دعای ندبه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '== جستارهای وابسته ==↵{{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}' به '') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = | | موضوع مرتبط = دعا | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = | ||
| مداخل مرتبط = | | مداخل مرتبط = [[دعای ندبه در معارف مهدویت]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
دعای ندبه دعای جامع برای [[شیعیان]] است که [[مستحب]] است در چهار [[عید]] "فطر، قربان، [[غدیر]] و [[روز جمعه]]" خوانده شود. آغاز آن با [[حمد]] و ثنای [[خداوند]] شروع شده و بعد از آن به [[امامت]]، [[ولایت]] و [[فضایل]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} رسیده و سپس به [[ظلم]] و ستمی که به اهلبیت [[پیامبر]] | دعای ندبه دعای جامع برای [[شیعیان]] است که [[مستحب]] است در چهار [[عید]] "فطر، قربان، [[غدیر]] و [[روز جمعه]]" خوانده شود. آغاز آن با [[حمد]] و ثنای [[خداوند]] شروع شده و بعد از آن به [[امامت]]، [[ولایت]] و [[فضایل]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} رسیده و سپس به [[ظلم]] و ستمی که به اهلبیت [[پیامبر]]{{صل}} وارد شده اشاره میکند و در نهایت از دوری [[امام]] شکوه کرده و از [[خداوند]] فرجش را طلب میکند. | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
از دعاهای مشهور که [[مستحب]] است در چهار [[عید]] "فطر، قربان، [[غدیر]] و [[روز جمعه]]" خوانده شود، "دعای ندبه" است<ref>ر. ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۵۹.</ref>. [[ندبه]]، به معنای [[گریه]] و ناله است. این دعای [[شریف]]، مشتمل بر [[حمد]] و [[ستایش خداوند]] و [[صلوات]] بر [[پیامبر]] {{صل}} و همچنین [[استغاثه]] و [[استمداد]] از [[حضرت ولی عصر]] و [[تأسّف]] بر [[غیبت]] و [[گریه]] از [[فراق]] آن بزرگوار است و به همین [[دلیل]] ([[گریه]] از [[فراق]]) این [[دعا]] به [[ندبه]] مشهور شده است. گرچه موضوع و مناسبت این [[دعا]] [[استغاثه به حضرت مهدی]] است اما در همین موضوع خلاصه نمی‌شود؛ بلکه حاوی مواردی از جمله [[فضایل اهل بیت]] و ماجرای [[مظلومیت]] [[خاندان رسالت]] و ذکر [[جایگاه]] [[حضرت امیر]] و [[فضایل]] اوست<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۵۹.</ref>. | |||
== [[سند دعای ندبه]] == | == [[سند دعای ندبه]] == | ||
دعای ندبه سندی معتبر دارد؛ چنانکه [[علامه مجلسی]] آن را به [[امام صادق]] {{ع}} نسبت داده و قائل است دعای ندبه از [[عقاید]] [[حق]] و صحیح [[شیعه]] [[سخن]] می‌‌گوید و [[گریه]] [[زاری]] و تاسف برای [[غیبت]] [[حضرت قائم]]، در این [[دعا]] آمده است<ref>محمد باقر مجلسی، زاد المعاد، ص۴۹۱؛</ref>.<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ [[محمد تقی شوشتری|شوشتری، محمد تقی]]، [[دعای ندبه در اسناد (مقاله)|دعای ندبه در اسناد]]، ص۲۱.</ref> | |||
برخی در نامعتبر دانستن این [[دعا]] معتقدند، نمی‌شود این [[دعا]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] شده باشد؛ چراکه از زمان [[امام صادق]] {{ع}} تا روز [[تولد]] [[امام عصر]] بیش از یک قرن فاصله وجود داشت، چگونه ممکن است [[انسان]] نسبت به کسی که بعد از یک قرن به [[دنیا]] می‌آید، [[گریه و زاری]] کند و در فراقش [[اشک]] بریزد؟<ref>[[علی اکبر مهدی‌پور|مهدی‌پور، علی اکبر]]، [[با دعای ندبه در پگاه جمعه (کتاب)|با دعای ندبه در پگاه جمعه]]، ص ۳۰.</ref> | |||
در جواب گفته شده است ناله و [[زاری]] برای [[فراق]] افراد معمولی با چنین فاصله ای امری محال و قابل [[تصور]] نیست، اما اگر فرد مورد نظر شخصی باشد که همۀ [[پیامبران الهی]]، نوید او را به [[پیروان]] خود داده باشند و به [[امّت]] خود از [[غیبت طولانی]] و [[انتظار]] وی سخن گفته باشند، در این حالت دور از [[ذهن]] نیست که افرادی از جمله [[امام صادق]] {{ع}} از [[فراق]] او ناله و [[زاری]] و برای آمدنش ثانیه شماری کند<ref>[[علی اکبر مهدی‌پور|مهدی‌پور، علی اکبر]]، [[با دعای ندبه در پگاه جمعه (کتاب)|با دعای ندبه در پگاه جمعه]]، ص۳۰.</ref>. | |||
