جنگ صفین: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۴:۱۰

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

جنگ صفین در قرآن | جنگ صفین در حدیث | جنگ صفین در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل جنگ صفین (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

جنگ صفین جنگی است که میان علی بن ابی طالب(ع) پس از به خلافت رسیدن و مخالفان او در جبهۀ شام در منطقۀ صفّین درگرفت^[۱].

مقدمه

با پیروزی و حاکمیت اسلام، امویان که دشمن دیرین اسلام و خاندان رسالت بودند، به فکر تسلّط بر قدرت و حکومت افتادند تا از اسلام انتقام بگیرند. در دوران خلافت عثمان، افرادی از بنی‌امیه در جاهای مختلف به حکومت گماشته شدند. معاویه از زمان عمر به ولایت شام گماشته شده بود و در زمان عثمان هم ادامه یافت و ۲۰ سال تسلّط بر آن مناطق داشت. وقتی علی(ع) به خلافت رسید، اصلاحات را شروع کرد و نااهلان را از کار کنار گذاشت. معاویه هم یکی از آنان بود که در شام برای خود بساطی به هم زده بود. معاویه سر به طغیان گذاشت و فرمان امام را نپذیرفت و دشمنی دیرینه‌اش او را به مخالفت با امام و کارشکنی در کارها و ایجاد آشوب در مناطق مختلف و شبیخون به قلمرو حکومت امام واداشت. او که خود طمع در خلافت داشت، زیر بار خلافت امام نرفت، دیگران را نیز تحریک کرد و خونخواهی عثمان را بهانه قرار داد و مکاتبات متعددی بین او و امیر المؤمنین انجام گرفت. امام پیوسته او را نصیحت می‌کرد و هشدار می‌داد، او گستاخی نشان می‌داد و تهمت می‌زد و تهدید به جنگ می‌کرد. امام پس از اتمام حجت‌های بسیار، وقتی از به راه آمدن او ناامید شد برای فرونشاندن فتنۀ او و دفع تجاوزها و یکسره ساختن کارش مصمّم شد. امام که پس از جنگ جمل در کوفه مستقرّ شده بود، از همان‌جا نیرو بسیج کرد. عمروعاص هم با معاویه همدست شد. راهی جز جنگ با فتنه‌جویان یاغی و باغی برای امام علی(ع) باقی نمانده بود. امام با سپاه خویش به سوی شام حرکت کرد. مبدأ حرکتش "نخیله" بود که نزدیکی کوفه قرار داشت. در مسیر خود از "شاطئ نرس"، قبۀ قبین، بابل، دیرکعب، ساباط، کربلا، مداین، انبار، الجزیره و رقّه گذشت. رقّه آخرین شهر مرزی بین عراق و شام بود.^[۲] پس از آن از فرات گذشتند، و وارد منطقۀ شام شدند و در سرزمین صفّین که در غرب فرات بود مستقر گشتند. درگیری بر سر تصرّف راه آب در همین موقعیت پیش‌آمد و در نهایت، یاران امام بر آب مسلّط شدند ولی آن را به روی سپاه معاویه نیز باز گذاشتند. هزاران نفر از دو سوی، آمادۀ کارزار شده، آرایش نظامی یافته بودند. باز هم پیام‌رسانی نهایی برای اتمام حجت انجام گرفت، ولی سودی نبخشید. یاران امیر المؤمنین با آمار مختلفی که نقل شده، حدودا به ۱۰۰ هزار نفر می‌رسید. سپاه معاویه را هم از ۶۰ هزار تا ۱۳۰ هزار نوشته‌اند.^[۳] روزهای نخست ماه صفر، جنگ و درگیری شدّت یافت و هرروز نبردها ادامه داشت و یکی از شب‌های سخت نبرد به نام "لیلة الهریر" معروف است. در آن شب شگفت ۳۶ هزار نفر از دو طرف کشته شدند. برخی از یاران حضرت نیز مانند عمّار یاسر، اویس قرنی، خزیمة بن ثابت، هاشم مرقال، عبد اللّه بن بدیل، ابو هیثم تیهان از شهدای آن مقطع از درگیری‌ها بودند. از آن پس که سپاه معاویه در آستانۀ شکست قرار گرفته بود، نیرنگ "قرآن بر نیزه‌کردن" از سوی عمرو عاص مطرح و به کار بسته شد و عده‌ای ساده لوح در سپاه امام، فریب خوردند و دست از جنگ کشیدند. تعدادشان به ۲۰ هزار نفر می‌رسید و در رأس آنان اشعث بن قیس بود که فتنه‌انگیزی می‌کرد. میان سپاه امام دودستگی افتاد و کار به حکمیّت و مصالحه کشیده شد، حکمیّتی که بر آن حضرت تحمیل شد. عدّه‌ای از سپاه امام، با عقیده بر اشتباه بودن حکمیّت، از امام خواستند که توبه کند. آنان همان خوارج شدند که سر از اطاعت امام برتافتند و اینگونه نطفۀ جنگ نهروان بسته شد. جنگ صفین، تلفات بسیار داشت و ۲۵ هزار از سربازان امام و ۴۵ هزار از شامیان کشته شدند.^[۴] آمار دیگری هم نقل شده است. معروف است که ۱۸ ماه این نبرد از آغاز تا پایانش طول کشید. غیر از تلفات جانی، پیدایش گروه خوارج پس از ماجرای حکمیّت، که به نام "مارقین" شناخته می‌شوند و آشفته‌تر شدن قلمرو حکومت علی(ع) به خاطر تجاوزات مکرّر نیروهای وابسته به معاویه به حریم آن و ایجاد رعب و ناامنی و غارت و نقض پیمان صلح از سوی او، از پیامدهای دیگر این جنگ بود. امام در آن اواخر، پیوسته یاران را تشویق بر جهاد با متجاوزان می‌کرد، ولی بی‌حالی و سستی یارانش او را خون به دل کرد و به ستوه آورد، حتی نفرینشان کرد.^[۵] این، اجمالی گذرا از واقعۀ صفین بود. تفصیل آن را در منابع تاریخی و حدیثی باید خواند.^[۶].^[۷]

