سید بن طاووس این دعا را به سندش از زرافه حاجب متوکل از امام هادی(ع) نقل کرده که فرمود: «... رَجَعْتُ إِلَى كُنُوزٍ نَتَوَارَثُهَا مِنْ آبَائِنَا...»[۱۹]. ... رجوع کردم به گنج‌هایی که از پدرانمان به ارث می‌بریم... ولی در برخی کتاب‌های تاریخی و تراجم این دعا به امام حسین(ع) نسبت داده شده و این احتمال وجود دارد که به امام هادی(ع) رسیده و آن حضرت تلاوت می‌کرده است.
میرزا عبدالله افندی (متوفای ۱۱۳۰ ه) در کتاب ریاض العلماء از حسن بیگ روملو (متولد ۹۳۷ھ) در کتاب احسن التواریخ[۲۰] درباره احوال «شیخ علی کرکی» نقل می‌کند: و کان من جملة الکرامات التی ظهرت فی شأن الشیخ علی أن محمود بیک مهردار کان من ألد الخصام و أشد الأعداء للشیخ علی، فکان یوماً بتبریز فی میدان صاحب آباد یلاعب بالصولجان بحضرة ذلک السلطان یوم الجمعة وقت العصر، و کان الشیخ علی فی ذلک العصر حیث إن الدعاء فیه مستجاب یشتغل لدفع شره و فتنته و فساده بالدعاء السیفی و دعاء الانتصاف للمظلوم من الظالم المنسوب إلی الحسین(ع)، و لم یتم الدعاء الثانی بعد و کان علی لسانه قوله(ع): «قرب أجله و أیتم ولده» حتی وقع محمود بیک المذکور عن فرسه فی أثناء ملاعبته بالصولجان واضمحل رأسه بعون الله تعالی. انتهی ما فی تاریخ حسن بیک المذکور ملخصاً[۲۱].
و از جمله کرامت‌هایی که در شأن شیخ علی اتفاق افتاده آن بود که محمود بیک مهردار که از سرسخت‌ترین دشمنان شیخ علی بود هنگام عصر روز جمعه‌ای در تبریز که در میدان صاحب آباد در حضور شاه تهماسب به چوگان بازی مشغول بود، شیخ علی از فرصت استفاده کرد و در آن هنگام که دعا مستجاب است برای دفع شرارت و فتنه‌توزی و تباه‌کاری او به دعای سیفی و دعای انتصاف مظلوم از ظالم که منسوب به حضرت سید الشهداء(ع) است اشتغال ورزید. هنوز دعای ثانی (انتصاف ظالم از مظلوم) را به اتمام نرسانیده بود و جمله قرب اجله و ایتم ولده را بر زبان داشت که محمود بیک هنگامی که سرگرم چوگان بازی بود از اسب سرنگون شد و بلافاصله سرش به کمک خداوند متعال متلاشی شد. انتهای آنچه به طور خلاصه از تاریخ حسن بیگ ذکر شده است. سید محسن امین عاملی (متوفای ۱۳۷۱ھ) نیز در کتاب «اعیان الشیعة» همین قضیه را از کتاب «ریاض العلماء» نقل کرده است[۲۲].[۲۳]
دعای عشرات
این دعا را سید بن طاووس در مهج الدعوات[۲۴] و مجلسی در «بحار الأنوار»[۲۵] نقل کرده‌اند. سید بن طاووس می‌گوید: «وَ مِنْ ذَلِكَ الرِّوَايَةُ الْمُتَأَخِّرَةُ مِنْ دُعَاءِ الْعَشَرَاتِ وَجَدْنَا إِسْنَادَهَا بِمَا دُونَ مَا قَدَّمْنَاهُ مِنَ الْفَضْلِ وَ كَانَ الْقَصْدُ لَفْظَ الدُّعَاءِ مِنْهَا لِمَا فِيهِ مِنَ الِاخْتِلَافِ فِي النَّقْلِ وَ هُوَ أَيْضاً مَرْوِيٌّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع)...»[۲۶]. از آن جمله روایتی است متأخر از دعای عشرات که اسناد آن را غیر از آنچه ذکر کردیم از فضل یافتیم و قصد ما لفظ دعا از آن است؛ زیرا اختلاف در نقل آن بسیار است و نیز از حسین بن علی(ع) روایت شده است. اول دعا این گونه است: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ»[۲۷].[۲۸]
دعای استجابت
این دعا را سید بن طاووس در جمال الأسبوع[۲۹] و مجلسی در «بحار الأنوار»[۳۰] نقل کرده‌اند. در جمال الأسبوع آمده که قبل از تلاوت این دعا چهار رکعت نماز خوانده شود و در هر رکعتی...[۳۱]. شروع دعا این گونه است: «اللَّهُمَّ أَنْتَ الَّذِي اسْتَجَبْتَ لِآدَمَ وَ حَوَّاءَ...»[۳۲].[۳۳]
دعای احتجاب