[[راویان]] و دانشمندانی همچون [[سید بن طاووس]] و [[ابن مشهدی]] این [[دعا]] را در کتاب‌های خودشان مطرح کرده اند<ref>ر. ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱.</ref>، علاوه بر اینکه دعای ندبه با محتوایی مستدل، [[فصیح]]، [[عاطفی]] و حماسی دارای مضامین عالی و حقایق تابناکی است که حکایت از صدور آن از طرف [[امام]] [[معصوم]] دارد و ما را از ارائۀ هرگونه [[سند]] و منبع بی‌نیاز میکند، چرا که چنین دقایق درخشانی هرگز از هیچ منبعی، جز سرچشمۀ زلال [[ولایت]] صادر نمی‌شود<ref>ر.ک: [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۴۱۱.</ref>. | |||
== فرازهای دعای ندبه == | == فرازهای دعای ندبه == | ||
این [[دعا]] از هشت فراز تشکیل شده است که با یکدیگر مرتبط بوده و در مجموع، یک منظومۀ [[منظم]] و منسجم را سامان داده است: | |||
# '''[[حمد]] و [[صلوات]]''': این [[دعا]] با [[حمد]] و [[ستایش پروردگار]] و [[درود]] بر [[پیامبر]] {{صل}} گرامی [[اسلام]] و [[اهل بیت]] آغاز میشود. در [[آداب دعا]] بیان شده است [[دعا]] باید با [[نام خداوند]] و [[تمجید]] از او و [[صلوات بر محمد]] و [[آل]] او شروع شود که این امر، در این [[دعا]]، به [[زیبایی]] به چشم میخورد<ref>ر. ک | # '''[[حمد]] و [[صلوات]]''': این [[دعا]] با [[حمد]] و [[ستایش پروردگار]] و [[درود]] بر [[پیامبر]] {{صل}} گرامی [[اسلام]] و [[اهل بیت]] آغاز میشود. در [[آداب دعا]] بیان شده است [[دعا]] باید با [[نام خداوند]] و [[تمجید]] از او و [[صلوات بر محمد]] و [[آل]] او شروع شود که این امر، در این [[دعا]]، به [[زیبایی]] به چشم میخورد<ref>ر.ک: [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، ص۹۱ ـ ۹۲؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص۲۲۹ - ۲۳۱.</ref>. | ||
# '''[[سپاس]] به درگاه [[الهی]] برای [[نعمت]] بزرگ [[وحی]] و [[نبوت]] و [[ولایت]] و [[امامت]]''': در ابتدای [[دعا]]، ویژگی‌های [[اولیای الهی]] به ویژه [[زهد]] و بی‌رغبت بودن به مادیات و علت [[برگزیده]] شدنشان که همان وفای به عهدی است که با خدای خود بسته‌اند بیان شده و بر این نکته تاکید شده است که [[حجت‌های الهی]]، واسطۀ درگاه [[خداوند]] و راه رسیدن به [[رضایت]] و [[خشنودی]] [[حق تعالی]] هستند<ref>ر. ک: [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، | # '''[[سپاس]] به درگاه [[الهی]] برای [[نعمت]] بزرگ [[وحی]] و [[نبوت]] و [[ولایت]] و [[امامت]]''': در ابتدای [[دعا]]، ویژگی‌های [[اولیای الهی]] به ویژه [[زهد]] و بی‌رغبت بودن به مادیات و علت [[برگزیده]] شدنشان که همان وفای به عهدی است که با خدای خود بسته‌اند بیان شده و بر این نکته تاکید شده است که [[حجت‌های الهی]]، واسطۀ درگاه [[خداوند]] و راه رسیدن به [[رضایت]] و [[خشنودی]] [[حق تعالی]] هستند<ref>ر.ک: [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، ص۸۷-۸۹.</ref>. | ||
# '''[[ضرورت وحی]] و [[نبوت]] و [[خالی نبودن زمین از حجت]]''': در بند بعدی [[دعا]] به [[ضرورت وحی]]، [[نبوت]] و [[خالی نبودن زمین از حجت]] [[الهی]] اشاره شده است: {{متن حدیث|فَبَعْضٌ أَسْکَنْتَه.... فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی}}، همچنین به [[پیامبران بزرگ الهی]] که صاحب [[دین]] و [[شریعت]] بودند همراه با بعضی از ویژگی‌هایشان اشاره شده است، از جمله این [[پیامبران]]: [[حضرت آدم]] [[حضرت نوح]] [[حضرت ابراهیم]] [[حضرت موسی]] و [[حضرت عیسی]] {{ع}} که [[خداوند]] برای هر یک از آنها جانشینانی قرار داد تا [[زمین]] هرگز از [[حجت الهی]] خالی نماند<ref>ر. ک: [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، | # '''[[ضرورت وحی]] و [[نبوت]] و [[خالی نبودن زمین از حجت]]''': در بند بعدی [[دعا]] به [[ضرورت وحی]]، [[نبوت]] و [[خالی نبودن زمین از حجت]] [[الهی]] اشاره شده است: {{متن حدیث|فَبَعْضٌ أَسْکَنْتَه.... فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی}}، همچنین به [[پیامبران بزرگ الهی]] که صاحب [[دین]] و [[شریعت]] بودند همراه با بعضی از ویژگی‌هایشان اشاره شده است، از جمله این [[پیامبران]]: [[حضرت آدم]] [[حضرت نوح]] [[حضرت ابراهیم]] [[حضرت موسی]] و [[حضرت عیسی]] {{ع}} که [[خداوند]] برای هر یک از آنها جانشینانی قرار داد تا [[زمین]] هرگز از [[حجت الهی]] خالی نماند<ref>ر.ک: [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، ص۹۰-۹۱؛ [[محسن کبیری|کبیری، محسن]]، [[بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه (مقاله)|بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه]]، ص۱۳۷.