حرص در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

حرص در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۸ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۲

۱۵٬۸۸۲ بایت اضافه‌شده ، ۸ آوریل

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۳۴۳

ویرایش

@@ خط ۵۶: / خط ۵۶: @@
 ===[[تنافس]] [[دنیایی]]===
 وجود [[روحیه]] [[برتری‌طلبی]]، [[فخرفروشی]] و [[رقابت]] در انسان از داعیه‌های حرص است. [[قرآن کریم]] از سویی اصل وجود این [[خصلت]] را که برخاسته از حب‌ذات است در انسان می‌پذیرد، چنان که در تعریف [[زندگی دنیا]]، بخشی از آن را [[تفاخر]] و [[تکاثر]] در [[اموال]] و [[فرزندان]] می‌داند<ref>{{متن قرآن|ٱعْلَمُوٓا۟ أَنَّمَا ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَا لَعِبٌۭ وَلَهْوٌۭ وَزِينَةٌۭ وَتَفَاخُرٌۢ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌۭ فِى ٱلْأَمْوَٰلِ وَٱلْأَوْلَـٰدِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ ٱلْكُفَّارَ نَبَاتُهُۥ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَىٰهُ مُصْفَرًّۭا ثُمَّ يَكُونُ حُطَـٰمًۭا وَفِى ٱلْـَٔاخِرَةِ عَذَابٌۭ شَدِيدٌۭ وَمَغْفِرَةٌۭ مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضْوَٰنٌۭ وَمَا ٱلْحَيَوٰةُ ٱلدُّنْيَآ إِلَّا مَتَـٰعُ ٱلْغُرُورِ}} «بدانید که زندگانی این جهان بازیچه و سرگرمی و زیور و نازشی است میان شما و افزون‌خواهی در دارایی‌ها و فرزندان است؛ چون بارانی که رستنی آن شگفتی کشتکاران را برانگیزد سپس خشک گردد و آن را زرد بینی، آن‌گاه ریز و خرد شود و در جهان واپسین، عذابی سخت و (نیز) آمرزش و خشنودی از سوی خداوند خواهد بود و زندگانی این جهان جز مایه فریب نیست» سوره حدید، آیه ۲۰.</ref> و از سوی دیگر با جهت‌دهی صحیح به آن، [[رقابت]] بر سر نعمت‌های ناپایدار [[دنیایی]] را به سوی رقابت بر نعمت‌های [[برتر]] و [[پایدار]] [[آخرتی]] سوق می‌دهد.<ref>[[کاظم دلیری|دلیری، کاظم]]، [[حرص - دلیری (مقاله)|مقاله «حرص»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۰، ص ۵۵۱.</ref>
+==پیامدهای [[حرص]]==
+حرص دارای پیامدهای بسیار [[ناگواری]] است که مانع [[رسیدن انسان به کمال]] و [[آرامش]] می‌شوند:
+===ریشه بسیاری از [[گناهان]]===
+حرص اگر شدت یابد، [[انسان]] را به [[معصیت الهی]] و [[آزار دیگران]] وا می‌دارد. بسیاری از گناهانی را که [[قرآن کریم]] برای [[یهود]] برمی‌شمارد، مانند [[تحریف دین]]، [[رباخواری]] و [[خوردن مال]] [[مردم]]<ref>{{متن قرآن|وَأَخْذِهِمُ ٱلرِّبَوٰا۟ وَقَدْ نُهُوا۟ عَنْهُ وَأَكْلِهِمْ أَمْوَٰلَ ٱلنَّاسِ بِٱلْبَـٰطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَـٰفِرِينَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِيمًۭا}} «و (نیز) برای رباخواری آنان با آنکه از آن نهی شده بودند و ناروا خوردن دارایی‌های مردم؛ و برای کافرانشان عذابی دردناک آماده کرده‌ایم» سوره نساء، آیه ۱۶۱.</ref> در حرص آنان ریشه داشتند<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۱، ص۱۰۵.</ref>. تعبیر {{متن قرآن|أَكَّـٰلُونَ لِلسُّحْتِ}}<ref>سوره مائده، آیه ۴۲.</ref> درباره یهود که در آن با صیغه [[مبالغه]] به حرامخواری بسیار آنها اشاره شده است نیز تأکید شدیدی بر حرص و حرامخواری آنان است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۶، ص۱۱۹.</ref>؛ حتی برخی [[مفسران]] با سازگارکردن آیاتی نتیجه گرفته‌اند که [[دشمنی]] شدید یهود با [[اهل]] [[ایمان]]<ref>{{متن قرآن|لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ ٱلنَّاسِ عَدَٰوَةًۭ لِّلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱلْيَهُودَ وَٱلَّذِينَ أَشْرَكُوا۟ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُم مَّوَدَّةًۭ لِّلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱلَّذِينَ قَالُوٓا۟ إِنَّا نَصَـٰرَىٰ ذَٰلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًۭا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ}} «بی‌گمان یهودیان و مشرکان را دشمن‌ترین مردم به مؤمنان می‌یابی و نزدیک‌ترین آنان در دوستی به مؤمنان کسانی را می‌یابی که می‌گویند ما مسیحی هستیم؛ این از آن روست که برخی از آنان کشیشان و راهبانی (حقجو) هستند و اینکه آنان گردنکشی نمی‌کنند» سوره مائده، آیه ۸۲.