جستارهای وابسته

منابع

محدثی، جواد، فرهنگ غدیر.

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص:۱۸۶.
↑ دانشنامۀ امام علی ج ۹ ص ۱۹۵
↑ دانشنامۀ امام علی ج ۹ ص ۲۰۳
↑ مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۹۴
↑ نهج البلاغه، خطبۀ ۲۷
↑ از جمله ر. ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب ، ج ۵، دانشنامۀ امام علی ، ج ۹، بحار الأنوار ، ج ۳۲ ص ۳۶۵ و ۴۴۷، شرح ابن ابی الحدید ، ج ۸، امام علی بن ابی طالب عقّاد، ج ۴، وقعة صفین نصر بن مزاحم، الغارات ، ثقفی و ترجمۀ آن کتاب به نام پیکار صفین ، الفتنة الکبری طه حسین، فتوحات ابن اعثم و ترجمه‌اش به نام جنگهای امام علی در پنج سال سکوت احمد روحانی، تجلّی امامت ، ناظم‌زاده، مروج الذهب ، ج ۲ ص ۳۷۴، تاریخ طبری و کامل ابن اثیر ، حوادث سال ۳۷
↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص:۱۸۶.

[1] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص:۱۸۶.

[2] دانشنامۀ امام علی ج ۹ ص ۱۹۵

[3] دانشنامۀ امام علی ج ۹ ص ۲۰۳

[4] مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۹۴

[5] نهج البلاغه، خطبۀ ۲۷

[6] از جمله ر. ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب ، ج ۵، دانشنامۀ امام علی ، ج ۹، بحار الأنوار ، ج ۳۲ ص ۳۶۵ و ۴۴۷، شرح ابن ابی الحدید ، ج ۸، امام علی بن ابی طالب عقّاد، ج ۴، وقعة صفین نصر بن مزاحم، الغارات ، ثقفی و ترجمۀ آن کتاب به نام پیکار صفین ، الفتنة الکبری طه حسین، فتوحات ابن اعثم و ترجمه‌اش به نام جنگهای امام علی در پنج سال سکوت احمد روحانی، تجلّی امامت ، ناظم‌زاده، مروج الذهب ، ج ۲ ص ۳۷۴، تاریخ طبری و کامل ابن اثیر ، حوادث سال ۳۷