</ref>. | ||
# '''[[شریعت]] [[پیامبر]] {{صل}} و [[اهل بیت]] ایشان''': در ادامۀ [[دعا]] به [[شریعت خاتم]] [[انبیا]]، [[حضرت محمد]] {{صل}}: {{متن حدیث|إِلَی أَنِ انْتَهَیْتَ بِالْأَمْرِ إِلَی حَبِیبِکَ وَ نَجِیبِکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه،... وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً}} اشاره شده است و [[دین اسلام]] را به عنوان آخرین، [[کامل‌ترین]] و [[غلبه]] کننده بر تمام [[ادیان]] معرفی کرده است. در این فراز از [[دعا]]، [[معصوم]] دانستن [[اهل بیت]] با ذکر [[آیۀ تطهیر]] تاکید شده و ماجرای [[مودت]] (علاقۀ [[قلبی]]) به [[اهل بیت]] به عنوان [[اجر رسالت]] و [[وظیفۀ امت]] در برابر آنان بیان شده است<ref>ر. ک | # '''[[شریعت]] [[پیامبر]] {{صل}} و [[اهل بیت]] ایشان''': در ادامۀ [[دعا]] به [[شریعت خاتم]] [[انبیا]]، [[حضرت محمد]] {{صل}}: {{متن حدیث|إِلَی أَنِ انْتَهَیْتَ بِالْأَمْرِ إِلَی حَبِیبِکَ وَ نَجِیبِکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه،... وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً}} اشاره شده است و [[دین اسلام]] را به عنوان آخرین، [[کامل‌ترین]] و [[غلبه]] کننده بر تمام [[ادیان]] معرفی کرده است. در این فراز از [[دعا]]، [[معصوم]] دانستن [[اهل بیت]] با ذکر [[آیۀ تطهیر]] تاکید شده و ماجرای [[مودت]] (علاقۀ [[قلبی]]) به [[اهل بیت]] به عنوان [[اجر رسالت]] و [[وظیفۀ امت]] در برابر آنان بیان شده است<ref>ر.ک: [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، ص۹۰-۹۱.</ref>. | ||
# '''[[امامت]] و [[فضائل]] امیرالمؤمنین علی {{ع}} و مظلومیت‌های [[خاندان رسالت]]''': در بخش بعدی [[دعا]] به [[امامت]]، [[ولایت]] و [[فضائل]] [[امیرالمؤمنین]] اشاره میکند. در فراز {{متن حدیث|فَلَمَّا انْقَضَتْ أَیَّامُهُ أَقَامَ وَلِیَّهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِیا}} با اشاره به [[سنت الهی]] در آیۀ {{متن قرآن|إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ}}<ref>«تو، تنها بیم‌دهنده‌ای و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.</ref> یعنی وجود ([[هادی]]) در هر زمان، [[ماجرای غدیر]] [[خم]] را تاکید میکند که در آن ماجرا [[پیامبر]] {{صل}} در جمع [[عظیم]] [[حجاج]] فرمود: {{متن حدیث|مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاه}}<ref>ر. ک | # '''[[امامت]] و [[فضائل]] امیرالمؤمنین علی {{ع}} و مظلومیت‌های [[خاندان رسالت]]''': در بخش بعدی [[دعا]] به [[امامت]]، [[ولایت]] و [[فضائل]] [[امیرالمؤمنین]] اشاره میکند. در فراز {{متن حدیث|فَلَمَّا انْقَضَتْ أَیَّامُهُ أَقَامَ وَلِیَّهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِیا}} با اشاره به [[سنت الهی]] در آیۀ {{متن قرآن|إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ}}<ref>«تو، تنها بیم‌دهنده‌ای و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.</ref> یعنی وجود ([[هادی]]) در هر زمان، [[ماجرای غدیر]] [[خم]] را تاکید میکند که در آن ماجرا [[پیامبر]] {{صل}} در جمع [[عظیم]] [[حجاج]] فرمود: {{متن حدیث|مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاه}}<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ [[محسن کبیری|کبیری، محسن]]، [[بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه (مقاله)|بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه]]، ص۱۳۷.</ref>. سپس به [[انحراف]] [[امت اسلام]] و [[مظلومیت اهل بیت]] و در نهایت به [[شهادت]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} به دست [[شقی]] ترین افراد می‌‌پردازد: {{متن حدیث|وَ لَمَّا قَضی نَحْبَهُ، وَ قَتَلَهُ أَشْقَی الْآخِرِینَ}} و در ادامه اشاره به قضایای پس از [[پیامبر]] و [[دشمنی]] [[قریش]] با [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} و کنار زدنش از [[خلافت]] و آواره ساختن فرزندانش و مظلومیت‌های [[خاندان رسالت]] دارد. از این جهت دعای ندبه را می‌توان منشور خط [[علوی]] و [[مظلومیت شیعه]] دانست که به فلسفۀ [[غیبت امام زمان]] {{ع}} و [[اعتقاد]] به [[ظهور منجی]] و احیای کتاب و [[سنّت]] گره میخورد<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱.