اخلاق بندگی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۷:۲۴

مقدمه

اخلاق بندگی حوزۀ ارزش‌ها یا هنجارها و ناهنجاری‌هایی است که حاکم بر روابط انسان با خداوند است. ارزش‌هایی مانند ایمان، اخلاص، تسلیم، رضا، توبه، استغفار، انابه، توکل، خشوع، خضوع و تضرع، خوف و رجا، ذکر، شکر، تقوا و ورع، از این قبیل هستند.

برخی از ارزش‌های اخلاقی در حوزه اخلاق بندگی عبارت‌اند از: ایمان، حظّ قلبی است که با تذکر، تفکر، انس و خلوت با خداوند حاصل می‌گردد و انسان برای رهایی از تصرف شیطان، باید با رساندن ایمان به قلب، قلب را الهی کند؛ چنانکه بر اساس آیات قرآن مؤمنان بدان جهت که خداوند متولی ظاهر و باطن آنان است^[۱]، از تصرفات شیطانی خالص و در رحمت الهی قرار دارند و خداوند آنان را از همه مراتب تاریکی به نور مطلق رهنمون می‌سازد^[۲].

تقوا، عبارت است از حفظ نفس از مخالفت اوامر و نواهی حق و متابعت رضای او^[۳]. با این حال در مواد متعددی در حفظ بلیغ و نگاهداری کامل نفس از وقوع در حرام‌ها با ترک مشتبهات به کار رفته است^[۴]. انسان باید پیوسته مراقب اعمال و رفتار خود بوده و اعضاء و جوارح خود را کنترل نماید تا خصال پست حیوانی در آن نفوذ ننماید و قلبش متمایل به هوی و هوس و مجذوب جلوه‌های پست حیوانی نگردد^[۵]. توکل، به معنای اعتماد و اطمینان به خداوند قادر متعال و سپردن کارها به او و از او یاری خواستن است^[۶]. اخلاص، به معنای مغشوش نبودن نیت و خالص انجام دادن کارها است^[۷]. خلوص عمل از تصرف شیطان که مقدمه اخلاص است در صورتی حاصل می‌گردد که تمام رفتار انسان در جهت خداخواهی باشد، هرچند مصداق کامل چنین اخلاصی تنها در انسان کامل و اولیای خالص امکان‌پذیر است^[۸].

یکی از مهم‌ترین عوامل در زمینه تزکیه نفس و تهذیب اخلاق، ذکر است؛ ذکر به معنای یاد در مقابل غفلت است و دارای گستره وسیعی است از جمله، غفلت از خدا، غفلت از وظیفه و مسئولیت، غفلت از عالم قبر و غفلت از محاسبه اعمال^[۹].

منابع

گرامی، علی، مقاله «اخلاق»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی‌

پانویس

↑ سوره بقره، آیه ۲۵۷.
↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۲۶.
↑ ر.ک: حسینی بهشتی، سید محمد، شناخت اسلام، ص۲۹۲؛ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۰۶.
↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۰۶.
↑ ر.ک: خامنه‌ای حسینی، سید علی، ۲۸/۵/۱۳۸۴.
↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۱۴.
↑ خامنه‌ای حسینی، سید علی، ۴/۱۲/۱۳۷۱.
↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰-۲۱.
↑ گرامی، علی، مقاله «اخلاق»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۶۱.

[1] سوره بقره، آیه ۲۵۷.

[2] امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۲۶.

[3] ر.ک: حسینی بهشتی، سید محمد، شناخت اسلام، ص۲۹۲؛ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۰۶.

[4] امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۰۶.

[5] ر.ک: خامنه‌ای حسینی، سید علی، ۲۸/۵/۱۳۸۴.

[6] امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۱۴.

[7] خامنه‌ای حسینی، سید علی، ۴/۱۲/۱۳۷۱.

[8] امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰-۲۱.