[7] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص:۱۸۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-'''جنگ صفین''': جنگی که میان [[امام علی|علی بن ابی طالب]]{{ع}} پس از به [[خلافت]] رسیدن و مخالفان او در جبهۀ شام در منطقۀ صفّین درگرفت. با پیروزی و حاکمیت [[اسلام]]، امویان که دشمن دیرین [[اسلام]] و خاندان [[رسالت]] بودند، به فکر تسلّط بر قدرت و حکومت افتادند تا از [[اسلام]] انتقام بگیرند. در دوران خلافت [[عثمان]]، افرادی از بنی‌امیه در جاهای مختلف به حکومت گماشته شدند. معاویه از زمان [[عمر]] به [[ولایت]] شام گماشته شده بود و در زمان عثمان هم ادامه یافت و ۲۰ سال تسلّط بر آن مناطق داشت. وقتی [[امام علی|علی]]{{ع}} به خلافت رسید، اصلاحات را شروع کرد و نااهلان را از کار کنار گذاشت. معاویه هم یکی از آنان بود که در شام برای خود بساطی به هم زده بود. [[معاویه]] سر به طغیان گذاشت و فرمان [[امام]] را نپذیرفت و دشمنی دیرینه‌اش او را به مخالفت با [[امام]] و کارشکنی در کارها و ایجاد آشوب در مناطق مختلف و شبیخون به قلمرو حکومت [[امام]] واداشت. او که خود طمع در خلافت داشت، زیر بار خلافت [[امام]] نرفت، دیگران را نیز تحریک کرد و خونخواهی عثمان را بهانه قرار داد و مکاتبات متعددی بین او و [[امام علی|امیر المؤمنین]] انجام گرفت. [[امام]] پیوسته او را نصیحت می‌کرد و هشدار می‌داد، او گستاخی نشان می‌داد و تهمت می‌زد و تهدید به جنگ می‌کرد. امام پس از اتمام حجت‌های بسیار، وقتی از به راه آمدن او ناامید شد برای فرونشاندن فتنۀ او و دفع تجاوزها و یکسره ساختن کارش مصمّم شد. [[امام]] که پس از جنگ جمل در کوفه مستقرّ شده بود، از همان‌جا نیرو بسیج کرد. عمروعاص هم با معاویه همدست شد. راهی جز جنگ با فتنه‌جویان یاغی و باغی برای [[امام علی]]{{ع}} باقی نمانده بود. امام با سپاه خویش به سوی شام حرکت کرد. مبدأ حرکتش "نخیله" بود که نزدیکی کوفه قرار داشت. در مسیر خود از "شاطئ نرس"، قبۀ قبین، بابل، دیرکعب، ساباط، کربلا، مداین، انبار، الجزیره و رقّه گذشت. رقّه آخرین شهر مرزی بین عراق و شام بود.<ref>دانشنامۀ امام علی ج ۹ ص ۱۹۵</ref> پس از آن از فرات گذشتند، و وارد منطقۀ شام شدند و در سرزمین صفّین که در غرب فرات بود مستقر گشتند. درگیری بر سر تصرّف راه آب در همین موقعیت پیش‌آمد و در نهایت، یاران [[امام]] بر آب مسلّط شدند ولی آن را به روی سپاه معاویه نیز باز گذاشتند. هزاران نفر از دو سوی، آمادۀ کارزار شده، آرایش نظامی یافته بودند. باز هم پیام‌رسانی نهایی برای اتمام [[حجت]] انجام گرفت، ولی سودی نبخشید. یاران [[امام علی|امیر المؤمنین]] با آمار مختلفی که نقل شده، حدودا به ۱۰۰ هزار نفر می‌رسید. سپاه معاویه را هم از ۶۰ هزار تا ۱۳۰ هزار نوشته‌اند.