</ref>. | ||
# '''[[بی قراری]] [[منتظران]]''': در این بخش از [[دعا]] با تعبیر "أَیْنَ" در حدود سی فراز، برنامه‌ها و هدف‌های ظهورِ [[حضرت]] و [[جایگاه]] و [[منزلت]] ایشان مورد توجه قرار می‌‌گیرد و خوانندۀ [[دعا]] با [[حزن]] [[اندوه]] در [[فراق]] امامش می‌‌سوزد و [[اشک]] می‌‌ریزد و خطاب به [[حضرت]] می‌‌گوید: «[[پدر]] و مادرم به فدای تو و جانم سپر و بلاگردان تو باشد»<ref>{{متن حدیث|بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی لَکَ الْوِقَاءُ وَ الْحِمَی}}</ref>.<ref>ر. ک | # '''[[بی قراری]] [[منتظران]]''': در این بخش از [[دعا]] با تعبیر "أَیْنَ" در حدود سی فراز، برنامه‌ها و هدف‌های ظهورِ [[حضرت]] و [[جایگاه]] و [[منزلت]] ایشان مورد توجه قرار می‌‌گیرد و خوانندۀ [[دعا]] با [[حزن]] [[اندوه]] در [[فراق]] امامش می‌‌سوزد و [[اشک]] می‌‌ریزد و خطاب به [[حضرت]] می‌‌گوید: «[[پدر]] و مادرم به فدای تو و جانم سپر و بلاگردان تو باشد»<ref>{{متن حدیث|بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی لَکَ الْوِقَاءُ وَ الْحِمَی}}</ref>.<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، ص۱۰۷-۱۰۸.</ref> | ||
# '''[[استمداد]] و [[استغاثه]] به درگاه [[الهی]] برای پایان یافتن بلای [[غیبت]] | # '''[[استمداد]] و [[استغاثه]] به درگاه [[الهی]] برای پایان یافتن بلای [[غیبت]]'': [[استمداد]] و [[استغاثه]] به درگاه [[الهی]] برای پایان یافتن بلای [[غیبت]] و درد دوری از [[امام]]: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ أَنْتَ کَشَّافُ الْکُرَبِ وَ الْبَلْوَی،... وَ صَلِّ عَلَیْهِ صَلَاةً لَا غَایَةَ لِعَدَدِهَا، وَ لَا نِهَایَةَ لِمَدَدِهَا وَ لَا نَفَادَ لِأَمَدِهَا}}. در واقع دعای ندبه ترکیبی از [[دعا]] و [[زیارت]] است؛ یعنی در بخشی از این [[دعا]] [[زیارت]] و [[نجوا]] کردن با [[امام عصر]] لحاظ شده و در بخش دیگر، این [[دعا]] از حالت [[زیارت]] درآمده و مخصوص [[مناجات]] و [[استمداد]] از [[خداوند]] شده است، مانند عبارت: «ای [[فریادرس]] درماندگان! به فریاد [[بنده]] گرفتارت برس و و آقا و مولایش را به او نشان بده و با این [[دیدار]]، [[اندوه]] و سوز دلش را برطرف کن»<ref>ر.ک: [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، ص۱۰۸-۱۰۹.</ref> | ||
# '''[[امام]] [[واسطۀ فیض]]''': در بندهایی پایانی دعای ندبه حدود ۲۷ خواسته از [[خداوند]] درخواست میشود و تمام این در خواست‌ها به [[واسطۀ فیض]] بودن [[امام]] اشاره شده و با این لحن مطرح میشود، «خدایا! [[حق]] را به واسطه [[حضرت مهدی]] برپا دار و به واسطه او [[باطل]] را نابود گردان» | # '''[[امام]] [[واسطۀ فیض]]''': در بندهایی پایانی دعای ندبه حدود ۲۷ خواسته از [[خداوند]] درخواست میشود و تمام این در خواست‌ها به [[واسطۀ فیض]] بودن [[امام]] اشاره شده و با این لحن مطرح میشود، «خدایا! [[حق]] را به واسطه [[حضرت مهدی]] برپا دار و به واسطه او [[باطل]] را نابود گردان»<ref>ر.ک: [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|ادعیه و زیارات مهدوی]]، ص۱۰۹.</ref>. | ||
== دعای ندبه در روز غدیر == | == دعای ندبه در روز غدیر == | ||
دعای ندبه، یکی از [[زیباترین]] و بهترین [[دعاهای عصر غیبت]] [[امام مهدی]] {{ع}} است که هر [[صبح]] [[جمعه]]، شیفتگان [[حضرت قائم]] {{ع}} با خواندن آن، [[عشق]] و ارادت خود را به آن [[حضرت]] ابراز می‌دارند. این [[دعا]]، در واقع یک دوره فشرده [[اصول عقاید اسلامی]] است که به گونه‌ای هنرمندانه، در قالب دعا و [[نیایش]] ارائه شده است. | دعای ندبه، یکی از [[زیباترین]] و بهترین [[دعاهای عصر غیبت]] [[امام مهدی]] {{ع}} است که هر [[صبح]] [[جمعه]]، شیفتگان [[حضرت قائم]] {{ع}} با خواندن آن، [[عشق]] و ارادت خود را به آن [[حضرت]] ابراز می‌دارند. این [[دعا]]، در واقع یک دوره فشرده [[اصول عقاید اسلامی]] است که به گونه‌ای هنرمندانه، در قالب دعا و [[نیایش]] ارائه شده است. این دعا به «دعای ندبه» موسوم گردیده است. [[هدف]] اصلی از این [[ندبه]] و [[گریه]]، [[انتظار مثبت]] و زمینه‌سازی برای [[حکومت جهانی]] [[اهل بیت]] {{عم}} به [[رهبری امام]] [[مهدی]] {{ع}} است. | ||