</ref> از حرص آنان سرچشمه می‌گیرد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۲، ص۶۶.</ref>. [[حسدورزی]] نیز گاه زاییده حرص است. قرآن کریم [[انصار]] را چنین می‌ستاید که آنان به آنچه [[پیامبر]]{{صل}} به [[مهاجران]] بخشید نیاز (و مسلّم‌تر [[حسادت]]) در [[دل]] [[حس]] نمی‌کنند و ریشه این [[خصلت نیک]] آنان را در دور بودنشان از [[شر]] حرص و [[بخل]] ([[شح]]) می‌داند<ref>الوجیز، ج ۲، ص۱۰۸۳.</ref>: {{متن قرآن|وَٱلَّذِينَ تَبَوَّءُو ٱلدَّارَ وَٱلْإِيمَـٰنَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِى صُدُورِهِمْ حَاجَةًۭ مِّمَّآ أُوتُوا۟ وَيُؤْثِرُونَ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌۭ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِۦ فَأُو۟لَـٰٓئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ}}<ref>«و (نیز برای) کسانی است که پیش از (آمدن) مهاجران، در خانه (های مدینه) و (پایگاه) ایمان، جای داشته‌اند؛ کسانی را که به سوی آنان هجرت کرده‌اند، دوست می‌دارند و در دل به آنچه به مهاجران داده‌اند، چشمداشتی ندارند و (آنان را) بر خویش برمی‌گزینند هر چند خود نیازمند باشند. و کسانی که از آزمندی جان خویش در امانند، رستگارند» سوره حشر، آیه ۹.</ref> در [[روایات اهل‌بیت]]{{عم}} سه صفت [[کبر]]، [[حرص]] و [[حسد]] ریشه دیگر [[گناهان]] نامیده شده‌اند<ref>الکافی، ج ۲، ص۳۱۵ ـ ۳۱۷.</ref>. [[چیرگی]] حرص بر [[دل انسان]] او را از همه انواع خیر مانند [[انفاق]]، [[احسان]]، [[یاری]] [[مردم]]، [[امر به معروف]]، [[نهی از منکر]] و [[ارشاد]] دیگران باز می‌دارد<ref>التحقیق، ج ۶، ص۲۲، «شحّ».</ref>. [[قرآن کریم]] یکی از موانع [[آشتی]] در [[اختلافات]] [[خانوادگی]] میان [[همسران]] را حضور حرص و [[بخل]] (شُح) در [[نفوس]] می‌داند که سبب گذشت نکردن از [[حقوق]] خود برای پایان بخشیدن به اختلافات می‌شود<ref>همان، ص۲۲ - ۲۳.</ref>: {{متن قرآن|وَإِنِ ٱمْرَأَةٌ خَافَتْ مِنۢ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًۭا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَآ أَن يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًۭا وَٱلصُّلْحُ خَيْرٌۭ وَأُحْضِرَتِ ٱلْأَنفُسُ ٱلشُّحَّ وَإِن تُحْسِنُوا۟ وَتَتَّقُوا۟ فَإِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًۭا}}<ref>«و اگر زنی از کناره‌گیری یا رویگردانی شویش بیم دارد بر آن دو گناهی نیست که میان خود به سازشی شایسته برسند و سازش نیکوتر است و جان‌ها آز را در آستین دارند و اگر نکویی کنید و پرهیزگاری ورزید بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۲۸.</ref>.<ref>[[کاظم دلیری|دلیری، کاظم]]، [[حرص - دلیری (مقاله)|مقاله «حرص»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۰، ص ۵۵۱.</ref>
+===[[تنگی زندگی]] و [[محرومیت]]===
+چیره‌شدن حرص بر [[دل]] سبب تنگ‌شدن عرصه [[زندگی]] بر [[انسان]] می‌شود؛ حتی با داشتن روزی فراوان باز هم حرص بر [[مال‌اندوزی]] بیشتر و [[زیاده‌خواهی]]، [[آسایش]] را از او می‌گیرد<ref>جوامع الجامع، ج ۲، ص۴۷؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۶۳ ـ ۶۴.</ref>؛ همچنین حرص و [[ترس]] از کم‌شدن [[مال]]، مانع انفاق [[آدمی]] می‌شود و این کار او هرچند به [[هدف]] [[زیاده‌خواهی]] انجام می‌گیرد، مانع افزایش و گسترش [[نعمت]] وی می‌شود<ref>الخصال، ص۵۰۵، العهود المحمدیه، ص۱۵۷.</ref>، چون خدای متعالی [[برکت]] و وسعت [[رزق]] را در [[انفاق]] نهاده است.