<ref>دانشنامۀ امام علی ج ۹ ص ۲۰۳</ref> روزهای نخست ماه صفر، جنگ و درگیری شدّت یافت و هرروز نبردها ادامه داشت و یکی از شب‌های سخت نبرد به نام "لیلة الهریر" معروف است. در آن شب شگفت ۳۶ هزار نفر از دو طرف کشته شدند. برخی از یاران حضرت نیز مانند عمّار یاسر، اویس قرنی، خزیمة بن ثابت، هاشم مرقال، عبد اللّه بن بدیل، ابو هیثم تیهان از شهدای آن مقطع از درگیری‌ها بودند. از آن پس که سپاه معاویه در آستانۀ شکست قرار گرفته بود، نیرنگ "[[قرآن]] بر نیزه‌کردن" از سوی عمرو عاص مطرح و به کار بسته شد و عده‌ای ساده لوح در سپاه [[امام]]، فریب خوردند و دست از جنگ کشیدند. تعدادشان به ۲۰ هزار نفر می‌رسید و در رأس آنان اشعث بن قیس بود که فتنه‌انگیزی می‌کرد. میان سپاه [[امام]] دودستگی افتاد و کار به حکمیّت و مصالحه کشیده شد، حکمیّتی که بر آن حضرت تحمیل شد. عدّه‌ای از سپاه [[امام]]، با عقیده بر اشتباه بودن حکمیّت، از [[امام]] خواستند که توبه کند. آنان همان خوارج شدند که سر از [[اطاعت]] [[امام]] برتافتند و اینگونه نطفۀ [[جنگ نهروان]] بسته شد. جنگ صفین، تلفات بسیار داشت و ۲۵ هزار از سربازان [[امام]] و ۴۵ هزار از شامیان کشته شدند.<ref>مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۹۴</ref> آمار دیگری هم نقل شده است. معروف است که ۱۸ ماه این نبرد از آغاز تا پایانش طول کشید. غیر از تلفات جانی، پیدایش گروه خوارج پس از ماجرای حکمیّت، که به نام "مارقین" شناخته می‌شوند و آشفته‌تر شدن قلمرو حکومت [[امام علی|علی]]{{ع}} به خاطر تجاوزات مکرّر نیروهای وابسته به معاویه به حریم آن و ایجاد رعب و ناامنی و غارت و نقض پیمان صلح از سوی او، از پیامدهای دیگر این جنگ بود. [[امام]] در آن اواخر، پیوسته یاران را تشویق بر جهاد با متجاوزان می‌کرد، ولی بی‌حالی و سستی یارانش او را خون به دل کرد و به ستوه آورد، حتی نفرینشان کرد.<ref>نهج البلاغه، خطبۀ ۲۷</ref> این، اجمالی گذرا از واقعۀ صفین بود. تفصیل آن را در منابع تاریخی و حدیثی باید خواند.<ref>از جمله ر. ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب ، ج ۵، دانشنامۀ امام علی ، ج ۹، بحار الأنوار ، ج ۳۲ ص ۳۶۵ و ۴۴۷، شرح ابن ابی الحدید ، ج ۸، امام علی بن ابی طالب عقّاد، ج ۴، وقعة صفین نصر بن مزاحم، الغارات ، ثقفی و ترجمۀ آن کتاب به نام پیکار صفین ، الفتنة الکبری طه حسین، فتوحات ابن اعثم و ترجمه‌اش به نام جنگهای امام علی در پنج سال سکوت احمد روحانی، تجلّی امامت ، ناظم‌زاده، مروج الذهب ، ج ۲ ص ۳۷۴، تاریخ طبری و کامل ابن اثیر ، حوادث سال ۳۷</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص:۱۸۶.</ref>