این دعا به «دعای ندبه» موسوم گردیده است. [[هدف]] اصلی از این [[ندبه]] و [[گریه]]، [[انتظار مثبت]] و زمینه‌سازی برای [[حکومت جهانی]] [[اهل بیت]] {{عم}} به [[رهبری امام]] [[مهدی]] {{ع}} است. | |||
بر اساس [[روایات]] [[امامان معصوم]] {{عم}} خواندن دعای ندبه، در چهار [[عید]]، [[استحباب]] دارد؛ جمعه، [[فطر]]، قربان و [[غدیر]]، گفتنی است که در بخشی از دعای ندبه، رخداد عید سعید غدیر، این‌گونه آمده است: | بر اساس [[روایات]] [[امامان معصوم]] {{عم}} خواندن دعای ندبه، در چهار [[عید]]، [[استحباب]] دارد؛ جمعه، [[فطر]]، قربان و [[غدیر]]، گفتنی است که در بخشی از دعای ندبه، رخداد عید سعید غدیر، این‌گونه آمده است: {{متن حدیث|فَلَمَّا انْقَضَتْ أَيَّامُهُ أَقَامَ وَلِيَّهُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِياً إِذْ كَانَ هُوَ الْمُنْذِرُ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ فَقَالَ وَ الْمَلَأُ أَمَامَهُ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ قَالَ مَنْ كُنْتُ أَنَا نَبِيَّهُ فَعَلِيٌّ أَمِيرُهُ}}؛ پس چون [[روزگار]] [[پیامبر]] {{صل}} سپری گشت، ولی‌اش [[علی بن ابی طالب]] - که [[درود]] تو بر آن دو و خاندانشان باد - را بر جای خویش گماشت تا [[هدایت‌گر]] [[مردم]] باشد؛ زیرا او [[بیم دهنده]] بود و برای هر جامعه‌ای رهنمایی هست. آن‌گاه در پیش روی [[جمعیت]] گفت: هر که را من [[سرپرست]] اویم، علی سرپرست اوست. خداوندا! [[دوست]] بدار هر که او را دوست دارد و [[دشمن]] بدار هر که او را دشمن دارد و [[یاری]] ده هر کس او را یاری کند و [[خوار]] گردان هر که او را خوار سازد و گفت: هر کس من پیامبرش باشم، علی [[امیر]] اوست<ref>[[حبیب‌الله فرحزاد|فرحزاد، حبیب‌الله]]، [[غدیر برترین پیام آسمانی (کتاب)|غدیر برترین پیام آسمانی]]، ص۳۴۰.</ref>. | ||
{{متن حدیث|فَلَمَّا انْقَضَتْ أَيَّامُهُ أَقَامَ وَلِيَّهُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِياً إِذْ كَانَ هُوَ الْمُنْذِرُ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ فَقَالَ وَ الْمَلَأُ أَمَامَهُ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ قَالَ مَنْ كُنْتُ أَنَا نَبِيَّهُ فَعَلِيٌّ أَمِيرُهُ}}؛ پس چون [[روزگار]] [[پیامبر]] {{صل}} سپری گشت، ولی‌اش [[علی بن ابی طالب]] - که [[درود]] تو بر آن دو و خاندانشان باد - را بر جای خویش گماشت تا [[هدایت‌گر]] [[مردم]] باشد؛ زیرا او [[بیم دهنده]] بود و برای هر جامعه‌ای رهنمایی هست. آن‌گاه در پیش روی [[جمعیت]] گفت: هر که را من [[سرپرست]] اویم، علی سرپرست اوست. خداوندا! [[دوست]] بدار هر که او را دوست دارد و [[دشمن]] بدار هر که او را دشمن دارد و [[یاری]] ده هر کس او را یاری کند و [[خوار]] گردان هر که او را خوار سازد و گفت: هر کس من پیامبرش باشم، علی [[امیر]] اوست | |||
== | == پرسش مستقیم == | ||
{{پرسش‌های وابسته}} | |||
* [[دعای ندبه از کدامین امام است؟ (پرسش)]] | * [[دعای ندبه از کدامین امام است؟ (پرسش)]] | ||
* [[محتوای دعای ندبه چیست؟ (پرسش)]] | * [[محتوای دعای ندبه چیست؟ (پرسش)]] | ||
* [[سند دعای ندبه چیست؟ (پرسش)]] | * [[سند دعای ندبه چیست؟ (پرسش)]] | ||
{{پایان پرسش‌های وابسته}} | |||
{{پرسمان دعای ندبه}} | {{پرسمان دعای ندبه}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']] | |||
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگنامه مهدویت''']] | |||
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']] | |||
# [[پرونده:13681136.jpg|22px]] [[محمود اباذری|اباذری، محمود]]، [[ادعیه و زیارات مهدوی (کتاب)|''' ادعیه و زیارات مهدوی''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ ۷ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۲۶
این مدخل زیرشاخهٔ بحث دعا است. دعای ندبه از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: دعای ندبه در معارف مهدویت - پرسش مرتبط ندارددعای ندبه دعای جامع برای شیعیان است که مستحب است در چهار عید "فطر، قربان، غدیر و روز جمعه" خوانده شود. آغاز آن با حمد و ثنای خداوند شروع شده و بعد از آن به امامت، ولایت و فضایل امیرالمؤمنین (ع) رسیده و سپس به ظلم و ستمی که به اهلبیت پیامبر(ص) وارد شده اشاره میکند و در نهایت از دوری امام شکوه کرده و از خداوند فرجش را طلب میکند.