این دعا را سید بن طاووس در مهج الدعوات[۳۴] و کفعمی در «مصباح»[۳۵] و مجلسی در «بحار الأنوار»[۳۶] نقل کرده‌اند. آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: دعاء الاحتجاب: منسوب إلی النبی(ص)، و آخر منسوب إلی علی(ع)، و ثالث منسوب إلی المجتبی الحسن بن علی(ع)، و رابع إلی الحسین بن علی(ع)[۳۷]. دعای احتجاب: منسوب به پیامبر(ص) و دیگری به علی(ع) و سوم به مجتبی حسن بن علی(ع) و چهارم به حسین بن(ع) است. شروع دعا این گونه است: «يَا مَنْ شَأْنُهُ الْكِفَايَةُ وَ سُرَادِقُهُ الرِّعَايَةُ يَا مَنْ هُوَ الْغَايَةُ وَ النِّهَايَةُ...»[۳۸].[۳۹]
دعای شدت
این دعا را شیخ طوسی در مصباح المتهجد[۴۰] سید بن طاووس در اقبال الأعمال[۴۱] و کفعمی در البلد الأمین[۴۲] و «مصباح»[۴۳] و مجلسی در «بحار الأنوار»[۴۴] نقل کرده‌اند. شیخ طوسی بعد از ذکر این دعا، از ابن عیاش نقل کرده که گفت: «سَمِعْتُ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيِّ بْنِ سُفْيَانَ الْبَزَوْفَرِيَّ يَقُولُ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَدْعُو بِهِ فِي هَذَا الْيَوْمِ»[۴۵]. از حسین بن علی بن صفیان بزوفری شنیدم که می‌گفت: از اباعبدالله(ع) شنیدم که این دعا را در این روز می‌خواند. شروع آن این گونه است: «اللَّهُمَّ أَنْتَ مُتَعالِي الْمَكانِ...»[۴۶]. دعای دیگری نیز با نام دعای «شدت» ذکر شده که شیخ مفید آن را در «الارشاد»[۴۷] از امام حسین(ع) نقل کرده و ما آن را در ادامه با عنوان «دعای فرج» آورده‌ایم و شروع آن این گونه است: «اللَّهُمَّ يَا عُدَّتِي عِنْدَ شِدَّتِي...».[۴۸]
دعای استسقاء
درباره استسقاء چند دعا از امام حسین(ع) رسیده است: دعای اول: این دعا را شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه[۴۹] و عبدالله بن جعفر حمیری در «قرب الاسناد»[۵۰] نقل کرده‌اند. شروع دعا این گونه است: «اللَّهُمَ مُعْطِيَ الْخَيْرَاتِ مِنْ مَظَانِّهَا...»[۵۱]. دعای دوم: این دعا را ابن قتیبه در عیون الأخبار[۵۲] از امام حسین(ع) نقل کرده و شروع آن این گونه است: «اللَّهُمَّ اسْقِنَا سَقْياً وَاسِعَةً...».[۵۳]
دعای تسبیح
این دعا را قطب الدین راوندی در «الدعوات»[۵۴] از امام حسین(ع) نقل کرده که روز پنجم هر ماه قرائت می‌کرده و شروع آن این گونه است: «سُبْحَانَ الرَّفِيعِ الْأَعْلَى سُبْحَانَ الْعَظِيمِ الْأَعْظَمِ...» مجلسی نیز آن را در «بحار الانوار»[۵۵] از راوندی نقل کرده است.[۵۶]
دعای صباح و مساء
این دعا را سید بن طاووس در مهج الدعوات[۵۷] از امام حسین(ع) نقل کرده و شروع آن این گونه است: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ...» علامه مجلسی نیز آن را در «بحار الانوار»[۵۸] نقل کرده است.[۵۹]
دعای توفیق
این دعا را سید بن طاووس در مهج الدعوات[۶۰] و کفعمی در «مصباح»[۶۱] از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند و شروع آن این گونه است: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ تَوْفِيقَ أَهْلِ الْهُدَى وَ أَعْمَالَ أَهْلِ التَّقْوَى...»[۶۲]. علامه مجلسی نیز آن را در «بحارالانوار»[۶۳] نقل کرده است.[۶۴]
دعای ثقة
این دعا را بسیاری از مورخان از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند که صبح عاشورا دست‌های خود را بلند کرده و این دعا را قرائت نموده که مطلع آن این چنین است: «اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِي فِي كُلِّ كَرْبٍ وَ رَجَائِي فِي كُلِّ شِدَّةٍ...»[۶۵]. این دعا در مصادری آمده از قبیل:
- الطبقات الکبری، ابن سعد[۶۶].