+'''جنگ صفین''' جنگی است که میان [[امام علی|علی بن ابی طالب]]{{ع}} پس از به [[خلافت]] رسیدن و مخالفان او در جبهۀ شام در منطقۀ صفّین درگرفت<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص:۱۸۶.</ref>.
+==مقدمه==
+*با پیروزی و حاکمیت [[اسلام]]، امویان که دشمن دیرین [[اسلام]] و خاندان [[رسالت]] بودند، به فکر تسلّط بر قدرت و حکومت افتادند تا از [[اسلام]] انتقام بگیرند. در دوران خلافت [[عثمان]]، افرادی از بنی‌امیه در جاهای مختلف به حکومت گماشته شدند. معاویه از زمان [[عمر]] به [[ولایت]] شام گماشته شده بود و در زمان عثمان هم ادامه یافت و ۲۰ سال تسلّط بر آن مناطق داشت. وقتی [[امام علی|علی]]{{ع}} به خلافت رسید، اصلاحات را شروع کرد و نااهلان را از کار کنار گذاشت. معاویه هم یکی از آنان بود که در شام برای خود بساطی به هم زده بود. [[معاویه]] سر به طغیان گذاشت و فرمان [[امام]] را نپذیرفت و دشمنی دیرینه‌اش او را به مخالفت با [[امام]] و کارشکنی در کارها و ایجاد آشوب در مناطق مختلف و شبیخون به قلمرو حکومت [[امام]] واداشت. او که خود طمع در خلافت داشت، زیر بار خلافت [[امام]] نرفت، دیگران را نیز تحریک کرد و خونخواهی عثمان را بهانه قرار داد و مکاتبات متعددی بین او و [[امام علی|امیر المؤمنین]] انجام گرفت. [[امام]] پیوسته او را نصیحت می‌کرد و هشدار می‌داد، او گستاخی نشان می‌داد و تهمت می‌زد و تهدید به جنگ می‌کرد. امام پس از اتمام حجت‌های بسیار، وقتی از به راه آمدن او ناامید شد برای فرونشاندن فتنۀ او و دفع تجاوزها و یکسره ساختن کارش مصمّم شد. [[امام]] که پس از جنگ جمل در کوفه مستقرّ شده بود، از همان‌جا نیرو بسیج کرد. عمروعاص هم با معاویه همدست شد. راهی جز جنگ با فتنه‌جویان یاغی و باغی برای [[امام علی]]{{ع}} باقی نمانده بود. امام با سپاه خویش به سوی شام حرکت کرد. مبدأ حرکتش "نخیله" بود که نزدیکی کوفه قرار داشت. در مسیر خود از "شاطئ نرس"، قبۀ قبین، بابل، دیرکعب، ساباط، کربلا، مداین، انبار، الجزیره و رقّه گذشت. رقّه آخرین شهر مرزی بین عراق و شام بود.<ref>دانشنامۀ امام علی ج ۹ ص ۱۹۵</ref> پس از آن از فرات گذشتند، و وارد منطقۀ شام شدند و در سرزمین صفّین که در غرب فرات بود مستقر گشتند. درگیری بر سر تصرّف راه آب در همین موقعیت پیش‌آمد و در نهایت، یاران [[امام]] بر آب مسلّط شدند ولی آن را به روی سپاه معاویه نیز باز گذاشتند. هزاران نفر از دو سوی، آمادۀ کارزار شده، آرایش نظامی یافته بودند. باز هم پیام‌رسانی نهایی برای اتمام [[حجت]] انجام گرفت، ولی سودی نبخشید. یاران [[امام علی|امیر المؤمنین]] با آمار مختلفی که نقل شده، حدودا به ۱۰۰ هزار نفر می‌رسید. سپاه معاویه را هم از ۶۰ هزار تا ۱۳۰ هزار نوشته‌اند.