|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[حسن بن علی بن یوسف بن بقاح در تراجم و رجال]]| پرسش مرتبط = }} | | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[حسن بن علی بن یوسف بن بقاح در تراجم و رجال]]| پرسش مرتبط = }} |
| ==آشنایی اجمالی== | | ==آشنایی اجمالی== |
| [[الحسن بن علی بن یوسف]]<ref>رجال النجاشی، ص۴۰، ش۸۲؛ رجال العلامة الحلی، ص۴۱، ش۱۸؛ الرجال، ابن داود، ص۱۱۱، ش۴۳۰؛ ایضاح، الإشتباه، ص۱۴۸، ش۱۸۱؛ منهج المقال، ج۴، ص۹۵، ش۱۴۳۱؛ نقد الرجال، ج۲، ص۴۱، ش۱۳۱۷؛ زبدة الأقوال، ص۱۱۶، ش۵۴۹؛ مجمع الرجال، ج۲، ص۱۴۰؛ جامع الرواة، ج۱، ص۲۰۹، ش۱۶۷۶؛ الرجال، حر عاملی، ص۹۱، ش۳۸۳؛ الوجیزة فی الرجال، ص۵۷، (ش۵۰۷) و ۵۸، (ش۵۱۶)؛ منتهی المقال فی أحوال الرجال، ج۲، ص۴۱۳، ش۷۶۱؛ توضیح المقال، ص۱۳۴؛ شعب المقال، ص۶۶، ش۱۸۸؛ بهجة الآمال، ج۳، ص۱۵۶؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۹۴، (ش۲۰۴۹) و ۳۸۷، (ش۳۰۲۰)؛ تنقیح المقال، ج۲۰، ص۸۴، (ش ۵۳۸۵) و ۲۸۲، ش(۵۵۲۵)؛ أعیان الشیعه، ج۲، ص۲۶۱؛ ج۵، ص۱۷۰ و ۲۱۷؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۴۴۱، ش۳۷۰۹؛ ج۳، ص۱۸، ش۳۸۴۷؛ قاموس الرجال، ج۳، ص۲۹۶، (ش۱۹۵۶) و ۳۳۴، (ش۱۹۹۳)؛ معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۹، (ش ۲۹۵۰)، ۶۶، (ش۳۰۰۷) و ۶۸، (ش ۳۰۰۸)؛ ج۲۳، ص۱۷۱، ش۱۵۰۶۷؛ تهذیب المقال، ج۲، ص۴۰، ش۸۱.</ref>، در دو سند [[تفسیر کنز الدقائق]] به نقل از [[کتاب الکافی]] گزارش شده است: | | [[حسن بن علی بن بقاح أزدی کوفی]]، معروف به [[ابن بقاح]] با عناوینی چون، [[حسن بن بقاح]] و [[حسن بن علی بن یوسف]] ذکر شده است.<ref>الجامع فی الرجال ۱/۵۲۰.</ref> ظاهراً [[اهل کوفه]] بود و از [[اصحاب امام صادق]]{{ع}} [[حدیث]] نقل کرده که از آن میان افرادی چون [[زکریا بن جعفر]] و [[معاذ جوهری]] را می‌‌توان نام برد<ref>رجال النجاشی ۱/۱۴۰.</ref> ولی از شخص [[امام]]{{ع}} حدیث [[روایت]] نکرده است.<ref>جامع الرواة ۱/۲۰۹.</ref> او از [[راویان]] مشهور [[شیعه]]، دارای روایاتی بسیار، فردی مورد [[اعتماد]] و صحیح الحدیث بوده<ref>رجال النجاشی ۱/۱۴۰.</ref> و راویانی چون [[علی بن حسن بن علی بن فضال]]<ref>الجامع فی الرجال ۱/۱۴۰.</ref> و [[ابن خشاب]]<ref>قاموس الرجال ۳/۲۰۰.</ref> از وی روایت کرده‌اند. از جمله آثارش النوادر می‌‌باشد.<ref>رجال النجاشی ۱/۱۴۰.</ref> برخی از منابع متأخر [[وفات]] او را نیمه دوم سده دوم دانسته اند<ref>فرهنگ زندگی نامه‌ها ۳۰۷.</ref>.<ref>جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی (کتاب)|فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی]] ج۱، ص۲۴۸.</ref> |
| | |