- تاریخ الأمم و الملوک»، طبری[۶۷].
- الارشاد، شیخ مفید[۶۸].
- الکامل فی التاریخ، ابن اثیر[۶۹].
- سیر اعلام النبلاء، ذهبی[۷۰].
- البدایة و النهایة ابن کثیر[۷۱].
- تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر[۷۲].[۷۳]
دعای درد دندان
این دعا را طبرسی در «مکارم الاخلاق»[۷۴] نقل کرده که شروع آن این‌گونه است: «الْعَجَبُ كُلُّ الْعَجَبِ دُودَةٌ تَكُونُ فِي الْفَمِ...» مجلسی نیز آن را در «بحار الانوار»[۷۵] آورده است.[۷۶]
دعای سجود
این دعا را خوارزمی در «مقتل الحسین(ع)»[۷۷] و حمویی در «فرائد السمطین»[۷۸] از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند که حضرت در سجده در حالی که صورت خود را بر خاک نهاده این دعا را قرائت نموده و شروع آن این گونه است: «سَيِّدي ومَولايَ! ألِمَقامِعِ الحَديدِ خَلَقتَ أعضائي...»[۷۹].[۸۰]
دعای حرز
این دعا را سید بن طاووس در مهج الدعوات[۸۱] از امام حسین(ع) نقل کرده که شروع آن این گونه است: «بِسْمِ اللَّهِ يَا دَائِمُ يَا دَيْمُومُ يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ...» مجلسی نیز آن را در «بحار الانوار»[۸۲] آورده است.[۸۳]
دعای تعقیب
این دعا را شیخ صدوق در «عیون اخبار الرضا(ع)»[۸۴] و «کمال الدین»[۸۵] و کفعمی در «مصباح»[۸۶] از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند که پیامبر(ص) به او تلقین نموده و حضرت آن را می‌خوانده است. شروع آن این گونه است: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكَلِمَاتِكَ وَ مَعَاقِدِ عَرْشِكَ...»[۸۷]. مجلسی نیز آن را در «بحار الانوار»[۸۸] نقل کرده است.[۸۹]
دعای آخرت
این دعا را اربلی در کشف الغمه[۹۰] نقل کرده و شروع آن این گونه است: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي الرَّغْبَةِ فِي الْآخِرَةِ...».[۹۱]
دعای درد رگ پا
این دعا را فرزندان بسطام در «طب الأئمة(ع)»[۹۲] از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند که شروع آن این گونه است: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ السَّلَامُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ(ص)...» مجلسی نیز آن را در «بحار الانوار»[۹۳] نقل کرده است.[۹۴]
دعای فرج
این دعا را ابن صباغ مالکی در الفصول المهمة[۹۵] و شبلنجی در نور الأبصار[۹۶] به صورت مفصل؛ و شیخ مفید در «الارشاد»[۹۷] و اربلی در «کشف الغمه»[۹۸] و طبرسی در اعلام الوری[۹۹] و مجلسی در «بحار الأنوار»[۱۰۰] به صورت مختصر نقل کرده‌اند. از ربیع نقل شده که امام صادق(ع) هنگام وارد شدن بر منصور آن را قرائت نموده و باعث فرونشستن خشم منصور شده است. شروع دعا این گونه است: «اللَّهُمَّ يَا عُدَّتِي عِنْدَ شِدَّتِي...»[۱۰۱].[۱۰۲]
دعای قنوت در نماز