مقدمه
از دعاهای مشهور که مستحب است در چهار عید "فطر، قربان، غدیر و روز جمعه" خوانده شود، "دعای ندبه" است[۱]. ندبه، به معنای گریه و ناله است. این دعای شریف، مشتمل بر حمد و ستایش خداوند و صلوات بر پیامبر (ص) و همچنین استغاثه و استمداد از حضرت ولی عصر و تأسّف بر غیبت و گریه از فراق آن بزرگوار است و به همین دلیل (گریه از فراق) این دعا به ندبه مشهور شده است. گرچه موضوع و مناسبت این دعا استغاثه به حضرت مهدی است اما در همین موضوع خلاصه نمی‌شود؛ بلکه حاوی مواردی از جمله فضایل اهل بیت و ماجرای مظلومیت خاندان رسالت و ذکر جایگاه حضرت امیر و فضایل اوست[۲].
سند دعای ندبه
دعای ندبه سندی معتبر دارد؛ چنانکه علامه مجلسی آن را به امام صادق (ع) نسبت داده و قائل است دعای ندبه از عقاید حق و صحیح شیعه سخن می‌‌گوید و گریه زاری و تاسف برای غیبت حضرت قائم، در این دعا آمده است[۳].[۴]
برخی در نامعتبر دانستن این دعا معتقدند، نمی‌شود این دعا از امام صادق (ع) نقل شده باشد؛ چراکه از زمان امام صادق (ع) تا روز تولد امام عصر بیش از یک قرن فاصله وجود داشت، چگونه ممکن است انسان نسبت به کسی که بعد از یک قرن به دنیا می‌آید، گریه و زاری کند و در فراقش اشک بریزد؟[۵]
در جواب گفته شده است ناله و زاری برای فراق افراد معمولی با چنین فاصله ای امری محال و قابل تصور نیست، اما اگر فرد مورد نظر شخصی باشد که همۀ پیامبران الهی، نوید او را به پیروان خود داده باشند و به امّت خود از غیبت طولانی و انتظار وی سخن گفته باشند، در این حالت دور از ذهن نیست که افرادی از جمله امام صادق (ع) از فراق او ناله و زاری و برای آمدنش ثانیه شماری کند[۶].
راویان و دانشمندانی همچون سید بن طاووس و ابن مشهدی این دعا را در کتاب‌های خودشان مطرح کرده اند[۷]، علاوه بر اینکه دعای ندبه با محتوایی مستدل، فصیح، عاطفی و حماسی دارای مضامین عالی و حقایق تابناکی است که حکایت از صدور آن از طرف امام معصوم دارد و ما را از ارائۀ هرگونه سند و منبع بی‌نیاز میکند، چرا که چنین دقایق درخشانی هرگز از هیچ منبعی، جز سرچشمۀ زلال ولایت صادر نمی‌شود[۸].
فرازهای دعای ندبه
این دعا از هشت فراز تشکیل شده است که با یکدیگر مرتبط بوده و در مجموع، یک منظومۀ منظم و منسجم را سامان داده است:
- حمد و صلوات: این دعا با حمد و ستایش پروردگار و درود بر پیامبر (ص) گرامی اسلام و اهل بیت آغاز میشود. در آداب دعا بیان شده است دعا باید با نام خداوند و تمجید از او و صلوات بر محمد و آل او شروع شود که این امر، در این دعا، به زیبایی به چشم میخورد[۹].
- سپاس به درگاه الهی برای نعمت بزرگ وحی و نبوت و ولایت و امامت: در ابتدای دعا، ویژگی‌های اولیای الهی به ویژه زهد و بی‌رغبت بودن به مادیات و علت برگزیده شدنشان که همان وفای به عهدی است که با خدای خود بسته‌اند بیان شده و بر این نکته تاکید شده است که حجت‌های الهی، واسطۀ درگاه خداوند و راه رسیدن به رضایت و خشنودی حق تعالی هستند[۱۰].