| {{متن حدیث|أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْخَشَّابِ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ عَنْ مُعَاذِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: وَ مَنْ أُوتِيَ الْقُرْآنَ فَظَنَّ أَنَّ أَحَداً مِنَ النَّاسِ أُوتِيَ أَفْضَلَ مِمَّا أُوتِيَ فَقَدْ عَظَّمَ مَا حَقَّرَ اللَّهُ وَ حَقَّرَ مَا عَظَّمَ اللَّهُ}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۷، ص۱۵۸ - ۱۵۹؛ الکافی، ج۲، ص۶۰۴، ح۵.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 522-523.</ref>
| |
| | |
| ==شرح حال [[راوی]]==
| |
| نام راوی یادشده، [[الحسن بن علی بن یوسف بن بقاح]]، معروف به [[ابن بقاح]] و از [[محدثان]] [[اهل کوفه]] است. [[نجاشی]] از سوی راوی، طریق [[روایی]] خود را به چهار تن از صاحبان کتاب، [[مسند]] ساخته است. ابن بقاح از روایتگران [[کثیر الروایه]] شمرده می‌شود:
| |
| #[[نجاشی]]: {{عربی|الحسن بن علی بن بقاح، کوفی،...، مشهور،...، روی عن أصحاب أبی عبدالله{{ع}}، له کتاب نوادر}}<ref>رجال النجاشی، ص۴۰، ش۸۲. آیت‌الله شوشتری در قاموس الرجال (ج۳، ص۲۹۷، ش۱۹۵۶) عنوان راوی در رجال النجاشی را دارای سقط دانسته و نوشته است: {{عربی|و فی النجاشی فی الحسن بن علی بن یقطین حدثنا الحسن بن علی ابن یوسف بن بقاح فالظاهر سقوط بن یوسف قبل بن بقاح هنا من عنوانه}}. آیت‌الله خویی در معجم رجال الحدیث (ج ۶، ص۳۰، ش۲۹۵۰) عنوان الحسن بن علی بن بقاح در رجال النجاشی را متحد با الحسن بن بقاح و الحسن بن علی بن یوسف دانسته است.</ref>.
| |
| #[[علامه حلّی]]: {{عربی|الحسن بن علی بن بقاح بالباء المنقطة تحتها نقطة و القاف المشددة و الحاء غیر المعجمة کوفی،...، روی عن أصحاب أبی عبد الله{{ع}}}}<ref>رجال العلامة الحلی، ص۴۱، ش۱۸؛ ایضاح الاشتباه، ص۱۴۸، ش۱۸۱: {{عربی|الحسن بن علی بن بقاح: بالباء المنقطة تحتها نقطة، و القاف المشددة، و الحاء المهملة}}؛ الرجال، ابن داود، ص۱۱۱، ش۴۳۰: {{عربی|الحسن بن علی بن بقاح، بالباء المفردة و القاف المشددة و الحاء المهملة لم [کش] کوفی...}}.</ref>.
| |
| | |
| نام [[راوی]] در برخی از [[اسناد]]، با پسوند «الأزدی» همراه شده است: {{عربی|علی بن محمد بن بندار عن أحمد بن أبی عبدالله عن عدة من أصحابنا عن الحسن بن علی بن یوسف الأزدی عن رجل عن أبی عبدالله{{ع}} قال: جاء رجل إلی النبی{{صل}} فقال: ما قبلت صبیا قط؛ فلما ولی قال رسول الله: هذا رجل عندی أنه من أهل النار}}<ref>الکافی، ج۶، ص۵۰، ح۷ (این حدیث در تهذیب الأحکام، ج۸، ص۱۱۳، ح۴۰ نیز نقل شده است)؛ نیز تهذیب الأحکام، ج۷، ص۳۷۰، ح۶۳: {{عربی|عنه عن محمد بن الحسین عن الحسن بن علی بن یوسف الأزدی عن عاصم بن حمید عن محمد بن قیس عن أبی جعفر{{ع}} فی رجل تزوج امرأة...}}.</ref>.
