مدیران رابط کاربری، مدیران، templateeditor
۲۴٬۴۶۴
ویرایش
تغییرمسیر به اسماعیل بن ابی‌سمال حذف شد
(تغییرمسیر به اسماعیل بن ابی‌سمال) برچسب: تغییر مسیر جدید |
(تغییرمسیر به اسماعیل بن ابی‌سمال حذف شد) برچسب‌ها: تغییرمسیر حذف شد پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
# | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = اسماعیل بن محمد بن ابی‌سمال اسدی | مداخل مرتبط = [[اسماعیل بن محمد بن ابی‌سمال اسدی در حدیث]] - [[اسماعیل بن محمد بن ابی‌سمال اسدی در تاریخ اسلامی]] - [[اسماعیل بن محمد بن ابی‌سمال اسدی در معارف و سیره رضوی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
== مقدمه == | |||
از [[راویان امام رضا]] {{ع}} [[اسماعیل بن ابی بکر محمد بن ربیع مکنی]] به [[ابوبکر]]، فرزند [[ابوسمال سمعان بن هبیره]]، از [[اسد بن هبیره]]، معروف به ابن ابی‌سمال<ref>رجال النجاشی، ص۲۱.</ref> از [[اصحاب]] و راویان امام رضا {{ع}} شمرده شده است<ref>عوالم العلوم، ج۲۲، ص۵۶۶.</ref>. حلی وی را ابن ابی‌سماک خوانده<ref>خلاصة الأقوال، ص۲.</ref>؛ عنوانی که کسی آن را دنبال نکرده است<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۶۸.</ref>. وی به [[خاندان]] ابوالسمال که از خاندان‌های بزرگ [[شیعی]] [[کوفه]] بودند نسبت می‌یابد<ref>جمهرة أنساب العرب، ص۹۵.</ref>. ابوسمال سمعان بن هبیره، جد دهم [[نجاشی]]، صاحب کتاب فهرست أسماء مصنفی الشیعة است که سر سلسله [[فرزندان]] و [[نسل]] خویش قرار گرفته<ref>الفوائد الرجالیة، ج۲، ص۳۲.</ref> و اسماعیل نیز به همین دلیل که به او [[نسب]] می‌برد، چنین کنیه‌ای یافته است<ref>رجال النجاشی، ص۲۱؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲. ص۶۶۳.</ref>. از این خاندان [[دانشمندان]]، نویسندگان و [[راویان]] بسیاری برخاستند که در [[تفکر شیعی]] اثرگذاری آشکاری داشتند<ref>أعیان الشیعة، ج۳، ص۳۱.</ref> و اسماعیل یکی از آنان است. وی، طبق آنچه از داده‌های [[روایی]] بر می‌آید، بی‌گمان از راویان و [[یاران امام کاظم]] {{ع}} بود<ref>رجال النجاشی، ص۲۱.</ref>، ولی پس از [[شهادت]] آن [[حضرت]] گویی در خصوص [[امامت امام رضا]] {{ع}} اندکی دچار تردید شد<ref>اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۷۳.</ref>، به همین سبب در شمار [[واقفیه]] قرار گرفت<ref>رجال النجاشی، ص۲۱؛ رجال الطوسی، ص۸؛ کتاب الرجال، ابن داوود، ص۵۳۸؛ خلاصة الأقوال، ص۳۱۴.</ref>. به هر حال او فردی سرشناس، [[شیعه]] و [[معتقد به امامت]] بود. اسماعیل در کتاب [[اختیار]] معرفة الرجال به همراه برادرش [[ابراهیم]]<ref>اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۷۰.</ref> و در [[رجال النجاشی]] ذیل نام ابراهیم به بحث گرفته شده<ref>رجال النجاشی، ص۲۱.</ref> و عنوان مستقلی نیافته است و همه منابع او را در شمار [[اصحاب امام کاظم]] {{ع}} به حساب آمده‌اند<ref>رجال الطوسی، ص۳۳۲؛ نقد الرجال، ج۱، ص۲۱۰؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۵۰؛ مستدرک الوسائل، ج۵، ص۴۰۳.</ref>. در متون [[حدیثی]] البته روایتی از طریق او از [[امام کاظم]] {{ع}} وجود ندارد، اما با واسطه [[محمد بن ابی حمزه]] به نقل از [[حکم بن حکیم صیرفی]] از [[امام صادق]] {{ع}} روایتی دارد که [[حسن بن سماعه]] از او نقل می‌کند<ref>التهذیب، ج۲، ص۲۵۹؛ ج۷، ص۲۳۵.</ref>. گرچه [[بحرانی]] او را ردیف کسانی که دارای روایتی از [[امام رضا]] {{ع}} هستند، نام می‌برد<ref>عوالم العلوم، ج۲۲، ص۵۶۶.</ref>، اما جز گزارش [[ملاقات]] او و برادرش با آن [[امام]] که [[صفوان]] آن را نقل کرده، روایتی از طریق او از آن [[حضرت]] در متون [[حدیثی]] موجود دیده نمی‌شود، از این رو نمی‌توان وی را [[راوی]] آن حضرت دانست، جز اینکه ملاقاتش با امام با فرض [[صحت]] [[روایت]]<ref>اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۲۲.</ref>، وی را می‌تواند در ردیف [[اصحاب]] ایشان قرار دهد، اگر بشود از [[واقفی]] بودن مبرایش دانست. | |||
در خصوص [[اسماعیل]] دو نکته اساسی وجود دارد که هر دو ریشه در [[کلام]] رجالیون کهن دارد؛ یکی توقف او و دیگر توثیق اوست. کشی ذیل عنوان [[ابراهیم]] و اسماعیل، روایتی منقول از [[محمد بن اسید]] دارد که چون [[امام کاظم]] {{ع}} در گذشت، آن دو گفتند پیش فرزندش [[احمد]] می‌رویم. سپس ادامه می‌دهد که آنان مدتی با او در رفت و آمد بودند تا وقتی که [[ابوالسرایا]] [[قیام]] کرد و احمد نیز با آنان [[همراهی]] کرد<ref>مناقب الطاهرین، ج۲، ص۷۳۳.</ref>. به به دنبال این پیشامد، آنان کار احمد را نپسندیده و از آن [[بیزاری]] جستند و از وی بازگشته و گفتند: [[ابوالحسن]] زنده است و ما توقف می‌کنیم. از این سخن نتیجه گرفته شد که اسماعیل بر توقف از [[دنیا]] رفت<ref>اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۷۱؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۲۰۸.</ref>. | |||
در خبری دیگر، کشی از [[دیدار]] اسماعیل و برادرش ابراهیم با امام رضا {{ع}}، سخن به میان می‌آورد و از قول صفوان می‌نویسد که من آن دو را نزد امام بردم و آنها پس از بیان احوال خود و [[خانواده]] خویش، در مورد پدرش امام کاظم {{ع}} پرسیدند، امام از درگذشت او خبر داد، آنگاه از [[امامت]] پس از ایشان پرس‌و‌جو کردند. امام خود را به [[وصایت]] [[پدر]]، [[امام]] بعدی خواند. آنان با بیان [[همگرایی]] [[شیعه]] تا این [[زمان]]، از پیدایی [[اختلاف]] در خصوص [[امامت]] نالیدند و از آن [[حضرت]] خواستند تا برای مدعای خویش [[گواهی]] اقامه کند. [[امام رضا]] {{ع}} با ذکر [[ادله]] و بیان نشانه‌هایی آنان را قانع کرد، به گونه‌ای که [[اسماعیل]] قسم یاد کرد که امامی جز او نمی‌شناسد<ref>اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۷۱.</ref>. [[نجاشی]] از این سخن چنین بهره می‌گیرد که او از توقف برگشت، چنان که می‌نویسد: کشی در [[رجال]] خود، [[حدیثی]] از آن دو ذکر کرده که [نشان می‌دهد] آنان دچار تردید شده و از قول به توقف باز ایستادند<ref>رجال النجاشی، ص۲۱. </ref>. اما این قول چندان مورد توجه دیگران قرار نگرفت و بیشتر ادعای او را مبنی بر [[واقفی]] بودنش مقبول یافتند، همان طور که [[طوسی]] او را ضمن جای دادن در شمار [[اصحاب امام کاظم]] {{ع}}، واقفی [[شناسایی]] می‌کند<ref>رجال الطوسی، ص۳۳۲.</ref>. | |||
البته با کنار هم نهادن دو [[روایت]] منقول از کشی، به [[آسانی]] نمی‌توان به [[عدول]] اسماعیل از توقف رسید، چون در روایت دوم، بیشتر تردید در امامت است که برجسته می‌نماید، علاوه بر این، برخی آن را به لحاظ سندی [[ضعیف]] می‌شمارند<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۷۰.</ref>، ضمن اینکه با فرض [[صحت]] روایت، از نوع گفتگوی آمده در آن بر می‌آید که از زمان [[شهادت امام کاظم]] {{ع}} چندان نگذشته و هنوز برای شیعیانی چون [[فرزندان]] ابوسمال، تردید جدی وجود دارد؛ لذا از فرزند آن حضرت درباره آن پرس‌و‌جو می‌کنند و در این صورت، روایت دیگر به [[صراحت]] از واقفی بودنشان پرده بر می‌دارد، چون برابر قرائن موجود، آنان تا نزدیکی‌های آخر [[امامت امام رضا]] {{ع}} همچنان در طریق دیگری بوده‌اند. حسب آنچه کشی آورده است، آنان تا [[زمان قیام]] [[ابوالسرایا]] به [[سال ۱۹۹ق]]<ref>تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۴۵؛ تاریخ الطبری، ج۱ ص۵۲۹- ۵۳۰؛ تاریخ الإسلام، ذهبی، ج۱۳، ص۷۰؛ تاریخ گزیده، ص۳۱۱.</ref>، به امامت [[احمد بن موسی]] [[باور]] داشته‌اند و این از هنگام [[شهادت امام کاظم]] {{ع}} و [[امامت امام رضا]] {{ع}} که در [[سال ۱۸۳ق]] رخ داد<ref>المناقب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۴۳۸؛ الهدایة الکبری، ص۲۶۳.</ref>، فاصله زیادی دارد و به [[آسانی]] نمی‌توان پذیرا شد که فردی تا این [[زمان]] در [[شناخت]] ایشان تردید داشته و در جستجوی [[حقانیت]] [[امامت]] باشد، ضمن آنکه آخر [[روایت]] به [[صراحت]] از [[اعتقاد]] به توقف آنان حکایت دارد. | |||
