وصایت

وصایت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: وصایت در حقوق اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

معناشناسی

وصایت در لغت به معنای سفارش کردن، توصیه، نوعی عهد و قرارداد مالی است و در اصطلاح علوم مختلف، معانی متفاوتی دارد و در علم کلام به معنای جانشینی در امر نبوت است. وصایت به این معنا از سنت‌های رایج همه انبیای الهی است که به امر خداوند هنگام غیبت یا برای زمان بعد از خود وصی انتخاب می‌کردند تا رسالت خویش را ماندگار کنند. رسول خداa در آخرین لحظات زندگانی، حضرت علیS را به عنوان وصی خود انتخاب کرد، اما دیگر فرقه‌های اسلامی تعیین جانشین را از وظایف امت دانسته‌اند.

انواع وصایت

1. وصیت در فقه به معنای ولایت دادن به غیر برای اخراج یا استیفای حق میت و سرپرستی طفل و دیوانه از وارثان میت است که معمولا این منصب به پس از فوت موصی مربوط می‌شود و کسی که عهده‌دار این مسؤولیت می‌شود، وصی است.
2. وصایت در علم کلام، تعیین جانشین برای پیامبران و امامان S است. اوصیای انبیا وظیفه دارند کارهای پیامبران را پس از فوتشان به پایان برسانند و ادامه دهندۀ راه آنان باشند.
3. وصیت در بُعد اخلاقی به پند و موعظه‌ای گفته می‌‌شود که یک شخص به دیگری می‌‌گوید تا به آن عمل کند، مثل وصایای امیرالمؤمنین به فرزندان و شیعیانش، یا وصیت امام صادق S به پیروانش نسبت به اهمیت نماز. این وصیت‌ها گاهی مکتوب است و گاهی شفاهی و گفتاری.

وجود وصایت در تمام ادیان

اینکه انسان، کسی را برای حفظ آنچه از خویش بر جای می‌گذارد، به وصایت تعیین کند، مقبول عقل و فطرت انسانی است و همۀ شریعت‌ها و دین‌ها آن را پسندیده‌اند. شریعت اسلام نیز برای وصایت حدود و قوانینی مشخص کرده است. پیامبران الهی S در امت‌های پیشین نیز هنگام غیبت یا برای روزگار پس از خویش، وصی برمی‌گزیدند تا آیین و شریعت خویش را ماندگار سازند و رسالت خود را دوام بخشند و پس از آنان به تبلیغ دین و بیان شریعت بپردازند. آدم، شیث را به وصایت گمارد و نوح، سام را و ابراهیم، اسحاق را و موسی، هارون را و عیسی، شمعون را و سرانجام، پیامبر اسلام a علی S و یازده فرزند معصوم او را به وصایت برنهاد. حقیقت وصایت همان ولایت ـ یعنی سرپرستی و زعامت امور دینی و دنیوی ـ است و پیامبر اسلام a بر آن بسیار ارج می‌نهاد و بارها، با پافشاری تمام، از اهمیت آن سخن گفت که وصایت و ولایت حضرت علی S سیّد الأوصیاء و یازده فرزندش، همسنگ نبوت و قرآن و بلکه روح نبوت است. احادیث در این باره بسیارند و به روشنی و صراحت از اهمیت وصایت و ولایت سخن می‌گویند.

وصایت اهل بیتS

وصی از القاب مشهور امام علیS است که برای آن حضرت به هنگام بیعت، در جنگ‌های جمل، صفین، نهروان و نیز در سخنان امام حسنS به کار رفته است. ابوذر در زمان عثمان در مسجد رسول خداa می‌نشست و حدیث وصایت را برای مردم بازخوانی می‌کرد. امام علیS نیز وصیت و وراثت رسول خداa را در میان اهل بیت(ع) می‌دانست، چنان که به هنگام بیعت گرفتن از ایشان می‌فرمود: من وصی پیامبرم. آن حضرت در خطبه دیگری ضمن تأکید بر مشروعیت خلافت و امامت اهل بیت(ع) فرمود: وصیت و وراثت حقیقی رسول خداa در اهل بیت اوست: «وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ».

جستارهای وابسته

• وصی
• حق وصایت
• حدیث وصایت

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر.
2. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
3. پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه
4. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