| |
| | |
| این راوی در طریق [[روایی]] [[پنج تن]] از صاحبان کتاب قرار گرفته است<ref>رجال النجاشی، ص۴۵، ش۹۱ (الحسن بن علی بن یقطین): {{عربی|...، حدثنا محمد بن أحمد بن ثابت قال: حدثنا محمد بن بکر بن جناح قال: حدثنا الحسن بن علی بن یوسف بن بقاح قال: حدثنا صالح مولی علی بن یقطین عن الحسن بن علی بن یقطین}}؛ ص۲۴۵، ش۶۴۴ (عبد السلام بن سالم البجلی): {{عربی|...، حدثنا أحمد بن محمد بن سعید قال: حدثنا محمد بن عبدالله بن غالب قال: حدثنا الحسن بن علی بن یوسف بن بقاح عن عبدالسلام بکتابه}}؛ ص۴۱۴، ش۱۱۰۶ (مثنی بن الولید الحناط): {{عربی|...، حدثنا أحمد بن محمد بن سعید قال: حدثنا علی بن الحسن قال: حدثنا الحسن بن علی بن یوسف بن بقاح قال: حدثنا مثنی بکتابه}}؛ ص۴۲۴، ش۱۱۳۹ (مقاتل بن مقاتل البلخی): {{عربی|حدثنا علی بن یعقوب قال: حدثنا علی بن الحسن بن فضال قال: حدثنا الحسن بن علی بن یوسف، عن مقاتل بکتابه}}؛ الفهرست، طوسی، ص۴۷۲، ش۷۵۷ (معاذ بن ثابت): {{عربی|... عن محمد بن علی بن الحسین، عن أبیه و محمد بن الحسن، عن الصفار و سعد بن عبدالله، عن الحسن بن علی الکوفی، عن الحسن بن علی بن یوسف المعروف بابن بقاح، عن معاذ}}.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 523-524.</ref>
| |
| | |
| ==نکته==
| |
| [[شیخ طوسی]] در پایان کتاب [[رجال]] خود، بخش {{عربی|"من لم یرو عن الائمة{{عم}}}} از کسی با نام [[الحسن بن یوسف]] یاد کرده است<ref>رجال الطوسی، ص۴۲۱، ش۶۰۷۸.</ref>. از آنجاکه [[راوی]] مورد گفتوگو مستقیم و بی‌واسطه از [[معصوم]]{{ع}} گزارش نکرده و بستر یادکرد او در این بخش از رجال فراهم است و در برخی [[اسناد]] نیز از راوی با این عنوان یاد شده، چنین برداشت می‌شود که مقصود شیخ طوسی از الحسن بن یوسف راوی مورد گفت وگوست<ref>مامقانی در تنقیح المقال، ج۲۰، ص۲۸۲، ش۵۵۲۵: {{عربی|الحسن بن علی بن یوسف الأزدی، هو: ابن بقاح الثقة المتقدم}}.</ref>.
| |
| | |
| این راوی، با عناوین [[الحسن بن علی بن یوسف]]، [[الحسن بن علی بن یوسف بن بقاح]]، [[الحسن بن علی بن بقاح]]، [[الحسن بن بقاح]]، [[الحسن بن یوسف]]، [[الحسن بن علی بن یوسف الأزدی]]، و [[ابن بقاح]] در اسناد [[روایی]] و [[منابع رجالی]] یاد شده است<ref>المحاسن، ج۱، ص۴۰، ح۴۹؛ الکافی، ج۱، ص۸۶، ح۳؛ الإختصاص، ص۳۲۱؛ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۲۶۷، ح۴۴؛ المحاسن، ج۱، ص۵۸، ح۹۳؛ الکافی، ج۶، ص۵۰، ح۷؛ المحاسن، ج۲، ص۴۶۵، ح۴۳۴.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 524-525.</ref>
| |
| | |
| ==[[طبقه راوی]]==
| |
| [[تاریخ]] تولد و درگذشت [[راوی]] پیدا نیست؛ لکن از عبارت [[نجاشی]]: {{عربی|روی عن أصحاب أبی عبدالله{{ع}}}} نیز شاگردان [[حدیثی]] او چون [[محمد بن الحسین بن أبی الخطاب]] که از [[اصحاب امام جواد]]، [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]]{{عم}}<ref>رجال الطوسی، ص۳۷۹، (ش ۵۶۱۵)، ۳۹۱، (ش ۵۷۷۱) و ۴۰۲، (ش۵۸۹۲).</ref> و [[حسن بن موسی الخشاب]] که از [[اصحاب امام حسن عسکری]]{{ع}}<ref>رجال الطوسی، ص۳۹۸، ش۵۸۴۲.</ref> و [[محمد بن خالد برقی]] که از [[اصحاب]] [[امام کاظم]]، [[امام رضا]] و [[امام جواد]]{{عم}}<ref>رجال الطوسی، ص۳۴۳، (ش ۵۱۲۱)، ۳۶۳، (ش ۵۳۹۱) و ۳۷۷، (ش۵۵۸۵).</ref> شمرده شده‌اند، فهمیده می‌شود وی در [[روزگار]] [[امام هفتم]]، هشتم و نهم{{عم}} می‌زیسته است.