[9] گرامی، علی، مقاله «اخلاق»، مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی، ص ۶۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 == مقدمه ==
-اخلاق بندگی حوزۀ [[ارزش‌ها]] یا [[هنجارها]] و ناهنجاری‌هایی است که [[حاکم]] بر [[روابط انسان]] با [[خداوند]] است. ارزش‌هایی مانند [[ایمان]]، [[اخلاص]]، [[تسلیم]]، [[رضا]]، [[توبه]]، [[استغفار]]، [[انابه]]، [[توکل]]، [[خشوع]]، [[خضوع]] و [[تضرع]]، [[خوف و رجا]]، ذکر، [[شکر]]، [[تقوا]] و [[ورع]]، از این قبیل می‌باشند.
+اخلاق بندگی حوزۀ [[ارزش‌ها]] یا هنجارها و ناهنجاری‌هایی است که [[حاکم]] بر روابط [[انسان]] با [[خداوند]] است. ارزش‌هایی مانند [[ایمان]]، [[اخلاص]]، [[تسلیم]]، [[رضا]]، [[توبه]]، [[استغفار]]، [[انابه]]، [[توکل]]، [[خشوع]]، [[خضوع]] و [[تضرع]]، [[خوف و رجا]]، ذکر، [[شکر]]، [[تقوا]] و [[ورع]]، از این قبیل هستند.
-برخی از ارزش‌های اخلاقی در حوزه اخلاق بندگی عبارت‌اند از:
-ایمان، [[حظّ]] [[قلبی]] است که با [[تذکر]]، [[تفکر]]، [[انس]] و [[خلوت]] با خداوند حاصل می‌گردد و [[انسان]] برای [[رهایی]] از [[تصرف]] [[شیطان]]، باید با رساندن ایمان به [[قلب]]، قلب را [[الهی]] کند؛ چنانکه بر اساس [[آیات قرآن]] [[مؤمنان]] بدان جهت که خداوند متولی ظاهر و [[باطن]] آنان است {{متن قرآن|اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ}}<ref>«خداوند سرور مؤمنان است که آنان را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون می‌برد» سوره بقره، آیه ۲۵۷.</ref> از تصرفات [[شیطانی]] [[خالص]] و در [[رحمت الهی]] قرار دارند و خداوند آنان را از همه مراتب [[تاریکی]] به [[نور]] مطلق رهنمون می‌سازد<ref>[[امام خمینی]]، آداب الصلاة، ص۲۲۶.</ref>. ریشه تمام [[مفاسد اخلاقی]]، نبودن ایمان در قلب انسان است. حصول ایمان نیز با گفتن و شنیدن حاصل نمی‌گردد بلکه [[نیازمند]] [[خلوص نیت]] است؛ انسان باید در [[طلب]] [[معارف الهی]] و [[خداجویی]] باشد تا ایمان حاصل شود، بر اساس [[آیات قرآن کریم]] [[نور الهی]] تنها در قلب کسانی ایجاد می‌گردد که خداوند [[اراده]] کند، {{متن قرآن|وَمَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ}}<ref>«و آنکه خداوند برای او فروغی ننهاده است فروغی نخواهد داشت» سوره نور، آیه ۴۰.</ref><ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۱۲-۱۱۳.</ref>. بدون ایمان، هر حرکت و یشی بی‌فرجام است، و پوینده را بی‌نشاط و دل‌مرده می‌سازد<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، ص۵۵.</ref>.
-تقوا، عبارت است از [[حفظ نفس]] از [[مخالفت]] [[اوامر و نواهی]] [[حق]] و [[متابعت]] رضای او<ref>ر. ک: حسینی بهشتی، سید محمد، شناخت اسلام، ص۲۹۲؛ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۰۶.</ref>. با این حال در مواد متعددی در [[حفظ]] [[بلیغ]] و نگاهداری کامل نفس از وقوع در حرام‌ها با ترک مشتبهات به کار رفته است<ref>[[امام خمینی]]، شرح چهل حدیث، ص۲۰۶.</ref>. [[انسان]] باید پیوسته مراقب [[اعمال]] و [[رفتار]] خود بوده و اعضاء و جوارح خود را کنترل نماید تا [[خصال]] [[پست]] حیوانی در آن [[نفوذ]] ننماید و قلبش متمایل به [[هوی و هوس]] و مجذوب جلوه‌های پست حیوانی نگردد<ref>ر. ک: [[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۲۸/۵/۱۳۸۴.</ref>. [[عاقبت]] [[نیک]] در سایه [[تقوا]] حاصل می‌گردد. {{متن قرآن|وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«و سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره اعراف، آیه ۱۲۸.