از امام حسین(ع) دعاهایی رسیده که در قنوت نماز خوانده می‌شود: دعای اول: سید بن طاووس در «مهج الدعوات»[۱۰۳] دعایی را از حضرت نقل کرده که شروع آن این گونه است: «اللَّهُمَّ مِنْكَ الْبَدْءُ وَ لَكَ الْمَشِيَّةُ...». مجلسی نیز آن را در «بحار الانوار»[۱۰۴] از او نقل کرده است. دعای دوم: او همچنین در همان کتاب[۱۰۵] دعایی از حضرت نقل کرده که شروع آن این گونه است: «اللَّهُمَّ مَنْ أَوَى إِلَى مَأْوىً فَأَنْتَ مَأْوَايَ...» مجلسی نیز آن را در «بحار الانوار»[۱۰۶] از او نقل کرده است.[۱۰۷]
دعاء مهمات
این دعا را فرزندان بسطام در طب الأئمة[۱۰۸] آورده‌اند و علامه مجلسی نیز آن را در کتاب «بحار الانوار»[۱۰۹] از ایشان نقل کرده است. شروع دعا این گونه است: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ عَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ(ص)...».[۱۱۰]
دعای مقابر
این دعا را علامه مجلسی در «بحار الانوار»[۱۱۱] از امام حسین(ع) نقل کرده است متن دعا این چنین است: «اللَّهُمَ رَبَّ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ الْفَانِيَةِ وَ الْأَجْسَادِ الْبَالِيَةِ وَ الْعِظَامِ النَّخِرَةِ الَّتِي خَرَجَتْ مِنَ الدُّنْيَا وَ هِيَ بِكَ مُؤْمِنَةٌ أَدْخِلْ عَلَيْهِمْ رَوْحاً مِنْكَ وَ سَلَاماً مِنِّي».[۱۱۲]
دعای وتر
این دعا را ابن سعد در الطبقات الکبری[۱۱۳] و ابن ابی شیبه در «المصنف»[۱۱۴] و متقی هندی در «کنز العمال»[۱۱۵] از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند. متن دعا این چنین است: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَرَى وَ لَا تُرَى وَ أَنْتَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى وَ إِنَّ إِلَيْكَ الرُّجْعَى وَ إِنَّ لَكَ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَى اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِكَ مِنْ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزى»[۱۱۶].[۱۱۷]
دعای استدراج
این دعا را حلوانی در نزهة الناظر[۱۱۸] و آبی در نثر الدر[۱۱۹] و اربلی در کشف الغمة[۱۲۰] و شهید اول در الدرة الباهرة[۱۲۱] و علامه مجلسی در «بحار الانوار»[۱۲۲] نقل کرده‌اند. متن دعا این چنین است: «اللَّهُمَّ لَا تَسْتَدْرِجْنِي بِالْإِحْسَانِ، وَ لَا تُؤَدِّبْنِي بِالْبَلَاءِ»[۱۲۳].[۱۲۴]
دعای عبودیت
این دعا را زمخشری در ربیع الأبرار[۱۲۵] از امام حسین(ع) نقل کرده است. متن دعا این چنین است: «عُبَيْدُكَ بِبَابِكَ سَائِلُكَ بِبَابِكَ مِسْکِینُكَ بِبَابِكَ». شبیه این دعا از امام سجاد(ع)[۱۲۶] و حضرت مهدی(ع)[۱۲۷] نیز نقل شده است.[۱۲۸]
دعای مستسلم
این دعا را قندوزی حنفی در کتاب ینابیع المودة[۱۲۹] از امام حسین(ع) نقل کرده که در روز عاشورا قرائت نموده است. متن دعا این چنین است: «يا الهى صبراً على قضائك و لا معبود سواك يا غياث المستغيثين».[۱۳۰]
دعاهای ضمن خطبه‌ها
برخی از دعاهای حضرت ابتدا با وسط یا آخر خطبه‌ای آمده که حضرت سید الشهداء(ع) آن را ایراد فرموده است. از آن جمله:
دعای شاکرین
این دعا را طبری در تاریخ الأمم و الملوک[۱۳۱] و شیخ مفید در کتاب الارشاد[۱۳۲] و فتال نیشابوری در روضة الواعظین[۱۳۳] و طبرسی در کتاب اعلام الوری[۱۳۴] و علامه مجلسی در «بحار الانوار»[۱۳۵] آورده‌اند.