+[[هبوط]] [[حضرت آدم]]{{ع}} از بهشتِ بی‌رنج به دنیای پرمشقت<ref>{{متن قرآن|فَقُلْنَا يَـٰٓـَٔادَمُ إِنَّ هَـٰذَا عَدُوٌّۭ لَّكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ ٱلْجَنَّةِ فَتَشْقَىٰٓ * إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَىٰ * وَأَنَّكَ لَا تَظْمَؤُا۟ فِيهَا وَلَا تَضْحَىٰ}} «گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی * بی‌گمان برای تو (مقرّر) است که در آنجا گرسنه نشوی و برهنه نمانی * و اینکه در آنجا تشنه نشوی و آفتاب‌زده نگردی» سوره طه، آیه ۱۱۸-۱۱۹.</ref> محرومیتی بر اثر [[حرص]] او بود.
+خدای والا به سبب [[گناهان]] [[یهود]] از جمله [[رباخواری]] و [[رشوه‌گیری]] برخاسته از حرصشان، برخی غذاهای [[پاکیزه]] مانند هر [[حیوان]] چنگالدار و دنبه گاو و گوسفند را بر آنان [[حرام]] کرد؛ همچنین حرص [[یهودیان]] بر غذاهای گوناگون زمینی و ترک [[قناعت]] بر روزی آسمانی<ref>{{متن قرآن|وَظَلَّلْنَا عَلَيْكُمُ ٱلْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَيْكُمُ ٱلْمَنَّ وَٱلسَّلْوَىٰ كُلُوا۟ مِن طَيِّبَـٰتِ مَا رَزَقْنَـٰكُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَـٰكِن كَانُوٓا۟ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ}} «و ابر را سایه‌بان شما کردیم و ترانگبین و بلدرچین برایتان فرو فرستادیم (و گفتیم) از چیزهای پاکیزه‌ای که روزیتان کرده‌ایم، بخورید. و آنان بر ما ستم نکردند بلکه بر خویشتن ستم روا می‌داشتند» سوره بقره، آیه ۵۷.</ref> به [[محرومیت]] آنان از روزی آسمانی و گرفتارشدن به [[خشم الهی]] و [[ذلت]] و [[بدبختی]] انجامید.<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قُلْتُمْ يَـٰمُوسَىٰ لَن نَّصْبِرَ عَلَىٰ طَعَامٍۢ وَٰحِدٍۢ فَٱدْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلْأَرْضُ مِنۢ بَقْلِهَا وَقِثَّآئِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ ٱلَّذِى هُوَ أَدْنَىٰ بِٱلَّذِى هُوَ خَيْرٌ ٱهْبِطُوا۟ مِصْرًۭا فَإِنَّ لَكُم مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ ٱلذِّلَّةُ وَٱلْمَسْكَنَةُ وَبَآءُو بِغَضَبٍۢ مِّنَ ٱللَّهِ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا۟ يَكْفُرُونَ بِـَٔايَـٰتِ ٱللَّهِ وَيَقْتُلُونَ ٱلنَّبِيِّـۧنَ بِغَيْرِ ٱلْحَقِّ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَوا۟ وَّكَانُوا۟ يَعْتَدُونَ}} «و (یاد کنید) آنگاه را که گفتید: ای موسی! هرگز یک (رنگ) خوراک را برنمی‌تابیم به خاطر ما از پروردگارت بخواه تا برای ما از آنچه زمین می‌رویاند، از سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز، بر آورد. او گفت: آیا چیز پست‌تر را به جای چیز بهتر می‌خواهید؟ به شهری فرود آیید که (آنجا) آنچه خواستید در اختیار شماست؛ و مهر خواری و تهیدستی بر آنان زده شد و سزاوار خشم خداوند شدند زیرا نشانه‌های خداوند را انکار می‌کردند و پیامبران را ناحقّ می‌کشتند؛ این بدان روی بود که سرکشی ورزیدند و از اندازه، می‌گذشتند» سوره بقره، آیه ۶۱.