- ضرورت وحی و نبوت و خالی نبودن زمین از حجت: در بند بعدی دعا به ضرورت وحی، نبوت و خالی نبودن زمین از حجت الهی اشاره شده است: «فَبَعْضٌ أَسْکَنْتَه.... فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی»، همچنین به پیامبران بزرگ الهی که صاحب دین و شریعت بودند همراه با بعضی از ویژگی‌هایشان اشاره شده است، از جمله این پیامبران: حضرت آدم حضرت نوح حضرت ابراهیم حضرت موسی و حضرت عیسی (ع) که خداوند برای هر یک از آنها جانشینانی قرار داد تا زمین هرگز از حجت الهی خالی نماند[۱۱].
- شریعت پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان: در ادامۀ دعا به شریعت خاتم انبیا، حضرت محمد (ص): «إِلَی أَنِ انْتَهَیْتَ بِالْأَمْرِ إِلَی حَبِیبِکَ وَ نَجِیبِکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه،... وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً» اشاره شده است و دین اسلام را به عنوان آخرین، کامل‌ترین و غلبه کننده بر تمام ادیان معرفی کرده است. در این فراز از دعا، معصوم دانستن اهل بیت با ذکر آیۀ تطهیر تاکید شده و ماجرای مودت (علاقۀ قلبی) به اهل بیت به عنوان اجر رسالت و وظیفۀ امت در برابر آنان بیان شده است[۱۲].
- امامت و فضائل امیرالمؤمنین علی (ع) و مظلومیت‌های خاندان رسالت: در بخش بعدی دعا به امامت، ولایت و فضائل امیرالمؤمنین اشاره میکند. در فراز «فَلَمَّا انْقَضَتْ أَیَّامُهُ أَقَامَ وَلِیَّهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِیا» با اشاره به سنت الهی در آیۀ ﴿إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ﴾[۱۳] یعنی وجود (هادی) در هر زمان، ماجرای غدیر خم را تاکید میکند که در آن ماجرا پیامبر (ص) در جمع عظیم حجاج فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاه»[۱۴]. سپس به انحراف امت اسلام و مظلومیت اهل بیت و در نهایت به شهادت امیرالمؤمنین (ع) به دست شقی ترین افراد می‌‌پردازد: «وَ لَمَّا قَضی نَحْبَهُ، وَ قَتَلَهُ أَشْقَی الْآخِرِینَ» و در ادامه اشاره به قضایای پس از پیامبر و دشمنی قریش با امیرالمؤمنین (ع) و کنار زدنش از خلافت و آواره ساختن فرزندانش و مظلومیت‌های خاندان رسالت دارد. از این جهت دعای ندبه را می‌توان منشور خط علوی و مظلومیت شیعه دانست که به فلسفۀ غیبت امام زمان (ع) و اعتقاد به ظهور منجی و احیای کتاب و سنّت گره میخورد[۱۵].
- بی قراری منتظران: در این بخش از دعا با تعبیر "أَیْنَ" در حدود سی فراز، برنامه‌ها و هدف‌های ظهورِ حضرت و جایگاه و منزلت ایشان مورد توجه قرار می‌‌گیرد و خوانندۀ دعا با حزن اندوه در فراق امامش می‌‌سوزد و اشک می‌‌ریزد و خطاب به حضرت می‌‌گوید: «پدر و مادرم به فدای تو و جانم سپر و بلاگردان تو باشد»[۱۶].[۱۷]
- 'استمداد و استغاثه به درگاه الهی برای پایان یافتن بلای غیبت: استمداد و استغاثه به درگاه الهی برای پایان یافتن بلای غیبت و درد دوری از امام: «اللَّهُمَّ أَنْتَ کَشَّافُ الْکُرَبِ وَ الْبَلْوَی،... وَ صَلِّ عَلَیْهِ صَلَاةً لَا غَایَةَ لِعَدَدِهَا، وَ لَا نِهَایَةَ لِمَدَدِهَا وَ لَا نَفَادَ لِأَمَدِهَا». در واقع دعای ندبه ترکیبی از دعا و زیارت است؛ یعنی در بخشی از این دعا زیارت و نجوا کردن با امام عصر لحاظ شده و در بخش دیگر، این دعا از حالت زیارت درآمده و مخصوص مناجات و استمداد از خداوند شده است، مانند عبارت: «ای فریادرس درماندگان! به فریاد بنده گرفتارت برس و و آقا و مولایش را به او نشان بده و با این دیدار، اندوه و سوز دلش را برطرف کن»[۱۸]
- امام واسطۀ فیض: در بندهایی پایانی دعای ندبه حدود ۲۷ خواسته از خداوند درخواست میشود و تمام این در خواست‌ها به واسطۀ فیض بودن امام اشاره شده و با این لحن مطرح میشود، «خدایا! حق را به واسطه حضرت مهدی برپا دار و به واسطه او باطل را نابود گردان»[۱۹].