شیخ مفید نقل می‌کند: حسین(ع) نزدیکی‌های شب یاران خود را گرد آورد، علی بن الحسین زین العابدین(ع) گوید: من در آن حال با این که بیمار بودم نزدیک شدم که ببینم پدرم به آنان چه می‌گوید، پس شنیدم رو به اصحاب کرده فرمود: سپاس کنم خدای را به بهترین سپاس‌ها و حمد کنم او را در خوشی و سختی، بار خدایا من سپاس گویم تو را بر این که ما را به نبوت گرامی داشتی و قرآن را به ما آموختی و در دین ما را دانا ساختی و گوش‌های شنوا و دیده‌های بینا و دل‌های آگاه بما ارزانی داشتی، پس ما را از سپاسگزاران قرار ده...[۱۳۶].[۱۳۷]
دعای تنافس
این دعا ضمن خطبه امر به معروف و نهی از منکر آمده که ابن شعبه حرانی آن را در تحف العقول[۱۳۸] آورده و علامه مجلسی نیز از او در «بحارالانوار»[۱۳۹] نقل کرده است. متن دعا این چنین است: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ مَا كَانَ مِنَّا تَنَافُساً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاساً مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَ لَكِنْ لِنُرِيَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ وَ يَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ وَ يُعْمَلَ بِفَرَائِضِكَ وَ سُنَنِكَ وَ أَحْكَامِكَ فَإِنْ لَمْ تَنْصُرُونَا وَ تُنْصِفُونَا قَوِيَ الظَّلَمَةُ عَلَيْكُمْ وَ عَمِلُوا فِي إِطْفَاءِ نُورِ نَبِيِّكُمْ وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا وَ إِلَيْهِ أَنَبْنَا وَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ».[۱۴۰]
دعاهای موردی عمومی
از حضرت سید الشهداء(ع) دعاهایی عمومی در حق شیعیان و یاورانش رسیده که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
دعای بر شیعیان خود
این دعا را حضرت(ع) در مسیرش به سوی کربلا، هنگام شنیدن خبر کشته شدن فرستاده‌اش قیس بن مسهر صیداوی توسط عبیدالله بن زیاد، قرائت کرده است: این دعا در مصادری آمده از قبیل:
- تاریخ الامم و الملوک، طبری[۱۴۱].
- الفتوح، ابن اعثم[۱۴۲].
- مقتل الحسین، خوارزمی[۱۴۳].
- مثیر الاحزان، ابن نما[۱۴۴].
- اللهوف، سید بن طاووس[۱۴۵].
- الکامل فی التاریخ، ابن اثیر[۱۴۶].
- تسلیة المجالس و زینة المجالس، حائری کرکی[۱۴۷].
- بحار الأنوار، علامه مجلسی[۱۴۸].
متن دعا این چنین است: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ لَنَا وَ لِشِيعَتِكَ مَنْزِلًا كَرِيماً وَ اجْمَعْ بَيْنَنَا وَ إِیَّاهُمْ فِي مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِكَ إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ»[۱۴۹].[۱۵۰]
دعای هدایت و تقوا
این دعا را ابن اعثم در الفتوح[۱۵۱] و خوارزمی حنفی در مقتل الحسین[۱۵۲] و حائری کرکی در تسلیة المجالس و زینة المجالس[۱۵۳] از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند که در پاسخ در نامه‌ای که از مردم کوفه برای او رسیده آمده است. متن دعا این چنین است: جمعنا الله و إیاکم علی الهدی، و ألزمنا و إیاکم کلمة التقوی، إنه لطیف لما یشاء[۱۵۴].[۱۵۵]
منابع
پانویس
- ↑ فیومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ص۱۹۴.
- ↑ «و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند» سوره بقره، آیه ۱۸۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۶۷-۴۶۸، حدیث ۸.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۶۵.
- ↑ دسته‌بندی انواع دعاها و نام برخی از آنها، برگرفته از کتاب «الصحیفة الحسینیة الکاملة» تألیف محمدصادق کرباسی است.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۶۶.
- ↑ علی بن موسی ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج۱، ص۳۳۹-۳۵۰.
- ↑ ابراهیم بن علی کفعمی، البلد الأمین، ص۲۵۱-۲۵۸.
- ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۵، ص۲۱۶-۲۲۷، حدیث ۳.
- ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، زاد المعاد، ص۱۷۳-۱۸۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۵، ص۲۱۴.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج۱، ص۳۴۸.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج۱، ص۳۴۸.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج۱، ص۳۵۰.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۶۷.
- ↑ علی بن موسی ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۲۶۷-۲۷۱.
- ↑ ابراهیم بن علی کفعمی، مصباح الکفعمی، ص۲۰۹-۲۱۳.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۲، ص۲۳۶-۲۴۰.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۲۶۷.
- ↑ حسن روملو، أحسن التواریخ، ج۳، ص۱۲۲۵.
- ↑ عبدالله بن عیسی بیگ افندی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۳، ص۴۵۳.
- ↑ محسن امین، اعیان الشیعة، ج۸، ص۲۰۹.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۶۹.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۱۴۹-۱۵۱.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۲، ص۴۱۲-۴۱۵.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۱۴۹.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۱۴۹.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۱.
- ↑ علی بن موسی ابن طاووس، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص۲۷۱-۲۷۴.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۸۸، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ ابن طاووس، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص۲۷۱.
- ↑ ابن طاووس، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص۲۷۱.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۱.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۲۹۸.
- ↑ کفعمی، مصباح الکفعمی، ص۲۱۵.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۱، ص۳۷۴.
- ↑ محمد محسن آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۸، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۲۹۸.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۲.
- ↑ محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ج۲، ص۸۲۷.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج۲، ص۶۹۰.
- ↑ کفعمی، البلد الأمین، ص۱۸۶.
- ↑ کفعمی، مصباح الکفعمی، ص۵۴۴.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۸، ص۳۳۸.
- ↑ طوسی، مصباح المتهجد، ج۲، ص۸۲۸.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج۲، ص۶۹۰.
- ↑ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۸۴.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۲.
- ↑ ابن بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۳۷-۵۳۸، حدیث ۱۵۰۴.
- ↑ عبد الله بن جعفر حمیری، قرب الإسناد، ص۱۵۷-۱۵۸، حدیث ۵۷۶.
- ↑ ابن بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۳۷، حدیث ۱۵۰۴.
- ↑ عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، عیون الأخبار، ج۲، ص۳۰۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۳.
- ↑ سعید بن هبة الله قطب راوندی، الدعوات، ص۹۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۱، ص۲۰۶، حدیث ۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۴.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۸۳، ص۳۱۳، حدیث ۶۵.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۴.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۱۵۷.
- ↑ کفعمی، مصباح الکفعمی، ص۳۰۴.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۱۵۷.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۱، ص۱۹۱، حدیث ۵.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۴.
- ↑ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۹۶.
- ↑ محمد بن سعد ابن سعد، الطبقات الکبری: الطبقة الخامسة من الصحابة، ج۱، ص۴۶۸.
- ↑ محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۲۳.
- ↑ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۹۶.
- ↑ علی بن محمد ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۶۹.
- ↑ محمد بن احمد ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ج۳، ص۳۰۱.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۸، ص۱۶۹- ۱۷۰.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۴، ص۲۱۷.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۵.
- ↑ حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق، ص۴۰۶.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۲، ص۹۵، حدیث ۶.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۵.
- ↑ موفق بن احمد اخطب خوارزم، مقتل الحسین(ع)، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ حمویی جوینی، فرائد السمطین، ج۲، ص۲۶۲.
- ↑ اخطب خوارزم، مقتل الحسین(ع)، ج۱، ص۲۲۱.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۶.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۱۱.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۱۱، ص۲۶۵، حدیث ۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۶.
- ↑ ابن بابویه، عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۶۰، حدیث ۲۹.
- ↑ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۵، حدیث ۱۱.
- ↑ کفعمی، مصباح الکفعمی، ص۳۰۴.
- ↑ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۶۵، حدیث ۱۱.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۳۶، ص۲۰۵، حدیث ۸.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۶.
- ↑ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج۲، ص۶۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۷.
- ↑ عبدالله ابن بسطام و حسین ابن بسطام، طب الأئمة(ع)، ص۳۴.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۲، ص۸۵، حدیث ۱.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۷.
- ↑ علی بن محمد ابن صباغ، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ج۲، ص۹۱۸.