<ref>دانشنامۀ امام علی ج ۹ ص ۲۰۳</ref> روزهای نخست ماه صفر، جنگ و درگیری شدّت یافت و هرروز نبردها ادامه داشت و یکی از شب‌های سخت نبرد به نام "لیلة الهریر" معروف است. در آن شب شگفت ۳۶ هزار نفر از دو طرف کشته شدند. برخی از یاران حضرت نیز مانند عمّار یاسر، اویس قرنی، خزیمة بن ثابت، هاشم مرقال، عبد اللّه بن بدیل، ابو هیثم تیهان از شهدای آن مقطع از درگیری‌ها بودند. از آن پس که سپاه معاویه در آستانۀ شکست قرار گرفته بود، نیرنگ "[[قرآن]] بر نیزه‌کردن" از سوی عمرو عاص مطرح و به کار بسته شد و عده‌ای ساده لوح در سپاه [[امام]]، فریب خوردند و دست از جنگ کشیدند. تعدادشان به ۲۰ هزار نفر می‌رسید و در رأس آنان اشعث بن قیس بود که فتنه‌انگیزی می‌کرد. میان سپاه [[امام]] دودستگی افتاد و کار به حکمیّت و مصالحه کشیده شد، حکمیّتی که بر آن حضرت تحمیل شد. عدّه‌ای از سپاه [[امام]]، با عقیده بر اشتباه بودن حکمیّت، از [[امام]] خواستند که توبه کند. آنان همان خوارج شدند که سر از [[اطاعت]] [[امام]] برتافتند و اینگونه نطفۀ [[جنگ نهروان]] بسته شد. جنگ صفین، تلفات بسیار داشت و ۲۵ هزار از سربازان [[امام]] و ۴۵ هزار از شامیان کشته شدند.<ref>مروج الذهب، ج ۲ ص ۳۹۴</ref> آمار دیگری هم نقل شده است. معروف است که ۱۸ ماه این نبرد از آغاز تا پایانش طول کشید. غیر از تلفات جانی، پیدایش گروه خوارج پس از ماجرای حکمیّت، که به نام "مارقین" شناخته می‌شوند و آشفته‌تر شدن قلمرو حکومت [[امام علی|علی]]{{ع}} به خاطر تجاوزات مکرّر نیروهای وابسته به معاویه به حریم آن و ایجاد رعب و ناامنی و غارت و نقض پیمان صلح از سوی او، از پیامدهای دیگر این جنگ بود. [[امام]] در آن اواخر، پیوسته یاران را تشویق بر جهاد با متجاوزان می‌کرد، ولی بی‌حالی و سستی یارانش او را خون به دل کرد و به ستوه آورد، حتی نفرینشان کرد.<ref>نهج البلاغه، خطبۀ ۲۷</ref> این، اجمالی گذرا از واقعۀ صفین بود. تفصیل آن را در منابع تاریخی و حدیثی باید خواند.<ref>از جمله ر. ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب ، ج ۵، دانشنامۀ امام علی ، ج ۹، بحار الأنوار ، ج ۳۲ ص ۳۶۵ و ۴۴۷، شرح ابن ابی الحدید ، ج ۸، امام علی بن ابی طالب عقّاد، ج ۴، وقعة صفین نصر بن مزاحم، الغارات ، ثقفی و ترجمۀ آن کتاب به نام پیکار صفین ، الفتنة الکبری طه حسین، فتوحات ابن اعثم و ترجمه‌اش به نام جنگهای امام علی در پنج سال سکوت احمد روحانی، تجلّی امامت ، ناظم‌زاده، مروج الذهب ، ج ۲ ص ۳۷۴، تاریخ طبری و کامل ابن اثیر ، حوادث سال ۳۷</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص:۱۸۶.</ref>
 == جستارهای وابسته ==