| |
| | |
| روایت‌های [[ابن بقاح]] از [[معصوم]]{{ع}} همگی باواسطه انجام پذیرفته که به چند نمونه اشاره می‌گردد:
| |
| | |
| #{{متن حدیث|عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْخَطَّابِ التَّمِيمِيِّ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: مَا نَزَلَ كِتَابٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَّا وَ أَوَّلُهُ {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>به نام خداوند بخشنده بخشاینده سوره فاتحه، آیه ۱.</ref>}}<ref>المحاسن، ج۱، ص۴۰ - ۴۱، ح۴۹.</ref>.
| |
| #{{متن حدیث|عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ يُوسُفَ عَنْ زَكَرِيَّا عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}}مَنْ أَتَى الْكَعْبَةَ فَعَرَفَ مِنْ حَقِّنَا وَ حُرْمَتِنَا مَا عَرَفَ مِنْ حَقِّهَا وَ حُرْمَتِهَا لَمْ يَخْرُجْ مِنْ مَكَّةَ إِلَّا وَ قَدْ غُفِرَ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ كَفَاهُ اللَّهُ مَا أَهَمَّهُ مِنْ أَمْرِ دُنْيَاهُ وَ آخِرَتِهِ}}<ref>المحاسن، ج۱، ص۶۹، ح۱۳۷.</ref>.
| |
| #{{متن حدیث|مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ بْنِ بَقَّاحٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} يَقُولُ إِنَّ أَمْرَ اللَّهِ كُلَّهُ عَجِيبٌ إِلَّا أَنَّهُ قَدِ احْتَجَّ عَلَيْكُمْ بِمَا قَدْ عَرَّفَكُمْ مِنْ نَفْسِهِ}}<ref>الکافی، ج۱، ص۸۶، ح۳.</ref>.
| |
| #{{متن حدیث|أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ فَيْضِ بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: الْمُنْجِيَاتُ إِطْعَامُ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءُ السَّلَامِ وَ الصَّلَاةُ بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَامٌ}}<ref>المحاسن، ج۲، ص۳۸۷، ح۱.</ref>.
| |
| #{{متن حدیث|حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْخَشَّابِ عَنِ ابْنِ بَقَّاحٍ عَنْ مُعَاذِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَا عَلِيُّ إِنَّ هَذَا الدِّينَ مَتِينٌ فَأَوْغِلْ فِيهِ بِرِفْقٍ وَ لَا تُبَغِّضْ إِلَى نَفْسِكَ عِبَادَةَ رَبِّكَ فَإِنَّ الْمُنْبَتَّ يَعْنِي الْمُفْرِطَ لَا ظَهْراً أَبْقَى وَ لَا أَرْضاً قَطَعَ فَاعْمَلْ عَمَلَ مَنْ يَرْجُو أَنْ يَمُوتَ هَرِماً وَ احْذَرْ حَذَرَ مَنْ يَتَخَوَّفُ أَنْ يَمُوتَ غَداً}}<ref>الکافی، ج۲، ص۸۷، ح۶.</ref>.
| |
| #{{متن حدیث|عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ يُوسُفَ عَنْ زَكَرِيَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلًا يَسْأَلُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} فَقَالَ الرَّجُلُ يَقُولُ أَوَدُّكَ فَكَيْفَ أَعْلَمُ أَنَّهُ يَوَدُّنِي فَقَالَ امْتَحِنْ قَلْبَكَ فَإِنْ كُنْتَ تَوَدُّهُ فَإِنَّهُ يَوَدُّكَ}}<ref>الکافی، ج۲، ص۶۵۲، ح۲.</ref>.