- ↑ شبلنجی، نور الأبصار فی مناقب آل بیت النبی المختار(ص)، ص۲۹۶.
- ↑ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۱۸۴.
- ↑ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۵۲۶.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۱۰۱، ص۲۸۲، حدیث ۲۰.
- ↑ ابن صباغ، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ج۲، ص۹۱۸.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۷.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۴۸-۴۹.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۸۲، ص۲۱۴.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۴۹.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۸۲، ص۲۱۴.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۸.
- ↑ ابن بسطام و ابن بسطام، طب الأئمة(ع)، ص۱۱۶.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۲، ص۲۲۰، حدیث ۱۷.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۸.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۹، ص۳۰۱، حدیث ۳۱.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۹.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری: الطبقة الخامسة من الصحابة، ج۱، ص۴۰۹، حدیث ۳۸۳.
- ↑ ابوبکر ابن ابی شیبة، المصنف فی الأحادیث والآثار، ج۶، ص۸۹، حدیث ۲۹۷۰۶.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج۸، ص۸۲، حدیث ۲۱۹۹۲.
- ↑ ابن ابی شیبة، المصنف فی الأحادیث والآثار، ج۶، ص۸۹، حدیث ۲۹۷۰۶.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۹.
- ↑ حسین بن محمد حلوانی، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، ص۸۳، حدیث ۱۰.
- ↑ منصور بن حسین آبی، نثر الدر فی المحاضرات، ج۱، ص۲۳۰.
- ↑ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج۲، ص۳۱.
- ↑ محمد بن مکی شهید اول، الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ترجمه عبدالهادی مسعودی، ص۲۳، حدیث ۴۷.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۷۵، ص۱۲۷، حدیث ۹.
- ↑ حلوانی، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، ص۸۳، حدیث ۱۰.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۷۹.
- ↑ محمود بن عمر زمخشری، ربیع الأبرار و نصوص الأخبار، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ محمد بن علی ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب طالب(ع)، ج۴، ص۱۴۸.
- ↑ کفعمی، البلد الأمین، ص۳۹۹.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۸۰.
- ↑ قندوزی، ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳، ص۸۲.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۸۰.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۱۸.
- ↑ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۹۱.
- ↑ محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج۱، ص۱۸۳.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ج۱، ص۴۵۵.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۴۴، ص۳۹۲.
- ↑ «فَجَمَعَ الْحُسَيْنُ(ع) أَصْحَابَهُ عِنْدَ قُرْبِ الْمَسَاءِ، قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ زَيْنُ الْعَابِدِينَ(ع): فَدَنَوْتُ مِنْهُ لِأَسْمَعَ مَا يَقُولُ لَهُمْ وَ أَنَا إِذْ ذَاكَ مَرِيضٌ فَسَمِعْتُ أَبِي يَقُولُ لِأَصْحَابِهِ أُثْنِي عَلَى اللَّهِ أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَحْمَدُكَ عَلَى أَنْ أَكْرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّةِ وَ عَلَّمْتَنَا الْقُرْآنَ وَ فَقَّهْتَنَا فِي الدِّينِ وَ جَعَلْتَ لَنَا أَسْمَاعاً وَ أَبْصَاراً وَ أَفْئِدَةً فَاجْعَلْنَا مِنَ الشَّاكِرِينَ...»؛ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۹۱.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۸۰.
- ↑ حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، ص۲۳۹.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۹۷، ص۸۰-۸۱، حدیث ۳۷.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۸۱.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری. تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۴۰۵.
- ↑ احمد ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۸۳.
- ↑ اخطب خوارزم، مقتل الحسین(ع)، ج۱، ص۳۳۶.
- ↑ جعفر بن محمد ابن نما، مثیر الأحزان، ص۴۴.
- ↑ علی بن موسی ابن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص۴۷.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۶۰.
- ↑ محمد بن ابی طالب حائری کرکی، تسلیة المجالس و زینة المجالس، ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج۴۴، ص۳۸۲.
- ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۸۳.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۸۲.
- ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۳۱.
- ↑ اخطب خوارزم، مقتل الحسین(ع)، ج۱، ص۲۸۴.
- ↑ حائری کرکی، تسلیة المجالس و زینة المجالس، ج۲، ص۱۷۱.
- ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۳۱.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، دانشنامه علمی کلمات امام حسین، ج۱، ص ۳۸۳.