|
|
خط ۶۳: |
خط ۶۳: |
| مرحوم [[شیخ مفید]] برای [[اثبات عصمت امامان]] [[پاک]] {{عم}} با استفاده از این [[آیه]]، پس از آنکه [[شأن نزول]] آن و مراد از [[صادقین]] را [[امام علی]] {{ع}} میشمرد، [[حکم]] این آیه را درباره دیگر [[امامان]] نیز جاری میکند: «امر به [[پیروی]] از صادقین به طور مطلق وارد شده است، و همین امر موجب [[عصمت]] آنان میشود»<ref>محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الفصول المختارة، ص۱۳۷.</ref>. | | مرحوم [[شیخ مفید]] برای [[اثبات عصمت امامان]] [[پاک]] {{عم}} با استفاده از این [[آیه]]، پس از آنکه [[شأن نزول]] آن و مراد از [[صادقین]] را [[امام علی]] {{ع}} میشمرد، [[حکم]] این آیه را درباره دیگر [[امامان]] نیز جاری میکند: «امر به [[پیروی]] از صادقین به طور مطلق وارد شده است، و همین امر موجب [[عصمت]] آنان میشود»<ref>محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الفصول المختارة، ص۱۳۷.</ref>. |
|
| |
|
| در تبیین این [[برهان]] میتوان گفت خداوندی که هدفش از [[آفرینش انسان]]، رساندن او به [[کمالات]] بوده است، اگر بداند امکان [[لغزش]] و [[اشتباه]] در کسی هست، هیچگاه [[بندگان]] خود را به پیروی کامل و مطلق از او امر نخواهد کرد؛ زیرا [[نقض غرض]] لازم خواهد شد. بنابراین از اینکه در این آیه بندگان خود را به پیروی کامل و مطلق از صادقین امر کرده است، نتیجه میگیریم که صادقین از لغزش و اشتباه معصوماند. | | در تبیین این [[برهان]] میتوان گفت خداوندی که هدفش از [[آفرینش انسان]]، رساندن او به [[کمالات]] بوده است، اگر بداند امکان [[لغزش]] و [[اشتباه]] در کسی هست، هیچگاه [[بندگان]] خود را به پیروی کامل و مطلق از او امر نخواهد کرد؛ زیرا [[نقض غرض]] لازم خواهد شد. بنابراین از اینکه در این آیه بندگان خود را به پیروی کامل و مطلق از صادقین امر کرده است، نتیجه میگیریم که صادقین از لغزش و اشتباه معصوماند<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۲۹۸.</ref>. |
| | |
| آنچه در این آیه مهم جلوه میکند، تعیین مصداق صادقین است؛ زیرا صادقین در لغت [[عرب]] به معنای راستگویان است و از این جهت با صرف نظر از دیگر قراین، دلیلی برای تخصیص آن به گروه ویژهای وجود ندارد.
| |
| | |
| مرحوم شیخ مفید با استفاده از یک قرینه [[عقلی]] و یک قرینه [[نقلی]]<ref>گفتنی است مرحوم مفید، اشارهای به عقلی یا نقلی بودن قراین ندارد، و نگارنده نامگذاری کرده است.</ref> بر این [[باور]] است که مصداق صادقین، امام علی {{ع}} است و از این راه، حکم آیه را درباره دیگر امامان نیز جاری کرده است. قرینه عقلی این مدعا را میتوان در قالب یک [[قیاس]] مرکب این گونه تقریر کرد: مقصود از صادقین، یا همه راستگویان هستند یا برخی از آنان؛ اما اینکه مقصود، همه راستگویان باشند، محال است؛ پس مقصود از صادقین، برخی از راستگویاناند.