| |
| | |
| روایتگران از [[ابن بقاح]] مانند [[محمد بن علی القرشی]]، [[محمد بن حسین بن أبی الخطاب]] و [[حسن بن موسی الخشاب]] از طبقه هفتم هستند<ref>الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال النجاشی)، ج۶، ص۶۰۳، (طبقات رجال الکافی)، ج۴، ص۳۱۸ و ۱۱۶.</ref> و استادانش چون [[زکریا بن محمد]]، [[محمد بن سنان]] و [[عبدالله بن المغیرة]] از طبقه ششم<ref>الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الکافی)، ج۴، ص۱۵۵، ۳۲۸ و ۲۲۲.</ref> و [[سیف بن عمیرة]]، [[عاصم بن حمید]]، و [[سعدان بن مسلم]] از [[طبقه پنجم راویان]]<ref>الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الکافی)، ج۴، ص۱۷۸، ۱۹۱ و ۱۶۲.</ref>، پس [[ابن بقاح]] از طبقه ششم خواهد بود، چنانکه [[آیت الله بروجردی]] نیز وی را از طبقه ششم شمرده است<ref>الموسوعة الرجالیه (طبقات رجال الفقیه)، ج۵، ص۲۱۲ و طبقات رجال النجاشی، ج۶، ص۴۲۷.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 525-528.</ref>
| |
| | |
| ==[[استادان]] و [[شاگردان راوی]]==
| |
| ابن بقاح از [[راویان]] بسیاری گزارش کرده؛ مانند [[هارون بن الخطاب]]، [[مفضل بن صالح]]، [[أبوعبدالله بجلی]]، [[سیف بن عمیرة]]، [[زکریا بن محمد ازدی]]، [[حکم بن أیمن]]، [[صالح بن عقبة]]، [[معاذ بن ثابت]]، [[غیاث بن إبراهیم]]، [[مثنی بن الولید]]، [[محمد بن سنان]]، [[عبدالسلام بن سالم]]، [[عبدالله بن المغیرة]]، [[عثمان بن عیسی]]، [[صفوان بن یحیی]]، [[صالح مولی علی بن یقطین]]، [[عبدالله بن جبلة]]، [[مقاتل]]، [[سعدان بن مسلم]]<ref>المحاسن، ج۱، ص۴۰، (ح۴۹)، ۵۸، (ح ۹۳) و ۲۹۴، (ح ۴۵۶)؛ ج۲، ص۳۸۷، (ح۱)، ۴۶۱، (ح۴۱۱)، ۴۶۵، (ح۴۳۴) و ۵۴۳، (۸۴۶)؛ الکافی، ج۲، ص۸۷، ح۶؛ ج۷، ص۶۲، ح۱۹؛ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۲۱، (ح ۱) و ۱۹۸، (ح۵)؛ ج۶، ص۲۸۳، ح۱۸۳؛ ج۷، ص۴۰۲، (ح۱۳) و ۴۰۵، (ح ۲۸)؛ ج۹، ص۳۳۰، ح۱۰؛ الإختصاص، ص۳۲۱؛ ثواب الأعمال، ص۱۳۱؛ کتاب الغیبه، نعمانی، ص۲۳۹، ح۳۲.</ref>. | |
| | |
| گروهی نیز [[روایتگر]] از اویند؛ مانند [[محمد بن خالد برقی]]، [[احمد بن محمد بن خالد برقی]]، [[محمد بن علی قرشی]]، [[محمد بن الحسین]]، [[حسن بن موسی خشاب]]، [[حسن بن علی بن عبدالله]]، [[إسماعیل بن مهران]]، [[علی بن الحسن بن فضّال]]، [[إسحاق بن بنان]]، [[علی بن عباس]]، [[حسن بن حسین لؤلؤی]]، سیاری، [[سلمة بن خطاب]]، [[حسن بن أحمد لؤلؤی]]، [[محمد بن بکر بن جناح]]<ref>المحاسن، ج۱، ص۵۸، (ح ۹۳) و ۲۹۴، (ح ۴۵۶)؛ ج۲، ص۳۸۷، ح۱؛ الکافی، ج۱، ص۸۶، ح۳؛ ج۲، ص۸۷، (ح۶)، ۶۰۴، (ح ۵) و ۶۵۲، (ح۲)؛ ج۵، ص۲۹۸، (ح۲) و ۴۱۲، (ح۱۱)؛ التوحید، صدوق، ص۱۶۶، ح۳؛ من لا یحضره الفقیه (المشیخة)، ج۴، ص۴۷۶؛ معانی الأخبار، ص۳۸۵، (ح۱۸) و ۴۰۳، (ح ۷۰)؛ الإختصاص، ص۳۲۱؛ رجال النجاشی، ص۴۵، ش۹۱.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 528-529.</ref>
| |
| | |
| ==[[مذهب]] [[راوی]]==
| |
| [[ابن بقاح]] از [[راویان]] [[کثیر الروایه]] به شمار می‌آید. برای نشان دادن [[تشیع]] او یادکرد دو نکته دارای اهمیت است:
| |
| #راوی از [[شیعیان]] صاحب کتاب در [[رجال النجاشی]] یاد شده است.