دعای ندبه در روز غدیر
دعای ندبه، یکی از زیباترین و بهترین دعاهای عصر غیبت امام مهدی (ع) است که هر صبح جمعه، شیفتگان حضرت قائم (ع) با خواندن آن، عشق و ارادت خود را به آن حضرت ابراز می‌دارند. این دعا، در واقع یک دوره فشرده اصول عقاید اسلامی است که به گونه‌ای هنرمندانه، در قالب دعا و نیایش ارائه شده است. این دعا به «دعای ندبه» موسوم گردیده است. هدف اصلی از این ندبه و گریه، انتظار مثبت و زمینه‌سازی برای حکومت جهانی اهل بیت (ع) به رهبری امام مهدی (ع) است.
بر اساس روایات امامان معصوم (ع) خواندن دعای ندبه، در چهار عید، استحباب دارد؛ جمعه، فطر، قربان و غدیر، گفتنی است که در بخشی از دعای ندبه، رخداد عید سعید غدیر، این‌گونه آمده است: «فَلَمَّا انْقَضَتْ أَيَّامُهُ أَقَامَ وَلِيَّهُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِياً إِذْ كَانَ هُوَ الْمُنْذِرُ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ فَقَالَ وَ الْمَلَأُ أَمَامَهُ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ قَالَ مَنْ كُنْتُ أَنَا نَبِيَّهُ فَعَلِيٌّ أَمِيرُهُ»؛ پس چون روزگار پیامبر (ص) سپری گشت، ولی‌اش علی بن ابی طالب - که درود تو بر آن دو و خاندانشان باد - را بر جای خویش گماشت تا هدایت‌گر مردم باشد؛ زیرا او بیم دهنده بود و برای هر جامعه‌ای رهنمایی هست. آن‌گاه در پیش روی جمعیت گفت: هر که را من سرپرست اویم، علی سرپرست اوست. خداوندا! دوست بدار هر که او را دوست دارد و دشمن بدار هر که او را دشمن دارد و یاری ده هر کس او را یاری کند و خوار گردان هر که او را خوار سازد و گفت: هر کس من پیامبرش باشم، علی امیر اوست[۲۰].
پرسش مستقیم
- آیا دعای ندبه نزد علما معتبر است؟ (پرسش)
- نظر بزرگان علما درباره دعای ندبه چیست؟ (پرسش)
- دعای ندبه از کدامین امام است؟ (پرسش)
- چه ارتباطی بین امام مهدی با کوه رضوی و ذی طوی است؟ (پرسش)
- چرا اسامی تمام امامان در این دعا ذکر نشده است؟ (پرسش)
- آیا دعای ندبه از امام معصوم است و سند دارد؟ و با زیارت ندبه چه تفاوتی دارد؟ (پرسش)
- چرا دعای ندبه در اعیاد اربعه خوانده میشود؟ (پرسش)
- چه کتاب‌هایی درباره دعای ندبه نوشته شده است؟ (پرسش)
- آیا جمله و عرجت بروحه مخالف با معراج جسمانی است؟ (پرسش)
- چه تألیفاتی درباره دعای ندبه نوشته شده است؟ (پرسش)
- در دعای ندبه می‌خوانیم: "آیا در رضوی یا ذی طوی هستی". اما پیروان کیسانیه معتقدند غیبت و ظهور محمد حنفیه در آنجاست؛ معنایش چیست؟ (پرسش)
- آیا دعای ندبه انشای برخی از علمای شیعه است؟ (پرسش)
- ابن مشهدی دعای ندبه را چگونه از محمد بن ابی قره نقل کرده است؟ (پرسش)
- آیا درباره محمد بن حسین بن سفیان بزوفری معروف به ابن مشهدی توثیقی رسیده است؟ (پرسش)
- محمد بن علی بن ابی قره راوی دیگر دعای ندبه کیست؟ (پرسش)
- محمد بن مشهدی راوی با واسطه دعای ندبه کیست؟ (پرسش)
- چه کسانی دعای ندبه را نقل کردهاند؟ (پرسش)
- راوی دعای ندبه که معاصر امام نبوده چگونه دعا را نقل میکند؟ (پرسش)
- چرا امام مهدی را در دعای ندبه ابن طه می‌نامند؟ (پرسش)
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۵۹.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۵۹.
- ↑ محمد باقر مجلسی، زاد المعاد، ص۴۹۱؛
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص۲۱.
- ↑ مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص ۳۰.
- ↑ مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص۳۰.
- ↑ ر. ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱.
- ↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۱۱.
- ↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۹۱ ـ ۹۲؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ - ۲۳۱.
- ↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۸۷-۸۹.
- ↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۹۰-۹۱؛ کبیری، محسن، بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه، ص۱۳۷.
- ↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۹۰-۹۱.
- ↑ «تو، تنها بیم‌دهنده‌ای و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ کبیری، محسن، بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه، ص۱۳۷.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱.
- ↑ «بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی لَکَ الْوِقَاءُ وَ الْحِمَی»
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۱۰۷-۱۰۸.
- ↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۱۰۸-۱۰۹.
- ↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص۱۰۹.
- ↑ فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص۳۴۰.