اما نکته دیگری که مایه مباحثات فراوان است توثیق [[اسماعیل]] است. اول کسی که به نظر می‌رسد درباره وی اظهار نظر کرده، [[نجاشی]] است. او ذیل عنوان [[ابراهیم بن ابی‌سمال]]، عبارتی دارد که از سوی صاحب‌نظران، گوناگون [[فهم]] شده است. او می‌نویسد: {{عربی| إبراهیم بن أبی بکر... ثقة، هو و أخوه إسماعیل بن أبی‌السمال، رویا عن أبی الحسن موسی و کانا من الواقفة}}<ref>رجال النجاشی، ص۲۱. </ref>. ابن‌داوود او را [[غیر موثق]] می‌خواند<ref>کتاب الرجال، ابن‌داوود، ص۲۳۱.</ref>، تفرشی پس از نقل سخن نجاشی، می‌نویسد از [[کلام]] او توثیق اسماعیل فهمیده نمی‌شود<ref>نقد الرجال، ج۱، ص۴۹،۲۱۰.</ref>؛ خویی، نمازی و دیگران نیز چنین فهمی از آن دارند<ref>معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۶۸؛ ج۴، ج۲۶؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۶۱۶؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۶۳.</ref>، اما حلی بر خلاف اینان، از کلام نجاشی [[وثاقت]] او را در می‌یابد، هر چند روایت‌های وی را مورد [[اعتماد]] نمی‌شمارد<ref>خلاصة الأقوال، ص۳۱۶.</ref>. [[سیدمحسن امین]] نیز، با تحلیل ادبی، چنین برداشتی را مقرون به [[صحت]] می‌داند و می‌نویسد: اگر جز این بود نجاشی می‌باید چنین عبارتی را می‌آورد: {{عربی| رَوَی هو و أخوه عن أبی‌الحسن... }}<ref>أعیان الشیعة، ج۳، ص۴۰۳.</ref> سبحانی نیز همین را فهم می‌کند<ref>کلیات فی علم الرجال، ص۶۵. </ref>. برخی جدای از این سخن درباره وی [[داوری]] کرده و وی را مورد اعتماد دانسته‌اند<ref>وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۳۱۸؛ روضة المتقین، ج۱۴، ص۳۱۱.</ref>؛ [[مجلسی]] نیز او را [[ثقه]] غیر [[دوازده امامی]] می‌خواند<ref>الوجیزة فی الرجال، ص۳۰.</ref>. | |||
به هر روی چه اینکه اسماعیل از [[واقفیه]] باشد و چه نباشد و چه توثیق وی مورد قبول قرار گیرد یا نه، تردیدی نیست که وی از [[راویان امام رضا]] {{ع}} نیست و طبعاً در ردیف آنان جای نمی‌گیرد، اما در باب [[صحابی]] بودن وی نیز به [[راحتی]] نمی‌توان [[داوری]] کرد. از مجموع اطلاعات ذکر شده و موجود بر می‌آید که وی در این جرگه نیز جای نمی‌گیرد، جز اینکه صحابی به معنای عام آن مد نظر باشد که در این صورت عاری از [[ارزش]] مذهبی خواهد بود.<ref>[[سید علی رضا واسعی|واسعی]]، [[زکیه سادات امیری|امیری]]، [[اسماعیل بن ابی‌سمال - واسعی (مقاله)|مقاله «اسماعیل بن ابی‌سمال»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]] ص ۲۲۳.</ref> | |||
==جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
*[[ابوسمال اسدی]] (جد) | |||
*[[محمد بن ابی‌سمال اسدی]] (پدر) | |||
*[[ابراهیم بن محمد بن ابی‌سمال اسدی]] (برادر) | |||
{{پایان مدخل وابسته}} | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده: 1100515.jpg|22px]] [[سید علی رضا واسعی|واسعی]]، [[زکیه سادات امیری|امیری]]، [[اسماعیل بن ابی‌سمال (مقاله)|مقاله «اسماعیل بن ابی‌سمال»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۲''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:اسماعیل بن ابی‌سمال]] | |||
[[رده:راویان امام رضا]] | |||
[[رده:اصحاب امام رضا]] | |||
[[رده:اعلام]] | |||