قسط در لغت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث قسط است. قسط از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قسط در لغت - قسط در قرآن - قسط در حدیث - قسط در کلام اسلامی - قسط در معارف مهدویت - قسط در فقه سیاسی - قسط در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

«قسط» در لغت به معنای، میزان، سهم و نصیب می‌باشد. وقتی که به باب تفعیل می‌رود نیز این معنا حفظ می‌گردد، گفته می‌شود تقسطوا الشيء بينهم که به معنای تقسیم به عدل و برابری است؛ همچنین قسط به معنای آن است که حق کسی را به دیگری ندهند و تبعیض روا ندارند. در تفاوت میان عدل و قسط، آمده است که قسط به عدل آشکار و ظاهر گفته می‌شود، اما عدل، گاهی ممکن است که به صورت پنهانی نیز محقق گردد. عدالت به آن است که انسان، حق هر کسی را بپردازد و نقطه مقابلش آن است که ستم کند و حقوق افراد را از آنان دریغ دارد، «قسط» مفهومش آن است که حق کسی را به دیگری ندهند و تبعیض روا ندارند و نقطه مقابلش آن است که حق کسی را به دیگری دهند. «قسط» از واژگان متضاد است، در لغت آمده که «قسط»، یعنی گرفتن سهم دیگری که به معنای ستم است، گفته می‌شود: قَسَط الرّجل، هنگامی که ستم می‌کند؛ اما اگر گفته شود: أقْسَطَ؛ هنگامی است که فرد، عدل ورزد؛ در قرآن کریم هر دو معنا به کار رفته است: ﴿وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا﴾.

در معنای عدالت فرمود: ﴿وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾. و قسطاس برگرفته از «قسط»، به معنای میزان است و از آن به عدالت تعبیر می‌شود، آن‌گونه که از «میزان» چنین تعبیر می‌شود؛ لذا فرمود: ﴿وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ﴾ که به معنای «ترازوی درست و عادلانه» است. همچنین ارباب لغت ذکر کرده‌اند که مُقْسِطَ به معنای عادل، از اسماء خداوند است، اما «قاسط» به معنای ستمگر است. اصل در لغت «قسط» به معنای رساندن چیزی به جایگاه خودش و برآوردن حق در محل اصلی آن می‌باشد و این معنا فقط در مقام اجرای عدل و اعمال آن در جامعه، معنادار می‌شود، مانند دادن نفقه و تقسیم آن میان خانواده یا تقسیم مال میان شرکا؛ این موارد هنگامی است که عمل عادلانه و حق‌مدار باشد، اما به هنگام انحراف و بازگشت از حق، از آن، تعبیر به «جور» می‌شود. قَسط مصدر است و قِسط اسم مصدر. در قرآن کریم آمده است: ﴿قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ﴾ و اینکه: ﴿كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ﴾. در «اقساط»، برپایی عدل در نظر گرفته می‌شود و «تقسیط» جهت وقوع و تعلق فعل قسط، لحاظ می‌شود.

قسط در ولایت و امامت از منظر عقل و نقل

«قسط» به معنای عدل و میانه‌روی و رسانیدن حق به محلش و دادن حق هر چیز به خودش می‌باشد. تفاوت قسط با عدل در آن است که قسط به فعل خارجی گفته می‌شود که در عمل ظاهر گردد، اما عدل به ملکه نفسانی اطلاق می‌شود.

مقدمه

«قِسط» به معنای مطابقت داشتن نصیب و اندازه [هر کس] با عدل و انصاف است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ﴾.

همچنین در آیه‌ای دیگر می‌خوانیم: ﴿وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ﴾. پس قسط به این معناست که نصیب و روزی کسی به ستم از وی گرفته نشود..

پرسش مستقیم

• قسط در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)

منابع

1. سیدباقری، سید کاظم، عدالت سیاسی در قرآن کریم
2. فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۶
3. رضوانفر، احمد، برابری و نفی تبعیض از دیدگاه پیامبر اعظم