</ref> افزون بر آنکه تقوا منشأ بسیاری از [[کمالات]] مانند [[پیشرفت]] [[دنیا]] و [[آخرت]]، [[استقامت]] و [[پایداری]]، و هدا ابی به شمار می‌آید<ref>ر. ک: [[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۲۸/۵/۱۳۸۴.</ref>. تقوا افزون بر اینکه یک [[وظیفه]] است و انسان در قبال آن مورد سؤال واقع خواهد شد، راه را نیز باز می‌کند و موجب می‌شود که انسان در همه بن‌بست‌ها، به ویژه بن‌بست‌های [[اقتصادی]] راه [[نجات]] پیدا کند. {{متن قرآن|وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا * وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ}}<ref>«و هر کس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او دری می‌گشاید * و به او از جایی که گمان نمی‌برد روزی می‌دهد» سوره طلاق، آیه ۲.</ref><ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۴/۱۰/۱۳۷۸.</ref>.
-[[توکل]]، به معنای [[اعتماد]] و [[اطمینان]] به [[خداوند]] [[قادر]] [[متعال]]، و سپردن [[کارها]] به او و از او [[یاری]] خواستن است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۱۴.</ref>. در عرصه [[سیاسی]]- [[اجتماعی]] و به ویژه در مقابل [[توطئه‌ها]] و دسیسه‌های [[دشمنان]]، منبع [[قدرت]] [[ملت ایران]] اتکال به خداوند است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۱۴۹.</ref> که رمز و منشأ تمام پیروزی‌ها است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۲۰۲؛ ج۱۱، ص۷۱-۷۲؛ ج۱۷، ص۲۲۲-۲۲۳.</ref>، در نتیجه در سخت‌ترین شرایط نیز باید بر او تکیه کرد تا او نیز با [[جنود]] [[غیبی]] یاری کند<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۵، ص۴۰۳.</ref>.
+برخی از ارزش‌های اخلاقی در حوزه اخلاق بندگی عبارت‌اند از: ایمان، [[حظّ]] [[قلبی]] است که با [[تذکر]]، [[تفکر]]، [[انس]] و [[خلوت]] با خداوند حاصل می‌گردد و [[انسان]] برای [[رهایی]] از تصرف [[شیطان]]، باید با رساندن ایمان به [[قلب]]، قلب را [[الهی]] کند؛ چنانکه بر اساس [[آیات قرآن]] [[مؤمنان]] بدان جهت که خداوند متولی ظاهر و [[باطن]] آنان است<ref>سوره بقره، آیه ۲۵۷.</ref>، از تصرفات [[شیطانی]] [[خالص]] و در [[رحمت الهی]] قرار دارند و خداوند آنان را از همه مراتب [[تاریکی]] به [[نور]] مطلق رهنمون می‌سازد<ref>[[امام خمینی]]، آداب الصلاة، ص۲۲۶.</ref>.
-[[اخلاص]]، به معنای مغشوش نبودن [[نیت]] و [[خالص]] انجام دادن [[کارها]] است<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۴/۱۲/۱۳۷۱.</ref>. [[خلوص]] عمل از [[تصرف]] [[شیطان]] که مقدمه [[اخلاص]] است در صورتی حاصل می‌گردد که تمام [[رفتار انسان]] در جهت [[خداخواهی]] باشد، هرچند مصداق کامل چنین اخلاصی تنها در [[انسان کامل]] و اولیای خالص امکان‌پذیر است<ref>[[امام خمینی]]، آداب الصلاة، ص۲۰-۲۱.</ref>. خالص نبودن [[اخلاق]] و [[تربیت]] [[روحی]]، افزون بر آنکه مانعی در جهت [[رسیدن به کمال]] به شمار می‌آید، ممکن است به جای رساندن [[انسان]] به [[سعادت]] و کمال [[انسانیت]] و وصول به مدارج عالیه، وی را به [[شقاوت]] بکشاند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۱.</ref>. شرط [[مجاهدت]] در [[راه خدا]] این است که با اخلاص و [[فی سبیل الله]] باشد و لازمه آن این است که انسان به راه خدا [[ایمان]] و [[معرفت]] داشته باشد<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۱۲/۹/۱۳۷۹.</ref>.