| |
| #[[روایات]] بسیاری بر [[شیعی]] یا [[امامی بودن]] راوی دلالت دارند؛ نمونه‌ها:
| |
| ##{{متن حدیث|عَنْهُ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ يُوسُفَ عَنْ زَكَرِيَّا عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} مَنْ أَتَى الْكَعْبَةَ فَعَرَفَ مِنْ حَقِّنَا وَ حُرْمَتِنَا مَا عَرَفَ مِنْ حَقِّهَا وَ حُرْمَتِهَا لَمْ يَخْرُجْ مِنْ مَكَّةَ إِلَّا وَ قَدْ غُفِرَ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ كَفَاهُ اللَّهُ مَا أَهَمَّهُ مِنْ أَمْرِ دُنْيَاهُ وَ آخِرَتِهِ}}<ref>المحاسن، ج۱، ص۶۹، ح۱۳۷.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْكُوفِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْبَرْمَكِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ الْعَبَّاسِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ يُوسُفَ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ أَبِي الْيَقْظَانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: يَجِيءُ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَوْمَ الْقِيَامَةِ آخِذاً بِحُجْزَةِ رَبِّهِ وَ نَحْنُ آخِذُونَ بِحُجْزَةِ نَبِيِّنَا وَ شِيعَتُنَا آخِذُونَ بِحُجْزَتِنَا فَنَحْنُ وَ شِيعَتُنَا حِزْبُ اللَّهِ وَ حِزْبُ اللَّهِ {{متن قرآن|هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است سوره مائده، آیه ۵۶.</ref> وَ اللَّهِ مَا نَزْعُمُ أَنَّهَا حُجْزَةُ الْإِزَارِ وَ لَكِنَّهَا أَعْظَمُ مِنْ ذَلِكَ يَجِيءُ رَسُولُ اللَّهِ صآخِذاً بِدِينِ اللَّهِ وَ نَجِيءُ نَحْنُ آخِذِينَ بِدِينِ نَبِيِّنَا وَ تَجِيءُ شِيعَتُنَا آخِذِينَ بِدِينِنَا}}<ref>التوحید، صدوق، ص۱۶۶، ح۳.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ سَلَمَةَ اللُّؤْلُؤِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ بَقَّاحٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} عَنِ الْحَوْضِ فَقَالَ لِي هُوَ حَوْضٌ مَا بَيْنَ بُصْرَى إِلَى صَنْعَاءَ أَ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُ فَقُلْتُ لَهُ نَعَمْ قَالَ فَأَخَذَ بِيَدِي وَ أَخْرَجَنِي إِلَى ظَهْرِ الْمَدِينَةِ ثُمَّ ضَرَبَ بِرِجْلِهِ فَنَظَرْتُ إِلَى نَهَرٍ يَجْرِي مِنْ جَانِبِهِ هَذَا مَاءٌ أَبْيَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ مِنْ جَانِبِهِ هَذَا لَبَنٌ أَبْيَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ فِي وَسَطِهِ خَمْرٌ أَحْسَنُ مِنَ الْيَاقُوتِ فَمَا رَأَيْتُ شَيْئاً أَحْسَنَ مِنْ تِلْكَ الْخَمْرِ بَيْنَ اللَّبَنِ وَ الْمَاءِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مِنْ أَيْنَ يَخْرُجُ هَذَا وَ مِنْ أَيْنَ مَجْرَاهُ فَقَالَ هَذِهِ الْعُيُونُ الَّتِي ذَكَرَهَا اللَّهُ فِي كِتَابِهِ أَنْهَارٌ فِي الْجَنَّةِ عَيْنٌ مِنْ مَاءٍ وَ عَيْنٌ مِنْ لَبَنٍ وَ عَيْنٌ مِنْ خَمْرٍ يَجْرِي فِي هَذَا النَّهَرِ وَ رَأَيْتُ حَافَتَيْهِ عَلَيْهِمَا شَجَرٌ فِيهِنَّ جَوَارٍ مُعَلَّقَاتٌ بِرُءُوسِهِنَّ مَا رَأَيْتُ شَيْئاً أَحْسَنَ مِنْهُنَّ وَ بِأَيْدِيهِنَّ آنِيَةٌ مَا رَأَيْتُ أَحْسَنَ مِنْهَا لَيْسَتْ مِنْ آنِيَةِ الدُّنْيَا فَدَنَى مِنْ إِحْدَاهُنَّ فَأَوْمَأَ إِلَيْهَا بِيَدِهِ لِتَسْقِيَهُ فَنَظَرْتُ إِلَيْهَا وَ قَدْ مَالَتْ لِتَغْرِفَ مِنَ النَّهَرِ فَمَالَ الشَّجَرُ فَاغْتَرَفَتْ ثُمَّ نَاوَلَتْهُ فَشَرِبَ ثُمَّ نَاوَلَهَا وَ أَوْمَأَ إِلَيْهَا فَمَالَتِ الشَّجَرَةُ مَعَهَا فَاغْتَرَفَتْ ثُمَّ نَاوَلَتْهُ فَنَاوَلَنِي فَشَرِبْتُ فَمَا رَأَيْتُ شَرَاباً كَانَ أَلْيَنَ مِنْهُ وَ لَا أَلَذَّ وَ كَانَتْ رَائِحَتُهُ رَائِحَةَ الْمِسْكِ وَ نَظَرَتْ فِي الْكَأْسِ فَإِذَا فِيهِ ثَلَاثَةُ أَلْوَانٍ مِنَ الشَّرَابِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا رَأَيْتُ كَالْيَوْمِ قَطُّ وَ مَا كُنْتُ أَرَى الْأَمْرَ هَكَذَا فَقَالَ هَذَا مِنْ أَقَلِّ مَا أَعَدَّهُ اللَّهُ تَعَالَى لِشِيعَتِنَا إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا تُوُفِّيَ صَارَتْ رُوحُهُ إِلَى هَذَا النَّهَرِ وَ رَعَتْ فِي رِيَاضِهِ وَ شَرِبَتْ مِنْ شَرَابِهِ وَ إِنَّ عَدُوَّنَا إِذَا تُوُفِّيَ صَارَتْ رُوحُهُ إِلَى وَادِي بَرَهُوتَ فَأُخْلِدَتْ فِي عَذَابِهِ وَ أُطْعِمَتْ مِنْ زَقُّومِهِ وَ سُقِيَتْ مِنْ حَمِيمِهِ فَاسْتَعِيذُوا بِاللَّهِ مِنْ ذَلِكَ الْوَادِي}}<ref>الإختصاص، ص۳۲۱ - ۳۲۲.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا لِهَذَا الْأَمْرِ أَمَدٌ يُنْتَهَى إِلَيْهِ وَ يُرِيحُ أَبْدَانَنَا قَالَ بَلَى وَ لَكِنَّكُمْ أَذَعْتُمْ فَأَخَّرَهُ اللَّهُ}}<ref>کتاب الغیبه، نعمانی، ص۲۸۸، ح۱.</ref>.
| |
| ##{{متن حدیث|حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ التَّيْمُلِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ عَنِ الْمُثَنَّى عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} عَجِبْتُ أَصْلَحَكَ اللَّهُ وَ إِنِّي لَأَعْجَبُ مِنَ الْقَائِمِ كَيْفَ يُقَاتَلُ مَعَ مَا يَرَوْنَ مِنَ الْعَجَائِبِ مِنْ خَسْفِ الْبَيْدَاءِ بِالْجَيْشِ وَ مِنَ النِّدَاءِ الَّذِي يَكُونُ مِنَ السَّمَاءِ فَقَالَ إِنَّ الشَّيْطَانَ لَا يَدَعُهُمْ حَتَّى يُنَادِيَ كَمَا نَادَى بِرَسُولِ اللَّهِ{{صل}} يَوْمَ الْعَقَبَةِ}}<ref>کتاب الغیبه، نعمانی، ص۲۶۴، ح۲۹.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 529-532.</ref>
| |
| | |
| ==جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]]==
| |
| [[حسن بن بقاح]] از راویانی است که به [[وثاقت]] وی تصریح شده است. [[نجاشی]] هنگام شرح احوال وی جایگاه او را اینگونه معرفی می‌کند: {{عربی|ثقة، مشهور، صحیح الحدیث}}<ref>رجال النجاشی، ص۴۰، ش۸۲.</ref>.
| |
| | |
| [[علامه حلی]] نام راوی را با عنوان [[الحسن بن علی بن بقاح]] در قسم اول کتاب [[رجال]] خود که ویژه روایتگران معتبر و [[معتمد]] است، یاد کرده و برای نشان دادن اعتبار [[راوی]]، به عبارت پیشین [[نجاشی]] اشاره کرده است<ref>رجال العلامة الحلی، ص۴۱، ش۱۸.</ref>.