</ref> در [[روایات]] نیز [[حرص]] مایه سلب [[آسایش]]<ref>تحف العقول، ص۹۰.</ref> و اظهار آن، زاینده [[فقر]] <ref>بحارالانوار، ج ۷۰، ص۱۶۲.</ref> و ترک آن افزاینده روزی<ref>الخصال، ص۵۰۵.</ref> و [[آزادشده]] از [[اسارت]] آن بی‌نیازترین [[مردم]]<ref>الکافی، ج ۲، ص۳۱۶.</ref> دانسته شده است.<ref>[[کاظم دلیری|دلیری، کاظم]]، [[حرص - دلیری (مقاله)|مقاله «حرص»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۰، ص ۵۵۲.</ref>
+===[[عذاب]] [[آخرتی]]===
+حرص بر [[دنیا]]، رویگردانی از [[آخرت]]، در نتیجه عذاب آخرتی را در پی‌دارد. [[قرآن کریم]] پس از [[قبیح]] شمردن شیوه [[یهودیان]] در [[آزمندی]]، همه زراندوزانشان را که از [[اخراج]] [[حقوق]] مالی‌شان سرباز می‌زنند، به عذاب دردناک [[تهدید]] می‌کند: {{متن قرآن|يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِنَّ كَثِيرًۭا مِّنَ ٱلْأَحْبَارِ وَٱلرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَٰلَ ٱلنَّاسِ بِٱلْبَـٰطِلِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱلَّذِينَ يَكْنِزُونَ ٱلذَّهَبَ وَٱلْفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا فِى سَبِيلِ ٱللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍۢ}}<ref>«ای مؤمنان! بسیاری از دانشوران دینی (اهل کتاب) و راهبان، دارایی‌های مردم را به نادرستی می‌خورند و (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند؛ (ایشان) و آنان را که زر و سیم را می‌انبارند و آن را در راه خداوند نمی‌بخشند به عذابی دردناک نوید ده!» سوره توبه، آیه ۳۴.</ref> [[حال]] کسانی که [[مال]] خود را به [[باطل]] نگه می‌دارند در [[قیامت]] چنان خواهد بود، پس کسی که (از روی حرص و [[آز]]) در گرفتن مال دیگری به باطل و [[تزویر]] و [[مکر]] می‌کوشد، وضعیت بدتری خواهد داشت<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۶، ص۴۳ ـ ۴۴.</ref>. به عذاب آخرتی یهودیان [[حریص]]، در [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ ٱلنَّاسِ عَلَىٰ حَيَوٰةٍۢ وَمِنَ ٱلَّذِينَ أَشْرَكُوا۟ يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍۢ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِۦ مِنَ ٱلْعَذَابِ أَن يُعَمَّرَ وَٱللَّهُ بَصِيرٌۢ بِمَا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و آنان (- قوم یهود) را به زندگی آزمندترین مردم و آزمندتر از مشرکان خواهی یافت، هر یک از آنها دوست می‌دارد هزار سال او را سالمندی دهند با آنکه این سالمندی هم او را از عذاب دور نمی‌کند و خداوند به آنچه می‌کنند بیناست» سوره بقره، آیه ۹۶.</ref> اشاره شده است.<ref>[[کاظم دلیری|دلیری، کاظم]]، [[حرص - دلیری (مقاله)|مقاله «حرص»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۰، ص ۵۵۲.</ref>
 == منابع ==