-[[یاد خدا]]، از دیدگاه [[عالمان]] اخلاق به معنای توجه کلی به [[خداوند]] همراه با [[حضور قلب]] و [[فراغت]] خاطر است<ref>فیض کاشانی، محسن بن مرتضی، المحجة البیضاء فی تهذیب الأحیاء، تحقیق علی‌اکبر غفاری، ج۳، ص۲۷۷؛ نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، تحقیق سیدمحمد کلانتر، ج۳، ص۲۹۰.</ref>. [[اهل معرفت]] نیز آن را در معنای رها شدن از [[غفلت]] و [[فراموشی]] به کار برده‌اند<ref>انصاری، خواجه عبدالله بن محمد، منازل السائرین، ص۸۶.</ref>. یکی از مهم‌ترین عوامل در زمینه [[تزکیه نفس]] و [[تهذیب اخلاق]]، ذکر است؛ ذکر به معنای یاد در مقابل غفلت است و دارای گستره وسیعی می‌باشد از جمله، غفلت از [[خدا]]، غفلت از [[وظیفه]] و [[مسئولیت]]، غفلت از [[عالم قبر]] و غفلت از [[محاسبه اعمال]]. یاد تمامی موارد فوق می‌تواند [[سرنوشت انسان]] را تعیین کند، مشروط بر آنکه این [[اعتقاد]] در [[زندگی]]، حرکت و [[تصمیم‌گیری]] انسان مؤثر باشد، چرا که براساس [[آیات قرآن]] {{متن قرآن|إِنَّمَا تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ}}<ref>«تو تنها به آن کس می‌توانی بیم دهی که از این قرآن پیروی می‌کند» سوره یس، آیه ۱۱.</ref>[[انذار]] [[الهی]] و [[پیامبر]] {{صل}} برای کسانی مفید است که به دنبال یاد بوده و خود را از [[غفلت]] دور نگه می‌دارند<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۲۲/۲/۱۳۸۲.</ref>. ملتی که متکی به نام و [[یاد خدا]] باشد ترسی نداشته و در مقابل تهدیدها عقب نمی‌نشیند<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۴/۶/۱۳۶۹.</ref><ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۶۱.</ref>
+تقوا، عبارت است از [[حفظ نفس]] از [[مخالفت]] [[اوامر و نواهی]] [[حق]] و [[متابعت]] رضای او<ref>ر.ک: حسینی بهشتی، سید محمد، شناخت اسلام، ص۲۹۲؛ امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۰۶.</ref>. با این حال در مواد متعددی در [[حفظ]] [[بلیغ]] و نگاهداری کامل نفس از وقوع در حرام‌ها با ترک مشتبهات به کار رفته است<ref>[[امام خمینی]]، شرح چهل حدیث، ص۲۰۶.</ref>. [[انسان]] باید پیوسته مراقب [[اعمال]] و [[رفتار]] خود بوده و اعضاء و جوارح خود را کنترل نماید تا [[خصال]] [[پست]] حیوانی در آن [[نفوذ]] ننماید و قلبش متمایل به [[هوی و هوس]] و مجذوب جلوه‌های پست حیوانی نگردد<ref>ر.ک: [[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۲۸/۵/۱۳۸۴.</ref>. [[توکل]]، به معنای اعتماد و [[اطمینان]] به [[خداوند]] قادر متعال و سپردن [[کارها]] به او و از او [[یاری]] خواستن است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۱۴.</ref>. [[اخلاص]]، به معنای مغشوش نبودن [[نیت]] و [[خالص]] انجام دادن [[کارها]] است<ref>[[سید علی حسینی خامنه‌ای|خامنه‌ای حسینی، سید علی]]، ۴/۱۲/۱۳۷۱.</ref>. [[خلوص]] عمل از [[تصرف]] [[شیطان]] که مقدمه [[اخلاص]] است در صورتی حاصل می‌گردد که تمام [[رفتار انسان]] در جهت [[خداخواهی]] باشد، هرچند مصداق کامل چنین اخلاصی تنها در [[انسان کامل]] و اولیای خالص امکان‌پذیر است<ref>[[امام خمینی]]، آداب الصلاة، ص۲۰-۲۱.</ref>.
+یکی از مهم‌ترین عوامل در زمینه [[تزکیه نفس]] و [[تهذیب اخلاق]]، ذکر است؛ ذکر به معنای یاد در مقابل غفلت است و دارای گستره وسیعی است از جمله، غفلت از [[خدا]]، غفلت از [[وظیفه]] و [[مسئولیت]]، غفلت از [[عالم قبر]] و غفلت از محاسبه اعمال<ref>[[علی گرامی|گرامی، علی]]، [[اخلاق - گرامی (مقاله)| مقاله «اخلاق»]]، [[مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی (کتاب)|مقالاتی از اندیشه‌نامه انقلاب اسلامی]]، ص ۶۱.</ref>.
 == منابع ==