| |
| | |
| [[ابن داوود]] نیز با همان عنوان از راوی یاد کرده و به [[پیروی]] از نجاشی او را صحیح الحدیث خوانده است<ref>الرجال ابن داود، ص۱۱۱، ش۴۳۰.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 532.</ref>
| |
| | |
| == حسن بن علی بن سیف ==
| |
| [[الحسن بن علی بن سیف]]، در یکی از [[اسناد]] [[تفسیر کنز الدقائق]] به گزارش از [[تفسیر فرات الکوفی]] قرار دارد:
| |
| | |
| {{متن حدیث|وفي تفسير فرات بن إبراهيم الكوفي: قال: حدثني علي بن محمد الزهري قال: حدثني محمد بن عبدالله، يعني ابن غالب قال: حدثني الحسن بن علي بن سيف قال: حدثني مالك بن عطية قال: حدثني يزيد بن فرقد النهدي أنه قال: قال جعفر بن محمد{{صل}} [في قوله -تعالی-: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ}}<ref>ای مؤمنان! از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و کردارهایتان را تباه نگردانید سوره محمد، آیه ۳۳.</ref> يعني إذا أطاعوا الله و أطاعوا الرسول ما تبطل أعمالكم. قال: إن عداوتنا تبطل أعمالهم}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱۲، ص۲۵۱.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 408.</ref>
| |
| | |
| ==شرح حال [[راوی]]==
| |
| سند در منبع دریافت آن (تفسیر فرات الکوفی): {{عربی|قال حدثني علي بن محمد الزهري قال: حدثني محمد بن عبدالله يعني ابن أبي غالب قال: حدثني ابن حمزة الحسن بن علي بن سيف قال: حدثني مالك بن عطية قال: حدثني يزيد بن فرقد النهدي أنه قال: قال جعفر بن محمد{{صل}}...}}<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۴۱۸، ح۵۵۵.</ref>.
| |
| | |
| نشانه‌هایی، احتمال تصحیف در عنوان راوی را می‌رساند:
| |
| #[[محمد بن عبدالله بن غالب]]، استاد [[حدیثی]] [[علی بن محمد زهری]] است: {{عربی|حدثني علي بن محمد الزهري حدثنا محمد بن عبدالله بن غالب، عن محمد بن إسماعيل، عن حماد عن إبراهيم، عن المغيرة، قال: سمعت أبا جعفر يقول:...}}<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۵۴، ح۹۹۹.</ref>.
| |
| #محمد بن عبدالله بن غالب [[شاگرد]] حدیثیِ [[الحسن بن علی بن یوسف بن بقاح]] است، در طریق [[روایی]] [[نجاشی]] به [[عبدالسلام بن سالم البجلی]]: {{عربی|له کتاب أخبرنا محمد بن جعفر النحوی قال: حدثنا أحمد بن محمد بن سعید قال: حدثنا محمد بن عبدالله بن غالب قال: حدثنا الحسن بن علی بن یوسف بن بقاح عن عبدالسلام بکتابه}}<ref>رجال النجاشی، ص۲۴۵، ش۶۴۴.</ref>. نیز در سند [[تهذیب الاحکام]]، مراد از الحسن بن علی در این سند [[ابن بقاح]] است: {{عربی|محمد بن أحمد بن داوود القمی قال: أخبرنا أحمد بن محمد بن سعید عن محمد بن عبدالله بن غالب عن الحسن بن علی عن عبدالسلام بن سالم عن أبی عبدالله{{ع}}}}<ref>تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۶۴، ح۳۷.</ref>.
| |
| #در میان روایتگران، کسی به نام [[الحسن بن علی بن سیف]] نیست.
| |
| | |
| این بررسی نشان می‌دهد عنوان [[راوی]] در سند [[تفسیر کنز الدقائق]]، نیز در منبع آن، مصحّف است و عبارت درست، [[الحسن بن علی بن یوسف]] است، که [[متحد]] با [[ابن بقاح]] است. بررسی و شرح حال [[الحسن بن علی بن یوسف بن بقاح]] در جای خود انجام می‌پذیرد.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۷، ص 408-410.</ref>
| |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| # [[پرونده: IM009730.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۷ (کتاب)|'''رجال تفسیری ج۷''']] | | # [[پرونده: IM009687.jpg|22px]] جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱''']] |
| {{پایان منابع}} | | {{پایان منابع}} |
|
| |
|
| خط ۷۹: |
خط ۱۲: |
|
| |
|
| [[رده:اعلام]] | | [[رده:اعلام]] |
| [[رده:رجال تفسیری]] | | [[رده:یاران امام صادق]] |
| [[رده:راویان طبقه ششم]]
| |
حسن بن علی بن یوسف بن بقاح از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حسن بن علی بن یوسف بن بقاح در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