| |
| | |
| دلیل مقدمه دوم این است که همه [[مؤمنان]] که به پیروی از صادقین خوانده شدهاند، به لحاظ ایمانشان صادقاند؛ پس اگر مقصود از [[صادقین]]، همه راستگویان باشند، امر به [[پیروی]] از صادقین، به این معناست که [[خداوند]] [[مؤمنان]] را به پیروی از خودشان امر کرده، و این محال است. به بیان دیگر، باید منادی به و منادی الیه از یکدیگر متفاوت باشند؛ زیرا محال است [[انسان]] را به پیروی از خودش [[دعوت]] کنند<ref>{{عربی|"فلا يخلو أن يكون الصادقون الذين دعا الله تعالى إليهم جميع من صدق و كان صادقا حتى يعمهم اللفظ و يستغرق جنسهم أو يكونوا بعض الصادقين و قد تقدم إفسادنا لمقال من زعم أنه عم الصادقين لأن كل مؤمن فهو صادق بإيمانه فكان يجب بذلك أن يكون الدعاء للإنسان إلى اتباع نفسه و ذلك محال"}}؛ محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الفصول المختارة، ص۱۳۷.</ref>.
| |
| | |
| با توجه به قیاسی که بیان شد، روشن میشود که مراد از صادقین باید گروه ویژهای باشند. حال این گروه ویژه، یا معروف و شناخته شده هستند یا ناشناخته؛ اگر شناخته شده باشند، باید نامهای آنان در [[روایات]] آمده باشد؛ به گونهای که مورد [[اختلاف]] نباشد، و اگر ناشناخته باشند، باید به گونهای قراینی بر معرفی آنان آورده شود؛ وگرنه [[تکلیف]] از [[مکلفان]] ساقط خواهد شد.
| |
| | |
| فرض اول غیرواقع است؛ اما درباره فرض دوم که درست است، باید گفت با توجه به اینکه هیچ کدام از [[فرق اسلامی]] قرینهای بر غیر افرادی که بیان کردیم، اقامه نکردهاند، ثابت میشود مقصود از صادقین، اماماناند.
| |
| | |
| افزون بر این، همانگونه که بیان شد، با این [[آیه]] [[عصمت صادقین]] ثابت میشود؛ حال آنکه هیچ یک از کسانی که [[مخالفان]] ما، آنها را مصداق صادقین دانستهاند، از دیدگاه خودشان [[معصوم]] نیستند<ref>محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الفصول المختارة، ص۱۳۷-۱۳۸.</ref>.
| |
| | |
| قرینه [[نقلی]] مرحوم مفید، در [[حقیقت]] یکی از [[آیات قرآن کریم]] است. وی با استفاده از این آیه بر این [[باور]] است که مراد از صادقین در آیه مورد [[استدلال]]، گروه ویژهای، یعنی [[امام علی]] {{ع}} است: {{متن قرآن|لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}<ref>«نیکی آن نیست که روی را سوی خاور و باختر بگردانید، بلکه نیکی (از آن) کسی است که به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد و دارایی را با دوست داشتنش به نزدیکان و یتیمان و بیچارگان و به راهماندگان و کمکخواهان و در راه (آزادی) بردگان ببخشد و نماز برپا دارد و زکات پردازد و (نیکی از آن) آنان (است) که چون پیمان بندند وفا کنند؛ و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref>
| |
| | |
| بر اساس کریمه فوق، [[صادقین]] دارای ویژگیهایی هستند که در [[آیه]] بیان شده است، و همه آنها بر [[امام علی]] {{ع}} منطبقاند.
| |
| | |
| از دیدگاه ایشان، نخستین شرط صادق بودن در این آیه، [[ایمان]] به [[خدا]]، [[قیامت]]، [[ملائکه]]، کتاب و [[پیامبران]] است و بر اساس روایتهای متواتر، امام علی {{ع}} نخستین مردی بود که [[ایمان]] آورد<ref>محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الفصول المختارة، ص۱۳۹.</ref>.
| |
| | |
| دومین شرط صادق بودن، [[انفاق مال]] در راه [[محبت خدا]] به بستگان، [[ایتام]]، [[فقرا]] و... است. بر اساس [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا}}<ref>«و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر میدهند» سوره انسان، آیه ۸.</ref> و به پشتوانه [[روایات]] متواتری که [[شأن نزول]] این آیه را امام علی {{ع}} و خانوادهاش معرفی میکنند، ثابت میشود که این شرط نیز در [[امام]] {{ع}} هست<ref>درباره روایات مربوط به این آیه، ر.ک: محمد محمدی ریشهری، اهل البیت فی الکتاب و السنة، ص۲۴۹-۲۵۱.</ref>.
| |
| | |
| همچنین با استفاده از {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«آنان که داراییهای خود را در شب و روز پنهان و آشکار میبخشند پاداششان نزد خداوند است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین میگردند» سوره بقره، آیه ۲۷۴.</ref> که [[روایات]] مستفیضه، [[شأن نزول]] آن را [[امام علی]] {{ع}} میدانند، مدعای ما ثابت میشود.
| |
| | |
| سومین شرط [[صادق بودن]]، در [[آیه]] ۱۷۷ [[سوره بقره]]، بر پا کردن [[نماز]] و [[پرداخت زکات]] است. [[شیخ مفید]] بر این [[باور]] است که با استفاده از آیه {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آوردهاند، همان کسان که نماز برپا میدارند و در حال رکوع زکات میدهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref> و [[اتفاق نظر]] ناقلان [[حدیث]] بر اینکه این آیه در شأن [[امام علی]] {{ع}} نازل شده است، میتوان قاطعانه گفت که این ویژگی در امام علی {{ع}} هست.
| |
| | |
| شرط چهارم صادق بودن در آیه مزبور، [[وفای به عهد]] است. درباره هیچ یک از [[اصحاب پیامبر اکرم]] {{صل}} نمیتوان گفت که وی [[نقض عهد]] نکرده است، مگر [[امیرالمؤمنین]] {{ع}}، که احدی نمیتواند بگوید او به [[عهد]] و پیمانی که با [[رسول خدا]] {{صل}} مبنی بر [[یاری کردن]] او بسته بود، [[بیوفایی]] کرد.
| |
| | |
| آخرین شرط صادق بودن در این آیه، [[صابر]] بودن در سختیهاست، و هیچ کس را نمیتوان یافت که مانند علی {{ع}} در گرفتاریهای رسول خدا {{صل}} در کنار او [[صبر]] و [[استقامت]] کرده باشد. [[دوست]] و [[دشمن]]، همداستاناند که وی در هیچ [[جنگی]]، از صحنه [[نبرد]] فرار نکرد<ref>محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الفصول المختارة، ص۱۳۹-۱۴۰؛ همو، المسائل العکبریة، ص۴۷-۴۸.</ref>.
| |
| | |
| بنابراین پس از اینکه عصمت صادقین با [[استدلال]] ثابت شد، [[عصمت]] مصداق آن، یعنی امام علی {{ع}} نیز ثابت میشود.
| |
| | |
| همچنین مرحوم شیخ بر این باور است که [[آیه کریمه]]، [[عصمت امام]] در امور مربوط به [[دین]] (اعم از [[تبیین دین]] و عمل به آن را) ثابت میکند. از این عبارت میتوان به دیدگاه شیخ پی برد: {{عربی|قد ثبت أن الله سبحانه دعا المؤمنين... إلى اتباع الصادقين و الكون معهم فيما يقتضي الدين}}<ref>محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الفصول المختارة، ص۱۳۷.</ref>.
| |
| | |
| ایشان در ادامه بیان [[استدلال]] خود درباره تسری [[حکم]] این [[آیه]] به دیگر [[امامان]] [[پاک]] {{عم}}، تنها این جمله را بیان میکند: {{عربی|و ذلك يوجب عصمتهم و برائة ساحتهم و الامان من زللهم}}<ref>محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، الفصول المختارة، ص۱۳۸.</ref>.
| |
| | |
| مرحوم شیخ اگرچه این آیه را وسیلهای برای [[اثبات عصمت]] دیگر امامان نیز دانسته، توضیحی در این باره ارائه نکرده است<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۲۹۸.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==== [[آیه تطهیر]] ==== | | ==== [[آیه تطهیر]] ==== |